duyuların sınıflandırılması, taşınma yolları, duyu bozuklukları ve kısaca iyileşme süreçleri

1. ~DUYU NEDİR ?
Proprioreseptörlerle vücut içinden, eksteroreseptörlerle (görme,işitme) çevreden alınan uyarıların
beyne iletilmesidir.
~DUYULARIN SINIFLANDIRILMASI
1-Yüzeyel duyular (hafif dokunma,ağrı,ısı)
Ağrı: Çıplak sinir uçları
sıcak: Ruffini reseptörü
Soğuk: Krausse reseptörleri
hafif dokunma duyusu: Merkel cisimcikleri ve kıl hücreleri
2-Derin duyular (basınç,eklem pozisyon duyusu,derin ağrı )
Pozisyon: Kas iğciği, golgi tendon organları
Vibrasyon:
Basınç: Pacini cisimciği
3-Kortikal duyular (stereognozi, grafestezi, taktil lokalizasyon, iki nokta ayırımı gibi)
Bunlar yüzeyel ve derin duyuların parietal kortekste entegre
edilen kombine şekilleridir
-sterognozi : Bir objeyi şekil, büyüklük ve yapısal özelliklerinden tanıma yeteneğidir
-grafestezi: Gözler kapalı iken deriye yazılan bir harf veya sayının tanınmasıdır.
-taktil lokalizasyon: Gözler kapalı iken vücudun değişik yerlerine dokunularak bu noktaları lokalize
etme yeteneği araştırılır
-İki nokta ayırımı : Deriye pergelin uçlarını iki ayrı nokta olarak algılayabilme yeteneğidir. Normalde,
el parmak uçlarında 5 mm mesafedeki iki nokta algılanabilirken ayak sırtında bu mesafe 5 cm'e kadar
çıkar.
Not:Bütün kortikal duyu bozuklukları karşı taraf paryetal lobun hastalığını gösterir
4-Visseral duyular (interoseptiv duyu)---- (ağrı,bulantı,acıkma)
DUYU HASARLARI
-Parestezi : İğnelenme, karıncalanma, yanma, keçelenme gibi sübjektif duyulardır.
-Hipoestezi, anestezi: Dokunma duyusunun azalması veya kaybını ifade eder.
-Hipoaljezi, analjezi : Ağrı duyusunun azalması veya kaybı anlamına gelir.
-Termoanestezi : Soğuk ve sıcak gibi termal duyuların alınamayışı demektir.
-Hiperestezi: Taktil uyaranlara karşı aşırı duyarlık.
-Hiperaljezi: Ağrılı uyaranlara karşı aşırı duyarlık
-Hiperpati: Bir çeşit hiperaljezidir. Talamus sendromunda görülür. Hasta vücut yarısında
ağrı eşiği yükselmiştir. Fakat uyaran eşiği aştığı zaman aşırı, nahoş ve dayanılması güç
bir ağrı uyandırır.

2. -Fantom ağrısı (Phantom limb pain): Kol veya bacak ampütasyonlarından sonra ampüte
ekstremitenin yerinde hissedilen çok rahatsız edici ağrılı duyu.
-Kozalji: Sempatik tellerden zengin periferik sinirlerin (örneğin n. medianus) kısmi
lezyonlarında görülen sürekli ve dayanılması güç yanıcı ağrı.
Yansıyan ağrı (Referred pain): Çeşitli iç organların hastalıklarında görülen vücut yüzeyinde
belirli bir alana vuran ağrılar: Kalp ağrılarının sol kola vurması gibi
İYLEŞME SÜREÇLERİ
Hipersensitivite
Nörolojik tutulum sıklıkla ağrılı ya da sensoryal uyarıya aşırı yanıtla komplike olur. Sinir
yaralanması sonrası ortaya çıkan hipersensitivitenin tedavisi,sensoryel eğitimden önce
gelmelidir.Bunun içinde desensitizasyon teknikleri kullanılır bu tekniklerde amaç hastanın
dokunma toleransını dereceli olarak artırmaktır.Desentizisayon teknikleri için
kontraendikasyon açık yaralar ve ilgili bölgede enfeksiyondur.
Değişik yapıdaki materyaller (düz kaba pürüzlü) o bölgeye
1-2 dakika nazikçe 1-2 dakika daha kuvvetli ve daha sonra 1-2 dakka süreyle yine yavaşça
sürtülür.Tedavi sinirin ağrı eşiğini artırma kavramına dayanır ve daha irrite edici
materyalden daha çok irritice edici materyallere ilerlenir
Desentizisayon teknikleri; vibrasyon , değişik materyallere stroking-tapping, değişik
materyallere daldırma, sabit basınç tır.
Örneğin sensitiviteyi azaltmakiçin gerekli bölge bandajlanabilir
Tedavi en az hipersensitif bölgeden başlar tolere edildikçe daha hipersensitif bölgelere
ilerler
Daha sonraki süreçde hastaya duyu eğitimi verilir amaç hasar sonrası anormal duyu
impulslarını değiştirerek somatosensoryal kortekste hastanın bildiği gibi algılanmasını
sağlamaktır. Hasta ,sensitivitesi azalmış veya duyusu olmayan bölgelere daha fazla zarar
gelmesine engel olmalıdır örneğin duyusu olmayan el sıcak soğuk sudan korunmalıdır.
Duyu eğitiminin amaçları; ağrı duyusu (keskin,kaba) ısı(sıcak,soğuk)
şekil,büyüklük,uzunluk,yapı(kaba,düz),materyal(yün,naylon,pamuk) ve ağırlık(ağır,hafif)
yanıtlarını öğretmektir.
İNEN ÇIKAN YOLLAR VE ENTEGRASYONU
ÇIKAN YOLLAR
-Ağrı ve ısı duyuları tr. Spinothalamicus lateralis,
-Hafif dokunma(temas) ve basınç duyuları tr. Spinothalamicus anteriorda taşınır.
-Dokunmanın vücudun tam neresine yapıldığını anlama yeteneği ile 2 noktaya eş zamanlı dokunma ve
hatta 2 noktanın birbirine yakınlığının farkına varılmasını belirten taktil diskriminasyon duyusu funiculus
posteriorda iletilir.
-Ayrıca vücudun farklı bölümlerinin pozisyon ve hareketlerine göre kas ve eklemlerden çıkan bilgiler
funiculus posteriorda taşınır
-İlave olarak titreşim (vibrasyon) duyusuda funiculus posteriorda iletilir.
- Kaslar, eklemler, deri ve deri altı bağ dokusundan çıkan bilinçsiz duyular tr. Spinocerebellaris ant. Et
post. Ve tr. Cuneocerebellaris tarafından beyinciğe taşınır.
-Ağrı ısı taktil (dokunma) duyuları spinovisual reflekslerin sağlanması için tr. Spino tectalis aracılığı ile
mesencephalonun colliculus superioruna iletilir.
-Tr.cuneocerebellaris:Üst ekstremiteden gelen şuur altı proprioception
-Tr.spinotectalis: Aşırı sıcak ve soğuk doku hasarına yol açan mekanik uyarıların neden olduğu
nosiseptif uyarıları taşır.

3. -Tr.spinoreticularis: Derin ve kronik ağrı ile ilişkilidir.
Serebral korteksin rolü, bilinç düzeyinde duysal bilgilerin özelliklerini yorumlayıp ortaya çıkarmaktır.
İNEN YOLLAR
-Kortikospinal yollar özellikle ekstremitelerin distal bölümlerinin istemli, belirli ve beceri isteyen hareketleriyle
ilgilidir.
-Tractus reticulospinalisler columna anteriordaki alfa ve gamma motor nöronların aktivitesini arttırabilir veya
inhibe edebilirler; böylece istemli hareketi veya refleks aktiviteyi artırabilir veya inhibe edebilirler.
-Tractus tectospinalis vizual uyarılara yanıt olarak ortaya çıkan refleks postural hareketlerle ilgilidir.
-Tractus rubrospinalis columna anteriordaki alfa ve gamma motor nöronlar üzerinde etkili olarak kontralateral
fleksor kasların aktivitesini arttırır; ekstansör kasların aktivitesini inhibe eder
-Tractus vestibulospinalis denge ile ilgili postural aktivitede rol oynar ve ekstansor kasların aktivitesini arttırır;
fleksor kasların aktivitesini inhibe eder.
NOT: Bütün inen yolların kesilmesi halinde fleksiyon paraplejisi ortaya çıkar. Bu durumda refleks yanıtlar doğal
olarak fleksor olur ekstensor kasların tonusu azalır.
paryetal lobun işlevi elemanter duyu modalitelerini algılamaktan çok bunların
entegrasyonu sağlamak ve nüanslarını yorumlamaktır. Hastalığında ağrı ve ısı gibi
elementer duyu çeşitleri bozulmaz, çünkü bunlar talamus düzeyinde alglanırlar. Korteks
lezyonlarında stereognozi, iki nokta ayırımı, grafestezi, taktil lokalizasyon gibi daha üst
düzeydeki duyusal işlevler bozulmuştur. Taktil inatansiyon görülür.
Duyusal entegrasyon, çevreden ve vücuttan alınan duyusal bilgilerin analizini, sentezini ve
organizasyonunu kapsayan nörolojik bir süreçtir.Duyusal entegrasyon merkezi sinir sisteminde
gerçekleşir.
Başlıca duyu bozukluğu tipleri

4. 1-periferik sinirler
2-spinal sinirler
3-medulla spinalis hastalıkları ve duyu kusuru
4-beyin sapı lezyonu ve duyu kusuru
5-talamus
6-paryetal lob
7-histerik
1.Periferik sinirler
Periferik sinirlerin büyük kısmı mikst sinirlerdir, motor ve duyusal teller taşırlar. Bunlar bütün
vücutta belirli alanların duyusal inervasyonunu sağlarlar.
Tek bir periferik sinirin lezyonunda (mononöropati) duyu kusurunun yanısıra, motor liflerin de
tutulması sonucu, felçler ve kas atrofileri de görülür.
Ayrıca hastalanan sinirle ilgili refleks kavsi de bozulacağından tendon refleksleri azalmış veya
kaybolmuştur.
Polinöropati birden fazla periferik sinirin az veya çok simetrik şekilde hastalanması demektir.
Motor ve duyusal lifler
birlikte tutuduğunda kas gücünde azalma, duyu kusuru ve tendon reflekslerinin alınmayışı
beraberce görülür. Polinöropatilerde
duyu kusuru ellerde eldiven, bacaklarda çorap şeklindedir, yani distal bir yerleşim gösterir.
Hastalar ayrıca el ve ayaklarında ağrı ve çeşitli
parestezilerden yakınırlar.
2.Spinal kökler
Her spinal kökün vücutta dermatom denilen belli bir duyu alanı vardır örneğin ;

5. Omuzlar :C4 Meme hizası:T3 Göbek:T10 Kasık:L1 gibi
Tek bir kökün hastalanmasında belirgin bir duyu kaybı görülmez. Bunun nedeni her dermatomun
inervasyonuna bir üst ve
alt kökün de katkıda bulunmasıdır. Spinal kök hastalanmasında önemli bir yakınma da radiküler
ağrılardır. Bunlar kol ve bacaklarda uzunlamasına,
gövdede ise kuşak şeklinde (çember gibi) yayılan ağrılardır.
Medulla Spinalis Hastalıklarında Duyu Kusuru
a-Gövdede belirli bir düzeyin altında bütün duyu modelitelerinin kaybı m. spinalis’in tranvers bir
lezyonunu gösterir. Hemen daima piramidal
parapleji ve sfenkter kusuruyla birliktedir.
b-Brown-Sequard sendromunda duyu kusuru (spinal kord yarı lezyonu)
m.spinalis’in sağ veya sol yarısını tutan lezyonlarda ortaya çıkan bir tablodur. Lezyonun karşı
tarafında genelde bir iki segment aşağıda ağrı ve ısı
duyumunda azalma (lateral spino-talamik yol lezyonuna bağlı) vardır. Lezyon tarafında ise
vibrasyon ve pozisyon duyusunda azalma dokunma duyusu
daha az etkilenir (arka kordon tutulması) yine lezyon tarafına spastik paralizi görülür (kortiko
spinal yolun tutulması)
c-Siringomiyeli
Zırh veya pelerin şeklinde duyu kusuru : M. spinalis’te canalis centralis civarındaki lezyonlarında
görülür. Sirengomiyeli bunun iyi bir örneğidir.
Bu alanda ağrı ve ısı duyusu kaybolmuştur. Bu iki duyu modalitesini taşıyan sinir lifleri kanalın
önünde çaprazlaşırken sirengomiyelik kavite
nedeniyle kesintiye uğramıştır. Derin duyu sağlam kalır. Dokunma duyusunu ileten tellerin bir
bölümü arka kordonda yol alındığından bu duyu da bozulmaz.
En sık rastlandığı servikal bölgede sirengomiyelik kavite genellikle kortikospinal traktusu, ön
boynuzu ve silyo-spinal merkezi de (göze giden sempatik sinir
tellerinin çıktığı yer) bastırıldığından sırasıyla piramidal bulgular, el kaslarında atrofi Bernard-
Horner sendromu da duyu kusuruna eşlik eder.
d-Eyer şeklinde anestezi: Perianal bölgeyi ve gluteusları içine alır. Cauda equina ve conus
medullaris lezyonarında görülür. Genellikle, belirgin
sfenkter kusuru ve Aşil reflekslerinin kaybıyla beraberdir
e- Derin Duyu Bozukluğuyla Giden Medulla Spinalis Hastalıkları
tabes dorsalis:Spinal arka köklerin sifilitik hastalığı sonucu arka kordonların dejenerasyonuna
bağlıdır . Pozisyon, vibrasyon ve pasif hareket duyuları
özellikle bacakarda ileri derecede bozulmuştur. Göz kontrolu ortadan kalktığı için hasta karanlıkta
yürümekte güçlük çeker. Ayrıca derin ağrı duyusu kaybolmuştur.
Şiddetli radiküler ağrılar görülebilir. Patella ve Aşil refleksleri alınmaz. Romberg bulgusu pozitiftir
Medulla spinalis’in subakut kombine dejenerasyonu (Nöro-anemik sendrom):
B12 vitamini eksikliği sonucu ortaya çıkan bir medulla spinalis hastalığıdır. B12 vitamini eksikliği
m. spinalis dışında beyin, periferik sinir ve
optik sinir lezyonlarına da neden olabilir. M. Spinalis’te arka kordon ve piramidal yollar hastalanır.
Hastalığın erken belirtisi genellikle el ve ayak
parmaklarında uyuşma, karıncalanma gibi paresteziler ile derin duyu kusurlarıdır. Tendon
reflekslerinde artma ve patolojik refleksler görülür.

6. 4. Beyin Sapı Lezyonlarında Duyu Kusuru
En sık görülen şekli yüzün bir yarısında ve karşı taraftaki kol, bacak ve gövdede ağrı ve ısı
duyusunun kaybolmasıdır. Dokunma duyusu sağlamdır . Bu çapraz
duyu kusuru n. trigeminus’un inen duyusal traktusu ile lateral spino-talamik lezyonuna bağlıdır.
Genellikle bulbusun yan bölümdeki infarkt sonucu görülür
5. Talamus ve Çevresi Lezyonlarında Duyu Kusuru
Karşı vücut yarısında, yüzü de içine alacak şekilde, bütün duyu modaliteleri kaybolmuştur. Tabloya
genellikle hemipleji teşkil eder. Duyu kusuru ve hemipleji vücudun aynı tarafındadır.
6.Paryetal Lob Lezyonlarında Duyu Kusuru
Paryetal lobun işlevi elemanter duyu modalitelerini algılamaktan çok bunların entegrasyonu
sağlamak ve nüanslarını yorumlamaktır. Hastalığında ağrı ve ısı gibi elementer duyu çeşitleri
bozulmaz, çünkü bunlar talamus düzeyinde alglanırlar. Korteks lezyonlarında stereognozi, iki nokta
ayırımı, grafestezi, taktil lokalizasyon gibi daha üst düzeydeki duyusal işlevler bozulmuştur.
7.Histerik Duyu Kusuru
Bunlar genellikle hiçbir nöroanatomik temele dayanmayan duyu kusurlarıdır. Örneğin, omuzdan
veya dirsekten aşağı, üst sınırı kalemle çizilmişcesine net bir anestezi görülür. Telkin veya hastanın
dikkatini başka yere çekmekle anestezi alanında değişiklik olabilir. Bir vücut yarısında duyu
kusurundan şikayet eden bir hasta başın veya sternumum o yarısında diyapazonu hiç algılamadığını
söyleyebilir. Hastayı, örneğin gözleri kapalı iğne ile muayene ederken duyduğu zaman “Evet”,
duymadığı zaman da “Hayır” demesini istemek de bazı hastalarda problemi çözmede hala işe
yarayan eski bir uygulamadır.

7. 4. Beyin Sapı Lezyonlarında Duyu Kusuru
En sık görülen şekli yüzün bir yarısında ve karşı taraftaki kol, bacak ve gövdede ağrı ve ısı
duyusunun kaybolmasıdır. Dokunma duyusu sağlamdır . Bu çapraz
duyu kusuru n. trigeminus’un inen duyusal traktusu ile lateral spino-talamik lezyonuna bağlıdır.
Genellikle bulbusun yan bölümdeki infarkt sonucu görülür
5. Talamus ve Çevresi Lezyonlarında Duyu Kusuru
Karşı vücut yarısında, yüzü de içine alacak şekilde, bütün duyu modaliteleri kaybolmuştur. Tabloya
genellikle hemipleji teşkil eder. Duyu kusuru ve hemipleji vücudun aynı tarafındadır.
6.Paryetal Lob Lezyonlarında Duyu Kusuru
Paryetal lobun işlevi elemanter duyu modalitelerini algılamaktan çok bunların entegrasyonu
sağlamak ve nüanslarını yorumlamaktır. Hastalığında ağrı ve ısı gibi elementer duyu çeşitleri
bozulmaz, çünkü bunlar talamus düzeyinde alglanırlar. Korteks lezyonlarında stereognozi, iki nokta
ayırımı, grafestezi, taktil lokalizasyon gibi daha üst düzeydeki duyusal işlevler bozulmuştur.
7.Histerik Duyu Kusuru
Bunlar genellikle hiçbir nöroanatomik temele dayanmayan duyu kusurlarıdır. Örneğin, omuzdan
veya dirsekten aşağı, üst sınırı kalemle çizilmişcesine net bir anestezi görülür. Telkin veya hastanın
dikkatini başka yere çekmekle anestezi alanında değişiklik olabilir. Bir vücut yarısında duyu
kusurundan şikayet eden bir hasta başın veya sternumum o yarısında diyapazonu hiç algılamadığını
söyleyebilir. Hastayı, örneğin gözleri kapalı iğne ile muayene ederken duyduğu zaman “Evet”,
duymadığı zaman da “Hayır” demesini istemek de bazı hastalarda problemi çözmede hala işe
yarayan eski bir uygulamadır.