Πρόγραμμα Αγωγής Υγείας, ΔΙΚΤΥΟ:Πάμμουσος Παιδαγωγία, etwinning

1. 9ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΑΤΡΑΣ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ
Σχολ.Έτος: 2016-17
ΤΙΤΛΟΣ: «Commedia dell’ arte: Χαρακτήρες με νότες και πινέλα. Επιδρούν
ευεργετικά στη σωματική και ψυχική υγεία;»
ΕΝΤΑΣΣΕΤΑΙ ΣΤΟ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ: «Το Θέατρο ως Πάμμουσος Παιδαγωγία»
Συμμετοχή σε Ευρωπαϊκό πρόγραμμα «eTwinning» - ΤΑΞΙΔΙ στη ΦΛΩΡΕΝΤΙΑ
Υπεύθυνη καθηγήτρια: ΕΛΠΙΔΑ ΝΟΥΣΑ, κλ.ΠΕ16

2. ΣΤΟΧΟΙ
• Τέχνες και Ψυχική Υγεία – Συναισθηματική και Κοινωνική Ανάπτυξη
• Η Τέχνη ως αισθητικό φαινόμενο που συμβάλλει στην ψυχική υγεία
• Οι διάφορες μορφές τέχνης ως θεραπευτικά μέσα.
• Γνωριμία με καλλιτέχνες από κάθε μορφή τέχνης.
• Αναζήτηση έργων τέχνης διαφόρων μορφών (Ποίηση-Μουσική-Ζωγραφική-
Γλυπτική-Κινηματογράφος), όπου πηγή έμπνευσης αποτέλεσε η commedia
dell arte.
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ
• Ακροάσεις μουσικών έργων
• Αυτοσχεδιασμός
• Θεατρικό παιχνίδι -Τραγούδι-Χορός
• Δημιουργία Πρωτότυπης Σύνθεσης-Μελοποίηση
• Παρακολούθηση σεμιναρίων.
• Συνεργασία με τα σχολεία που εντάσσονται στο Δίκτυο με το ίδιο θέμα.

3. Ένας-ένας ξεπετάγονται
απ'τις ομίχλες της Βενετσιάνικης
λιμνοθάλασσας...
Είναι οι χαρακτήρες της
Commedia dell'arte
και οι μάσκες της, που κρατούν
νότες και πινέλα...

4. 1. ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΚΑΙ ΤΟ ΧΡΟΝΟ:
ΧΡΟΝΟΣ: Υπολογίζεται πως άνθισε γύρω στο 1550 περίπου κι άρχισε να παρακμάζει στα τέλη του 17ου αιώνα.
ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΙΔΡΥΣΗΣ ΤΗΣ COMMEDIA:
Σύμφωνα με το παλαιότερο σωζόμενο σχετικό νομαρχιακό έγγραφο,
η γέννηση της κομέντια ντελ’ άρτε γίνεται στις 25 Φεβρουαρίου
1545, στην Πάδοβα, όταν οκτώ άνδρες συνέταξαν συμβόλαιο με το
οποίο ίδρυαν εταιρεία – έναν θίασο που θα έπαιζε κωμωδίες από
τόπο σε τόπο.
ΤΟΠΟΣ: Ιταλία.
Εκεί μουσικά, λίγο πριν την Κομμέντια αναδείχθηκαν διάφορες
μορφές έκφρασης όπως η Φρόττολα, η Βιλλανέλλα, η Καντσονέττα
και το Μαδριγάλι.
(ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Αναζητείστε στοιχεία για τα μουσικά είδη και παρουσιάστε τα στην ομάδα)

5. ΤΟ ΟΝΟΜΑ της ΚΟΜΜΕΝΤΙΑ
Ονομάστηκε «Commedia dell’arte», γιατί επρόκειτο για
μια κωμωδία, που παιζόταν από τεχνίτες, δηλαδή
επαγγελματίες ηθοποιούς, που σε παρέες υπό τη
διεύθυνση ενός επικεφαλής κωμικού,
μετακινούνταν από τη μια πόλη στην άλλη. Ο
ηθοποιός έκανε τα πάντα: έπαιζε, τραγουδούσε,
χόρευε, κι επί πλέον έκανε τον ακροβάτη.
Δεν υπήρχε κείμενο, αλλά οι ηθοποιοί αυτοσχεδίαζαν.
Η μεγαλύτερη μαγεία της «commedia», λοιπόν,
προσφερόταν από τους ίδιους κωμικούς, που
φορώντας μάσκα έπρεπε να δώσουν ζωή στους
διάλογους και με σκηνές μιμητικές να προκαλέσουν το
γέλιο του κοινού.

6. που ο κάθε ηθοποιός είχε
τελειοποιήσει μέσω της χρήσης της
μάσκας.
Προέκυψε, λένε σαν μορφή
αντίδρασης και σχόλιο στην
πολιτικοοικονομική κρίση της Ιταλίας
την εποχή εκείνη.
(ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ για τη ΜΑΣΚΑ
και τη σημασία της στους λαούς
και τους αιώνες)
Το όνομα προκύπτει από την συντόμευση του όρου «Commedia dell’Arte all’improvviso»,
που σημαίνει η «κωμωδία της τέχνης του αυτοσχεδιασμού», καθώς βασίζεται σε
αυτοσχεδιασμούς των ηθοποιών και σκετσάκια πάνω σε συγκεκριμένους τύπους-χαρακτήρες

7. Στο Ευρωπαϊκό πρόγραμμα eTwinning η κ.Νούσα οργάνωσε event
και τα αποτελέσματά του συγκεντρώθηκαν στο padlet:
https://padlet.com/elpidanousa/3dqlpdoe1ggs

8. Μια ομάδα μελέτησε ειδικά τη ΜΑΣΚΑ στην COMEDIA DELL’ ARTE
και τα αποτελέσματα συγκεντρώθηκαν στο padlet:
https://padlet.com/elpidanousa/7eisumgucevl

9. ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ
1) ΠΑΝΤΑΛΟΝΕ, έμπνευση από άγιο Παντελεήμονα, άγιο
ιδιαιτέρως αγαπητό στους Βενετσιάνους. Ο γέρο-
καμπούρης, φιλάργυρος έμπορος, ο αρχιτσιγγούνης.
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ: Μάλλον το όνομα προέρχεται από το ιταλικό
Pantalone, κι αυτό με τη σειρά του από το αρχαιοελληνικό
Πανταλέων(«Pianta Leone» παραπέμποντας στο έμβλημα της
Ενετικής Δημοκρατίας, οι εκπρόσωποι της οποίας «φύτευαν»
λιοντάρια απ' όπου κι αν περνούσαν.
Ο Πανταλόνε χαρακτηρίζεται από εξαιρετική απληστία,
ταυτίζεται με το «χρήμα» και περιγράφεται ως γέρος,
καμπούρης, μίζερος, τσιγκούνης, αλλά και ευφυής, ικανός
έμπορος, πρακτικός, γυναικάς όχι όμως και
γυναικοκατακτητής, που φορούσε εφαρμοστό παντελόνι!

10. 2. ΝΤΟΤΟΡΕ
Επίσης βασικός χαρακτήρας της Κομμέντια ντελ Άρτε.
Αν ο Πανταλόνε είναι ο παρακμιακός πλούσιος
έμπορος, τότε ο Dottore είναι ο παρακμιακός
πολυμαθής διανοούμενος!
Εκπρόσωπος της ελίτ, κατάγεται από την Μπολόνια,
μορφωμένος και ευκατάστατος.
Είναι εξαιρετικά πομπώδης, επιδειξιομανής,
φιλάρεσκος, αγαπά τον ήχο της φωνής του,
αρέσκεται να πετά ανάμεσα στις κουβέντες του
Λατινικές ή άλλων γλωσσών λέξεις και να μπαίνει
εμπόδιο στη σχέση νέων εραστών.
Άλλοτε φίλος, μέντορας ή ανταγωνιστής του
Πανταλόνε.
Παχύς, λάτρης του ποτού και του φαγητού, έχει
γνώμη για τα πάντα χωρίς να γνωρίζει τίποτα!

11. 3. ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ
Είναι ο δούλος, ο υπηρέτης.
Μία από τις παλαιότερες εκδόσεις του Harlequin, (15ο
αιώνα) αποτελεί ο Trivelino ή Trivelin, όνομα που
σημαίνει «κουρελής».
Το κοστούμι του σχεδόν πανομοιότυπο με του
Αρλεκίνου, με χαρακτηριστικά τα τριγωνικά μπαλώματα,
που αντικαταστάθηκαν με φεγγάρια, αστέρια, κύκλους
και τρίγωνα αργότερα. Ο υπηρέτης Τρουφαλδίνο
υπηρετεί δυο αφεντάδες. Είναι πονηρός και
πολυμήχανος, γκαφατζής και συνάμα αναιδής. Τα
θαλασσώνει και τα μπαλώνει, ενώ περιπλέκει τους
πάντες και τα πάντα. Τελικά αποδεικνύεται αυτός
αφέντης των αφεντάδων του αφού καταφέρνει να τους
κοροϊδεύει και να πληρώνεται και από τους δύο
Άλλα ονόματα Truffa, Truffaldin ή Truffaldino, όπως τoν
συναντάμε σε έργα του Γκόζι και του Γκολντόνι.

12. 4. ΠΟΥΛΤΣΙΝΕΛΑ
Ο ήρωας με την τσιριχτή, ένρινη φωνή, τη μεγάλη
μύτη.Το όνομά του το πήρε από το πούλτσινο-
πουλάκι και από αυτό «κληρονόμησε» και το
ράμφος.
Πάντα ντυμένος στα λευκά με μια μαύρη μάσκα,
εστιάζοντας στην ΑΝΤΙΘΕΣΗ ζωής και θανάτου.
Σε άλλες εκδοχές παρουσιάζεται με το όνομα
Razullo.
Την ιδιότυπη φωνή του στις παραστάσεις μιμείται
το swazzle(παλλόμενη χορδή).
Παραδοσιακά είναι ο φαύλος, ο ποταπός, αυτός
που προσποιείται τον ηλίθιο ώστε να γνωρίζει τι
συμβαίνει.

13. Σε ορισμένες εκδόσεις ο
Πουλτσινέλα έχει έναν αδελφό τον
Cucurucu.
Όπως και του Pulcinella, έτσι και το
όνομα Cucurucu πιθανώς
προέρχεται από τον ήχο της φωνής
κάποιου πουλιού.
Ο Κουκουρούκου πρωταγωνιστεί
στο κωμικό Μαδριγάλι:
"Chichilichichì Cucurucù", του
Giovanni da Nola, και το "Chi Chi Li
chi» του Andrea Gabrieli.

14. 4. ΚΟΛΟΜΠΙΝΑ
Πήρε το όνομά της από την Colombina=μικρό
περιστέρι.
Είναι η υπηρέτρια, συχνά η ερωμένη του Αρλεκίνου.
Θρασύς κι ερωτύλα, μια σουμπρέτα, συνήθως με
έντονα βαμμένα τα μάτια της κρατά κι ένα ντέφι, για
να αποκρούει «χαριτωμένα» τις ερωτικές
παρενοχλήσεις του Πανταλόνε.
Οι γυναίκες εκείνη την εποχή δεν είχαν τη
δυνατότητα να είναι πρωτεύον μέρος της ιστορίας
που παίζεται στη σκηνή, αλλά μπορούσαν να
μετέχουν της δράσης με το χορό.
Έτσι, η κολομπίνα(αναφέρεται και ως Σμεραλδίνα)
είναι η αεικίνητη κουτσομπόλα που δίνει ζωή,
ευθυμία και χαρά με το σκέρτσο και το μπρίο της.

15. 5. Πιερότος
Όνομα που οι ρίζες του βρίσκονται στο
ιταλικό Pedrolino και το γαλλικό: Pierrot.
Αποτέλεσε μαζί με τον Αρλεκίνο το ζευγάρι
των «Τζάνι» ενσαρκώνοντας κατά κανόνα τον
αφελή, τίμιο υπηρέτη που πάντα βρίσκεται
σε δύσκολη θέση εξαιτίας της ειλικρίνειάς
του.
Ρομαντικός και ιδιότυπος ήρωας, που δεν
φορούσε μάσκα.Το λευκό του πρόσωπο δεν
πρόσδιδε καμία συγκίνηση.
Το κοστούμι του ήταν επίσης ολόλευκο εκτός
από ένα μαύρο σκούφο στο κεφάλι
συνέβαλλε στη δημιουργία ενός χαρακτήρα
γεμάτου νοσταλγία και μυστήριο.

16. 6. Μπριγκέλα
Κατάγεται από το Μπέργκαμο,
όπως και ο Αρλεκίνος και είναι το
απαραίτητο συμπλήρωμά του.
Το κοστούμι του είναι λευκό με
πράσινα σιρίτια, φαρδιά
μπλούζα, φαρδύ παντελόνι και
φαρδύ μπερέ.
Έχει αρκετά χαρακτηριστικά του
αρλεκίνου αλλά είναι
πιο χωριάτης, περισσότερο
ψεύτης και λιγότερο έξυπνος

17. 7. Καπιτάνο
Πατρίδα του η Νάπολη.
Το όνομά του δε σημαίνει
θαλασσόλυκος αλλά Καπετάν Τρομάρας.
Φοράει κοστούμι μαύρο, καπέλο
πλατύγυρο και κρατά τεράστια σπάθα.
Στέκει πάντα κορδωμένος και είναι ο
παλικαράς του γλυκού νερού.
Υπερβολικός και φαφλατάς αλλά
φοβιτσιάρης και χαζός.
H μάσκα του έχει μεγάλη μύτη!

18. 8. Σκαραμούς
Συγγενής του Καπιτάνο είναι ο «Σκαραμούτσα», που
στη Γαλλία πολιτογραφείται ως Scaramouche.
Τα κοστούμια τους πανομοιότυπα, μαύρα με
πλατύγυρο καπέλο με τον Σκαραμούτσα αντί
σπάθας, να κρατά κιθάρα, καθώς διατυμπανίζει τη
λατρεία του στην τέχνη της μουσικής.
Ως χαρακτήρας, κορδώνεται διαρκώς είναι
υπερβολικός στα λόγια και
Φαφλατάς.
Aπό το χαρακτήρα αυτό εμπνεύστηκε ο Darius
Milhaud τη σουίτα του op.165 για 2 πιάνα ή
σαξόφωνο και ορχήστρα.

19. 9. «Ιnnamorati»
Φυσικά, δεν θα μπορούσαν να
λείπουν οι «εραστές», που αποτελούν
βασικό παράγοντα στην πλοκή της
αυτοσχέδιας κωμωδίας.
Ανάλογα με τα οικονομικά του
θιάσου, είναι ένα ή δύο ζευγάρια
νέων.
Οι τύποι δεν αλλάζουν, μόνο τα
ονόματά τους:
Φλάβιο, Λέλιο, Σίλβιο, Λεάντρο και
Ιζαμπέλα, Φιορινέτα, Βαλέρια,
Φλαμίνια, Σίλβια.
Αυτοσχεδιάζουν πάνω σε ερωτόλογα
ή μονολόγους γεμάτους απόγνωση!
Συχνά κυριεύονται από ζήλια, όπως
κάθε ερωτευμένος…
Maurice Sand: «Lelio»Maurice Sand: «Silvia»

20. Το 18ο αιώνα για τις ανάγκες κάποιων έργων ο
Αρλεκίνος αλλάζει…φύλο και γίνεται ΑΡΛΕΚΙΝΑ!
Τα χαρακτηριστικά και το κοστούμι παραμένουν ίδια
και στους δυο, μόνο που το παντελόνι αντικαθίσταται
με φόρεμα με τριγωνικά μπαλώματα.
Η Αρλεκίνα, άλλες φορές είναι η αιώνια μνηστή του
Αρλεκίνου και λέγεται Ricciulina.
Για τις ανάγκες του ρόλου ενσωματώθηκαν λόγια
πάνω σε παραδοσιακή μελωδία(βιλανέλα) του 16ου
αι:
https://www.youtube.com/watch?v=XHOplff6qsc
«Oi Ricciulina,
Oi maranchina,
Oi signorina
Fa li la li la!!!»

21. 1η ΟΜΑΔΑ:
Με τη βοήθεια των ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ
δημιουργείστε βίντεο με τους χαρακτήρες
της Commedia
https://www.youtube.com/watch?v=xIrgjnS
Go4o
2η ΟΜΑΔΑ:
Στη συνέχεια μεταφράστε στα αγγλικά για την
παρουσίαση στο σχολείο της Φλωρεντίας:
https://www.slideshare.net/ElpidaNousa/com
media-dell-artes-characters
ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

22. 3η ΟΜΑΔΑ
Με βάση τα χαρακτηριστικά κάθε ήρωα επιλέξτε μουσικά θέματα που θα
μπορούσαν να τα στηρίξουν.
4η ΟΜΑΔΑ:
Αναζητείστε και συγκρίνετε τα χαρακτηριστικά των ηρώων του Θεάτρου Σκιών
με της Κομμέντια.

23. Αποτελέσματα:
ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ-ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ
Οι δυο κύριοι ήρωες των δυο θεατρικών ειδών
ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ
• Ιδιαίτερη εμφάνιση-κοστούμι, από το οποίο
αναγνωρίζονται.
• Και οι δυο είναι ρυθμιστές των καταστάσεων και
επόπτες των πάντων.
• Ανακατεύονται σε όλα.
• Βοηθούν και διάκεινται φιλικά προς όλους.
• Στο τέλος είναι οι μονοί παραλήπτες του
ξυλοδαρμού.

24. Tα χαρακτηριστικά των ηρώων της Commedia Dell'Arte
διατηρήθηκαν και σε σύγχρονους χαρακτήρες,
όπως στην «Οικογένεια Simpsons», μια από τις μακροβιότερες
σειρές κινουμένων σχεδίων στην ιστορία της τηλεόρασης.
Η αντιστοίχιση των χαρακτήρων:
• ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ: Μπαρτ
• TZANI: Χόμερ
• ΚΟΛΟΜΠΙΝΑ: Mαρτζ / Λίσα
• ΠΑΝΤΑΛΟΝΕ: ο δύστροπος,πάμπλουτος κ.Μπερνς
• ΜΠΡΙΓΚΕΛΑ: ο ιδιοκτήτης του μπαρ, Mόου
• ΝΤΟΤΟΡΕ: ο αστυνόμος Clancy Wiggum
Τα σενάρια, εκτός από το ευφυές χιούμορ έχουν και πολλές
δόσεις σάτιρας της σύγχρονης κοινωνίας με κριτική σε πολλά
επίπεδα.

25. COMMEDIA και ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΙΝΕΜΑ
Η σύγκριση χαρακτήρων της Commedia
με σύγχρονους χαρακτήρες έφερε
στους μαθητές την ιδέα να ερευνήσουν
τη σχέση Τρουφαλδίνου με ήρωες από
τον κινηματογράφο και κυρίως τον
Τσάρλυ Τσάπλιν ως Σαρλό. Η
αναζήτηση επεκτάθηκε στις ελληνικές
κωμωδίες. Ακολούθησε διάλογος κι
επικεντρωθήκαμε σε δυο ηθοποιούς:
ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΕΓΓΟΣ και ΚΩΣΤΑΣ
ΧΑΤΖΗΧΡΗΣΤΟΣ
Παρακολούθηση σκηνών από ταινίες
τους…

26. Από το ΑΡΧΕΙΟ της ΕΡΤ ακούσαμε ένα Ηχητικό ντοκουμέντο
με την κωμική ηθοποιό Γεωργία Βασιλειάδου
από την θεατρική επιθεώρηση «Γαϊτανάκι»
στο ρόλο της ΚΟΛΟΜΠΙΝΑΣ.
Παρουσίαζε ο αξέχαστος
Χρήστος Ευθυμίου…
Μπορείτε να ακούσετε πατώντας εδώ:

27. Η Commedia dell’Arte στη ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ:
«Θίασος Κομμέντια στην Town Square», Jan Miel
«Harlequin», Cezanne
«Commedia:Υπαίθρια παράσταση», P.Bredael
«Θίασος Gelosi», ανωνύμου «Italian Comedians», Aντουάν Βατώ«Commedia:Υπαίθρια παράσταση», ανωνύμου

28. Οι Αρλεκίνοι του Πικάσο
Η Commedia dell’ Arte άσκησε ανεξάντλητη γοητεία στον Πικάσο. Ο αινιγματικός Αρλεκίνος ήταν διττή
μορφή για το ζωγράφο: Mισός δημιουργική θεότητα και μισός καταστρεπτικός δαίμονας. Ο Αρλεκίνος,
όπως ο αρχαίος Ερμής, είναι ο αναιδής ανατροπέας του κατεστημένου.
Έτσι, έδωσε μια σειρά εικαστικών με θέμα τον αρλεκίνο, χαρακτήρα με τον οποίο, κατά δήλωσή του
ταυτιζόταν.

29. ΣΠΟΥΔΗ ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ με αφορμή
τον πίνακα του Edgar Degas:
«Αρλεκίνος και Κολομπίνα»
Ο Αρλεκίνος εδώ φοράει μάσκα και τα
μπαλώματά του είναι σε αποχρώσεις
κίτρινου, πράσινου και μπλε. Τα δυο
πρόσωπα ήταν η αφετηρία...
Οι ομάδες προβληματίστηκαν με τις
πόζες τους και αναζήτησαν πιθανά
συναισθήματα που διέπουν τους δυο
ήρωες και πώς αυτά "σχηματοποιούνται"
σε χειρονομίες...
Έθεσαν ερωτήματα πιθανών
συναισθημάτων…

30. • Η Κολομπίνα τον αποφεύγει;
• Αντιστέκεται ή κάτι την ενοχλεί;
• Ο Αρλεκίνος την πλησιάζει απειλητικά;
• Μήπως θέλει απλά κάτι να της πει;
• Την παρενοχλεί;
• Τι σημαίνει όταν κάποιος μας πιάνει από το χέρι έτσι; …
Πολλές και διαφορετικές οι αναγνώσεις του πίνακα…

31. Η Κολομπίνα ναζιάρα, αγαπά τον Αρλεκίνο
Ο Αρλεκίνος αβρός, ευγενής…
λαχταρά την αγάπη της
Ο Αρλεκίνος σκληρός και απαιτητικός
Η Κολομπίνα τού υποδεικνύει «πώς» τον επιθυμεί

32. Παρατηρείστε τον πίνακα του
Τζιοβάνι Ντομένικο Φερέτι :
«Ο Αρλεκίνος και η κυρία του».
Εντοπίστε τις διαφορές ως προς τα
συναισθήματα σε σχέση με το
προηγούμενο έργο του Ντεγκά.
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

33. Κάποιος πέταξε την ιδέα
για…ΧΑΡΤΟΚΟΠΤΙΚΗ!
Οι μαθητές σχεδίασαν τη
φορεσιά του Αρλεκίνου, τη
μπλούζα και το παντελόνι
του.
Πάνω στο πατρόν τους
κόλλησαν πολύχρωμους
ρόμβους διαφόρων μεγεθών.
Στο τέλος, δοκίμασαν τη
φορεσιά όλοι, στερεώνοντάς
τη πάνω τους με μανταλάκια.
Η φορεσιά σε άλλους ήταν
μικρή, τα μανίκια κοντά ή το
παντελόνι μακρύ. Μετά από
λίγη προσπάθεια βρήκαμε το
Γιάννη στο μέγεθος της
χάρτινης στολής και τον
χρίσαμε «ΑΡΛΕΚΙΝΟ» μας!!!

34. Ο συγγραφέας του ΕΡΓΟΥ μας: «ΥΠΗΡΕΤΗΣ ΔΥΟ ΑΦΕΝΤΑΔΩΝ»
ΚΑΡΛΟ ΓΚΟΛΝΤΟΝΙ
Βενετία, 25 Φεβρουαρίου 1707 - Παρίσι, 6 Φεβρουαρίου 1793
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Αναζητείστε:
1. Στοιχεία της ζωής και
της φιλοσοφίας του
περί Τέχνης.
2. Καλλιτεχνικές του
συνεργασίες

35. Κάρλο Γκολντόνι (Βενετία, 25 Φεβρουαρίου 1707 - Παρίσι, 6 Φεβρουαρίου 1793)
• Ιταλός κωμωδιογράφος, ανανεωτής ιταλικής κωμωδίας, απομακρυνόμενος από τις
χοντροκομμένες φάρσες.
• Δημιουργία «κωμωδίας χαρακτήρων» με χαρακτηριστικές φυσιογνωμίες της μεσαίας
τάξης του καιρού του.
• Ενσωμάτωση στοιχείων από τους χαρακτήρες της Κομέντια ντελ άρτε!
• Στα χνάρια του Μολιέρου
• 1738 παρουσίαση πρώτης κωμωδίας του:
«L'uomo di mondo»
• Προσωπικό ύφος με συνδυασμό Μολιερικού στυλ
με τη δυναμική της Κομέντια.

36. Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ του ΓΚΟΛΝΤΟΝΙ:
Ο Γκολντόνι ενδιαφερόταν για:
• Ανθρώπινες σχέσεις
• Φιλοσοφία
• Κίνημα του Ουμανισμού
• Άσκηση κριτικής στην αλαζονεία, αδιαλλαξία και την κατάχρηση εξουσίας
• Σάτιρα στους υπερόπτες ευγενείς και τους ανέντιμους και αναξιοπρεπείς φτωχούς

37. ΓΚΟΛΝΤΟΝΙ και ΜΟΥΣΙΚΟΙ (ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ)
1. ΓΚΟΛΝΤΟΝΙ-ΓΚΑΛΟΥΠΙ:
• Ο συνθέτης Μπαλτασάρε Γκαλούπι, γεννήθηκε στο
Μπουράνο της Ιταλίας
• Η συνεργασία του με τον Γκολντόνι ως λιμπρετίστα
βοήθησε σημαντικά στην ανάπτυξη της Όπερα
μπούφα.
• Μαζί έφτασαν μέχρι τη Ρωσία, στην αυλή της
Αικατερίνης της Μεγάλης.
• Η συνεργασία τους έδωσε κωμωδίες-έμπνευση από
την Κομμέντια ντελ άρτε

38. ΓΚΟΛΝΤΟΝΙ-ΒΙΒΑΛΝΤΙ
Αντόνιο Λούτσιο Βιβάλντι (1678-1741)
Γνωστός με το παρατσούκλι:
«il Prete Rosso = κοκκινομάλλης παπάς» λόγω του
χρώματος των μαλλιών του.
Βενετσιάνος (συμπατριώτης του Γκολντόνι), συνθέτης,
δεξιοτέχνης βιολιστής και ιερέας της εποχής
του Μπαρόκ.
Συναντιούνται στη σκηνή το Μάιο του 1735 στης
Βενετία
για το ανέβασμα της όπερας: Griselda
https://www.youtube.com/watch?v=s2ZNG1GnvTQ

39. Προσωποποιήσαμε το θεατρικό είδος. Επινοήσαμε το ρόλο της ΚΟΜΜΕΝΤΙΑ.
Αυτοσχεδιάσαμε-Σκηνοθετήσαμε πάνω στο μονόλογο-παρουσίασή της:
ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ-ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ-ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ-ΚΙΝΗΣΗ

41. COMMEDIA DELL’ ARTE και ΜΟΤΣΑΡΤ
Ο Μότσαρτ στις όπερές του χτίζει χαρακτήρες-έμπνευση από την COMMEDIA DEL’ARTE.
1. Mε στοιχεία του πονηρού υπηρέτη Τρουφαλδίνο-Αρλεκίνου:
α) Λεπορέλλο από τον «ΝΤΟΝ ΤΖΙΟΒΑΝΝΙ» και β) Φίγκαρο από τους «ΓΑΜΟΥΣ ΤΟΥ ΦΙΓΚΑΡΟ»

42. COMMEDIA DELL’ ARTE και ΜΟΤΣΑΡΤ
2. Με στοιχεία της σκερτσόζας, παμπόνηρης υπηρέτριας Κολομπίνας:
α) Σουζάνα στους «ΓΑΜΟΥΣ ΤΟΥ ΦΙΓΚΑΡΟ» β) Ζερλίνα στο «Ντον τζοβαννι» και γ) Δέσποινα στο κωμικό «ΕΤΣΙ ΚΑΝΟΥΝ ΟΛΕΣ»

43. 1) Ο γεροξεκούτης και τσιγκούνης Ντον Μπάρτολο,
πόσο θυμίζει τον πανούργο γέρο, λάτρη των γυναικών,
μίζερο, αλλά και ευφυή, ικανό έμπορο, έτοιµο να κάνει
τα πάντα προκειµένου να τσεπώνει χρήµατα,
Πανταλόνε!
2) Ο Αλμαβίβα κι η Ροζίνα, δυο ερωτευμένοι που
παλεύουν για την αγάπη τους, ίδιοι κι απαράλλαχτοι με
τους Innamorati του Γκολντόνι στον "Υπηρέτη δυο
αφεντάδων".
3) Κι ο Ντον Μπαζίλιο, ο δάσκαλος μουσικής στη
Ροσινιάνα όπερα, πόσο όμοιος με τον ξερόλα,
παρακμιακό, πολυμαθή διανοούμενο Ντοτόρε!
4) Τέλος, ο Φίγκαρο, ο δαιμόνιος υπηρέτης, ο
Τρουφαλδίνο της Κομμέντια, που σπέρνει την ίντριγκα
γύρω του προκειμένου να πετύχει το σκοπό του.
Ο ΚΟΥΡΕΑΣ της ΣΕΒΙΛΛΗΣ και η Commedia

44. Ο ΚΟΥΡΕΑΣ της ΣΕΒΙΛΛΗΣ και η Commedia

45. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΣΤΑΥΡΟΛΕΞΟΥ

46. Oι χαρακτήρες της Commedia σε άλλες όπερες
1. «ΕΛΙΞΗΡΙΟ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ» ΝΤΟΝΙΤΣΕΤΙ
Ο κομπογιαννίτης Dulcamara μοιάζει με τον άπληστο Πανταλόνε
2. «ΠΑΛΙΑΤΣΟΙ», ΛΕΟΝΚΑΒΑΛΛΟ
Η ιστορία των πρωταγωνιστών ενός περιοδεύοντος θεατρικού μπουλουκιού, ενός θιάσου Commedia del’arte.(ΒΕΡΙΣΜΟΣ)
3. «ΑΡΙΑΔΝΗ ΣΤΗ ΝΑΞΟ» Ρ.ΣΤΡΑΟΥΣ
Στη δεύτερη εκδοχή της όπερας ο συνθέτης εμπνέεται από χαρακτήρες της Κομμέντια κι έτσι ενσωματώνει στο μύθο κι έναν
κωμικό θίασο, οι πρωταγωνιστές του οποίου, Αρλεκίνος και Ζερμπινέτα(Κολομπίνα του Μολιέρου) να παρηγορήσουν την
εγκαταλελειμμένη Αριάδνη…
4. «ΠΕΤΡΟΥΣΚΑ» ΣΤΡΑΒΙΝΣΚΥ
Ένα μουσικό παραμύθι με πρωταγωνιστή τον Πετρούσκα, την τρυφερή και δυστυχισμένη μαριονέτα του ρωσικού
κουκλοθεάτρου, που ερωτεύεται την όμορφη μπαλαρίνα.(Πιερότος-Κολομπίνα)
5. «ΠΟΥΛΤΣΙΝΕΛΑ» ΣΤΡΑΒΙΝΣΚΥ
To μπαλέτο είναι εμπνευσμένο από την Commedia dell’Arte και η ιστορία του βρίσκεται σε χειρόγραφο της Νάπολης του
1700, στο οποίο περιλαμβάνονται παραδοσιακά πρόσωπα της λαϊκής ναπολιτάνικης σκηνής, με πρωταγωνιστή τον
Πουλτσινέλα.

47. 1. Ένας αφελής χωρικός, ρομαντικός και ερωτιάρης είναι ο Φραντς, μια
εκδοχή του αθώου, ευκολόπιστου Αρλεκίνου...
2. Η Σουανίλντα, πανέξυπνη, αεικίνητη ερωτοχτυπημένη, σίγουρη για όσα
νοιώθει και πράττει, παίρνει τη ζωή στα χέρια της και δρα αποφασιστικά, με
πονηριά μεν, αλλά με καλό σκοπό και ο σκοπός λένε αγιάζει τα μέσα...
Δεν είναι άλλη από μια Κολομπίνα της Κομμέντια ντυμένη έρωτα και πόθο
κατάσαρκα, μπρίο, νάζι και σκέρτσο, όλα όπλα σε ένα σχέδιο οργανωμένο! :)
3. Ο Κοππέλιους έχει βλέψεις να "χρησιμοποιήσει" τον Φραντς, προκειμένου
να δώσει ζωή στο δημιούργημά του, την κούκλα Κοππέλια.
Στο τέλος, αποκαλύπτεται και πείθεται να τα παρατήσει με ένα πουγκί χρυσά
φλουριά...
Οι γνώμες των μαθητών σε αυτό το χαρακτήρα, διίσταντο.Οι μισοί βρήκαν
στον Κοππέλιους στοιχεία του Ντοτόρε(σοφός, μορφωμένος αλλά και
άπληστος στο χρήμα) και οι υπόλοιποι τον ταύτισαν με τον
Πανταλόνε(ευφυής μεν, παραδόπιστος δε).
Η Commedia στο μπαλέτο του Leo Delibes: « Coppelia»
H 16χρονη G. Bozzachi, η πρώτη
Σουανίλντα το 1870

48. …κι άλλες προεκτάσεις…
<<ΜΟΥΣΙΚΗ-ΜΠΑΛΕΤΟ-ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ, ένας συνδυασμός με την COMMEDIA>>
Το 1910 ο διάσημος χορογράφος Michel Fokine
παρουσίασε με τα Ρώσικα Μπαλέτα, το μπαλέτο
«Carnaval», βασισμένο πάνω στην ομώνυμη σουίτα για
πιάνο του Robert Schumann.
Τα κοστούμια ήταν του περίφημου Léon Bakst, ενώ
τέσσερεις από τους βασικούς ήρωες είναι οι χαρακτήρες
της commedia dell'arte:
Αρλεκίνος, Κολομπίνα, Πιερότος και Πανταλόνε.
Το 1912 ο ζωγράφος Άουγκουστ Μάκε φιλοτέχνησε μια
σκηνή από αυτό το μπαλέτο στο εικαστικό του με τίτλο:
«Russian Ballet I».
Πρόκειται για τη σκηνή όπου ο Πιερότος βαθιά πληγωμένος
κι ερωτοχτυπημένος παρακολουθεί μελαγχολικά το χορό
της Κολομπίνας του με τον Αρλεκίνο.

49. ΣΥΝΘΕΣΗ ΠΡΩΤΟΤΥΠΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ – ΣΤΙΧΟΥΡΓΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ
Για τις ανάγκες της Θεατρικής Παράστασης «ΥΠΗΡΕΤΗΣ ΔΥΟ ΑΦΕΝΤΑΔΩΝ» του ΓΚΟΛΝΤΟΝΙ καθηγήτρια και
ομάδα μαθητών που ασχολούνται με τη μουσική, συνέθεσαν πρωτότυπη μουσική και έγραψαν στίχους
βασισμένοι στο βασικό μοτίβο από το «Il mondo alla roversa» του Gallupi δημιουργώντας το τελικό σονέτο που
θα ερμηνευθεί στην παράσταση «ΥΠΗΡΕΤΗς ΔΥΟ ΑΦΕΝΤΑΔΩΝ» στο ΘΕΑΤΡΟ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ τον Ιούνη του 2017.

50. Αφέντες δυο να υπηρετείς είναι μπελάς μεγάλος!
Ωστόσο εγώ «δοξάστε με! εβγήκα παλικάρι!»
Κι ανάμεσα από τις πολλές, μεγάλες δυσκολίες
Με πονηριά και με μυαλό την έχω σκαπουλάρει!
Συντρέχοντας η τύχη μου τα στρατηγήματά μου
Βρισκόμουν άμποτε εδώ και πότ’ εκεί φαινόμα
Και αν από τον έρωτα δεν άφηνα το σχέδιο
Η ευτυχία τούτη δω θα μού βαστούσε ακόμα!
Όλα τα μηχανεύονται και τα μπορούν οι άνθρωποι,
Μα ο νους μπροστά στον ‘Έρωτα, καμμιά δεν έχει αξία,
Ακόμα και ο πιο σοφός, ανόητος καταντάει!
Έτσι, για τον αδιάντροπο τον Έρωτα, καμμία
Δεν θα’χω πια στ’ αφεντικά τα δυο, υπηρεσία,
Μα δούλος τώρα θα γενώ, σ’ αυτή που μ’ αγαπάει!
Αφέντες δυο να υπηρετείς είναι μπελάς μεγάλος!
Ωστόσο αυτός «δοξάστε τον!εβγήκε παλικάρι!»
Οι στίχοι μας:

51. …κι ένα βίντεο από την πρόβα του σονέτου:

52. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ εν όψει του ταξιδιού στην Ιταλία: Αναζητείστε σπουδαίες προσωπικότητες γεννημένες στη Φλωρεντία.

53. Στη ΦΛΩΡΕΝΤΙΑ
Στα πλαίσια του ΔΙΚΤΥΟΥ: «ΠΑΜΜΟΥΣΟΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΑ» και τη σύμπραξη με τα σχολεία: Πειραματικό Γυμνάσιο, 11ο
Γυμνάσιο και «MARCO POLO Institut Firenze, οργανώθηκε το ταξίδι στην Φλωρεντία.

55. ΙΤΑΛΙΑ: «ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ μας και του ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ μας»
H ομάδα της κ. Νούσα είχε αναλάβει να παρουσιάσει στους Ιταλούς καθηγητές και
μαθητές:
1. την Πόλη της Πάτρας (με τη βοήθεια του εργαλείου sharalike και μουσική επένδυση το
ΖΟΡΜΠΑ του ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ)
Μπορείτε να το δείτε πατώντας στον σύνδεσμο: https://sharalike.com/s/qpW3
και
2. τους χαρακτήρες της Κομμέντια ντελ’ Άρτε:
https://www.slideshare.net/ElpidaNousa/commedia-dell-artes-characters

56. Τα αποτελέσματα:

57. Φωτογραφείστε και το 2ο αντίγραφο του «ΔΑΥΙΔ» στην
Piazzale Michelangelo, πάνω στο λόφο.
Θυμηθείτε πως ο Μικελάντζελο, εκτός από γλύπτης
υπήρξε και ποιητής.
Έγραψε σονέτα και μαδριγάλια, που κάποια
μελοποιήθηκαν:
1. από τον Hugo Wolf (Michelangelo Lieder):
https://www.youtube.com/watch?v=ckukupAeEks
2. αλλά και τον βρετανό Benjamin Britten (7 Sonnets of
Michelangelo):
https://www.youtube.com/watch?v=hNa378n3QwI

59. Palazzo Pitti-Galleria del Costumes
Στην πτέρυγα Έκθεσης Θεατρικών Κοστουμιών…
Ένα βεστιάριο με κοστούμια εποχής από ποιοτικά υφάσματα και σχέδια υψηλής αισθητικής!!!

60. Από την παρουσίαση του προγράμματος του ιταλικού σχολείου, μάθαμε πως κάθε πόλη
είχε τον δικό της θεατρικό χαρακτήρα-έμπνευση από την Κομμέντια.
Η Φλωρεντία είχε επινοήσει τον Stenterello.
Έτσι, προέκυψε το τελευταίο φύλλο εργασίας…
[Στη φωτογραφία παρουσίαση του
χαρακτήρα Στεντερέλλο από τον Simone
Bionda, καθηγητή του Marco Polo Institute of
Florence]

62. ΣΥΛΛΟΓΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ του Φλωρεντίνου χαρακτήρα:

63. Στην πορεία της έρευνας ανακαλύψαμε και χαρακτήρες άλλων πόλεων, όπως:
Fracanapa
1. Rugantino, της Ρώμης
2. Meneghino, του Μιλάνο
3. Fracanapa, της Βενετίας

64. Η τελευταία συνάντηση της ομάδας έκλεισε μουσικά…
Ο χαρακτήρας της έρευνάς μας, Βενετσιάνος Franacapa είναι συνδυασμός των χαρακτήρων του Πανταλόνε και
του Καπιτάνο…
Πρόκειται για έμπορο, λίγο ονειροπόλο, λίγο ψεύτη, πολύ καυγατζή μα και θρασύδειλο, που μας οδήγησε σε
ένα υπέροχο τάνγκο.
Το 1963 ο αργεντίνος συνθέτης, μάστορας του tango Nuevo, Άστορ Πιατσόλα εμπνεύστηκε από τον ιδιαίτερο
Βενετό χαρακτήρα της Ιταλικής Κωμωδίας, Φρανακάπα, μια φλογερή μελωδία, όπου ενσωματώνονται τζαζ
στοιχεία, για πιάνο και μπαντονεόν.
https://www.youtube.com/watch?v=Y8pJOt7M7bY

65. Διανύοντας την τελική ευθεία…
(από τις πρόβες την τελευταία εβδομάδα πριν την παράσταση στο Θέατρο Επίκεντρο…)

66. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Τελικά, καταφέραμε να εντάξουμε λίγη μαγεία στην εκπ/κή καθημερινότητα.
Το ταξίδι, η ομαδική συνεργασία, η σύμπραξη με μαθητές άλλων σχολείων και η ενασχόληση των
μαθητών με τη μουσική, την πρόζα, τη θεατρική αγωγή και τον αυτοσχεδιασμό βοήθησε να ελέγξουν
τα συναισθήματά τους, να ενδυναμώσουν τη φαντασία τους για δημιουργική αυτοέκφραση, να
ελέγξουν τη φωνή και το σώμα τους, χρησιμοποιώντας τα με μέτρο και στόχους.
Ταυτόχρονα, έδωσε στα παιδιά τη δυνατότητα να κατανοήσουν και να εκτιμήσουν σε βάθος την τέχνη,
γενικότερα. Και κυρίως αυξήθηκαν οι δεσμοί, καθώς και ενδυναμώθηκε το αίσθημα εμπιστοσύνης
μεταξύ μας.
Μονίμως, το χαμόγελο ήταν ζωγραφισμένο στο πρόσωπό μας και η ψυχική μας διάθεση σε
δυσθεώρητα ύψη .
Kάτι, που ως εκπ/κός κρατώ και νοιώθω περήφανη που το βίωσα με τους μαθητές μου είναι οι
συζητήσεις μας στα Εργαστήρια. Ποτέ δεν υπήρξε λάθος απάντηση!...Είτε στην ανάλυση ενός έργου
τέχνης(μουσικό, εικαστικό, θεατρικό…), είτε στη δραματοποίηση, είτε στη σύγκρισή τους.
Κι αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί διδάσκει στα παιδιά ότι το μυαλό μας πρέπει να λειτουργεί και να
εφευρίσκει απαντήσεις και απόψεις σε αντίθεση με το εκπαιδευτικό σύστημα που εξασκεί τους
μαθητές να απομνημονεύουν και να υιοθετούν απόψεις άλλων.

67. Δόθηκε στους μαθητές
ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ
Οι μαθητές τοποθετήθηκαν σε
προκαθορισμένες προτάσεις σχετικά με αυτά
που τους πρόσφερε το πρόγραμμα:
• Ελέγχθηκε η γνωστική διάσταση (έμαθα
για την Commedia dell’ Arte και τις
επιρροές που άσκησε στις Τέχνες),
• η βιωματική διάσταση (θεατρικό παιχνίδι,
χορωδία, ορχήστρα, σύνθεση κλπ) και
• η κοινωνικό-συναισθηματική διάσταση
του ταξιδιού στη Φλωρεντία, (ήταν κάτι
πρωτόγνωρο, μια βδομάδα εκτός σπιτιού,
ήμουν με τους συμμαθητές μου σ’ ένα
χώρο εκτός σχολείου και εκτός Ελλάδος,
κλπ).

68. Όπως φαίνεται στο γράφημα τα ποσοστά των μαθητών που απάντησαν θετικά στα περισσότερα
των ερωτημάτων ανέρχονται πάνω από το 90%.
ΕΛΠΙΔΑ ΝΟΥΣΑ, υπεύθυνη καθηγήτρια Προγράμματος:
«Commedia dell’ arte: Χαρακτήρες με νότες και πινέλα. Επιδρούν ευεργετικά στη σωματική και ψυχική υγεία;»