H Γκουέρνικα του Πικάσο

4. Στις 26 Απρίλη 1937, όταν μαινόταν στην Ισπανία ο Εμφύλιος Πόλεμος, η γερμανική
πολεμική αεροπορία ισοπεδώνει, ύστερα από ένα βομβαρδισμό τριών ολόκληρων ωρών την
Γκουέρνικα, μια μικρή πόλη στη χώρα των Βάσκων, σκοτώνοντας πάνω από χίλιους
ανυπεράσπιστους άμαχους.
Η αναγεννημένη Λουτβάφε του Γ’ Ράιχ λάμβανε μέρος στους βομβαρδισμούς ισπανικών
πόλεων, βοηθώντας τον δικτάτορα Φράνκο να επικρατήσει στον εμφύλιο πόλεμο της χώρας. O
στρατηγός Χούγκο Φον Σπέρλε, σκληρός και αδίστακτος στρατιωτικός που ήθελε να εφαρμόζει
νέες τεχνικές αεροπορικών επιθέσεων και επικεφαλής της Λεγεώνας Κόνδωρ, ορίστηκε να
δοκιμάσει τις νέες τεχνολογίες των γερμανικών μαχητικών και βομβαρδιστικών αεροσκαφών
στη βασκική πόλη Γκουέρνικα κοντά στο Μπιλμπάο. Η Γκουέρνικα επιλέχθηκε για το πείραμα
των Ναζί, γιατί πολεοδομικά ήταν μια «συμμαζεμένη» κωμόπολη των επτά χιλιάδων κατοίκων
χωρίς μεγάλη έκταση, χωρίς στρατηγική σημασία και οργανωμένη αντιαεροπορική άμυνα.

5. Στις 26 Απριλίου του 1937 η Γκουέρνικα γιόρταζε το ετήσιο
πανηγύρι της. Οι κάτοικοι είχαν βάλει τα καλά τους και
περίπου πέντε χιλιάδες έμποροι και επισκέπτες έσπευσαν
από τις γύρω πόλεις για τη γιορτή. Αγροτικά προϊόντα και
ζώα είχαν την τιμητική τους στις αγοραπωλησίες των
εμπόρων, ενώ στους πάγκους το παζάρι έδινε και έπαιρνε.
Ξαφνικά, δύο καταδιωκτικά Χαίνκελ 51 πέταξαν πάνω από
τα κεφάλια του κόσμου, κάνοντας αναγνωριστική πτήση.
Στις 16.30 το απόγευμα, 30 καταδιωκτικά της λεγεώνας
Κόνδωρα θέρισαν τον πανικόβλητο κόσμο και αμέτρητα
ζώα. Οι δρόμοι είχαν γεμίσει πτώματα. Ήταν μόνο η αρχή.
Μια ώρα αργότερα φάνηκαν στον ορίζοντα 20 δικινητήρια
Χαίνκελ 111. Πετώντας όλα μαζί, άδειασαν ταυτόχρονα τις
βόμβες τους πάνω από την πόλη, ισοπεδώνοντας το
μεγαλύτερο μέρος της και σκοτώνοντας πολλούς ανθρώπους που κρύβονταν στα σπίτια τους. Ο θάνατος κυριαρχούσε
παντού. Ο στρατηγός Χούγκο Φον Σπέρλε όμως, δεν είχε πει την τελευταία λέξη. Σε νέα διαταγή του τα Χάινκελ 111
έριξαν δέκα χιλιάδες περίπου εμπρηστικές βόμβες στην ήδη κατεστραμμένη Γκουέρνικα.

6. Έως τις 19.30 το απόγευμα, η πόλη
είχε «γονατίσει» από τις τρεις ανηλεείς
επιδρομές των Ναζί. Οι νεκροί ανήλθαν
σε 1.654 και οι τραυματίες μαζί με τους
ακρωτηριασμένους, έφτασαν τους
χίλιους

9. Η ναζιστική προπαγάνδα προσπάθησε να πείσει ότι η επίθεση έγινε
από τους αναρχικούς μεταλλωρύχους της Αστουρίας, αλλά ο Χούγκο
Φον Σπέρλε καυχιόταν δημόσια για το πείραμά του στη Γκουέρνικα.
Πριν από την αυτοκτονία του, ο Χέρμαν Γκέρινγκ είχε ομολογήσει ότι η
κωμόπολη υπήρξε πεδίο δοκιμών για τη Λουτβάφε. «Γεγονός πολύ
δυσάρεστο, συμφωνώ. Δεν γνωρίζαμε όμως κανένα καλύτερο μέρος
για να εκτελέσουμε τα τεστ των βομβαρδιστικών μας», έλεγε ο
επικεφαλής της Πολεμικής Αεροπορίας των Ναζί....

10. Ο βομβαρδισμός της Γκουέρνικα δεν
ήταν η μόνη «συνδρομή» της ναζιστικής
Γερμανίας στον Φράνκο. Ο ίδιος ο
Χίτλερ υπολόγιζε ότι η «βοήθεια»
έφτασε τα 400 εκατομμύρια μάρκα,
ποσό αστρονομικό για τα δεδομένα
εκείνης της εποχής. Δεν έγινε γνωστός ο
αριθμός των Γερμανών που πολέμησαν
από τις φασιστικές γραμμές, αλλά το
γεγονός ότι από το φρανκικό καθεστώς
παρασημοφορήθηκαν 29.113 Γερμανοί
αξιωματικοί και στρατιώτες δείχνει το
μέγεθος της ανάμειξης.
ΗΜΕΡΟΔΡΟΜΟΣ ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ• 26 Απριλιου 2017

13. 1. Μητέρα: Ο πίνακας αρχίζει αριστερά με μια
γυναίκα-μητέρα που κρατάει το νεκρό παιδί στην
αγκαλιά της. Όλες οι φόρμες του παιδιού
τραβηγμένες προς τα κάτω, σα να επιδρούν πάνω
τους οι νόμοι της βαρύτητας. Η μητέρα με το παιδί
έχει μισάνοιχτο το στόμα της. Μ’ αυτόν τον τρόπο
ο Πικάσο παρουσιάζει τον πόνο να μοιάζει με
κραυγή. Έντονο στοιχείο που τονίζεται με το
τριγωνικό σχήμα της γλώσσας. Το στόμα της
μητέρας θυμίζει το στόμα του αλόγου.

14. 2. Ταύρος: Επάνω και κοντά στη μητέρα
απεικονίζεται ο ταύρος. Ο ταύρος δεν είναι
μόνο ο φασισμός, αλλά η βιαιότητα και το
σκοτάδι. Όλες οι φιγούρες στρέφονται προς το
μέρος του, αλλά αυτός κοιτάζει έξω από τα
δρώμενα σταθερός και ατάραχος.

15. 3. Πολεμιστής: Λίγο χαμηλότερα κάτω, κείται το σώμα του νεκρού πολεμιστή. Είναι
διαμελισμένος. Προσεκτικότερο κοίταγμα μας αποκαλύπτει ότι πρόκειται για άγαλμα. Είναι η
μοναδική ανδρική φιγούρα, γιατί όλο το δράμα παίζεται από γυναίκες. Ο Πικάσο επίτηδες
σχεδίασε τον πολεμιστή με το ένα χέρι από τη μια και το άλλο από την άλλη πλευρά, έτσι
ώστε η στάση αυτή να θυμίζει τη σταύρωση. Ο νεκρός πολεμιστής, είναι συμβολική μορφή της
θυσίας του Ισπανικού λαού. Αν πρόκειται για άγαλμα, τότε μαζί με το λαό δοκιμάζεται η
ιστορία και ο πολιτισμός του τόπου.

16. 4. Άλογο: Στο κέντρο ακολουθεί η
μορφή ενός αλόγου που πληγωμένο από
λόγχη, χλιμιντρίζει από τον πόνο. Έχει τον
κυρίαρχο ρόλο σ’ αυτόν τον πίνακα και
συμβολίζει το λαό που απεγνωσμένα
φωνάζει ζητώντας βοήθεια. Τα πίσω και
κάτω άκρα καταρρέουν, το κεφάλι
σηκώνεται. Στηρίζεται στο μπροστινό
αριστερό πόδι που είναι αντίγραφο από
το άλογο του Παρθενώνα. Η τέχνη θα
φέρει τη σωτηρία; Αντίσταση, ηρωισμός,
πόνος, αλλά αντιδρά, δεν υποκύπτει. Το
σώμα του μοιάζει να είναι καλυμμένο με
φύλλα εφημερίδας. Ο ρόλος του τύπου;

17. 5. Γυναίκες: Προς τα δεξιά του πίνακα
απεικονίζεται μια γυναικεία μορφή που
προσπαθεί να γλιτώσει από το
βομβαρδισμό. Λοξή κίνηση. ‘’Εν γόνασι
δρόμος’’. Παλαιός ζωγραφικός τρόπος που
εκφράζει στατικά την κίνηση. Βρήκε
εφαρμογή στα τριγωνικά αρχαία
αετώματα, όπου αποδόθηκαν μ’ αυτόν
τρόπο οι ακριανές μορφές.
6. Τρίγωνα: Τα ημίλευκα και λευκά
τριγωνάκια εννοούν ότι το κτίριο
φλέγεται.

18. 7. Στην άκρη δεξιά μια μορφή
παριστάνει κατά πάσα πιθανότητα
μια γυναίκα πριν πέσει νεκρή. Το
ανεστραμμένο προς τα πάνω
πρόσωπό της γεμάτο απορία και
απόγνωση μοιάζει να ρωτάει
γιατί. Ίσως μ’ αυτήν τη μορφή να
εκφράζονται η απορία και ο πόνος
των αθώων

19. 8. Η Λάμπα πάνω από το κεφάλι του αλόγου με τις αιχμηρές ακτίνες της φωτίζει τη φρίκη του
βομβαρδισμού , τη φρίκη του πολέμου. Οι ακτίνες της είναι κοφτερές για να μας θυμίζουν το διαπεραστικό
πόνο των πληγών και του θανάτου και να ερεθίζουν τα νεύρα μας. Πίσω στη σκιά ένα πουλί με τσακισμένη
τη μια φτερούγα και με το τριγωνικό στόμα του προς τα πάνω προσπαθεί να πετάξει. Η τσακισμένη ειρήνη
μικραίνει ίσως μπροστά στον πόλεμο που γιγαντώνεται και αγωνίζεται να επιβιώσει.

20. 9. Η Γυναίκα με τη λάμπα: Η
γυναικεία μορφή που υψώνει τη
λάμπα πετρελαίου είναι η μόνη
που δεν φαίνεται χτυπημένη από
τον βομβαρδισμό. Το έργο είναι
«χτισμένο» πάνω σε μία πυραμίδα
που έχει για κορυφή της τη λάμπα
πετρελαίου. Ακριβώς η μορφή αυτή
είναι για τον Πικάσο η έννοια του
πολιτισμού που προσπαθεί να
σωθεί, ἡ δε λάμπα που κρατά δεν
εκπέμπει παρά το φώς της τέχνης
και του πολιτισμού που ωχριά
μπροστά στον πόλεμο.
Κατά κάποιους αναλυτές το πιο φορτισμένο στοιχείο της σύνθεσης είναι η μορφή της
γυναίκας που βγαίνει από το παράθυρο κρατώντας τη λάμπα πετρελαίου. Συμβολίζει το ρόλο
της συνείδησης που έρχεται να φωτίσει αυτά που γίνονται τριγύρω. Το ταπεινό φως του λαού
που έρχεται να φωτίσει τα συμβάντα. Έρχεται σ’ αντιπαράθεση με την ηλεκτρική λάμπα που
δεν φωτίζει υπονοώντας ίσως τις δυνάμεις της Ευρώπης που δεν βοήθησαν.

21. Τα πρόσωπα: Αν προσέξει
κανείς τα μάτια στα πρόσωπα
που εικονίζονται, στη μητέρα,
στο νεκρό πολεμιστή, στον
ταύρο, στο άλογο και στις
άλλες μορφές, είναι όλα σε
διαφορετικές και αφύσικες
θέσεις. Αυτό συμβαίνει γιατί
αντικρίζουν έναν κόσμο
παράλογο και φρικτό, έναν
κόσμο κτηνώδη. Η
παραφροσύνη του πολέμου
παρουσιάζεται εδώ με
μετατόπιση των ματιών από τις
θέσεις τους, και με τις
παραμορφώσεις των σωμάτων
ιδιαίτερα για τα σώματα
που σχεδιάστηκαν έτσι ώστε να φαίνονται σαν κομματιαστά, μπορούμε να πούμε πως αυτό δεν είναι
άσχετο με το αποτέλεσμα που φέρνει ἡ έκρηξη μιας βόμβας. Ολόκληρος ο πίνακας δίνει την εντύπωση
πως απεικονίζει εκείνο ακριβώς που συμβαίνει τη στιγμή της έκρηξης.

22. Χώρος: Ο χώρος μέσα στον οποίο διαδραματίζονται τα γεγονότα δεν είναι καθορισμένος. Όλα
βρίσκονται σ’ ένα χώρο απροσδιόριστο, που μοιάζει με εσωτερικό δωματίου. Τα πλακάκια και η
οροφή δίνουν την αίσθηση προοπτικής, αλλά ταυτόχρονα τα γεγονότα τα φανταζόμαστε να
διαδραματίζονται σε ανοιχτό χώρο, στους δρόμους της πόλης που βομβαρδίστηκε.

24. Πάμπλο Πικάσο
(25 Οκτωβρίου 1881 - 8 Απριλίου 1973),
Ισπανός καλλιτέχνης, ένας από τους
κυριότερους εκπροσώπους του κυβισμού και
της τέχνης του 20ου αιώνα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
https://www.slideshare.net/stergianimpar
mpa/ss-4063440523 Οκτ 2014
Guernica, Bizkaia, before the bombing of the city in 1937.
pournari.blogspot.com/2012/02/guernica.html

25. Ron English Guernica
Λίγο πριν τον βομβαρδισμό