PDON101-Хичээл-5

1. СУРАХ БИЧГИЙН ТУХАЙ
Доктор, дэд проф. Н.Цэдэвсүрэн

2. Орчин үеийн соёл шинжлэх ухааны тодорхой
салбарын мэдлэгийг сурагчдад зориулж
оновчтой тогтолцоогоор илтгэн бичсэн
боловсролын хэвлэлийн үндсэн гол төрөл
болох номыг сурах бичиг гэнэ.
Дидактикийн хөгжлийн түүхэнд сурах
бичгийг Я.А.Коменскийн үес хэрэглэж
ирсэн. Тэрбээр өөрийн бичсэн сурах
бичгийг зурагтай ном болгон хэвлэж
сургалтад нэвтрүүлжээ.

3. Я.А.Коменский: “Сурах бичиг нь хичээлийн
дүүрэн материалыг агуулахаас гадна, товч
бөгөөд тодорхой илүү нуршсан зүйлгүй,
материалын гол санааг илэрхийлсэн байх
ёстой” гэж хэлсэн байдаг. Энэ үес эхлэн
сурах бичиг нь дидактикийн гол
судлагдахууны нэг болжээ. Монголын
ерөнхий боловсролын сургуулиуд дараах
хэв шинжийн сурах бичгээр хичээллэж
ирсэн.

4. Уламжлалт хэв шинжийн сурах бичиг:
- Тухайн судлагдахууны мэдээлэл, дасгал
ажлуудтай.
- Мэдлэг дамжуулах үүрэгтэй, иэдлэгийн
системийг тусгасан
Хөтөлбөрийг дагаж гардаг сурах бичиг:
-тухайн хөтөлбөрийн шинэчллэлтэй уялдан
гардаг сурах бичиг
-Цагаан толгой:
-Энэ бол анхан сурах бичиг

5. Гарын авлага:
Тухайн хичээлийн баримт материалын
эмхэтгэл
Бодлого дасгалын хураамж:
Тухайн хичээлийн бодлого дасгалууд
Багшид зориулсан зөвлөмж:
-Хичээлийг хэрхэн заах арга зүйн эмхэтгэл
Словарь:
- Гадаад үгийн утгыг монгол үгийн утгатай
дүйцүүлэн орчуулсан ном

6. Сурах бичгийн талаар Францын судлаач
Франсуа-мари жерар Ксавье Рожье,
Сургуулийн сурах бичгийн үүргийг:
“Мэдлэгийг дамжуулах, сурагчдын авъяас
билэг цогц чадамжийг хөгжүүлэх,
мэдлэгийг бататгах мэдлэгийг үнэлэх,
мэдлэгийг интеграцчилахад туслах, лавлах
бичгийн үүрэг гүйцэтгэх, сурагчдын
иргэний хүмүүжил нийгэмшихүйн
төлөвшилд туслах үүрэгтэй”гэж бичсэн
байдаг.

7. Сурах бичиг нь багшийн ном, сурагчийн ном,
баримт мэдээллийн эмхэтгэл,дадлага ажлын
дэвтэр, дасгалын ном, бодлого дасгалын
хураамж, тестийн хураамж, хяналтын карт
хичээл хоорондын сурах бичиг гэх мэт
хэлбэртэй байдаг. Мөн сурах бичгийг
бичих, түүний агуулгыг төлөвлөхдөө
ихэвчлэн судлагдахуун төвтэй, суралцагч
төвтэй гэсэн 2 янзаар хандаж байна.

8. Судлагдахуун төвтэй сурах бичгийн
төлөвлөлт:
-Тухайн хичээлээр сурагч юу мэдэх ёстой,
түүнийг оруулах
-Тодорхой асуудлын талаар хэсэг бүлгээр
хэлэлцэх асуултуудтай
-Суралцагчийн мэдлэгийн түвшинг ахиулах
зорилгоор унших материал олныг оруулсан
-Суралцагчийн мэдлэгийг дэлгэрүүлэх
баяжуулах, батжуулах материал ихтэй

9. Кино, видео, аудио бичлэгтэй, сонин
хэвлэлээс иш татсан
-Бүлэг сэдвийн дараа хичээлийн үр дүнд
анализ хийж ярилцах асуултуудтай
Суралцагч төвтэй:
-Суралцагчдад хандаж тавьсан асуулт
олонтой
- Суралцагч бүр өөрийн ойлголтоо шалгах
боломжтой

10. -Суралцагч өөрийн мэдлэг чадварыг өөр
нөхцөлд шилжүүлэн эрэглэх дасгал
даалгавар олонтой
Суралцагчид сэтгэн бодох идэвхтэй ажиллах
логик бодомж ихтэй
Суралцагч өөрийгөө хөгжүүлэх, хэрхэн сурах
тухай мэдлэг олж авах, сурсан зүйлээ
шалгах боломжтой.
Тухайн үеийн холбогдох хүмүүсийн
судалгааны ажил илтгэлээс тусгасан

11. Сурах бичиг хэрхэн шинэчлэгдэж байна вэ?
Суралцагчдын эрэлт хэрэгцээг хангах,
суралцах явцад нь хүүхэд сурсан зүйлээ
ургуулан хөгжүүлэх, улмаар суралцагч
өөрөө хөгжих боломжийг бүрдүүлхүйцээр
сургалтыг зохион байгуулах асуудал чухал
байна. Суралцагчийг хөгжүүлэх орчин
буюу суралцагч өөрөө хөгжих орчин бол
сургалт юм. Үүнтэй холбоотойгоор
сургалтын технологийн тухай ойлголт
шинэчлэгдэж байна.

12. Орчин үед сургалтын үйл явцыг зөвхөн анги
танхимаар хязгаарлах биш, хүн бүхий л
орчинд суралцдаг гэсэн үзлийг иш үндэслэл
болгон суралцагчдын амьдарлын
туршлагыг хөгжүүлэх замаар суралцагч
төвтэй сургалтын технологийн загварыг
хэрэгжүүлэх боллоо. Энэ нь суралцагч
шинэ бүтээл, шинжлэх ухааны нээлтийг
ахуйдаа ашиглах аргыг хөгжүүлэх үйл явц
юм.

13. Сургах ба суралцах технологийг шинэчлэх нь
сурах бичиг сургалтын бусад
хэрэглэгдэхүүнийг шинэчлэх үйл явцыг
өөртөө агуулж байдаг.Иймд сурах бичиг нь
сургалтын технологийн бүрэлдэхүүн хэсэг
байдаг.Сурах бичиг нь суралцах үйл
ажиллагаанд арга зүй загварчилгааны
хэрэгсэл болдог. Орчин үед сурах бичиг
гэдэг нэрийн дор сурагчийн ном, багшийн
гарын авлага, дасгал бодлогын хураамж,
тестийн ном, сурагчийн ажлын дэвтэр зэрэг
багц материалыг авч үзнэ.

14. Сургалтын агуулга нь хөгжлийнхөө явцад
байнга хөгжин боловсронгуй болж байдаг.
Үүнтэй уялдан сурах бичгийн агуулга, арга
зүй шинэчлэгдэн хөгжих хэрэгцээ
амьдралаас урган гарна. Сурах бичгийн аль
ч шатны сургуулийн багш нар бичиж болно.
Иймд манай багш нарт сурах бичгийн
зохиогч болох боломж нээлттэй байна.
Сурах бичиг нь ерөнхий утгаараа ном
сургалтын хэрэглэгдэхүүн учраас

15. Сургалтын агуулгын стандарттай нийцэж,
боловсролын хэрэгцээ зорилтыг хангаж
байх шаардлагатай. Иймд суралцагч төвтэй
сургалтын сурах бичиг, түүний арга зүйг
бид ойлгож байх шаардлагатай.
Суралцагч төвтэй сургалтын сурах бичиг:
Сурагчдын нас сэтгэцийн онцлог, хэрэгцээ
сонирхолд тохирсон байх
Монгол ёс заншил соёл улс орны онцлог,
хөгжлийн хэтийн төлөвийг тусгасан байх

16. • Судалж буй зүйлийн түвшин, залгамж
холбоо нь агуулга, арга зүйн болон
үнэлгээний стандартад тохирсон байна.
• Суралцагч төвтэй идэвхтэй сургалт явуулах
арга зүйд тохирсон байх
• Хичээл хоорондын уялдаа холбоог тооцсон
байх
• Суралцагч өөрийнхөө хөгжил үйл
ажиллагааг үнэлэх боломжтой.

17. • Шинжлэх ухааны түвшин мэдээллийн
багтаамж сайтай.
• Суралцагчдын олж авсан мэдлэг нь амьдрал
ахуйтай нягт холбоотой
• Сургалтын агуулгыг эзэмшихэд нь
суралцагчдад тус дэм болдог
• Суралцагчдын туршлага дээр тулгуурлан
бичигдсэн
• Суралцагчдын сурах арга барилыг
хөгжүүлэх боломжтой

18. • Сэдвийг судлах явцад эргэх холбоо тогтоох
боломжтой
• Суралцагчдыг дадлага хийх нөхцлөөр
хангасан байна.
• Уншихад хялбар сонирхол татахуйц
бичигдсэн
• Судлах зүйлийн ачаалал нь суралцагчдын
боломжинд тохирсон
• Энгийн тодорхой хэл яриа ашигласан,
суралцагчдад ойлгомжтой бичигдсэн

19. • Бодит зураг схем диаграмм элбэгтэй
• Таних тэмдэг өргөн хэрэглэсэн
Сурах бичгийн чанарт ямар хүчин зүйлс
нөлөөлдөг вэ?
• Сурах бичиг зохиож буй багш, арга
зүйчдийн ур чадвар
• Зохиогчдод олгодог шагнал урамшлын
хэмжээ
• Хэвлэлийн чанар

20. • Агуулгын талаархи шинжлэх ухааны мэдлэг
• Зохиогчийн сурган хүмүүжүүлэх ухаан,
сэтгэл судлалын мэдлэг
• Заах арга зүйн мэдлэг, чадвар г.м
Манайд 1990 оноос өмнө бичигдэж
нийтлэгдсэн сурах бичгүүд дидактикийн
уламжлалт үзэл санааг мөрдлөг болгож,
бичлэгийн хуучин арга барилыг хэрэглэсэн нь
ажиглагддаг.

21. Орчин үеийн сурах бичиг, уламжлалт сурах
бичиг хоорондоо ямар ялгаатай вэ?
Уламжлалт сурах бичгийн бичлэг:
Бүлэг сэдвийн зорилтууд логик бүтэц нь
тодорхой бус
Тодорхой эзэнгүй хөндий аястай хэвлэмэл
лекцийн хэлбэртэй
Материалыг хэт ихээр нэг дор оруулсан
гарчиг цөөхөн байдаг

22. • Шинэ мэдлэгийг хэрэглэх талаар заавар
бараг тусгагдаагүй
• Сургалтын материалыг бараг
хялбаршуулаагүй нь сурагчдад ойлгомжгүй
• үг хэллэг нуршуу ойлгомжгүй өгүүлбэрүүд
урт
• Ззураг диаграмм багатай
• Суралцагчийг иэдэвхжүүлэх боломж
муутай

23. Орчин үеийн сурах бичиг:
Зорилго зорилтууд тодорхой бүтэц тодорхой
Нөхөрсөг,өөриймсөг/Би, та гэсэн хэллэгүүд
хэрэглэгддэг/ харилцан яранаас бүтдэг
Материалллллыг олон хэсэгт хувааж тус
бүрт нь гарчиг өгөн таних тэмдгүүдийг
хэрэглэдэг
Сурагчдад шинэ мэдллэгийг хэрххэн хэрэглэх
талаар тодорхой зөвлөмжтэй.

24. • Сурагчдад ойлгомжтой хялбар дөт
бичигдсэн байх
• Үг хэллэг нь хүүхдийн нас сэтгэхүйн
онцлогт тохирсон
• Өгүүлбэр нь богино товч тодорхой байх
• Үгийн оронд зураг схем олонтаа хэрэглэсэн,
ойлгомж сайтай
• Суралцагчийг идэвхжүүлэх аргуудыг өргөн
хэрэглэсэн байх

25. • Сурах бичиг нь суралцагчдад мэдлэг
эзэмших бие дааж суралцахад нь туслах
сургалтын чухал хэрэглэгдэхүүн юм.
• Сурах бичиг нь суралцагчдад сургалтын
чухал агуулгыг хүргэх, тэднийг суралцах
арга ухаанд сургах суралцагч өөрийгөө нээн
хөгжүүлэх талбар болох учиртай.