1. Qeliza
Qeliza pershkruan ndertimin dhe funksionin
themelor te qelizes si njesi themelore e
ndertimit te qenieve te gjalla. Ajo pershkruan
ndertimin e mikroskopit te drites dhe
demonstron tekniken e mikroskopimit gjate
vrojtimit te qelizes bimore e shtazore , po
ashtu krahason strukturen e qelizave
prokariote eukariote bimore e shtazore
2. Organizmat e gjalle perbehen prej
qelizes
Qeliza eshte njesia elementare e ndertimit te qenieve te
gjalla. Qelizen e zbuloi Robert Huku me 1665. Ai me
mikroskopin e tij te thjeshte ne prerijen e holle te tapes
verejti disa dhomeza te ngjashme me hojet e bleteve te
cilat I quajti celula ( qeliza ) . Qelizat bimore e shtazore
kan forma te ndryshme . Format kryesore te qelizave tek
organizamat nje qelizor dhe shume qelizore jane : forma e
rrumbullaket ,cilindrike , elipsoide etj . Qeliza perbehet prej
pjeseve te ndryshme disa prej tyre shihen lehte kurse disa
jo ato dallohen prej permbajtjes ndertimi I tyre perbehet
prej : Murit qelizor , kromoplasteve , kloroplasteve etj.
3. Mjetet zmadhuese qe perdoren per
vrojtimin e qelizes
Ne natyre ka shume qenie te gjalla te cilat jane
shume te vogla dhe nuk mund te shihen me sy,
Vrojtimi I tyre mund te behet vetem me
instrumentin e quajtur mikroskop . Me ndihmen
e tij objekti I cili vrojtohet shihet I zmadhuar
shume here. Mikroskopin e pare e ka
konstruktuar Levehunku ndersa Robert Huku
per here te pare e perdori ate . Pjeset e
mikroskopit jane : Okulari , Objektiva , Tryeza ,
Mbajtesi dhe Pasqyra .
4. Biosistematika
Kategorite biosistematike
Biosistematika pershkruan parimet themelore te
biosistematikes ajo klasifikon gjallesat ne kategori
sistematike poashtu zbaton njohurite e biosistematikes ne
jeten e perditshme .Qysh prej koheve te lashta njeriu njeh
dhe studion natyren per kete ekzistojn shenime te vjetra
per pershkrimin dhe emertimin e disa shtazeve dhe
bimeve. Ne shumicen e rasteve emertimi I bimeve dhe
stazeve eshte bere ne baze te disa veqorive qe I kane
dalluar ato si psh . Ngjyra forma vendbanimi etj . p.sh.
Lulebora , vjollca trengjyreshe meshtekna e bardhe etj.
Disa nga klasifikimi I shtazeve eshte bere ne gjuhe latine
dhe eshte basuar ne emer te pergjithshem dhe ate te
gjinise si p.sh Qeni (Canis familiaris) , maca ( felix
domestica ) etj.
5. Pese mbreterite e botes se gjalle
Ne te kaluaren grupimi I gjallesave ne biologji behej ne dy
ndarje : bime dhe ne shtaze. Ne boten shtazore
perfshiheshin gallesat qe levizin kurse ne boten bimore
perfshiheshin gjallesat qe nuk leviznin . Pra bazuar ne
jeten qe ato kane si ushqehen etj jane bere pese grupe te
medhe – mbreteri dhe ato jane : Mbreteria e monereve ,
Protisteve , Kerpurdhave , Bimeve dhe Shtazeve . Disa
prej bimeve dhe shtazeve qe benin pjese ne mbreteri jane
: Algat , myshqet , Fiernat etj prej shtazeve jane : krokodilli
, peshku , bleta balena etj .
6. Mikroorganizmat
Mikroorganizmat pershkruajne formen dhe ndertimin e
organizmave prokariote ; zbatojne njohurite per
parandalimin e semundjeve te shkaktuara nga
mikroorganizmat ;
Vleresojne rolin e bakterieve ne natyre dhe perdorimin e
tyre ne ekonomine e njeriut poashtu pershkruajne
organizmat me te vjeter autotrofe si algat e kaltra ne te
gjelber . Ne mikroorganizma bejne pjese viruset –
pozicioni I viruseve ne boten e gjalle eshte ende I
diskutueshem shum autor I konsiderojne ato si qenie te
gjalla kurse disa te tjere thojne se jane helme tjeter kemi
Bakteret – jane gjallesa te thjeshta shume te imeta te cilat
nuk shihen me sy por me ndihmen e mikroskopit dhe kto
po ashtu gjenden kudo dhe nuk jane te dobishme per
njeriun . Ndalimi I ktyre viruseve dhe baktereve behet me
ane te vaksinoterapise e cila I parandalon.
7. Algat e kaltra ne te gjelber .
Algat e kaltra ne te gjelber ndryshe I
quajme cyanobaktere ato jane nder qeniet
e gjalla te thjeshta jane njeqelizore me
forme vezake ose te rrumbullaket per nga
permasat jane shume te vogla por
bashkohen dhe krijojne koloni shumica e
tyre jane te palevizshme , ato jetojne ne
ujera amulle ne liqene mbi levoret e
drunjeve etj.
8. Algat
Algat pershkruajne ndertimin menyren e te ushqyerit dhe
perhapjen e algave ne natyre ato dallojne algat njeqelizore
dhe shumeqelizore dhe vleresojne rolin dhe rendesine e
algave si burim I oksigjenit dhe I ushqimit. Algat jane
banore te tokes se laget si te kenetave moqaleve deteve
liqeeneve etj. Ato jane gjallesa bimore njeqelizore dhe
shumeqelizore ato perbejne koloni dmth bashkohen dhe
rrine te bashkuara zakonishte I gjejme si fije te holla ne
kemi disa lloje te algave si : Algat e gjelbre te murrme dhe
te kuqe. Algat po ashtu edhe shumohen.
9. Kerpurdha
Kerpurdha pershkruan ndertimin menyren e te ushqyerit dhe
kushtet ne te cilat zhvillon kerpurdhat. Ne dallojme kerpurdhat
ushqyese dhe ato helmuese dhe vleresojme rendesine
ushqyese dhe farmaceutike te kerpurdhave! Kerpurdhat jane
gjallesa te veqanta pa klorofil , ato kane mbreterine e tyre te
veqante ( Mbreterine e kerpurdhave ) dhe ne kemi dy lloje te
ndryshme te kerpurdhave ato saprofite dhe me kapele.
Kerpurdhat saprofite – Jane nder perfaqesuesit me te
rendesishem ndryshe ato I quajme myku I bardhe dhe mykun e
bardhe e gjejme ne produkte ushqimore . Kerpurdhat me
kapele – Kerpurdhat me kapele morren kete emer per shkak te
formes se tyra keto kerpurdha kryesisht jetojne ne vende te
hijezuara dhe me lageshti . Perveq ketyre kerpurdhave kemi
edhe Qelposhen barkuqen amaniten sorkadhen etj.
10. Kerpurdha
Kerpurdha pershkruan ndertimin menyren e te ushqyerit dhe
kushtet ne te cilat zhvillon kerpurdhat. Ne dallojme kerpurdhat
ushqyese dhe ato helmuese dhe vleresojme rendesine
ushqyese dhe farmaceutike te kerpurdhave! Kerpurdhat jane
gjallesa te veqanta pa klorofil , ato kane mbreterine e tyre te
veqante ( Mbreterine e kerpurdhave ) dhe ne kemi dy lloje te
ndryshme te kerpurdhave ato saprofite dhe me kapele.
Kerpurdhat saprofite – Jane nder perfaqesuesit me te
rendesishem ndryshe ato I quajme myku I bardhe dhe mykun e
bardhe e gjejme ne produkte ushqimore . Kerpurdhat me
kapele – Kerpurdhat me kapele morren kete emer per shkak te
formes se tyra keto kerpurdha kryesisht jetojne ne vende te
hijezuara dhe me lageshti . Perveq ketyre kerpurdhave kemi
edhe Qelposhen barkuqen amaniten sorkadhen etj.
