Unibertsitate mailarako Elikadura Burujabetzari buruzko Modulua (9.a) – Ekonomia Solidarioa. “Ekimuin: Unibertsitate eredu eraldatzaileak eraikitzen” proiektuko material didaktikoa

1. ELIKADURA BURUJABETZA
Ekonomia Solidarioaren Integrazio parte-hartzailea
Unibertsitatean

2. Aurkibidea
• Elikadura-sistema globala: Eredu agortua?
• Zer ulertzen dugu dela elikadura-burujabetza?
• Hegoaldeko eta EAEko egoeraren laburpena
• Elikadura-burujabetza praktikan
• Elikadura-burujabetzaren sareko lana
• Lotutako materiala eta estekak

3. Elikadura-sistema globala: Eredu agortua?
Sarrera historiko laburra:
•XX. mendearen erdialdean Nekazaritza-jardueren
Gerraondoa ERALDAKETA-prozesuaren hasiera
•KEZKA areagotzen: azken hamarkadetan, gizarte-mugimenduek eta baserrietako
erakundeek elikaduraren eta industria-ekoizpenaren sistema honi eginiko kritikak
areagotu egin dira.
•Ingurumen-eraginak (-) areagotzen:
• Lurzoruen narriadura, akuiferoen kutsadura, izurri iraunkorrak, baliabide hidrikoen
gehiegizko ustiapena, hondakinak sortzea, biodibertsitatea galtzea, kutsadura…
• Erregai fosilen erabateko mendekotasuna (petrolioa) - klima-aldaketa
ELIKADURA ORDENA
BERRIA PLANETA MAILAN

4. Elikadura-sistema globala: Eredu agortua?
Sarrera historiko laburra:
•Eraginak (-) osasunean – produktu kimikoak erabiltzea nekazaritzan eta abeltzaintzan –
kasu mediatikoak (behi eroak, oilaskoak dioxinekin, etab.)
•Inpaktu ekologikoak eta osasun-arriskuak – gutxi aztertu dira–; baina ez da proba askorik
behar honakoaz jabetzeko:
• BIDEGABEKERIA SOZIALA
• ELIKADURA SISTEMA GLOBALAREN ONDORIOAK LURRALDEAN ETA KULTURAN
“FAOk KALKULATZEN DU 800 milioi pertsonatik gora munduan gose izaten
direla, eta HEGOALDEKO landako herritarrak dira eragin gehien jasaten
dutenak”.
“Horien artean, EMAKUMEAK dira eragin gehien jasaten dutenak, bizirik
irauteko elikagai gehienen ekoizpenaren arduradun beraiek badira ere”

5. Elikadura-sistema globala: Eredu agortua?
EGOERA ETA ONDORIOAK HEGOALDEAN:
•Elikadura-merkatuaren globalizazioa: MBk, NDFk, MMAk hegoaldeko herrialdeei
eskatzen dizkieten egitura-egokitzapenen politiken gorakada – horiek daude DRAMA
HUMANITARIOAren jatorrian, eta ez dirudi konponduko denik.
Gosea, pobrezia, gaixotasunak, baserritarren lekualdatze masiboak, bizirauteko
nekazaritzaren galera, monolaboreen hedapena (artoa, soja, garia, koltza,
kotoia, kafea, azukrea), kutsadura kronikoa, kanpotarrek lurrak eta gainerako
baliabide gehienak berenganatzea…

6. Elikadura-sistema globala: Eredu agortua?
EGOERA ETA ONDORIOAK IPARRALDEAN:
•DRAMA ez da humanitarioa, baizik eta kulturala eta lurraldekoa.
•Nekazaritza-jardueraren modernizazioa ondorioa:
ustiategien desagerpena (txikiak eta
familiakoak)
• Hiri- eta industria-zentroetara emigratzea
• Mende bat baino gutxiago behar izan du nekazaritzak ekonomiaren oinarri
izateari uzteko:
“Lurralde askotan herritar aktiboen % 2 baino gutxiago du”
• Landari jaramonik egiten ez dion gizartea
EUROSTATen (EB) datuak:
• 2003. eta 2010. urteen artean, 4 milioi ustiategitik gora desagertu ziren, alegia, 2003an
zeudenen % 20.
• EAEn: 1999. eta 2009. urteen artean, 20.000 ustiategitik gora itxi ziren, ia denak txikiak
eta familiakoak.

7. Elikadura-sistema globala: Eredu agortua?
• II. Mundu Gerraren ondoren hasitako nekazaritza- eta industria-garapenak nolabaiteko
prestigioa izan du mende erdiz
• GAUR EGUN DATU HORIEKIN GUZTIEKIN?? ZAILA DA GOGOR
DEFENDATZEA
• Ekoizpen-etekinen onurak; alegia, elikadura-katea kontrolatzen duten
enpresa handien irabaziak
• IPARRALDEAN: nekazari txikiak desagertu egingo dira
• HEGOALDEAN: bizi-baldintzak ez dira hobetzen; txarrera doaz
• Elikagaien kalitatea txarrera doa
• MEHATXU GLOBALAK, kezkagarriak

8. Elikadura-sistema globala: Eredu agortua?
• BIDE BERRIAK behar dituen EGOERA: BIDE ALTERNATIBOAK
ELIKADURA SISTEMA GLOBALARI
• AUKERA berriak bilatzea, honako hauetatik:
• ELIKAGAIEN EKOIZPENA, BANAKETA ETA KONTSUMOA.
• BOTERE HARREMANAK ALDATZEA - boterea kentzea multinazionalei.
• POLITIKA PUBLIKOEN GARAPENA araudi-esparru berriak ezartzeko
---- TRANTSIZIOA

9. Zer ulertzen dugu dela elikadura-burujabetza (1)?
“Elikadura-burujabetza da herriek elikadura nutritiboak eta
kulturalki egokiak eta eskuragarriak direnak eta modu jasangarrian
eta ekologikoan ekoitzi direnak eskuratzeko duten eskubidea, eta
beren elikadura- eta ekoizpen-sistema erabakitzeko duten
eskubidea”.
(Nyéléni-ko Adierazpena, Selingué, Mali 2007)
•ERABAKI: Zer eta nola ekoitzi, banatu eta kontsumitu nahi ditugun produktu
osasungarriak eta kalitatezkoak.
•ANTOLAKETA: Parte-hartzailea, gizonen eta emakumeen arteko berdintasuna
sustatzen duena –berdintasunean oinarritzen den parte-hartzea–. Gaur egungo
sistema eraldatu nahi da.

10. Zer ulertzen dugu dela elikadura-burujabetza (2)?
“Elikadura-burujabetzak lehentasuna ematen die bertoko ekonomiei eta
bertoko eta nazio-mailako merkatuei, eta boterea ematen die baserritarrei eta
familia-nekazaritzari, eskuzko arrantzari eta larratze tradizionalari, eta
elikadura-ekoizpena, banaketa eta kontsumoa ingurumen-, gizarte- eta
ekonomia-jasangarritasunaren oinarrian jartzen du”.
•PROPOSAMEN INTEGRALA ETA IKUSPEGI ERALDATZAILEA: Feminismoa,
parte-hartzea, tokikoa (ikuspegi horizontalarekin) eta lurraldekoa kontuan
hartzen dituzten ekimenak.
•JASANGARRITASUNA: Gizartearen eta lurraren arteko oreka; ekonomia,
gizartearen zerbitzura dagoen tresna. Gizartea: lurraren zati bizia lurralde
batean, lurralde-antolamenduaren bidez.

11. Zer ulertzen dugu dela elikadura-burujabetza (3)?
“Elikadura-burujabetzak merkataritza gardena sustatzen du, eta horrek sarrera
duinak bermatzen ditu herri guztientzat, bai eta kontsumitzaileek beren
elikadura eta nutrizioa kontrolatzeko dituzten eskubideak ere. Gure lurretara eta
lurraldeetara jotzeko eta gure ura, haziak, ganadua eta biodibertsitatea
eskuratzeko eta kudeatzeko eskubideak elikagaiak ekoizten ditugunon esku
egotea bermatzen du”.
.AGROEKOLOGIA vs. NEKAZARITZA EKOLOGIKOA:
Ez dira nahastu behar nekazaritza ekologikoa eta agroekologia. Lehenengoa landatik
toxikorik erabili gabe datozen produktuen laborantzara mugatzen da, eta agroekologia
bizimodu bat da.
•Ekosistemaren gaineko ikuspegi integrala.
•Nekazaritzako eta abeltzaintzako ekoizpena, jakintzen elkarrizketan oinarrituta –
akademia eta nekazalgoa– Tradizio eta ezagutza zientifikoak.
•Teknologia ekoizpen jasangarrirako eta osasungarrirako.
•Aniztasun biologikoa eta kulturala errespetatzea.
•Tokikoa – ez dago arau unibertsalik.

12. HEGOALDEKO eta EAEko egoeraren laburpena:
• Hegoaldeko egoera:
• Pobrezia landatar bilakatzea eta
feminizatzea
• Multinazionalen agroindustriaren
ingurumen- eta osasun-efektuak
• Transgenikoak, hazien
patenteak, zorpetzea
• Oinarrizko eskubiderik eta
ekonomia- eta lan-eskubiderik
eza agroindustrian
• Kolektibo indigenak eta
komunitate lekualdatuak;
deserrotzea
• Iparraldean diruz lagundutako
nekazaritzaren aurrean
lehiatzeko gaitasunik eza /
burujabetzaren galera
EAEko egoera:
• Elikadura-burujabetza: % 4-5.
• Ekoizteko lurren gabezia
• Kimikoak erabiltzea (ongarriak
eta pestizidak), kutsadura eta
osasuneko ondorioak
• Animalientzako pentsuen
mendekotasuna
• Marka zuriak eta supermerkatu
berriak, merkatuak ezarritako
prezioak
• Baserriko nekazaritzaren
desagertze kezkagarria

13. Elikadura-burujabetza praktikan:
jarduera-sektoreak
Ekoizpena eta eraldaketa:
• Nekazaritzako eta abeltzaintzako ekoizpena: frutak eta barazkiak, zerealak,
animalia-haragiaren ekoizpena, esnea, etab.
• Arrantza
• Erle-hazkuntza
• Elikagaien eraldaketa: esnekiak (gazta, jogurtak, gurinak, etab.), fruten eta
barazkien kontserbak, hestekiak, etab.
Antolaketa motak: baserriak, udal-baratzeak, ekoizpen- eta merkaturatze-
kooperatibak
Adibide praktikoa:
Esnetik kooperatiba – esnekien ekoizpena
Bideoak: Esnetik Ezagutzen (10 min) https://www.youtube.com/watch?
v=kfPdOdyYxi0

14. Elikadura-burujabetza praktikan:
jarduera-sektoreak
Merkaturatzea: Salmenta- eta banaketa-kanalak dibertsifikatzea
• Zuzeneko salmenta: azokak eta feriak
• Kontsumo-taldeak
• Kontsumo-elkartea, denda integrala edo alternatiboa
• Saltoki txikia: belar-dendak eta ekodendak
• Jantokiak eta cateringa
• Supermerkatuak eta azalera handikoak, bertoko produktuaren, ekologikoaren
eta sasoian sasoikoaren atal bereziarekin
• Vending makinak (esaterako, esnea)
• Online
• Truke-sareak
Kontsumoa: Bertako produktuak eta sasoikoak eskaintzen dituzten
jatetxeak eta tabernak (0 km, slow food), elikadura-burujabetzaren
irizpideekin.

15. Elikadura-burujabetza praktikan:
Adibide praktikoak:
• Ekoizpena eta eraldaketa: Esnetik kooperatiba – esnekien ekoizpena eta
eraldatzea
Bideoak: Esnetik Ezagutzen (10 min) https://www.youtube.com/watch?
v=kfPdOdyYxi0
• Merkaturatzea: Erein da Jan – Kooperatiba integrala
Bideoa: Erein da Jan (10 min), euskaraz
https://www.youtube.com/watch?v=x9U3J4OeScA
• Kontsumoa: Ekolapiko eskoletako jangelak Gipuzkoan
Bideoa: Ekolapiko (8 min)
https://www.youtube.com/watch?v=ygufiu7a1XA

16. Elikadura-burujabetzaren sareko lana
• Vía Campesina http://viacampesina.org
• Plataforma Rural (estatu-mailan)
http://www.plataformarural.org/
• Elikadura Burujabetzaren aldeko Aliantza Soziala (Euskal Herria)
ASSAEH
• Talde eragilea (2009-2011): EHNE-Bizkaia, VSF, Elkarsare, Elkartruke,
Bidezko Bidean, Emaús Gizarte Fundazioa.

17. • Bideoa: Bide Berriak “Elikadura Burujabetza Euskal Herrian” (euskaraz):
https://www.youtube.com/watch?v=CTU7l5t4ojI
• Soberanía Alimentaria.tv:
http://www.soberaniaalimentaria.tv/es-Materiales-Video
• Bideoa: Dos tomates y dos destinos:
https://www.youtube.com/watch?v=OLWE3aiJ2FI
• Gida: Ideia bati bizia emanez – Elikadura Burujabetzako esperientzia ekonomikoetan,
bideragarritasun integraleko prozesuetarako tresna praktikoa (Emaús Gizarte Fundazioa,
2015)
http://issuu.com/grupoemausfundacionsocial/docs/def-ideiabatibiziaemanezbajaresoluc
• Ikerketa: Elikadura Burujabetza, Bidezko Merkataritza eta Tokiko Administrazio Publikoak
– Alternatibak eraikitzeko espazio bat (Emaús Gizarte Fundazioa, 2014)
http://issuu.com/grupoemausfundacionsocial/docs/elikaduraburujabetzabidezkomerkatar
Material osagarria

18. • Sistematizazioa: Hezkuntzak agroekologia elikatzen duenean – Gipuzkoan Agroekologia
Hezkuntza Herrikoaren bidez indartzeko bidexkak (Emaús Gizarte Fundazioa, 2014)
http://issuu.com/grupoemausfundacionsocial/docs/hezkintzak_agroekologia_elikatzen
_d
• Gida - Elikadura Subiranotasuna: Euskadiko baliabideak eta erakundeak
http://issuu.com/grupoemausfundacionsocial/docs/guia_sa_eusk
• Ikerketa: Políticas públicas para la Soberanía Alimentaria (2011)
http://soberaniaalimentariaypoliticas.wordpress.com/2011/10/19/descargate-la-
investigacion-sobre-politicas-publicas-para-la-soberania-alimentaria/
• Elikadura Subiranotasunari buruzko Hego-Ipar Ikastetxeetan landutako ereduzko
esperientziaren (EPSAren) sistematizazioa
http://issuu.com/grupoemausfundacionsocial/docs/sistematizazioaepsa
• Garaian-garaiko egutegia – elikagaiak eta baratza:
http://issuu.com/grupoemausfundacionsocial/docs/garaian-garaiko-egutegia
Material osagarria