"Солонгос хэлний орчуулгын онол" Хичээл-5

1. Лекц № 5
Орчуулгын үгийн сангийн асуудлууд

2. • Үгийн сан ба орчуулга
• Үгийн олон утга
• Үгийн сангийн тохироо

3. • Хүн өөрийн санаа бодлыг хэлээр дамжуулан
илэрхийлэхэд уг хэлэнд байгаа үгийн нөөц
баялгийг ашиглан хэлзүйн журам гормын дагуу
үүсгэдэг цөөн үгсийг эс тооцвол цоо шинэ үг
бараг бий болдоггүй байна. Ингэж бий болсон гэж
үзэж болохуйц цөөн хэдэн үгс нь тухайн хэлний
дотоод хуулиар хэлний нөөц чадамжийг ашиглан
үүсч хэлний үгийн санг баяжуулдаг.
• Дотация /орос/- өглөг , барьц
• Dotatio /латин/ -
• Dotation /испани/-
• Дотаци - “татаас”

4. Орчуулагч орчуулга хийж байгаа хэлнийхээ үгийн сангийн
баялаг нөөцийг хэр зэрэг эзэмшсэнээс орчуулга ихээхэн
шалтгаална. Үлбэгэр сул орчуулгын гол шалтгааны нэг нь
орчуулагч эх зохиолд гарч байгаа үгийн олон салаа
утгад тохирохуйц үгийг орчуулга хийж байгаа хэлний
үгийн сангаас оновчтой зөв сонгон авч чадаагүйд
оршино. Дэлхийн олон улс түмний ахуй амьдрал, аж
төрөх ёс, зан заншилд өөр аль ч улс оронд дахиж
давтагдахааргүй зүйл их байдаг. Харин тэдгээрийг
нэрлэсэн үг хэллэг нь хязгааргүй олон байдаг.
Жишээ нь: Монгол солонгос хэлнээс үзвэл
갓 эрэгтэй хар малгай,노리개бүсний гоёл,족도리толгойн гоёл,아얌
эмэгтэй малгай
Ааруул, ээзгий, ээдэм, аарц, айраг, хоормог,хайлмаг

5.  Тэдгээр үгийг өөр хэлээр орчуулах тохиолдолд
юуны өмнө таарч тохирохуйц үг хэллэгийг орчуулга
хийж байгаа хэлний үгийн сангаас уйгагүй түүж,
заримд нь зүүлт тайлбар хэрэглэн уншигчдын ой
тойнд ортол ойлгуулах, ингэж ойлгуулахдаа яг үнэн
зөв ухааруулах нь орчуулагчийн үүрэг, үндсэн
зорилт болох ба энэ нь бэрхшээлтэй ч нэр
хүндтэй, гавъяатай үйлс юм. Энэ нь зөвхөн нэг
үндэстний утга соёлыг арвижуулан баяжуулж буй
хэрэг төдийгүй, нийт хүн төрөлхтний соёлыг
харилцан баяжуулж байгаа хэрэг юм.

6. Аль ч хэлний үг олон салаа утгатай байдаг. Ямар нэгэн үгийн
анхны утга санаа өргөжин тэлж салбарласны үр дүнд утга
агуулгын хувьд өөр хоорондоо нягт холбоотой өөр өөр санаа
илэрхийлдгийг үгийн олон утга /poly- sema/ гэж нэрлэдэг.
Жишээ нь:
1. Англи хэлний lock
а. цоож , түгжээ, оньс, түлхүүр, в. бууны замаг, с. Шавааралдаан,
d. усны боолт
2. Орос хэлний земля гэдэг үг
a. нарны аймгийн гуравдугаар гараг, b.хуурай газар, c. хөрс, газрын
дээд давхарга, d. шороо, e. орон улс, f. нутаг газар
3. Солонгос хэлний 비
a. бороо, хур b. шүүр, c. харьцаа d. хатан ,гүнж e. талийгаач ээж,
f. гэрэлт хөшөө, дурсгал гэх мэт утгатай.

7. Үгийн сангийн олон салаа утга нь дотроо бас салбарлан
задардаг нь орчуулагчид нэмэлт бэрхшээл учруулдаг.
Жишээ нь: англи хэлний issue гэдэг үг
1. гоожих, дуслах, урсах, өөрчлөх, дуусгах, гүйцээх гэсэн
үндсэн утгатай боловч хам сэдвийн хүрээнд дараах
байдлаар утга нь өөрчлөгдөж байна.
‘ The issue of oil from tank should be stopped immediately’- -
-Торхноос гоожиж буй газрын тосыг даруйхан зогсоох
болно.
2. гарах газар, голын адаг
‘New Orleans is situated not from the issue of the Mississippi’
-Шинэ Орлеан хот Миссиссипи голын адгаас холгүй оршдог.

8. 3. гаргалт, хэвлэлт , дугаар
I have just seen a new issue of our wall-paper.
- Манай ханын сонины шинэхэн дугаарыг би сая үзэв.
4. төгсгөл, үр дүн
In the issue the parties had to recognize that no negotiated
solution reached.
-Энэ асуудлаар шийдвэртэй үр дүнд хүрээгүй ч намууд хүлээн
зөвшөөрөв.
5. угсаа удам
Mr Churchill doasts of being in issue of an English pirate.
- Английн далайн дээрэмчдийн удам угсаатны тухай ноён Черчель
дандаа сайрхдаг .
6. маргаантай асуудал, маргааны үндэс,
He point at issue the conference was the Palestine question.
-Бага хурлын маргааны үндэс нь Палестины асуудал байна.

9. Солонгос хэлэнд 나다 үйл үг нь төрөх мэндлэх, ургах, гарах,
үүсэх, бий болох гэсэн үндсэн утгатай байдаг бол доорх
жишээнд :
1. Өнгөрүүлэх /тодорхой цаг хугацааг/
개구리는 땅속에서 겨울을 난다. Мэлхий газар дор ичдэг.
2. Үйлийн үргэлжилж байгааг заасан үйл үг
차차 자라나면 알겠지. Аяндаа өсөж томрохоороо ойлгох биз
3. наслах, настай болох
아홉 살 난 아이. Есөн настай хүүхэд
4. Нэмэгдэх эрчимжих
속력이 나다 хурдаа авах, хурдлах
Орчуулгад эдгээр олон утгын алийг нь сонгож авах нь
чухамдаа хам сэдвээс шалтгаална.

10. Үг ийнхүү олон утгыг өөртөө агуулсан байдаг
учир үгийн энэ их далай дундаас тухайн
нөхцөлд тохирох чухам тэр үгийг сонгон авах
өргөн эрхийг орчуулагч эдлэх боловч тэр эрхээ
хэтрүүлэхгүй, зөв эдлэх ёстой. Энэ бол
орчуулагчид ногддог том хариуцлага мөн.

11. Орчуулгын явцад орчуулгад оролцож байгаа хоёр ба түүнээс
дээш хэлний үг, хоорондоо хэрхэн тохирохыг зөв шийдвэрлэх
нь орчуулгын судлалын зангилаа асуудлын нэг мөн. Үгийн
сангийн тохироог бүрэн /оноолт/, бүрэн бус /заримдаг/ гэж
ялган үзэж болно. Эх зохиолд гарч буй үг орчуулж байгаа
хэлний үгтэй утга санаа, баримжаагаараа аль алинаа гүйцэд
орлохуйц үгсийг бид бүрэн тохироо гэж үзэж байна. Ийм үгс
аль ч хэлний үгийн сангийн цөөн хувийг эзлэнэ. Бүрэн
тохироонд цаг тооны бичгийн сар, гарагийн нэр, оноосон
нэр, газар усны нэр, шинжлэх ухаан-техникийн нэр томъёо,
ургамал, амьтны нэрийтгэл нэр, ураг төрлийн нэрийтгэл
нэрийг багтаан хэлэлцэж болно.
Үүний заримыг дараах жишээгээр үзүүлье.

12. Ураг төрлийн нэрийтгэл нэр
Англи Орос Монгол Солонгос
Father отец эцэг 아버지
Mother мать эх 어머니
Son сын хүү 아들
Daughter дочь охин 딸
Nephew внук ач 손자
Niece племяница зээ 손녀

13. Гарагийн нэр
Англи Орос Монгол Солонгос
Sunday Воскресенье Ням / Адъяа 일요일
Monday Понедельник Даваа / Сумъяа 월요일
Tuesday Вторник Мягмар / Ангараг 화요일
Wednesday Среда Лхагва / Буд 수요일
Thursday Четверг Пүрэв /Бархасбадь 목요일
Friday Пятница Баасан / Сугар 금요일
Saturday Суббота Бямба / Санчир 토요일

14. Шинжлэх ухаан-техникийн нэр томъёо
Англи Орос Монгол Солонгос
Electromagnet электромагнет цахилгаан соронзон 전자석
Phenomenon явление үзэгдэл 현상
Consumption object /предметы потребления/ хэрэглээний зүйл 소비
Half-conductor полупроводник хагас дамжуулагч 절반전도체
Adsorb поглощать шингээх, сорох 흡착하다
Declination отклонение гажилт, хазайлт 경사
Device (equipment) оснащение байгууламж 장비/기기
Atom weight атомный вес цөмийн жин 원자 무게
Jot propulsion реактивный двигатель/ тийрэлтэт хөдөлгүүр

15. Амьтан ургамлын нэрийтгэл нэр
Англи Орос Монгол Солонгос
Kangaroo кенгуру имж 캥거루
Tiger тигр бар, барс 호랑이/타이거
Squirrel белка хэрэм 다람쥐
Camel верблюд тэмээ 낙타
Daw, jackdaw галка алагтуу, жунгаа 갈까가마귀
Rook грач турлиах 떼까마귀/루크
Cornflower василек хонгорзул 수레국화
Cherry вишневое дерево интоорын мод 벚나무/체리나무
Fir-tree ель гацуур 전나무/젓나무
(Sky) lark жаворонок болжмор 참새

16. Эдгээрт бас албан байгууллагын нэрийг хамруулж болно.
Тухайлбал:
Нэгдсэн Үндэсний Байгууллага гэдэг албан ёсны нэрийг аль ч
хэлээр тогтоосон нэрээр орчуулна.Нэгдсэн Үндэсний Байгууллага:
• United Nations Organization
• Organisation des Nations Unies
• Organisation der Vereinten Nationen
• Organizacion de las Nationes Unidas
• Орнагизация Объединенных Наций
гэх мэт бүрэн тохироог орчуулахад бэрхшээл байдаггүй.
Гэхдээ орчуулагчид ийм бүрэн тохироонд найдах учиргүй.
Учир нь аль ч хэлний үгийн сангийн үлдэх хувь буюу ихэнх нь
орчуулгын бүрэн биш тохироонд хамаардаг.

17. Нэг хэлний нэг үгийг нөгөө хэлний хэд хэдэн үгээр орчуулах
буюу оноох тохиолдол хамгийн түгээмэл үйл явц юм. Ямар ч
хэлний үг олон салаа утгатай, тэгэхдээ нэг хэлний үгийн олон
салаалсан утгын тогтолцоо нөгөө хэлний тийм тогтолцоотой
огт тохирдоггүйг анхаарах хэрэгтэй.
Жнь: acute, aigui, scharf, agudo, острый эдгээр 5 хэл дээр
“хурц” гэсэн утгатай боловч нийлэмж үгийн бүрэлдэхүүнд
багтаад ирэхээр бүрэн биш тохироо хувирч байна .
Англи Герман Орос Монгол
Acute angle spitz Winkel острый угол хурц өнцөг
Acute voice schneidend Stimme звонкий голос дуу авиа хахир
Acute pain heftig Schmerz острая боль хурц өвчин
Acute crisis scharf Krise острый кризис хурц хямрал

18.  Анхаарал тавьсан явдалд баярлалаа.