2. Pojam i definicija
Poreski sistem, u užem smislu, predstavlja skup poreskih
oblika koji se u određenom periodu primenjuju u
određenoj zemlji
Poreski sistem, u širem smislu, predstavlja skup poreskih
oblika i drugih javnih prihoda koji se primenjuju u
određenoj zemlji
Poreski sistem određene zemlje obično sadrži relativno
veliki broj poreskih oblika (nekoliko stotina) koji su
uvedeni u poreski sistem u različitim periodima i sa
različitom namenom
Stoga, pojedinačni poreski oblici ne moraju biti u skaldu
sa poreskim principima kao ni sa aktulenim ekonomskim
i socijalnim ciljevima
2
3. Podela poreskih sistema
Prema broju poreskih oblika u poreskom
sistemu razlikuju se:
•
•
Poreski monizam
Poreski pluralizam
Poreski sistem u kome postoji samo jedan
poreski oblik naziva se poreski monizam
Poreski sistem u kome postoji više poreskih
oblika naziva se poreski pluralizam
3
4. Poreski monizam – istorijska evolucija i
relevantnost
Predlozi za primenu poreskog monizma javljaju
se sporadično, ali do sada ovaj oblik u praksi
nigde nije primenjen
U istoriji se mogu identifikovati tri talasa
predloga za uvođenjem poreskog monizma:
•
•
Fiziokratsko učenje
U 20-tom veku se javljaju predlozi da se poreski
sistem svede na samo jedan od poreza kao što su:
porezi na kapital, porezi na dohodak, porezi na
potrošnju, porezi na energiju
4
5. Poreski monizam – istorijska evolucija i
relevantnost
•
Na početku tranzicije javljaju se predlozi da se poreski
sistem drastično pojednostavi:
uvođenjem samo tri poreza (Kornai) sa proporcionalnim
poreskim stopama (porez na potrošnju, porez na fonda
zarada, porez na dobit) ili
da se uvede samo jedan porez na potrošnju pojednostavljeni alternativni porez (Meklur)
Osnovne prednosti poreskog monizma su:
•
•
Jednostavnost i transparentnost poreskog sistema
Niski troškovi naplate i plaćanja poreza
5
6. Poreski monizam – istorijska evolucija i
relevantnost
Nedostaci poreskog monizma su:
•
•
•
•
Nemogućnost da se jednim porezom obuhvate svi oblici
ekonomske moći obveznika
Da bi se prikupilo dovoljno prihoda poreska stopa bi morala da
bude vrlo visoka
Sklonost ka utaji poreza bi bila visoka
Mogućnost uticaja poreske politike na ekonomske i neeknomske
cijeve bila bi drastično smanjena
Poreski monizam u striktnom obliku je teorijski neodrživ,
a sa stanovišta fiskalne politike irelevantan
Ideje bliske poreskom monizmu, a prema kojima u
poreskom sistemu treba da postoji što manji broj
poreskih oblika su teorijski održivije i relevantnije sa
stanovišta fiskalne politike
6
7. Poreski pluralizam
Poreski pluralizam je teorijski superiorniji oblik poreskog
sistema koji se primenjuje u svim modernim državama
Prednosti poreskog pluralizma:
•
•
•
potpunije obuhvata ekonomsku snagu poreskog obveznika i
izdašniji je
potrebni prihodi se prikupljaju uz manje poreske stope, pa je
sklonost utaji manja
moguće je kroz poresku politiku uticati na ostvarenje
ekonomskih i socijalnih ciljeva
Moguće slabosti poreskog pluralizma
ukoliko se uvede preterano veliki broj poreskih oblika poreski sistem
postaje netransparentan, a troškovi naplate i plaćanja poreza visoki
• ukoliko se kroz poreski sitem nastoje da ostvare brojni ekonomski i
socijalni ciljevi velika je verovatnoća da će poreski sistem narušiti
ekonomske principe
•
7
8. Faktori koji određuju strukturu
savremenih poreskih sistema
Struktura poreskog sistema pokazuje koji porezi su
prisutni u poreskom sistemu i koliki je njihov značaj
Struktura poreskog sistema zavisi od:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
nivoa razvijenosti privrede
stepena tržišnosti privrede
obrazovnog nivoa stanovništva
strukture radne snage
načina finansiranja socijalnog osiguranja
strukture države
uključenosti države u međunarodne integracije
veličine države
istorijskog nasleđa i dr.
8
9. Struktura poreskih sistema u
članicama EU
Struktura poreskih sistema zemalja članica EU
međusobno se značajno razlikuje
Naročito su značajne razlike između starih i novih članica
EU
U starim člnicama EU u proseku najznačanijii porezi su:
•
•
•
•
•
Doprinosi za socijalno osiguranje (oko 28%)
Porezi na dohodak (oko 25 %)
PDV (oko 19%)
Posebni porezi na potrošnju – akcize (oko 10%)
Porez na dobit (oko 9%)
Zaključak: u zemljama - starim članicama EU dominiraju
neposredni porezi (uključujući i doprinose) u odnosu na
posredne (PDV i akcize), približno u odnosu 2:1
9
10. Struktura poreskih sistema u
članicama EU
U novim članicama EU posredni porezi su značajniji u
odnosu na neposredne
Odnos između neposrednih i posrednih poreza u 12
novih članica EU iznosi 1,35:1, a u Srbiji 1,15:1
Veći značaj posrednih poreza u zemljama u tranziciji u
skladu je sa davanjem prednosti ekonomskim u odnosu
na socijalne ciljeve u tim zemljama
Davanje prednosti ekonomskim ciljevima (brz rast,
smanjenje nezaposlenosti i dr.) održava nameru ovih
zemalja da otklone zaostatak u nivou razvijenosti u
odnosu na stare članice EU
10
