Багш: Н. Отгондаваа /Ph.D/

1. Зах зээлийн харилцааны үндсэн
шинж
Боловсруулсан багш Н.Отгондаваа

2. Зах зээл бүрэлдэх нөхцөл
Товар
Мөнгөний гарал үүсэл, үүрэг
Үнэ

3. • Үйлдвэрлэгч хэрэглэгчдийн харилцааны нийлбэр цогцыг
зах зээл гэнэ. Өөрөөр хэлбэл, хязгаарлагдмал нөөцийг яаж
хуваарилан, үйлдвэрлэлээ ямар аргаар явуулж, үр дүнгий нь
хэнд хичнээн хэмжээгээр хүртээх вэ гэдэг асуудлыг зах зээл
зохицуулж шийдвэр гаргадаг. ТТЭЗ-ийн үед дээрх
шийдвэрийг төр засаг дээрээс тодорхойлж гаргадаг байсан.

4. Зах зээл –өмч
• Аливаа этгээдэд байж болох үнэлж болох бүхнийг өмч
гэнэ. Өөрөөр хэлбэл үнэ цэнэтэй бүхнийг өмч гэнэ. Эд
зүйлсийг өмчлөлийн зүйл болохын хувьд
• Үл хөдлөх хөрөнгө
• Хөдлөх хөрөнгө гэж ангилдаг.

5. • Өмч гэдэг нь эдиин засгиин утгаараа эзэндээ тодорхои ашиг
орлого өгдөг эдийн засгийн ямар нэгэн давуу талыг бий
болгож үйлдвэрлэл үйлчилгээ гүйлгээнд байнга орж байдаг
зүйлсийг хэлнэ. Мөн өмч нь тодорхой хүмүүст хамаарагдах
материаллаг болон оюун санааны зүйл юм.

6. Баялгийг эзэмших үйлдвэрлэх хуваарилах явцад
хүмүүсийн хоорондын эдийн засгийн харилцааг өмчмйн
харилцаа гэнэ
• Эзэмших- эд хөрөнгийг шууд мэдэлдээ байлгаж эдлэх
боломжтой байхыг
• 2. Ашиглах - харин эд хөрөнгийг хэрэглэж түүнээс ашигтай
чанар гаргаж авах
• 3. Захиран зарцуулах- хөрөнгийг зарж үрэх мэдэлтэй
байхыг

7. •Зах зээлийн харилцаанд оролцогчдыг
•Айл өрх,
• Бизнес,
•Засгийн газар гэсэн 3 бүлэгт хувааж болно.

8. Өрх гэр -хэрэглэгч
• Материаллаг үйлдвэрлэл, үйлчилгээний эцсийн бүтээгдэхүүнийг айл
өрхийн хүрээнд хэрэглэнэ. Айл өрх нь нэг талаас худалдан авсан
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний эзэн нөгөө талаас үйлдвэрлэлийн гол нөөц
болох хөдөлмөрөө нийлүүлэгчийн үүрэг гүйцэтгэнэ. Хөдөлмөр эд
баялагаа худалдсанаас олсон орлогоо гол төлөв хэрэглээнд
зориулдгаараа айл өрх гэдэг ойлголт онцлогтой.

9. Үйлдвэрлэл – пүүс компани
• Ашиг олохын төлөө ажиллаж байгаа субъектийг бизнес гэнэ. өөрийн
болон зээлийн капиталыг ашиглан үйлдвэрлэл явуулж, олсон орлогоо
амины хэрэгцээнд биш, үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаагаа
үргэлжлүүлэх, өргөтгөхөд зориулдгаараа бизнес нөгөө хоёроосоо
ялгаатай. Зах зээлийн аж ахуйд бизнес нь үйлдвэрлэлийн нөөцийн
худалдан авагч, бараа, үйлчилгээг нийлүүлэгчийн үүрэг гүйцэтгэнэ.

10. • Засгийн газар гэдэгт төсвийн бүх байгууллагууд
хамрагдана. Төсвийн байгууллагууд ашгийн төлөө байх
ёсгүй. Тэдний гол зорилго нь иргэдэд үйлчлэх, төрийн зүгээс
эдийн засгийн харилцааг зохицуулах үүрэг гүйцэтгэдэг.

11. • Зах зээлийн амин чухал агшин нь солилцоо юм. Мөнгөний
үүсэл хөгжлийн тухай асуудал нь солилцоо, арилжааны
хөгжилтэй шууд холбоотой. Солилцооны хамгийн энгийн
хэлбэр нь бартер юм. Нэг барааг нөгөө бараагаар шууд сольж
байвал түүнийг бартер гэнэ.

12. •Мөнгө нь 5 үүрэгтэй.
•Солилцооны
•Хуримтлалын
•Төлбөрийн
•Өртгийн хэмжүүр
•Дэлхий дахины мөнгөний үүрэг гүйцэтгэнэ.

13. • Энэ бол ашиг сонирхолууд харилцан золгож буй орон зай, цаг
хугацаа юм. Орчин үед худалдах, худалдан авах гэсэн
сонирхолууд зөвхөн биржээр бус мөн интернэтээр, тив дэлхийн
хэмжээнд явагдах боломжтой болжээ. Мөнгө санхүүгийн хувьд ч
тэр. Жишээ нь америкийн саятан татвар багатайгаар нь швейцарт
мөнгөө байршуулж болно. Нэг банкинд нь данс нээлгээд
хадгалуулчихна. Хэрэв хүү нь чамлалттай санагдвал санхүүгийнх
нь зах зээлд хандана. Тухайлбал швейцарийн хамгийн ашигтай
ажиллаж буй үйлдвэрийн хувьцааг худалдаж авна. Ингэснээрээ
тэр үйлдвэрийн удирдлагад оролцож болох боломжтой. Эсвэл
ашгаас нь хуваалцаж болно (ногдол ашиг). Мөн тэр хувьцааны
үнэ нь өсөөд байвал урьд нь авсанаасаа хамаагүй их үнээр буцааж
зарж болно.