1. Мэдээлэл холбооны технологийн
үндсэн ойлголт, ухагдахуунууд

2. Агуулга
Мэдээлэл технологи
Мэдээлэл технологийн тоног төхөөрөмжүүд
Компьютерийн үндсэн ухагдахуунууд
Техник хангамж ба Програм хангамж
Мэдээллийн сүлжээ

3. Мэдээлэл технологи гэж юу вэ?
• Мэдээллийн
технологи
гэдэг
нь
"Компьютер
дээр
суурилсан
мэдээллийн
систем, программ хангамж болон техник
хангамжийн дизайн, хөгжүүлэлт, хэрэгжүүлэлт,
хангамж болон удирдлагыг судлахыг хэлнэ".
• Мэдээллийн технологи нь цахим тооцоолуур
болон програм хангамжийг хэрэглэн мэдээллийг
хувиргах, хадгалах, хамгаалах, боловсруулах,
дамжуулах болон найдвартайгаар хүлээн авах
тухайг судалдаг.

4. Мэдээлэл технологийн тоног
төхөөрөмжүүд?
Мэдээллийн технологийг харилцаа холбооны технологитой
хослуулан хэрэглэхийг мэдээлэл харилцааны технологи гэж
хэлдэг.

5. Компьютерийн бүтэц
• Компьютер нь техник хангамж ( Hardware) ба
програм
(Software)
хоѐрын
нэгдлээр
тодорхойлогдоно. Компьютерийн өмнө суухад
нүдэнд ил харагдаж байгаа биетэй бодитой
зүйлсийг техник хангамж гэнэ. Техник хангамж
нь дангаараа ямар нэгэн үйлдэл гүйцэтгэж
чадахгүй.Үүний тулд тухайн төхөөрөмжид
тохирсон
програмуудын
цогцыг
ашигладаг.
Эдгээр програмуудыг програм
хангамж гэнэ.

6. Компьютерийн
техник хангамж

7. Оролтын төхөөрөмж
• Компьютер нь мэдээллийг оролтын төхөөрөмжийн
тусламжтайгаар гаднаас оруулж тоон хэлбэрт
шилжүүлэн санах ойгоор дамжин төв процессороор
боловсруулагдан
хадгалах
төхөөрөмжинд
хадгалагдах эсвэл гаралтын төхөөрөмж болох
дэлгэцэнд гарах, принтерээр хэвлэгдэх зэрэг үйлдэл
гүйцэтгэгдэнэ.

8. • Гар нь
гаднаас мэдээлэл оруулах үүрэг бүхий товчлууруудаас
тогтоно. Гарны товчлууруудыг гүйцэтгэх үүргээр нь үндсэн товчлуур,
тусгай товчлуур, функциональ товчлуур , удирдлагын товчлуур ,
тооцооны товчлуур гэж 5 ангилна.
Үндсэн товчлуурт үсэг , цифр ,үйлдлийн тэмдэг , хаалт , хашилт
зэрэг товчлуурууд орно.
Тусгай товчлуур нь үндсэн товчлуурыг эмжин байрладаг бие даан
ямар нэгэн үйлдэл гүйцэтгэж мэдээлэл оруулах боломжгүй бусад
товчлууртай хослон хэрэглэгддэг товчлуурууд орно.
Функциональ товчлуурт F1-F12 хүртлэх товчлуур орох бөгөөд эдгээр
нь тухайн ажиллаж байгаа програмаасаа хамааран үүрэг нь өөр
өөрөөр тодорхойлогддог байх юм.
Удирдлагын товчлуурт заагч буюу курсорыг удирдах үүрэгтэй
сумтай товчлуурууд home, end,PageUp,PageDown товчлуурууд орно.
Тооцооны товчлуурт NumLock товчлуурыг дарахад идэвхжих
товчлуурууд орох ба эдгээрийг тооны машины үүргээр ашиглаж
тооцооллыг гүйцэтгэнэ.

9. Keyboard-гар
• Гар нь процессортой залгагдах оролтын хэлбэр нь
одоогийн байдлаар DIN port, PS/2 port, USB port,
wireless гэсэн 4-н янз байна. Сүүлийн үед
компьютер дахь гарны залгагдах порт PS/2, USB
байна.

10. Mouse-хулгана:
• Хулгана нь хэрэглэгч компьютерийг удирдах
болон сонголт хийх зэрэгт хэрэглэгдэнэ.
Хулганыг хөдөлгөхөд дэлгэцэн дээр гүйж байгаа
сумыг курсор гэх бөгөөд компьютер ямар үйлдэл
хийж байгаагаас хамаарч хэлбэр нь өөрчлөгдөж
байдаг.Хулгана нь ерөнхийдөө 2 товчлуур 1
гүйлгэгчээс бүрдэнэ. Эдгээр нь өөр өөрийн гэсэн
үүрэгтэй. Процессортой залгагдах хэлбэр нь
одоогийн байдлаар Serial port, РS/2 port, USB port,
wireless гэсэн 4-н янз

11. Scanner-скайнер
• Сканнерийн хүчин чадлыг текст болон зургийг
хэдэн dpi буюу нягтралтайгаар татаж байна
гэдгээс хамааран тодорхойлдог. Сканнерийн өнгө
ялгаруулалт ихэвчлэн 72-600 dpi байдаг. DPI гэдэг
нь dot per inch гэсэн үгнүүдийн товчлол бөгөөд
утгачилан орчуулбал нэг инчэд багтах цэгийн
олонлог юм

12. Боловсруулах хэсэг
• Боловсруулалт
хийх
төхөөрөмж
нь
компьютерийн програм хангамжаас ирж буй
командыг хүлээн авч гүйцэтгэх үүрэгтэй
• Боловсруулах хэсэг нь CPU ( Central Processing
Unit)
компьютерийн
бүх
үйлдлийг
гүйцэтгэх үүрэгтэй микропроцессор буюу CPU,
тэжээл өгөх үүрэгтэй тэжээлийн блок , програмыг
ажиллуулахад ашиглагдах санах ой RAM гурваас
тогтоно.

13. CPU ( Central Processing Unit)
• Компьютер
болгон
CPU
chip
буюу
микропроцессортой байдаг. Микропроцессор нь
компьютерийн бүх үйлдлийг гүйцэтгэх үүрэгтэй
юм. Микропроцессорыг
AMD болон Intel
үйлдвэрлэгч түгээмэл үйлдвэрлэдэг.

14. •
Intel фирм нь 8086, 8088, 80286, 80386, 80486, 80586,
Pentium, Pentium II, Pentium III, Core 2 duo, Quad,
Extreme, i3, i5, i7, i9 гэсэн чипүүдийг гаргасан. Дугаар
өндөр байх тусам хурд нэмэгдэмж ингэснээр үйлдлийг
хурдан гүйцэтгэх боломж бүрдэнэ. Хурдыг megahertz,
gigahertz (MHz, GHz) буюу мегагерц, гегагерцээр
хэмждэг.

15. Санах ой
Санах ой Memory Санах ой нь персонал компьютерийн
микропроцессор өгөгдөлд богино хугацаанд хүрэх, командыг
түргэн гүйцэтгэх үүрэг бүхий микросхем юм. Энэ нь персональ
компьютерийн хурд, хүчин чадлыг тодорхойлох бас нэгэн чухал
үзүүлэлт болдог.
Санах ой нь хэд хэдэн төрөлтэй байдаг:
 Шуурхай санах ой (RAM- Random Access Memory)RAM буюу
шуурхай санах ой нь компьютерийг асааснаас хойш ажиллуулсан
бүх програмыг хадгалдаг ба унтраахад бүх мэдээлэл нь устаж
алга болдог.
 Тогтмол санах ой (ROM- Read Only Memory) тогтмол санах ой нь
зөвхөн унших зориулалттай цөөн тооны системийн програмуудыг
хадгалдаг бөгөөд хэзээч устаж алга болдоггүй.
 Завсрын санах ой буюу BUFFER нь мэдээллийг оруулах ба гаргах
үед түр зуур хадгалахад зориулагддаг.
 Санах ойг megabyte( mb)-аар хэмжинэ.

16. Оролт гаралтын үндсэн систем
BIOS нь микросхем дээр тусгайлан бичсэн програм
бөгөөд микропроцессор нь компьютерийг асаасны
дараа системийг ачаалахад BIOS-ийг ашигладаг.
Түүнчлэн компьютер дахь үйлдлийн систем болон
бусад дагалдах төхөөрөмжүүдийн /хулгана, гар,
хэвлэгч, хатуу диск гэх мэт/ хоорондох өгөгдлийн
дамжуулалтыг зохицуулдаг байна.

17. Boot
• BIOS-ийн биелүүлдэг олон функцүүдийн нэг бол
системийг ачаалахад гүйцэтгэх түүний үүрэг юм.
Компьютерийг асаахад системийн үндсэн санах
ой хоосон байх бөгөөд нэн түрүүнд бүх дагалдах
төхөөрөмжүүдийг шалгаад дараа нь үйлдлийн
системийг хатуу диск эсвэл бусад дискний
төхөөрөмжөөс дуудан уншиж, эх хавтанд
суурилагдсан тогтмол санах ойд ачаалдаг. Энэ
үйлдлийг BOOT гэнэ.

18. Мэдээлэл хадгалах төхөөрөмж
• Мэдээлэл хадгалах төхөөрөмж Мэдээлэл хадгалах
төхөөрөмжийн үүрэг нь өгөгдөл, програм
хангамж зэрэг бүх төрлийн мэдээллийг удаан
болон түр хугацаагаар хадгалах үүрэгтэй.
• –Floppy disk – уян диск, –Hard disk – хатуу диск, –
Compact disk – CD – компакт диск, –Zip disk – зип
диск, –Flash disk – флаш диск

19. Диск
• Уян диск Floppy disk FDD 3.5" ба 5.25" гэсэн хоѐр
янз байдаг. 3.5"ийн 1.44 mb-г голдуу хэргэлдэг.
• Компакт диск Compact disk - CD Унших хурд нь 1x 52х. 1х гэдэг нь өгөгдөлд хандах хурд нь секундэд
150 килобайт. CD-R (Compact Disk - Recordable)
CD-RW (Compact Disk - ReWritable) CDROM - - >
• Zip disk Zip disk & Zip disk drive
• Flash disk

20. Гаралтын төхөөрөмж
• Гаралтын төхөөрөмжийн үүрэг нь компьютер дээр
боловсруулсан мэдээллийг хэрэглэгчдэд ямар
нэгэн байдлаар хүргэх явдал юм. Жишээ нь:
дэлгэц дээр харах, дуу сонсох гэх мэт.
• –Monitor - Дэлгэц –Printer - Хэвлэгч –Speaker –
Чанга яригч гэх мэт

21. • Дэлгэц- Моnitor
нь мэдээллийг дүрс хэлбэрээр
харуулах, гаргах үүрэгтэй. Процессорын хийж байгаа
бүх үйлдэл, диск төхөөрөмжүүд дээрх файл,
программуудыг мониторын тусламжтай харна. Desрlау
(дисплей) нь мониторын экран бөгөөд хар-цагаан,
өнгөт, шингэн кристалл зэрэг төрлүүдтэй байдаг. Өнөө
үед ихэвчлэн VGА (Vidео Graphics Adapter), SVGА
(Super Vidео Graphics Adapter) зэрэг дисплейг
хэрэглэхээс гадна LCD буюу шингэн кристалл дисплей
бүхий монитор хэрэглэж байна. Дэлгэцийг овор
хэмжээнийх нь хувьд инч нэгжээр хэмждэг. Хэдэн
өнгөөр хэр сайн өнгө ялгаруулалт хийж байгаагаар нь
resolution буюу өнгөний үзүүлэлтийг тодорхойлно.

22. Үйлдвэрлэсэн технологи
• Энэ бол электроникийн технологийн ямар аргаар
мэдээллийг экран дээр харуулж буйгаар нь ялгах
ялгаа юм. Ихэнх дисплей бидний сайн мэдэх
электрон цацрагт хоолойн (CRT- cathode ray tube)
технологиор бүтээгддэг. Бусад төрлийн технологиор
бүтээгдсэн дисплейнүүд маш нимгэн байдаг бөгөөд
эдгээрийг хавтгай экрантай дэлгэц (flat-panel
display) гэдэг байна. Энэ төрлийн дисплейд:
• LED - гэрлэн диодын
• LCD- шингэн кристаллийн технологиор хийгдсэн
дисплейнүүд багтдаг.

23. Хэвлэх төхөөрөмж- Printer
• Хэвлэх төхөөрөмж Printer Компьютерийн дэлгэц дээр гарч
байгаа болон компьютерт хадгалагдаж буй төрөл бүрийн
мэдээллийг цаасан дээр хэвлэн гаргах үүрэгтэй
төхөөрөмжийг хэвлэх төхөөрөмж (принтер) гэнэ.
Мэдээлэл нь текст, дүрс, фото зураг, хүснэгтэн мэдээлэл
зэрэг байж болно. Принтер нь хэмжээ, хэвлэх хурд,
төрлөөрөө хоорондоо ялгаатай байдаг. Принтерийг дотор
нь хэвлэх төрлөөр нь матрицийн принтер, черниллэн
хортой принтер, лазер принтер гэх зэргээр ангилдаг.
Принтер нь хар цагаан буюу монохром, өнгөт гэж 2
төрөлтэй байдаг. Сүүлийн үед олон үйлдэлтэй принтерийг
олноор үйлдвэрлэн гаргаж байгаа билээ. Энэ принтер нь
хэвлэх төдийгүй хувилах, факс дамжуулах, хүлээн авах,
сканердах зэрэг үйлдлүүдийг хийдэг.

24. Холболтын төхөөрөмж
• Холболтын
төхөөрөмжийг
нэг
компьютерээс
нөгөө
рүү
холбогдон
мэдээлэл солилцоход ашигладаг.
Modem – модем
Network card –Сүлжээний карт
Cable – кабель утас
USB modem ADSL modem Network card

25. Картууд
TV card
Video card
Graphic card
Sound card

26. Эх хавтан Motherboard
• Эх хавтан нь компьютерийн системийн олонх
элементүүдийг агуулдаг, хамгийн чухал хэсэг нь юм.
Анхны компьютер зохион бүтээгдэж байхад ихэнх
элемент, дагалдах төхөөрөмжүүд эх хавтанруу ямар
нэгэн байдлаар залгагддаг байжээ. Харин орчин
үеийн эх хавтангууд нь ихэнх төхөөрөмжөө өөр
дээрээ агуулах боломжтой болсон. Ингэж эх хавтан
дээрээ суурилсан төхөөрөмжийг onboard гэдэг.

27. Эх хавтан Motherboard

28. Компьютерт мэдээллийг дүрслэх
• Компьютерт мэдээллийг дүрслэх үндсэн хэлбэр нь
хоѐртын тооллын систем юм. Энэ нь 0 эсвэл 1 гэсэн
цифрүүдээс тогтох дарааллыг үүсгэнэ. Ямар нэгэн
мэдээлэл компьютерт файл хэлбэрээр хадгалагддаг.
Мэдээллийг хэмжих нэгж
Компьютерт мэдээллийг хэмжих хамгийн бага нэгжийг бит
гэнэ. Бит нь 0 эсвэл 1 гэсэн цифрээс тогтоно.
1 Bit =0 эсвэл 1 Bit =1
1 Byte=8 Bit
1 Kilobyte=1Kb=1024 byte=210 bit
1 Megabyte=1Mb=1024Kb=220 byte
1 Gegabyte=1Gb=1024Mb=230 byte

29. Програм хангамж Software II хэсэг
• Програм хангамжийн тухай үндсэн ойлголт
Компьютерийн програм хангамж нь 2
төрөлтэй байдаг. Хэрэглээний програм
хангамж Системийн програм хангамж

30. Системийн програм хангамж
System programs
• Харин системийн програм хангамж нь компьютерийг
эхлүүлж, бусад хэрэглээний програм хангамжийг ажиллахад
бэлэн болгохоос гадна компьютерт өгөгдсөн командыг
гүйцэтгэх, принтер, гар, уян диск зэрэг дагалдах
төхөөрөмжүүдийн ажиллагааг зохицуулдаг. Системийн
програм хангамжгүйгээр хэрэглээний програм ажиллах
боломжгүй. Ийм учраас системийн програм хангамж нь
компьютерийн гол үндэс суурь нь болдог. Системийн
програм хангамж нь 3 хэсгээс бүрддэг:
Үйлдлийн систем
Утилит систем
Програм хөрвүүлэгч

31. Хэрэглээний програм хангамж
Application programs
• Хэрэглэгчийн тодорхой шаардлагуудад нийцсэн,
компьютер дээр ажиллах боломжтой програмыг
хэрэглээний програм хангамж гэдэг. Жишээ нь аж
ахуйн нэгжийн сар, жилийн тайлан баланс гаргах,
ажилчдын цалин хөлс бодох санхүүгийн
программ, тесктэн мэдээлэл боловсруулах
програм, мэдээллийн сангийн програм гэх мэт.
MS- office програмууд / word, excel,powerpoint… /
Зураг дүрсийн програмууд /photoshop, coreldraw
…/ … гэх мэт

32. Мэдээллийн систем
• Систем гэдэг нь Тодорхой үйлдлийг гүйцэтгэхийн
тулд хамтран үйл ажиллагаа явуулж байгаа
объектуудын цогц юм.
• Мэдээллийн
систем
Компьютерийн техник болон програм хангамжийн
тусламжтайгаар
хэрэглэгчийн
тодорхойлсон
өгөгдөл, мэдээний алдааг хянан боловсруулахаас
гадна их хэмжээний мэдээллийг найдвартай
хадгалах, шаардлагатай мэдээллийг цаг тухайд нь
түргэн шуурхай, төрөл бүрийн байдлаар гаргах
боломж бүхий системийг мэдээллийн систем гэнэ.
Мэдээллийн системийг төрөл бүрийн зорилгоор
хөгжүүлдэг.

33. Мэдээллийн сүлжээ
• Мэдээллийн сүлжээ Компьютерийн сүлжээ нь олон тооны
төхөөрөмжийг тусгай протокол, техник хэрэгслийн
тусламжтайгаар хооронд нь холбон нэг төхөөрөмжөөс нөгөө
рүү өгөгдөл дамжуулах, хүлээн авах, нэгдсэн нэг мэдээллийн
бааз руу хандах боломжийг хэрэглэгчид олгодог.
Компьютерийн хамгийн том сүлжээ нь Интернэт юм.
Интернэтийн сүлжээнд дэлхийн сая сая компьютер холбогдон
ямар ч үед хүссэн мэдээллээ авах боломжтой байдаг бол
тодорхой нэг хүрээнд нэг байгууллага өөрийн дотоод
сүлжээтэй байгаад байгууллага дотроо мэдээллээ солилцдог
байх жишээтэй.. Компьютерийн сүлжээг хамрах хүрээгээр нь
үндсэн гурван хэсэгт хуваана. Үүнд:
• – LAN (Local Area Network)
• – MAN (Metropolian Area Network)
• – WAN (Wide area Network)

34. LAN (Local Area Network)
• Газар зүйн хүрээгээр хязгаарлагдмал зөвхөн нэг болон хэд
хэдэн барилга эсвэл барилга доторх аль нэг байгууллагын 2 ба
түүнээс дээш тооны компьютерүүд, сүлжээний бусад
төхөөрөмжүүдийг хооронд нь тусгай төхөөрөмж, кабелиар
холбосноор дотоод сүлжээ буюу LAN үүсдэг. Дотоод сүлжээнд
холбох компьютер, бусад төхөөрөмжийн тоо нь тухайн
байгууллагаас шалтгаалан харилцан адилгүй байдаг бөгөөд нэг
сүлжээнд 10-с дээш компьютер холбосон бол зарим байгууллага
мянгаас илүү компьютер холбосон байх жишээтэй.
Компьютерүүдийг дотоод сүлжээнд холбосноор нэг принтерийг
дундаа ашиглах, сервер компьютер дээрх сүлжээний
програмууд болон сервер дээр хадгалсан мэдээллийн сан,
файлууд руу хэрэглэгчийн компьютерээс хандаж ажиллах,
файлуудыг унших, хуулж авах зэрэг асар олон боломжтой.

35. MAN (Metropolitan Area Network)
• MAN сүлжээ нь газар зүйн хамрах
хүрээгээрээ LAN сүлжээнээс харьцангуй
том боловч WAN сүлжээтэй харьцуулахад
жижиг юм. Ихэвчлэн хотын нэгдсэн нэг том
сүлжээ байх бөгөөд аль нэг хот дахь хэд
хэдэн дотоод сүлжээ нийлж MAN-г
үүсгэдэг. MAN нь өндөр хурдын холболттой
байх бөгөөд энэ нь ихэвчлэн шилэн кабель
ашигласан байдаг.

36. WAN (Wide Area Network)
• WAN
сүлжээ
нь
бусад
төрлийн
сүлжээнүүдээс хамрах хүрээгээрээ хамгийн
том нь бөгөөд хотууд, улс болон тив
хооронд холбох боломжтой. Энэ сүлжээнд
холбогдсон компьютерүүд нь сүлжээнд
хандахдаа телефон утас, leased line буюу
түрээсийн шугам эсвэл хиймэл дагуулын
тусгай тавган антены аль нэгийг нь
ашигладаг. WAN сүлжээний нэг жишээ нь
Интернэт юм.