лекц 1

2. Шинжлэх ухааны судалгаа
Юу? Яагаад, Хэн? Ямар? Хэзээ? Гэдэг
асуултаар танин мэдэхүйн сэдэл
илэрнэ. Эдгээр асуултад шууд ба
шууд биш хариулт өгдөг. Асуулт
хаанаас гардаг вэ? Ажиглалт
мэдрэмжээс гайхах, эргэлзээ сониуч
зан төрдөг учир асуулт асуух
хэрэгцээ хүнд бий болно. Эндээс
асуулт гарч ирдэг. Асуултад шууд ба
шууд бус хариулт өгөх болно.

3. Шууд хариулт гэж юу вэ? Өөрийн мэдлэг
чадвар туршлага дээр үндэслэн
эргэцүүлэн бодож асуултад хариулт
өгөхийг шууд хариулт гэнэ. Шууд
хариултыг энгийн судалгаа гэдэг.
Бусдын бүтээн бий болгосон мэдлэг,
чадвар туршлага, бусдаас асуух ном зүй
судлах үндсэн дээр асуултад хариулж
болно. Үүнийг эрдэм шинжилгээ
судалгаан дээр үндэслэн шууд бус
хариулт гэнэ.

4. Дээр дурьдсан зүйлүүдийг судалгааны эхлэл
гэдэг. Энгийн судалгаа нь богино хугацаанд
бага хүч зарцуулж хийгдэнэ. Тухайн хүний
хуримтлуулсан мэдлэг чадвар нь
шууд хариултын үндсийг бүрдүүлнэ.
Үүний тулд хүн бүр өдөр тутам
энгийн судалгаа хийж байдаг.
Шууд бус хариулт гаргах үйлдлийг
судалгаа, үйлдлийг гүйцэтгэж чаддаг
мэргэжлийн хүнийг судлаач

5. Үйл явцыг судалгаа, үр дүнг ашиглагчийг
хэрэглэгч гэж ойлгож болно. Судалгаа нь Юу?
/хувьсагчийг/ Яаж? /Төлөвлөлт/ Хэн? /судлаад/
Ямар үр дүнг Ямар хэлбэртэй гаргах вэ? Гэсэн
асуултад хариулах явцыг өөртөө агуулдаг.
Шийдэл шаардсан тодорхой
асуудлын мөн чанарыг
тодорхойлох, дэс дараатай,
зохион байгуулалттай хүчин
чармайлтыг судалгаа гэнэ.

6. Өөрөөр хэлбэл судалгаа нь тодорхой
асуултад хариулах, эсвэл баримтад
тулгуурлан түүнийг шийдвэрлэх зохион
байгуулалтай, дэс дараатай, бүтээлч
танин мэдэх үйл ажиллагаа юм. Шинжлэх
ухааны судалгаа дараах чанарыг агуулдаг.
 Тодорхой зорилготой
 Онол, арга зүйн үндэслэлтэй
 Шалгаж, харьцуулж дүгнэж нотлож
болохуйц

7.  Нарийвчлал сайтай алдаа бага
 Үнэн бодитой
 Үр дүн нь нийтлэг
 Үр дүн нь эгэл бөгөөд үр өгөөжтэй
 Логик зөрчилгүй байх
Шинжлэх ухааны судалгаа нь логик үндэслэлээ
оновчтой товлож, шийдвэрлэх онол арга
зүйн хатуу суурьтай тавигдсан асуудлыг
баримтад тулгуурлан задлан шинжилж,
нэгтгэн дүгнэж таамаглалыг өндөр
нарийвчлалтай батлаж, оюун дүгнэлт
хийн бодит үр дүнд хүрэх танин мэдэхүйн
үйл явц мөн.

8. Судалгаа бол юмс үзэгдлийг танин мэдэх арга
хэрэгсэл. Судалгаа нь эхлэл төгсгөл бүхий олон
шинжлэх ухааны явцыг агуулдаг. Тэрхүү явцыг
бүхэлд нь судалгаа гэнэ. Судалгаа нь:
 Нийгмийн хөгжлийн чиг хандлагатай уялдан
дэвшсэн асуудлыг шийдэх
 Тухайн салбарын мэдлэгийн хүрээг өргөтгөн
шинэчлэж шинэ мэдлэг бүтээх зорилготой
Судалгааг бас суурь судалгаа, хавсрага судалгаа
гэж ангилдаг. Суурь судалгааг ихэвчлэн ШУА,
Их Сургууль, коллежид хийдэг, байгаль
нийгмийн тулгуур асуудлыг шийдэж, танин
мэдэхүйн цар хүрээг тэлэх зорилготой.

9. Хавсарга судалгаа нь амьдрал
үйлдвэрлэлээр дэвшин гардаг асуудлыг
шийдвэрлэдэг учраас олон эрдэм ухаан,
онол арга зүйг өвч хослуулан судлах,
судлаачид хамтарч ажиллах, сонирхлын
бүлгүүдийг хамруулж дэмжлэг авах, үр
дүнг харьцангуй богино хугацаанд гаргаж
нэвтрүүлдэг онцлогтой. Хэрэгцээг
үнэлэх, үр ашигт шинжилгээ, үнэлгээ
хийх нь хавсрага судалгаанд чухал ач
холбогдолтой.

10.  Хавсрага судалгааны төрөл
Явцын буюу төслийн судалгаа
 Судлагдаж байгаа хүн ч судалгааны явцад
хамрагддаг
 Ердийн болон ш/у-ны мэдлэгийг хослуулан
хэрэглэдэг
 Зорилгод хүрэх үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх,
сайжруулахад чиглэгддэг
 Судлагдахуун, судалгаа хоёрын оролцоо ижил
байдаг
 1.Асуудал 2.Бүтээлч тусгал 3.судалгаа
4.Стратегийн төлөвлөгөө 5.Үйл ажиллагаа энэд
давтагдаж хийгддэг.

11. Нийгмийг үнэлэх судалгаа: Бодлого
боловсруулагчдын бодлого,
төлөвлөлтийн улмаас нийгэмд бий
болсон өөрчлөлтийн үр дагаварыг
үнэлэх зорилготой.
Дүгнэх судалгаа: Төлөвлөсөн зүйл бодит
байдал, хоёрын тохироог жишиж, дүгнэх
судалгаа хэрэгжсэн үү? Гэдэг асуултад
хариулна.

12. Дедукц ба индукц аргын судалгаа: Аливаа
юмс үзэгдлийг судлахад индукц болон
дедукц аргын аль нэг нь хэрэглэгддэг.
Таамаглал дэвшүүлээд түүнийгээ шалган
үр дүнг гарган авахыг судалгааны дедукц
арга гэнэ. Эсрэгээр судлаач судалгааны
баримт материалыг боловсруулж эхлээд
эцэст нь таамаглал онол хууль гаргахыг
индукц арга гэнэ.

13. Дедукц аргын судалгааны бүтэц:
1.Ажиглалт /судлаачийн сонирхсон өргөн уудам
орон зай/
2.Анхны баримт цуглуулах /Ярилцлага хийх ном
зүйтэй ажиллах/
3.Сэдэв асуудлыг тодорхойлох /судалгааны сэдэв
асуудлыг томъёолох/
4.Судалгааны онолын бүтэцчилсэн хүрээг
тогтоох
5.Таамаглал дэвшүүлэх

14. 6.Судалгааны төлөвлөлт
7. Баримт цуглуулах,түүнд задлан шинжилгээ,
тайлбар хийх
8. Үр дүнг нэгтгэн дүгнэх
-таамаглаөл тохирч байгаа эсэх
-судалгааны асуулт бүрэн хариулагдсан эсэх

15. Индукц аргын судалгааны бүтэц:
1.Ажиглалт /судлаачийн сонирхсон өргөн уужим орон
зай/
2.Анхны баримт цуглуулах /Ярилцлага хийх, ном
зүйтэй ажиллах/
3. Сэдэв асуудлыг тодорхойлох/Судалгааны сэдэв
асуудлыг томъёолох/
4.Судалгааны төлөвлөлт /Баримт цуглуулан түүнд
задлан шинжилгээ тайлбар хийх/
5.Баримт цуглуулан түүнд задлан шинжилгээ,
тайлбар хийх

16. 6.Таамаглал дэвшүүлэх
7.Онолын бүтэцчилсэн хүрээг тогтоох
8.Үр дүнг нэгтгэн дүгнэх
Судалгааны сэдэв асуудал: Судалгааны
сэдвийг хэрхэн сонгох вэ?
Судалгааны орон зай, сэдвүүд, асуудлууд,
асуултууд гарч ирнэ. Судлаачид эргэлзээ
гайхал төрж ярилцлага ном зүйгээ хийж,
асуудлаа тодруулаад сэдвээ сонгоно.

17. Судалгааны орон зай гэж юу вэ?
-Байгаль, нийгэм, түүний орчин, юмс,
үзэгдэл, үйл явц нь судалгааны орон зай
буюу судлагдахууны эх уурхай.
Сэдэв асуудлаа хэрхэн олж авдаг вэ?
-өдөр тутмын амьдралаас
-Үнэт зүйл, туршлага, сонирхол хэрэгцээ
-тухайн салбарт хуримтлагдсан мэдлэг
-нийгмийн захиалга /тендер/

18. Судалгааны орон зай гэж юу вэ?
-Байгаль, нийгэм, түүний орчин, юмс,
үзэгдэл, үйл явц нь судалгааны орон зай
буюу судлагдахууны эх уурхай.
Сэдэв асуудлаа хэрхэн олж авдаг вэ?
-өдөр тутмын амьдралаас
-Үнэт зүйл, туршлага, сонирхол хэрэгцээ
-тухайн салбарт хуримтлагдсан мэдлэг
-нийгмийн захиалга /тендер/

19. Суурь судалгааны туршилт шаардсан
баримт дүгнэлт
Судалгааны сэдвийг сонгох нь: Судалгааны
ажлын гарааны цэг нь сэдэв сонголт
байна. Сэдэв сонгох бэлэн жор
байдаггүй.Өөрийн мэдлэг туршлага,
ажиглалтын үндсэн дээр судалгааны орон
зайгаас сэдвээ сонгодог. Мөн ном зүйд
дүн шинжилгээ хийх, бусад эрдэмтэдтэй
зөвлөн ярилцаж, тодорхой болгоно.

20.  Номзүй судлал, түүнд хийсэн дүн шинжилгээ,
бусад эрдэмтэдтэй ярилцах, судлагдсаны дараа
онол практикт яаж хэрэглэх, судалгааны
асуудал, асуултаа гаргах, судалгааны сэдэв,
асуудал сонгох ажлын цөм нь ярилцлага,
номзүйн тойм юм. Судалгааны сэдэв албан ба
албан бус ярилцлага, ном зүйн тойм, үүнээс
үүдээд асуудлуудад нөлөөллөх хүчин зүйл,
судлагдсан байдал, судалгаа хийх боломж
эдгээр нь сэдэв сонголтын цөм хэсэг юм.