Paradigmatic shift from disorder to risk in the treatment of highrisk offenders

1. Hoogrisico is stoornis?
That’s the question
Daan van Beek
Invitational Conference Stoornis en Risico
29-10-2010

2. Invalshoek
Wat heeft een scientist-practitioner
te zeggen over risico en stoornis in
relatie tot behandeling en recidive?

3. Scientist-practitioner
Empirisch wetenschappelijke kennis
‘evidence based’?
Klinische vraagstukken

4. Evidence based ?
De what works principes
(RNR-model)
Andrews & Bonta, 2010
Hanson, Bourgon, Helmus & Bourgon, 2009
Olver, Wong & Nicholaichuk, 2009

5. De what works principes
• Risicoprincipe: hoger risicoprofiel betekent
intensiever en langduriger behandelen
• Behoefteprincipe: focaal behandelen van relevante
dynamische risicofactoren
• Responsiviteitsprincipe: behandeling sluit aan op
leerstijl van patiënt

6. Risicoprincipe
• Gestructureerde risicotaxatie dient de basis te vormen
voor het bepalen van het risicoprofiel
Aanklager
hoog risico
NIFP
laag/matig risico

7. Het behoefteprincipe
De centrale acht
(Andrews & Bonta 2010)
1. Geschiedenis van antisociaal gedrag
2. Antisociaal persoonlijkheidspatroon (o.a. psychopathie)
3. Antisociale cognities (antisociale waarden en normen)
4. Antisociaal netwerk/relaties
5. Middelenmisbruik
6. Ontbreken van binding aan opleiding en werk
7. Ontbreken van emotionele binding aan familie/gezin
8. Ontbreken van niet-criminele vrijetijdsbesteding

8. Behoefteprincipe bij zedendelinquenten
Centrale acht
+
– Seksuele deviantie
– Seksuele preoccupatie
– Intimiteitstekorten
– Excuses/rechtvaardigingen/seksueel misbruik
ondersteunende opvattingen (wrok, hostiliteit)
Hanson, 2010

9. Ingrediënten van responsiviteitsprincipe
Cognitieve gedragstherapie
Therapeutische relatie
Motivatie

10. Effectiviteit van RNR-model bij zedendelinquenten
Hanson, Bourgon, Helmus & Hodgson (2009)
Metastudie Seksuele recidive Algemene recidive
Behandeld (N=6746) 11% 32%
Niet behandeld (N=4801) 19% 48%

11. de Nederlandse werkelijkheid

12. Implementatie
van de what works principes
in de forensische
behandelpraktijk is in volle
gang
(o.a. in FPC’s, DJI, AVT, reclassering)

13. Behandelaanbod volgens risicoprincipe
Laagmatig risico
Hoogmatig/hoogrisico
Laag risico
Reclasseringsbegeleiding
Psycho-educatieve programma’s
Geen behandeling
Forensische
poli- en of dagbehandeling
Tbs-kliniek
Behandeling in gevangenis

14. Plegers van seksueel misbruik van kinderen
(n = 115)
Smid, 2010
Laag risico* Laagmatig risico* Hoogmatig/hoog risico*
Geen behandeling
(N=39)
16 14 9
Ambulante behandeling
(N=60)
25 22 13
TBS-behandeling
(N=16)
1 5 10
*Risiconiveau is vastgesteld aan de hand van de Static-99

15. Plegers van seksueel geweld
(slachtoffers 16)≥
(n = 102)
Smid, 2010
Laag risico* Laag matig risico* Hoog matig/hoog risico*
Geen behandeling
(N=58)
16 25 17
Ambulante behandeling
(N=20)
5 9 6
TBS-behandeling
(N=24)
0 6 18
*Risiconiveau is vastgesteld aan de hand van de Static-99

16. De hoogrisicoplegers
Van alle onderzochte zedendelinquenten
bleken er 73 een hoogmatig/hoogrisicoprofiel
te hebben. Slechts 28 werden ter beschikking
gesteld
26 van hen kwamen niet behandeld en 19
onderbehandeld terug in de maatschappij!

17. Hoe is dat mogelijk?
- Instroom is toeval!
- Stoornisconcept?
- Beperkingen in diagnostiek?
- Weigeraars?

18. Stoornisconcept
Stoornisconcept sluit niet meer aan bij
behandelpraktijk (no cure, but management) en
resultaten empirisch wetenschappelijke onderzoek
Stoornis en recidive: bij stoornissen als
psychose, depressie zwakke tot geen/negatieve
relatie. Uitgangspunt DSM? Theorie?
Risicotaxatie-instrumenten?
Hanson, 2009, 2010; Bonta, 2010

19. Beperkingen in diagnostiek
Delictdiagnostiek: delictscenario (ontbreekt
veelal) en delictanalyse (teveel gericht op
indexdelict en op basis van welke theoretische
ideeën en welke empirisch wetenschappelijke
gegevens?)

20. Beperkingen in diagnostiek
Diagnostisch instrumentarium:
Sommige relevante dynamische risicofactoren zijn
moeilijk te meten als patiënt niet meewerkt
(hyperseksualiteit/parafilie)
Zelfrapportage en gedragsobservatie zijn zeer biasgevoelig.
Indirecte meetinstrumenten (bv. psychofysiologische instrumenten)
zouden dat deels kunnen ondervangen.

21. De weigeraars/advocaten
Klinieken: behoefteprincipe nog onvoldoende
doorgevoerd, waardoor behandeling te lang duurt
Niet meewerken van observandus wordt ten
onrechte gezien als beletsel voor betrouwbare
risicotaxatie
Adviseren om te weigeren bij hoogrisicoplegers
zou tot een moreel dilemma moeten leiden

22. Lange termijn aanbevelingen
Forensische zorg organiseren op basis van
mate van risico i.p.v. op stoornis
(‘paradigmatic shift’?)
Stoornis en toerekeningsvatbaarheid concepten
eventueel reserveren voor strafmaat, niet voor
interventie gericht op risicovermindering