Багш: Н. Цэдэвсүрэн /Ph.D/

1. ХҮҮХЭД ТӨВТ
СУРГАЛТЫН ОНОЛ
ДОКТОР. ДЭД ПРОФ. Н.ЦЭДЭВСҮРЭН

2. Гадаад улс оронд цэцэрлэг үүсэж хөгжсөн түүх:
 Америкийн нэгдсэн улсад анхны хүүхдийн цэцэрлэг 1856 онд
эмиграт немцүүд байгуулсан байдаг.
 Энэ цэцэрлэг нь Фребелийн системээр ажиллаж байсан
 19 дүгээр зууны сүүл 20 дугаар зууны эхээр томоохон хотуудад
улсын цэцэрлэг, сургуулийн дэргэд хүүхдийн байгуулга
байгуулагдав
 Энэ үеээс америкийн багш нар Фребелийн системээс татгалзаж
өөрсдийн гэсэн чиглэлээ хөгжүүлж эхлэсэн

3.  Америкийн боловсролын тогтолцоо нь хүүхдэд хараат бус, өөртөө
итгэлтэй, бие даасан, хувийн үзэл бодлоо хамгаалж чаддаг хүн болго
төлөвшүүлэх боломжийг олгодог. Америкийн СӨБ-ын хөгжил нь
бүхэлдээ хүүхдийн бие даасан байдал санаачилгад үндэслэсэн
конструктивист хандлага дээр тулгуурладаг.
Франц:СӨБ анх Францад 1770 онд байгуулагдаж.
Сүмийн дэргэд “ Нэхмэлийн сургууль” нэртэй 4- 7
насны хүүхдийг хамруулж гар урлал, бичиг үсэг,
тоонд сургаж байсан.

4.  1826 оноос боловсролын тогтолцоо арай илүү идэвхтэй
хөгжиж , эхлээд Парисд , дараагаар бусад үйлдвэрлэлийн том
хотуудад ядуусын хүүхдийн цэцэрлэг нээгдсэн
 Хүүхдийн цэцэрлэг хөгжихжөд С. Фрэнэ (1896-1966)
хувь нэмэр оруулсан
 Францын СӨБ –ийн боловсролыг хүүхдэд сонгол багатай ,
хатуу сахилгатай, академилэг давуутай хэмээн шүүмжилдэг.

5. 1826 оноос боловсролын тогтолцоо арай илүү
идэвхтэй хөгжиж , эхлээд Парисд , дараагаар бусад
үйлдвэрлэлийн том хотуудад ядуусын хүүхдийн
цэцэрлэг нээгдсэн
Хүүхдийн цэцэрлэг хөгжихжөд С. Фрэнэ (1896-
1966) хувь нэмэр оруулсан
Францын СӨБ –ийн боловсролыг хүүхдэд сонгол
багатай , хатуу сахилгатай, академилэг давуутай
хэмээн шүүмжилдэг.

6.  Герман:Германд 1840 анхны цэцэрлэг байгуулсан.
Сургуулийн өмнөх хүншүүлэх сургах ухааны эх суурийг таьсан
Ф. Фребелийн тогтолцоо өнөөг хүртэл хадгалагдсаар иржээ.
 Өнөөгийн Германд баруун ба зүүн Германы гэсэн СӨБ - ийн
хоёр тогтолцоо оршидог.
 Зүүн нь ЗХУ- ийн загвараар байгуулагдсан. Систем дэс
дараалал хүмүүжүүлэгч ба хүүхдийн идэвхитэй хамтын
ажиллагаа, сахилага бат хүүхэд ба насанд хүэгчдийн
бэхжилтийн сайн түвшин зэргээрээ ялгагдаж байдаг.
 Баруун нь фашизм сүүрэн унасаны дараа чөлөөт тогтолцоо
үүссэн

7. Орос: Орост 1763 онд “ Хүмүүжлийн ордон ” нэртэй
нээгдэж 2-14 насны хүүхэд хамрагддаг байв.
2-7 насны, 7-11 насны, 11- 14 бүлэгт хуваагдана. 2
нас хүртлэх хүүхэд эцэг эх дээрээ хүмүүжнэ.
2-7 насны хүүхэд тоглоом ба хөдөлмөрийн
хэлбэрээр хүмүүжих ба хөвгүүд ногооны газар
ажиллах охидыг гэр ахуйн ажилд сургахад
чиглэгддэг байв.
1997 он гэхэд 60300 цэцэрлэгт 4 сая 7 мянган
хүүхэд бүх цэцэрлэгийн насны хүүхдийн 60% нь
хамрагдан хүмүүжиж байв.

8. БНХАУ:
1945 -1990 оныг хүүхдийн цэцэрлэгийн идэвхтэй үе
гэж нэрлэдэг.
Хүүхдийн цэцэрлэг нь өдрийн дэглэмээр ажиллах ба
хүүхэдтэй анги нийтээр ажиллах хэлбэрүүд зонхилно.
Хүүхдүүд ижил нэг загвараар хувцаслана
Хятадын цэцэрлэгүүд нь хатуу чанга дэгтэй , хөшүүн
босоо тогтолцоотой , хувийн ганцаарчилсан хандлага
байхгүй.

9. Хүүхдийн хөгжлийг ажиглаж тэмдэглэл хөтлөх
 Ажиглалт хүүхдийг ажилгааны явцад мэдэгдэлгүйгээр
хөндлөнгөөс харах явц юм
 Тэмдэглэл гэдэг нь ажигласан зүйлээ бичих явдал мөн.
 Ямар нэг ажиглалт нь нэгд нэггүй нарийвчилж бичсэн
баримттай тэмдэглэл байна
Энгийн ажигалтын арга. - Энэ нь тоглоомыг идэвхжүүлсэн
байдал, хүүхдийн олголт, үйл явдал яаж төгссөн тухай
тэмдэглэнэ.
Хүүрнэлт буюу өдрийн тэмдэглэл – хичээлийн дараа тухай
өдрийн үйл явдалыг тэмдэглэнэ.
Өдөр тутамын тэмдэглэл – багш өглөө болгон ангидаа ороод
эрүүл мэндийг тэмдэглэнэ.

10. Багшийн ажиглах хуудас – аливаа ажиглжах хуудаст тодорхой
төлөвийг ажиглаж бичих ба хүүхдийн хөгжлийн янз бүрийн төвшингийн
талаарх мэдээлэлийг дэс дараатай тэмдэглэнэ.
Давтан тоглох хугауааг тэмдэглэх – энэ арга нь хүүхдийн дэггүй явдал
олон дахин давтагдах үед л хэрэглэж үр дүнг нь тооцно.
Хүүхдийн хийсэн бүтээлийн цуглуулга – тодорхой хагацаанд хүүхдийн
хийсэн хувийн цуглуулга юм. Цуглуулсан материалаа хавтсанд хий
хадгалвал тохиромжтой.
Санал авах ба ярилцах – хүүхдийн санаа бодолыг дэлгэн ярилцаж
тэдний хөгжлийн төвшинг зөв тодорхойлж багш хүүхэдтэй ажиллах арга
барилаа сонгоно.багш хүүхдийг янз бүрийн орчин хагацаанд ажиглах
ёстой.

11. ХҮҮХДИЙГ АЖИГЛАН ТЭМДЭГЛЭЛ
ХӨТЛӨХ АРГА
Хүүхдийг ажиглан тэмдэглэл хөтлөх арга:
1. Хүүхэд бусадтай харилцах харилцааг нарийвчлан
тэмдэглэх – дэвтэр харандаа байнга дэрэгдээ
байлгаж хэлсэн үгийг нь сонсон тэмдэглэх
2. Харилцах дэвтэр – хүүхдийг өдрийн турш авирласан
зан авирийг тэмдэглэнэ.

12. Багш хүүхэдтэй ажиллахдаа тоглох ба хичээллэх
төлөвлөгөө боловсруулна. Хүүхдийн сурах тоглох
нөхцөл байдлыг хангах талд байнга ажиллана.
Багшийн гол аргын нэг бол ангид гадаа тоглох
үед нь ажиглаж тэмдэглэл хөтөлснөөр багш
тодорхой мэдээлэлтэй болж, түүнийгээ эцэг
эхчүүд болон бусад багш нарт тайлбарлан
таниулна. Ажиглалт хүүхдийн үйл ажиллагааны
явцад мэдэгдэлгзүйгээр хөндлөнгөөс харах явц
юм. Тэмдэглэх гэдэг нь ажигласан зүйлээ бичих
явдал юм. Дэс дараатай аргачлалаар олон тоны

13. Хянуур нарийн зохион байгуулалттай ажиглалт хийнэ.
Хүүхдүүд харц хөдөлгөөн дуу хоологоороо өөрийгөө
илэрхийлж бидэнтэй харилцана. Хүүхдийн сэтгэлийг багш
ойлгож чадвал өөрийн арга барилаа зв тогтооно. Өөрсдийн
ажиглалт тэмдэглэлтийн үндсэн дээр багш нар тухайн
хүүхдийн бусадтай харилцах харилцаа сурах эрмэлзлэл,
эзэмшсэн чадвар дадал хөгжлийн түвшинг илрүүлж,
цаашдын зорилгоо тодорхойлно.
Ямар чиглэлээр хүүхдийг ажиглах вэ?
Багш ажиглалт хийхэд нилээд хугацаа шаардана.
Харин энэ үед багш хувийн бодол санаагаа тусгах
ёсгүй. Хүүхдийн юу хэлсэн юу хийснийг нэг бүрчлэн
тэмдэглэнэ.

14.  Ямар нэг ажиглалтын үр дүн нь нэгэнд нэггүй
нарийвчлан бичсэн баримттай тэмдэглэл байна. Ж: Аюуш
өрж угсрах тоглоомыг авав гэсэн байвал Аюушийн тоглох
сони рхолын тухай тэмдэглэл болно. Бодит ажиглалтаар
Болд өрж эвлүүлэх тоглоом аваад Баяр луу шидлээ. Маргад
гадаа модны дор сууж цагаа өнгөрөөв. Гэх мэтээр тухайн
байдал үйлдлийг тэмдэглэнэ. Аюуш өрж байгуулах буланд
15 минут суужээ. Гэсэн тэмдэглэл хангалттай мэдээлэл гэж
үзэж болохгүй. Энэ тэмдэглэл нь Аюуш юугаар тоглохоо
сонгосон, ямар байшин барихыг төлөвлөсөн бусадтай
санал бодлоо хуваалцсан зэргийг тайлбарлав. Аюуш
анхаарлаа санринуулалгүй нилээд удаан байжээ. Багш
Аюушийг ажиглаж тэмдэглэлээ хянаж үзээд түүнийг
сонирхлллыг урамшуулан дэмжих болно.

15. Энгийн ажиглалтын арга:
Болсон явдлыг тэмдэглэх нь: Энэ нь тоглоомыг
идэвхжүүлсэн байдал, хүүхдийн сонголт үйл явдал гэж
төгссөн тухай тэмдэглэл .Аюушийн тухай өмнөх энэ
болсон явдлыг ажигласан жишээ юм.
Хүүрнэлт буюу өдрийн тэмдэглэл: хичээлийн
дараа тухайн өдрийн онцлог үйл явдлыг
тэмдэглэнэ. Энэ өдрийн үйл ажиллагаа
амжилттай, амжилтгүй өнгөрснийг хянан үзэх
боломжтой. Ж:Өнөөдөр нуугдах тоглоом төдий л
амжилттай болсонгүй. Хүүхдүүд үймж сонирхол
нь хурдан буурсан.

16. Хүүхдүүд зугаалахыг хүсч ялангуяа Баяраа голын
урсгалыг сонирхож томруулдаг шилээр харж,
ямар амьтан болохыг таах гэж оролдов.Баяраа
ангидаа орох дургүй түүнд 3 удаа ор гэж сануулав.
Өдөр тутмын тэмдэглэл: Багш өглөө болгон
хүүхдийг ангидаа ороод эрүүл мэндийг нь
ажиглан тэмдэглэнэ. Хүүхдийн хамар
битүүрсэн нус нь гоожсон бие нь туурсан
ямар нэгэн байдлаар бэртсэн буюу махаа
урсан доголсон суулгасан эсэхийг ажиггаж,
бие муу байвал багш эцэг эхэд нь даруй
мэдэгдэж бусдаас тусгаарлан хөлөгөөнгүй
байлгана.

17. Багшийн ажиглах хуудас: Аливаа ажиглах
хуудаст тодорхой төлөвийг ажиглаж, бичих ба
хүүхдийн хөгжлийн янз бүрийн төвшингий
талаархи мэдээллийг дэс дараалалтай үнэн зөв
тодорхойлж, . Мөн хөгжлийн үе шат бүрийг үнэн
зөв тодорхойлж, цаашдын зорилт төлөвлөгөөг
боловсруулахад ашиглана. Хяналтын хуудас
хүүхэд ямар төвийг сонгон тоглож байгааг
мэдээлж хүүхдүүдээр шинэ сонголт хийх
тоглоход нь тусална. Хүүхдүүдийг тухтай тоглох,
хичээллэх сонирхолыг төрүүлэх нөхцөл бий
болгоно.

18. Юуг ажиглах вэ? Хувийн онцлог
 гэр бүлийн орчин амьдрал аж ахуй, зан харилцаа
 Тухайн гэр бүлийн шашин шүтлэг, зан заншил
 Нас Хүүхдийн хөгжлийн үе шатыг мэдэх чухал, хүүхдийн
нас нь ямар хичээлийг яаж, хэзээ, хэдий хэр хугацаанд
явуулахыг тодорхойлно.
 Хөдөлгөөний хөгжлийн төвшин
Хүүхдийн авхаалж самбаа, хөдөлгөөний хөгжил нь нас
болгондоо ялгаатай байдаг
 Зан араншин
зан араншин нь харилцааны олон иншжтэй байдаг
Зан араншин

19. ЗАН АРАНШИН
 Ул сууртай - хөнгөн хийсвэр
 Огцом зантай - тайван
 Яриа хөөрөөтэй - дуу шуугүй
 Сониуч - сониуч бус
 Анааралгүй - анхааралтай
 Цамаан - хэнэггүй
 Салан задгай - няхуур нямбай
 Итгэмтгий үл - итгэгч

20.  Хүйс
Багшийн анзаардаггүй зүйлийн нэг бол хүйсийн ялгаа юм. Хүйсийг нь
ялгахгүйгээр тэдэнд тоглох тоглоом дуртай үйл ажиллагаашилж сонгох
бололцоо олгох нь зүйтэй.
 Сонирхол
Сонирхолынх нь үндсэн дээр багш үйл ажиллагааг зохицуулна. Хүүхэд
бүрийн сонирхолоо илэрхийлэх нь өөр байдаг
 Суралцах арга ажиллагаа
 Хүүхдийн суралцах үйл ажиллагаанд мэдрэхүйн хөгжил нөлөөтэй.
Зарим хүүхэд харж мэдрэх чадвар сайн хөгжсөн байхад нөгөө хэсэгт
сонсох чадвар илүү хөгжсөн байдаг. Ийм нөхцөлд багш аргаа зөв сонгох
хэрэгтэй.

21. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА