Wykonywanie podstawowych pomiarów w robotach dekarskich

1. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Grzegorz Danilewicz
Wykonywanie podstawowych pomiarów w robotach
dekarskich 713[01].Z1.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

2. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
mgr inż. Zbigniew Chwieduk
mgr inż. Marek Machnik
Opracowanie redakcyjne:
inż. Danuta Frankiewicz
Konsultacja:
inż. Danuta Frankiewicz
mgr inż. Teresa Sagan
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[01].Z1.02.
Wykonywanie podstawowych pomiarów w robotach dekarskich,
zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu dekarza.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut badawczy, Radom 2006

3. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
Spis treści
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Podstawowe narzędzia pomiarowe stosowane w blacharstwie 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 12
4.1.3. Ćwiczenia 13
4.1.4. Sprawdzian postępów 16
4.2. Narzędzia specjalne do mierzenia grubości blach 17
4.2.1. Materiał nauczania 17
4.2.2. Pytania sprawdzające 22
4.2.3. Ćwiczenia... 22
4.2.4. Sprawdzian postępów. 24
4.3. Narzędzia do trasowania 25
4.3.1. Materiał nauczania 25
4.3.2. Pytania sprawdzające 26
4.3.3. Ćwiczenia 26
4.3.4. Sprawdzian postępów 27
4.4. Narzędzia do wyznaczania kątów na rozwinięciach wyrobów blacharskich
i dekarskich 28
4.4.1. Materiał nauczania 28
4.4.2. Pytania sprawdzające 28
4.4.3. Ćwiczenia 29
4.4.4. Sprawdzian postępów 30
4.5. Posługiwanie się narzędziami pomiarowymi w robotach dekarsko -
blacharskich 31
4.5.1. Materiał nauczania 31
4.5.2. Pytania sprawdzające 33
4.5.3. Ćwiczenia 33
4.5.4. Sprawdzian postępów 35
5. Sprawdzian osiągnięć 36
6. Literatura 42

4. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
1. WPROWADZENIE
Zdobywając kwalifikacje zawodowe w zawodzie dekarza będziesz przyswajać wiedzę
i kształtować umiejętności zawodowe, korzystając z nowoczesnego modułowego programu
nauczania.
Do nauki otrzymujesz Poradnik dla ucznia, który zawiera:
− wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakimi powinieneś dysponować przed
przystąpieniem do nauki w tej jednostce modułowej,
− cele kształcenia (wykaz umiejętności) jakie ukształtujesz podczas pracy z tym poradnikiem,
czyli czego nowego się nauczysz,
− materiał nauczania, czyli co powinieneś wiedzieć, aby samodzielnie wykonać ćwiczenia,
− pytania sprawdzające -– zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś podane
treści i możesz już rozpocząć realizację ćwiczeń,
− ćwiczenia, które mają na celu ukształtowanie Twoich umiejętności praktycznych,
− sprawdzian postępów – zestaw pytań, na podstawie którego sam możesz sprawdzić, czy
potrafisz samodzielnie poradzić sobie z problemami, jakie rozwiązywałeś wcześniej,
− wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.
W rozdziale Pytania sprawdzające zapoznasz się z wymaganiami wynikającymi z potrzeb
zawodu dekarza. Odpowiadając na te pytania, po przyswojeniu treści z Materiału nauczania,
sprawdzisz swoje przygotowanie do realizacji Ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie
i utrwalenie wiedzy oraz ukształtowanie umiejętności intelektualnych i praktycznych.
Po przeczytaniu każdego pytania ze Sprawdzianu postępów zaznacz w odpowiednim miejscu
TAK albo NIE – właściwą, Twoim zdaniem, odpowiedź. Odpowiedzi NIE wskazują na luki
w Twojej wiedzy i nie w pełni opanowane umiejętności. W takich przypadkach jeszcze raz
powróć do elementów Materiału nauczania lub ponownie wykonaj ćwiczenie (względnie jego
elementy). Zastanów się, co spowodowało, że nie wszystkie odpowiedzi brzmiały TAK.
Po opanowaniu programu jednostki modułowej nauczyciel sprawdzi poziom Twoich
umiejętności i wiadomości. Otrzymasz do samodzielnego rozwiązania test pisemny oraz zadanie
praktyczne. Nauczyciel oceni oba sprawdziany i na podstawie określonych kryteriów podejmie
decyzję o tym, czy zaliczyłeś program jednostki modułowej. W każdej chwili, z wyjątkiem
testów końcowych, możesz zwrócić się o pomoc do nauczyciela, który pomoże Ci zrozumieć
tematy ćwiczeń i sprawdzi, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Podczas realizacji programu jednostki modułowej musisz przestrzegać zasad ujętych
w regulaminach, instrukcjach przeciwpożarowych, przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony środowiska wynikających z charakteru wykonywanych prac. Z zasadami i przepisami
zapoznasz się w czasie nauki.

5. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
Schemat układu jednostek modułowych
713[01].Z1
Technologia robót dekarsko – blacharskich
713 [01]Z1.01
713 [01]Z1.02
713 [01]Z1.03
713 [01]Z1.04
713 [01]Z1.05
713 [01]Z1.06
713 [01]Z1.09
713 [01]Z1.10
713 [01]Z1.11
713 [01]Z1.13
713 [01]Z1.07
713 [01]Z1.08
713 [01]Z1.15
713 [01]Z1.16
713 [01]Z1.14
713 [01]Z1.12

6. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
– poszukiwać informacji w różnych źródłach,
– selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,
– stosować terminologię budowlaną,
– odróżniać technologie wykonania budynku,
– przestrzegać zasad bezpiecznej pracy, przewidywać i zapobiegać zagrożeniom,
– stosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
– rozpoznawać i charakteryzować podstawowe materiały budowlane,
– odczytywać i interpretować rysunki budowlane,
– posługiwać się dokumentacją budowlaną,
– wykonywać przedmiary i obmiary robót,
– wykonywać pomiary i rysunki inwentaryzacyjne,
– organizować stanowiska składowania i magazynowania,
– transportować materiały budowlane,
– rozróżniać narzędzia i sprzęt do cięcia blach,
– rozróżniać sprzęt do trasowania,
– przygotowywać narzędzia i sprzęt do pracy,
– dobierać narzędzia i sprzęt do prac dekarskich,
– wykonywać konserwację narzędzi i sprzętu.

7. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− zmierzyć blachę i drut przymiarem tarczowym,
− zmierzyć blachę i drut suwmiarką, macką i cyrklem,
− zmierzyć blachę mikrometrem,
− posłużyć się czujnikiem do kontroli grubości blach,
− wyznaczyć rozstaw elementów pokryć dachowych w różnych płaszczyznach,
− wyznaczyć linię spadku dachu,
− wyznaczyć pion i poziom elementów pokryć dachowych, rynien i spustów,
− wykonać konserwację narzędzi i sprzętu pomiarowego.

8. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Podstawowe narzędzia pomiarowe stosowane w blacharstwie
4.1.1. Materiał nauczania
Wiadomości wstępne.
Podczas wszelkich prac związanych z wykonawstwem sprawdza się wymiary materiału
i wyrobu stosownie do wymagań rysunku warsztatowego. Sprawdzanie to odbywa się za pomocą
mierzenia. Na rysunkach technicznych i w powszechnym użyciu jako jednostek długości używa
się milimetrów oraz ich części dziesiętnych, setnych i tysiącznych. W dekarstwie pomiarów
dokonujemy z dokładnością 0,1; 0,05; 0,02 mm. Natomiast stosowaną jednostką miary kątowej
jest stopień (10
).
Wymiary oznaczone na rysunku technicznym nazywamy wymiarami nominalnymi.
Uzyskanie dokładnego wymiaru nominalnego według rysunku jest niemożliwe. Dlatego należy
przewidzieć możliwość uzyskania wymiaru nieco większego lub mniejszego od wymiaru
nominalnego, możliwego jeszcze do przyjęcia bez uszczerbku dla prawidłowego wykonania
pracy. Należy jednak na rysunku zaznaczyć odchyłkę wymiarową dolną i górną.
Wartość odczytana za pomocą odpowiedniego narzędzia pomiarowego nazywa się
wymiarem rzeczywistym. Dokładność pomiaru zależy od rodzaju stosowanego narzędzia
pomiarowego. Dużą rolę w pomiarze odgrywa temperatura w jakiej odbywa się pomiar.[1, s
186]
Narzędzia miernicze.
Miarka warsztatowa (rys. 1) – jest kawałkiem taśmy stalowej zaopatrzonej w podziałkę
naciętą w odstępach milimetrowych, niekiedy półmilimetrowych. Długość miarki wynosi 150 –
1500 mm. Dokładność pomiaru dokonanego miarką warsztatową dochodzi do 0,5 mm. [1, s 187]
Rys. 1 Miarka warsztatowa [rysunek własny]
Metr składany (rys. 2) – wykonany jest najczęściej z drewnianych listewek malowanych
emaliami. Na ich powierzchni naniesiona jest podziałka milimetrowa. Poszczególne listewki
połączone są ze sobą obrotowo, dzięki czemu można metr składać. Metry składane produkowane
są w dwóch wersjach długości: 1 m i 2 m.

9. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
Rys. 2 Metr składany [rysunek własny]
Taśma zwijana – wykonana najczęściej z taśmy stalowej, lakierowanej lub nie, z naniesioną
podziałką milimetrową. Niekiedy taśma zwijana wykonana jest z tworzywa sztucznego.
Produkowane są taśmy o różnych długościach od 1 m do nawet 25 m.
Przymiar tarczowy (rys. 3) – służy do mierzenia i porównywania grubości blachy. Może być
także stosowany do pomiarów średnicy drutu.
Rys. 3 Przymiar tarczowy [rysunek własny]
Macki i cyrkle – służą do pomiarów pośrednich. Wykonane najczęściej ze stali, składają się
z dwóch ramion połączonych przegubowo. Zależnie od pomiarów, do których wykonywania
służą, rozróżniamy macki wewnętrzne (rys. 4) i zewnętrzne (rys.5). Ponieważ macki nie mają
podziałki, pomiar „zdjęty” nimi z przedmiotu można odczytać za pomocą miarki warsztatowej.
Cyrkle warsztatowe (rys. 6) służą między innymi do przenoszenia pomiarów z przedmiotów
sprawdzanych na miarkę warsztatową i odwrotnie z miarki warsztatowej na przedmiot.[1, s 187]

10. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
Rys. 4 Macki wewnętrzne [rysunek własny]
Rys. 5 Macki zewnętrzne [rysunek własny]

11. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
Rys. 7 Cyrkiel warsztatowy[rysunek własny]
Narzędzia do makropomiarów – spadkomierz, pion i poziomica.
Poziomica, libella, - przyrząd służący do ustawiania poziomego podczas prac
montażowych, sprawdzania poziomego i pionowego położenia płaszczyzn (np. ścian i podłóg w
budynkach, rur spustowych na budynkach), itp. Najczęściej stosowane poziomice składają się ze
szklanej ampułki napełnionej alkoholem lub eterem w taki sposób, aby powstał w niej pęcherzyk
powietrza, (rys.8) oraz z obsady wraz z podstawą. W obsadzie są przynajmniej dwie libelle,
jedna w środku długości służy do sprawdzania pionu, druga na końcu obsady, służy do
sprawdzania pionu.
Rys. 8 Libella[http://pl.wikipedia.org]
Pion – przyrząd służący do wyznaczania i sprawdzania linii pionowych. Jest to ciężarek
zawieszony na sznurku.
Spadkomierz – przyrząd do wyznaczania spadku dachu (pochylenia dachu). Podczas
pomiaru wynik odczytujemy ze skali kątomierza (rys 9).

12. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
Rys. 9 Spadkomierz[rysunek własny]
Pochylenie dachu stosuje się dla ułatwienia spływania wody. Jest ono zależne od materiału,
którym zamierzamy dach pokryć, od warunków architektonicznych i od klimatu. Pochylenie
dachu określa się wartością kąta utworzonego przez płaszczyznę i poziom (kąt BAC na rys 10)
Rys. 10 Pochylenie dachu [rysunek własny]

13. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
Pochylenie dachu możemy też przedstawić stosunkiem wysokości dachu do połowy szerokości
budynku, to jest h : l/2 (rys 10), lub podać pochylenie w stopniach.
Rys. 11 Przykłady różnych pochyleń [rysunek własny]
Konserwacja i przechowywanie narzędzi pomiarowych.
Czynnikami destrukcyjnymi narzędzi pomiarowych są: niedbalstwo i lekkomyślność
użytkownika, pył, kurz i korozja. W związku z tym każde narzędzie musi być odpowiednio
konserwowane. Stosujemy dwa sposoby konserwacji:
- Narzędzia pomiarowe używane stale, które leżą zakonserwowane najdłużej tylko w ciągu
dwu dni świątecznych wystarczy przetrzeć lekko benzyną ekstrakcyjną, wytrzeć do sucha
i posmarować wazeliną.
- Narzędzia przechowywane dłużej należy zakonserwować mieszaniną wosku i oleju.
Pokrywanie powierzchni narzędzi odpowiednim smarem zapobiega korozji, która może powstać
wskutek oddziaływania żrących par, wilgoci zawartej w powietrzu i potu ludzkiego. [1, s. 199]
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób sprawdzamy wymiary materiału i wyrobu?
2. Jakich jednostek długości używa się na rysunkach technicznych?
3. Jaka jest jednostka miary kąta?
4. Co to jest wymiar nominalny i rzeczywisty?
5. Jakie znasz podstawowe narzędzia pomiarowe stosowane w blacharstwie?
6. Do czego służy przymiar tarczowy?
7. Jak są zbudowane i do czego służą macki i cyrkle?
8. Jakie znasz narzędzia do makropomiarów?

14. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Spośród narzędzi pomiarowych stosowanych w blacharstwie wybierz narzędzia do
pomiarów pośrednich,
Omów cechy charakteryzujące te narzędzia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z rodzajami narzędzi pomiarowych stosowanych w blacharstwie (materiał
nauczania pkt.4.1.1),
5) zastosować się do poleceń nauczyciela,
6) rozpoznać narzędzia do pomiarów pośrednich,
7) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
9) zaprezentować efekty swojej pracy,
10) dokonać samooceny pracy,
11) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− zestaw narzędzi pomiarowych
− miarka warsztatowa,
− metr składany,
− taśmy zwijane,
− przymiar tarczowy,
− macki zewnętrzne,
− macki wewnętrzne,
− cyrkiel warsztatowy,
− literatura.
Ćwiczenie 2
Z zestawu narzędzi pomiarowych stosowanych w blacharstwie wybierz narzędzie
pozwalające mierzyć i porównywać grubość blach i średnice drutów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z rodzajami narzędzi pomiarowych stosowanych w blacharstwie (materiał
nauczania pkt.4.1.1),
5) wybrać narzędzia zgodnie z poleceniem,
6) uzasadnić swój wybór,
7) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,

15. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
9) zaprezentować efekty swojej pracy,
10) dokonać samooceny pracy,
11) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− plansze rysunkowe,
− zestaw narzędzi pomiarowych:
− miarka warsztatowa,
− metr składany,
− taśmy zwijane,
− przymiar tarczowy,
− macki zewnętrzne,
− macki wewnętrzne,
− cyrkiel warsztatowy,
− literatura.
Ćwiczenie 3
Spośród narzędzi pomiarowych stosowanych w blacharstwie wybierz miarkę warsztatową,
opisz jej budowę i ustal dokładność pomiaru jaka jest możliwa przy użyciu tego narzędzia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
1) zapoznać się z rodzajami narzędzi pomiarowych stosowanych w blacharstwie (materiał
nauczania pkt.4.1.1),
2) wybrać miarkę warsztatową,
3) sprawdzić dokładność podziałki,
4) udzielić odpowiedzi na pytania zadane w poleceniu,
5) uzasadnić swoją odpowiedź,
9) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
10) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
11) zaprezentować efekty swojej pracy,
12) dokonać samooceny pracy,
13) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− zestaw narzędzi pomiarowych:
− miarka warsztatowa,
− metr składany,
− taśmy zwijane,
− przymiar tarczowy,
− macki zewnętrzne,
− macki wewnętrzne,
− cyrkiel warsztatowy,
− literatura.

16. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
Ćwiczenie 4
Spośród narzędzi do makropomiarów stosowanych w blacharstwie wybierz spadkomierz
i opisz jego budowę.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z rodzajami narzędzi do makropomiarów stosowanych w blacharstwie
(materiał nauczania punkt4.1.1),
5) wybrać spadkomierz,
6) opisać budowę narzędzia,
7) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
9) zaprezentować efekty swojej pracy,
10) dokonać samooceny pracy,
11) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− zestaw narzędzi do makropomiarów:
− pion,
− poziomnica,
− spadkomierz,
− literatura.
Ćwiczenie 5
Zakonserwuj narzędzia pomiarowe, które mają być przechowywane dłużej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się ze sposobami konserwacji narzędzi pomiarowych stosowanych w blacharstwie
(materiał nauczania punkt 4.1.1),
5) wybrać odpowiednie środki konserwujące,
6) zakonserwować narzędzia zgodnie z poleceniem,
7) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
9) zaprezentować efekty swojej pracy,
10) dokonać samooceny pracy,
11) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− zestaw narzędzi pomiarowych
− miarka warsztatowa,
− metr składany,

17. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
− taśmy zwijane,
− przymiar tarczowy,
− macki zewnętrzne,
− macki wewnętrzne,
− cyrkiel warsztatowy,
− benzyna ekstrakcyjna,
− wazelina,
− mieszanina wosku i oleju,
− literatura.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz TAK NIE
1) nazwać jednostkę używaną do mierzenia długości?
2) nazwać części tej jednostki zwiększające dokładność pomiaru?
3) nazwać jednostkę używaną do mierzenia kąta?
4) podać różnicę między wymiarem nominalnym i rzeczywistym?
5) podać od czego zależy dokładność pomiarów?
6) podać różnicę pomiędzy pomiarem pośrednim i bezpośrednim?
7) opisać budowę i zastosowanie macek i cyrkli?
8) podać dokładności pomiarów stosowane w blacharstwie?
9) opisać budowę i podać zastosowanie przymiaru tarczowego?
10) rozpoznać i dobrać podstawowe narzędzia pomiarowe stosowane
w dekarstwie?
11) podać pochylenie dachu trzema sposobami?
11) zakonserwować narzędzia pomiarowe?

18. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
4.2. Narzędzia specjalne do mierzenia grubości blach
4.2.1. Materiał nauczania
Suwmiarka (rys. 12) - przyrząd pomiarowy z noniuszem, używany do określenia wymiarów
zewnętrznych, wewnętrznych, a gdy suwmiarka ma wysuwkę głębokościomierza – również do
pomiaru głębokości oraz do pomiaru gwintów. Suwmiarką można dokonywać pomiarów
z dokładnością do 0,1 mm, 0,05 mm, a nawet 0,02 mm. Składa się ona ze stalowej prowadnicy
(1) zakończonej dwiema szczękami stałymi do pomiarów zewnętrznych (2) i wewnętrznych (3).
Na prowadnicy nacięta jest podziałka milimetrowa. Po prowadnicy przesuwa się suwak (4)
zakończony również szczękami – zewnętrzną i wewnętrzną. Na suwaku jest nacięta podziałka,
zwana noniuszem.
Rys. 12 Suwmiarka [rysunek własny]
Noniusz (rys. 13) - to urządzenie pozwalające na zwiększenie dokładności pomiaru długości
i kątów; jest to suwak z dodatkową podziałką, przesuwający się wzdłuż podziałki głównej
przyrządu. Podziałki są różnej gęstości, ale pojedyncze ich działki mają wspólną wielokrotność -
to umożliwia powstanie długości różnicowych (kątów różnicowych), które odpowiadają
wzrostowi dokładności pomiaru. Rozróżniamy noniusze liniowe, służące do pomiarów
związanych z długościami (jak również na przykład z głębokościami), oraz noniusze kątowe - do
mierzenia kątów.[4]
Rys. 13 Noniusz [rysunek własny]

19. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
Jeżeli szczęki stała i przesuwna są do siebie dosunięte, to zerowa kreska podziałki na
suwaku pokrywa się z zerową kreską podziałki na prowadnicy, a dziesiąta kreska noniusza
z dziewiątą kreską tej podziałki (rys. 13)
Jeżeli między szczękami stałą i przesuwną umieścimy przedmiot o grubości wynoszącej
pełną liczbę milimetrów, to zerowa kreska noniusza stanie dokładnie naprzeciw odpowiedniej
kreski podziałki stałej (rys. 14)
Rys.14 Ustawienie suwmiarki podczas pomiaru przedmiotu o grubości 31 mm [rysunek własny]
Podczas pomiaru przedmiotu o grubości na przykład 31,6 mm zerowa kreska podziałki
noniusza ustawi się za trzydziestą pierwszą kreską podziałki stałej, a szósta kreska noniusza
pokryje się z jedną z kresek podziałki stałej na prowadnicy. (rys. 154)
Rys. 15 Ustawienie suwmiarki podczas pomiaru przedmiotu o grubości 31,6 mm [rysunek własny]
Jeżeli chcemy wykonać pomiar z większą dokładnością, możemy użyć suwmiarki mierzącej
z dokładnością 0,05 mm. Noniusz w takiej suwmiarce ma działek 20 i jest dłuższy. Długość ta
wynosi 19mm. Daje to dokładność pomiaru do 0,05mm. „Zero" noniusza wskazuje pełne 32
milimetry, a trzynasta jego działka pokrywa się z inną działką podziałki głównej. Część
całkowita mierzonego wymiaru wynosi zatem 32mm, natomiast część ułamkową otrzymamy
mnożąc 13 razy dokładność przyrządu, co daje 0.65mm. Ostatecznie wynik pomiaru równy jest
32.65mm (rys. 16)

20. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
Rys. 16 Ustawienie suwmiarki podczas pomiaru przedmiotu o grubości 32,65 mm [rysunek własny]
Głębokościomierz (rys. 17) jest odmianą suwmiarki z przeznaczeniem do pomiarów
głębokości. Składa się z poprzeczki (1) złączonej z suwakiem i wysuwki (2) jako prowadnicy.
Na poprzeczce nacięta jest podziałka noniusza. Do unieruchomienia poprzeczki względem
wysuwki służy śruba zaciskowa (3).
Rys. 17 Głębokościomierz [rysunek własny]
Mikrometr zwykły - mikrometr zewnętrzny (rys. 18) jest przeznaczony do pomiaru długości,
grubości i średnicy z dokładnością do 0,01 mm. Składa się on z kabłąka (1), którego jeden
koniec jest zakończony kowadełkiem (2), a drugi nieruchomą tuleją z podziałką wzdłużną (3)
i obrotowym bębnem (4), z podziałką poprzeczną (5). Poza tym mikrometr jest wyposażony we
wrzeciono (6), zacisk ustalający (7) i pokrętło sprzęgła ciernego (8). Wrzeciono ma nacięty
gwint o skoku 0,5 mm i jest wkręcone w nakrętkę zamocowaną wewnątrz nieruchomej tulei
z podziałką wzdłużną. Obracając bęben można dowolnie wysuwać lub cofać wrzeciono. Aby
dokonać właściwego pomiaru i uniknąć uszkodzenia gwintu przez zbyt mocne dociśnięcie czoła
wrzeciona do powierzchni mierzonego przedmiotu, mikrometr jest wyposażony w sprzęgło
cierne z pokrętłem. Obracając pokrętłem sprzęgła ciernego, obracamy wrzeciono do chwili
zetknięcia go z mierzonym przedmiotem lub kowadełkiem, po czym sprzęgło ślizga się i nie
przesuwa wrzeciona. Położenie wrzeciona ustala się za pomocą zacisku. Nieruchoma tuleja z
podziałką jest wyposażona w kreskę wskaźnikową wzdłużną, nad którą jest naniesiona podziałka
milimetrowa. Pod kreską wskaźnikową są naniesione kreski, które dzielą na połowy podziałkę
milimetrową (górną). Na powierzchni bębna jest nacięta podziałką obrotowa poprzeczna
dzieląca obwód bębna na 50 równych części.
Skok śruby mikrometrycznej (gwintu wrzeciona) wynosi 0,5 mm. Pełny obrót bębna
powoduje przesunięcie wrzeciona o 0,5 mm. Obrócenie więc bębna o l działkę podziałki
poprzecznej, powoduje przesunięcie się wrzeciona o 0,01 mm.

21. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
Rys. 18 Mikrometr zwykły [http://pl.wikipedia.org]
Pomiar mikrometrem jest bardzo podobny do pomiaru suwmiarką. Rolę noniusza spełnia
obrotowy bęben z poprzeczką. (rys. 19)
Rys. 19 Mikrometr zwykły odczyt 4,84 mm [rysunek własny]
Rys. 20 Mikrometr zwykły odczyt 3,63 mm [rysunek własny]
Rys. 21 Mikrometr zwykły odczyt 0,81 mm [rysunek własny]

22. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
Każdy mikrometr służy do mierzenia w wąskich zakresach wymiarów 0 – 25 mm; 25 – 50
mm; 50 – 75 mm. Na kabłąku każdego mikrometru jest wybity jego zakres pomiarowy.
Mikrometr blacharski – pomiar grubości blachy za pomocą suwmiarki lub mikrometru
zwykłego jest bardzo niepewny lub niewłaściwy, ponieważ brzegi arkusza są nierówne, mogą
mieć zadziory lub zgrubienia powłoki cynkowej. Z tych względów pomiar grubości blachy
powinien odbywać się w odległości co najmniej 40 mm od krawędzi blachy. Suwmiarka
i mikrometr zwykły mają zbyt mały wysięg do takich pomiarów. Z tego powodu stosuje się
specjalny mikrometr blacharski, który ma wysięg 50 mm i zakres pomiarów grubości 0 - 10 mm
(rys. 22)
Rys. 22 Mikrometr blacharski [1, s.193 ]
Czujnik do badania grubości blachy (rys. 23). Ruch wskazówki na tarczy z podziałką jest
przenoszony z trzpienia przez przekładnię zębatą. Pod trzpień czujnika umocowanego w oprawie
lub statywie podkłada się płytki wzorcowe na żądany wymiar i reguluje się przyrząd tak aby
wskazywał 0. Następnie zamiast płytek podsuwamy pod trzpień czujnika mierzoną blachę i na
tarczy odczytujemy odchyłkę wymiaru od wymiaru wzorcowego. Dokładność wskazań czujnika
wynosi 0,005 do 0,01 mm.
Rys. 23 Czujnik do badania grubości blachy [1, s.195 ]

23. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz narzędzia specjalne do pomiaru grubości blach?
2. Czy potrafisz omówić budowę suwmiarkę?
3. Czy potrafisz omówić budowę mikrometru zwykłego?
4. Do czego służy noniusz?
5. Jaka jest różnica pomiędzy mikrometrem zwykłym i blacharskim?
6. Jaka jest zasada działania czujnika do kontroli grubości blach?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Za pomocą suwmiarki zmierz grubość kilku próbek blachy i kilku próbek drutu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
1) zapoznać się z rodzajami narzędzi specjalnych do mierzenia grubości blach (materiał
nauczania pkt.4.2.2),
2) zastosować się do poleceń nauczyciela,
3) dokonać pomiaru przy pomocy suwmiarki,
4) zapisać wyniki pomiarów w zeszycie,
9) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
10) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
11) zaprezentować efekty swojej pracy,
12) dokonać samooceny pracy,
13) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− suwmiarka,
− próbki blach
− próbki drutu,
− literatura.
Ćwiczenie 2
Dokonaj pomiaru głębokości otworu, używając dostępnych narzędzi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z rodzajami narzędzi specjalnych do mierzenia grubości blach (materiał
nauczania pkt.4.2.2),
5) zastosować się do poleceń nauczyciela,

24. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
6) dokonać pomiaru przy pomocy suwmiarki i głębokościomierza,
7) zapisać wyniki pomiarów w zeszycie,
8) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
10) zaprezentować efekty swojej pracy,
11) dokonać samooceny pracy,
12) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− suwmiarka
− głębokościomierz
− naczynie otwarte do pomiaru głębokości,
− literatura.
Ćwiczenie 3
Zmierz grubość kilku próbek blachy, używając mikrometru zwykłego i blacharskiego.
Porównaj wyniki pomiarów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z rodzajami narzędzi specjalnych do mierzenia grubości blach (materiał
nauczania pkt.4.2.2),
5) zastosować się do poleceń nauczyciela,
6) dokonać pomiaru przy pomocy mikrometru zwykłego i blacharskiego,
7) zapisać wyniki pomiarów w zeszycie,
8) porównać wyniki pomiarów różnymi przyrządami,
9) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
10) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
11) zaprezentować efekty swojej pracy,
12) dokonać samooceny pracy,
13) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− mikrometr zwykły,
− mikrometr blacharski,
− próbki blach różnej grubości,
− literatura.
Ćwiczenie 4
Zmierz odchyłki od wymiaru wzorcowego kilku próbek blachy, używając czujnika do
pomiaru grubości blach. Porównaj wyniki pomiarów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,

25. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z rodzajami narzędzi specjalnych do mierzenia grubości blach (materiał
nauczania punkt 4.2.2),
5) zastosować się do poleceń nauczyciela,
6) dokonać kalibracji czujnika przy pomocy płytki wzorcowej,
7) dokonać pomiaru próbek blach,
8) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
10) zaprezentować efekty swojej pracy,
11) dokonać samooceny pracy,
12) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− czujnik do pomiaru grubości blach,
− płytka wzorcowa,
− próbki blach różnej grubości,
− plansze rysunkowe,
− literatura.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz TAK NIE
1) wskazać i rozpoznać narzędzia specjalne do pomiaru grubości blach?
2) opisać zasadę działania noniusza?
3) opisać zasadę działania mikrometru?
4) odczytać wyniki pomiarów suwmiarkami o różnej dokładności?
5) odczytać wyniki pomiarów mikrometrem ?
6) ustawić na suwmiarce żądany wymiar ?
7) dobrać suwmiarkę do określonej dokładności pomiaru ?
8) zmierzyć blachę i drut suwmiarką?
9) zmierzyć blachę i drut mikrometrem?
10) wykalibrować czujnik do mierzenia grubości blach?

26. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
4.3. Narzędzia do trasowania
4.3.1. Materiał nauczania
Trasowaniem nazywamy oznaczanie na blasze, innym materiale lub półfabrykacie zarysu
przedmiotu, który ma powstać, oraz wyznaczanie środków otworów. Linie powinny być
zaznaczone bardzo dokładnie, gdyż od dokładności trasowania zależy jakość wykonanego
przedmiotu. Trasowanie może odbywać się na płaszczyźnie i w przestrzeni.
Narzędzia i przyrządy stosowane do trasowania.
W blacharstwie stosuje się następujące narzędzia do trasowania płaskiego(rys. 22)
Rys. 24 Narzędzia traserskie: a – rysiki, b – przymiar kreskowy, c – cyrkiel zwykły, d – cyrkiel sprężynowy, e –
cyrkiel drążkowy, f – kątownik z długim ramieniem, g – punktak, h – kątomierz płaski, i – równoległoznacznik [1,
s.39]
− Rysiki (rys. 24a) służą do trasowania na blasze linii według liniału, kątownika lub wzornika.
Powinny być dobrze zaostrzone.
− Cyrkle zwykłe i sprężynowe (rys. 24c, d) składające się z dwóch przegubowo połączonych,
ostro zakończonych ramion, służą do odkładania różnych wymiarów, do konstrukcji kątów,
okręgów kół i innych figur geometrycznych, do podziału odcinków.

27. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
− Cyrkle drążkowe (rys. 24e) o długości drążków do 2,5 m i więcej, służą do wykreślania
łuków o dużych promieniach.
− Kątowniki płaskie (rys. 24f) służą do wykreślania linii prostopadłych.
− Punktaki (rys. 24g) służą do trasowania punktów, na przykład: środków okręgów kół,
wierzchołków kątów i wieloboków oraz do wyraźnego podkreślenia trasowanych linii, tak
zwanego punktowania.
− Młotki traserskie służą do uderzania w główkę punktaka. Są to lekkie młotki ślusarskie o
masie 100 do 200 g.
− Kątomierze płaskie (rys. 24h) służą do wyznaczania kątów.
− Równoległoznaczniki (rys.. 24i) służą do wyznaczania linii równoległych do krawędzi
blachy. [1, s. 39]
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz narzędzia traserskie?
2. Do czego służą rysiki?
3. Do czego służą cyrkle zwykle i sprężynowe?
4. Jakie zastosowanie mają cyrkle drążkowe?
5. Do czego służy rónoległoznacznik?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wytrasuj na blasze dwie linie oddalone od krawędzi 20 mm i 30 mm.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś :
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z narzędziami do trasowania (materiał nauczania pkt.4.3.1),
5) dobrać odpowiednie narzędzia,
6) wytrasować linie zgodnie z tematem ćwiczenia,
7) uzasadnić sposób wykonania ćwiczenia,
8) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
10) zaprezentować efekty swojej pracy,
11) dokonać samooceny pracy,
12) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− narzędzia traserskie,
− próbki blachy,
− literatura.
Ćwiczenie 2
Wytrasuj na blasze kąt prosty, a następnie podziel go na trzy równe części.

28. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś :
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z narzędziami do trasowania (materiał nauczania pkt.4.3.1),
5) dobrać odpowiednie narzędzia,
6) wytrasować kąt prosty i podzielić go na trzy równe części zgodnie z tematem ćwiczenia,
7) uzasadnić sposób wykonania ćwiczenia,
8) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
10) zaprezentować efekty swojej pracy,
11) dokonać samooceny pracy,
12) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− narzędzia traserskie,
− próbki blachy,
− literatura.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz TAK NIE
1) określić narzędzia do trasowania?
2) opisać cyrkiel zwykły?
3) opisać budowę cyrkla drążkowego?
4) opisać kątomierz płaski?
5) wyjaśnić zasadę działania równoległoznacznika?
6) wykonać trasowanie za pomocą narzędzi traserskich?

29. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
4.4. Narzędzia do wyznaczania kątów na rozwinięciach wyrobów
blacharskich i dekarskich
4.4.1. Materiał nauczania
Kątomierze służą do mierzenia kątów. Najprostszym typem kątomierza jest kątomierz
zwykły, wykonany z blachy (rys. 25a). Kątomierz płaski warsztatowy (rys. 25b) stanowi
połączenie kątomierza zwykłego z linijką zamocowaną obrotowo i zakończoną wskazówką
przesuwającą się po podziałce stopniowej. Kątomierz warsztatowy jest wygodniejszy w użyciu
niż zwykły, można nim mierzyć z dokładnością do 10
. Kątomierz uniwersalny (rys. 25c) służy
pomiarów kątów z dokładnością do 5’ (minut kątowych). Ramię (3) jest sztywno związane
z tarczą (1), na której jest naniesiona czterokrotnie podziałka od 00
do 900
. Ruchome ramię (4)
połączone z noniuszem może się obracać środka dookoła tarczy (1). Śruby zaciskowe (5) i (6)
służą do unieruchomienia ramienia (4). Ramię ruchome (4) można, zależnie od potrzeb
przesuwać również wzdłuż prostej. [1,s.195]
Rys. 25 Kątomierze: a – zwykły, b – płaski warsztatowy, c – uniwersalny [1, s.195]
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest kątomierz zwykły?
2. Jak jest zbudowany kątomierz płaski warsztatowy ?
3. Jak jest zbudowany kątomierz uniwersalny?
4. Z jaką dokładnością można dokonać pomiaru kątomierzem płaskim warsztatowym?
5. Z jaką dokładnością można dokonać pomiaru kątomierzem uniwersalnym?

30. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opisz budowę i zasadę działania:
a) kątomierza zwykłego,
b) kątomierza uniwersalnego,
c) kątomierza płaskiego warsztatowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
1) zapoznać się z narzędziami do wyznaczania kątów (materiał nauczania punkt 4.4.1),
2) wykonać polecenia zawarte w ćwiczeniach,
6) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
8) zaprezentować efekty swojej pracy,
9) dokonać samooceny pracy,
10) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− kątomierz zwykły,
− kątomierz płaski warsztatowy,
− kątomierz uniwersalny,
− literatura.
Ćwiczenie 2
Określ miarę wytrasowanego kąta, stosując dowolny kątomierz oraz wytrasuj kąt połowę
mniejszy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
1) zapoznać się z narzędziami do wyznaczania kątów ( materiał nauczania punkt 4.4.1),
2) wykonać polecenia zawarte w ćwiczeniu,
7) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
9) zaprezentować efekty swojej pracy,
10) dokonać samooceny pracy,
11) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− kątomierz zwykły,
− kątomierz płaski warsztatowy,
− kątomierz uniwersalny,

31. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
− próbki blachy z wytrasowanymi kątami,
− narzędzia traserskie,
− plansze rysunkowe,
− literatura.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz TAK NIE
1) opisać budowę kątomierza zwykłego?
2) opisać budowę kątomierza płaskiego warsztatowego?
3) opisać budowę kątomierza uniwersalnego?
4) podać dokładność pomiaru kątomierza płaskiego warsztatowego?
5) podać dokładność pomiaru kątomierza płaskiego uniwersalnego?
6) wytrasować kąt używając różnych kątomierzy?
7) zmierzyć kąt używając różnych kątomierzy?

32. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
4.5.Posługiwanie się narzędziami pomiarowymi w robotach
dekarsko - blacharskich
4.5.1. Materiał nauczania
Sposoby trasowania.
Trasowanie zaczynamy od nakreślenia osi przedmiotu lub innej linii podstawowej, od której
odkładamy odległości innych punktów według rysunku używając do tego cyrkli. Wszystkie
punkty przecięcia linii, wierzchołki kątów oraz środki okręgów powinny być napunktowane przy
pomocy punktaka. Punktowanie wykonujemy w trzech fazach.
− przykładamy punktak lekko ukośnie, aby ustawić ostrze dokładnie w miejscu punktowania,
− przyłożony punktak ustawiamy pionowo w stosunku do trasowanego materiału,
− uderzamy w punktak młotkiem ślusarskim.
Przy obróbce za pomocą piłowania i cięcia, aby wytrasowane linie były bardziej wyraźne
punktujemy je lekko w równych odstępach (rys. 26a). Na skrzyżowaniu linii punkt powinien być
dokładnie umieszczony (rys. 26b). Na rys 26c, d, e przedstawione są przypadki prawidłowego
i nieprawidłowego punktowania otworów do wiercenia. Trasowanie cienkich blach
aluminiowych lub białych stalowych wymaga specjalnej dokładności i szczególnej ostrożności.
Zwłaszcza zbyt głębokie trasowanie twardym rysikiem stwarza ryzyko złamania blachy podczas
gięcia. Z tego powodu używamy do takich blach miękkiego ołówka lub mosiężnego rysika.
Rys. 26 Punktowanie: a – prawidłowe punktowanie obrysu, b – punktowanie na skrzyżowaniu linii, c - punkt
prawidłowy, d i e – punkty nieprawidłowe: d – punktak ustawiony skośnie, e – punktak tępy [rysunek własny]
Podczas produkcji dużej ilości jednakowych wyrobów nie trasujemy każdego oddzielnie,
tylko korzystamy z wzornika (rys. 27). Jest to kawałek grubszej blachy starannie opiłowany
w kształcie wykonywanego wyrobu. Układamy taki wzornik na blasze i rysikiem obrysowujemy
jego kształt. Zyskujemy dużą dokładność, powtarzalność wymiaru i znakomitą oszczędność
czasu. Dodatkowo układając taki wzornik na blasze możemy zminimalizować odpady i uzyskać
większą oszczędność materiału.

33. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
Rys. 27 Trasowanie za pomocą wzornika [rysunek własny]
Linie równoległe do obrzeża wyciętego z blachy półfabrykatu przewidziane do zagięcia lub
zawijania brzegów oraz trasowania otworów na nity równoległe do brzegów, trasuje się za
pomocą równoległoznaczników (rys. 24i.) cechowanych liczbami oznaczającymi, w jakich
odległościach od krawędzi blachy można nimi trasować linie równoległe.
Miarki warsztatowe, przymiar tarczowy, macki i cyrkle zostały szczegółowo opisane
w rozdziale 4.1. Sposoby użycia tych przyrządów przedstawia rys. 28.
Rys. 28 Sposoby wykonywania pomiarów: a – pomiar bezpośredni miarką warsztatową, b – odczytanie
pomiaru pośrednio zmierzonego mackami, c – pomiar grubości blachy przy pomocy przymiaru tarczowego
[1, s.188]
blacha

34. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
33
Miarką warsztatową wykonujemy pomiar bezpośredni odczytując wynik na skali miarki
(rys. 28a), mackami wykonujemy pomiar pośredni, najpierw zdejmujemy wymiar mackami,
potem odczytujemy go przenosząc na miarkę (rys. 28b). Pomiaru grubości blachy możemy
dokonać przy pomocy przymiaru tarczowego (rys. 28c).
Pomiar suwmiarką polega na umieszczeniu mierzonego przedmiotu pomiędzy szczękami
przyrządu i odczytanie wyniku pomiaru przy pomocy podziałki stałej i noniusza. Posługiwanie
się noniuszem szczegółowo zostało opisane w rozdziale 4.2. Suwmiarka pozwala też na pomiary
średnic wewnętrznych i głębokości. Wyniki pomiarów uzyskuje się w ten sam sposób.
Pomiar mikrometrem polega na umieszczeniu mierzonego przedmiotu pomiędzy
kowadełkiem i wrzecionem przyrządu i odczytaniu wyniku pomiaru przy pomocy podziałki stałe
i obrotowej. Posługiwanie się tymi podziałkami szczegółowo zostało opisane w rozdziale 4.2.
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czy wiesz jak dokonać pomiaru bezpośredniego miarką warsztatową?
2. Czy wiesz jak dokonać pomiaru pośredniego przy pomocy macek zewnętrznych?
3. Czy wiesz jak dokonać przeniesienia wymiaru przy pomocy cyrkla?
4. Czy wiesz jak zmierzyć grubość blachy przymiarem tarczowym?
5. Co możesz zrobić, aby wytrasować większą ilość elementów o takim samym kształcie?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj pomiaru długości kilku próbek blachy przy pomocy miarki warsztatowej i znajdź
najkrótszy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
1) przygotować narzędzia i próbki,
2) dokonać pomiaru próbek,
3) zapisać wyniki pomiarów
4) oznaczyć najkrótszą długość,
5) uzasadnić swój wybór,
10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać samooceny pracy,
14) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− miarka warsztatowa,
− prostokątne próbki blachy o zbliżonych długościach,
− literatura.

35. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
34
Ćwiczenie 2
Spośród próbek blachy wybierz dwie o jednakowej grubości używając przymiaru
tarczowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) przygotować przymiar tarczowy i próbki,
5) dokonać pomiaru próbek,
6) wybrać dwie o jednakowej grubości,
7) uzasadnić swój wybór,
8) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
10) zaprezentować efekty swojej pracy,
11) dokonać samooceny pracy,
12) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− przymiar tarczowy,
− próbki blach różnej grubości w tym dwie jednakowej grubości.
Ćwiczenie 3
Dokonaj pomiaru pośredniego długości próbek drutów, oraz długości i szerokości próbek
blach mackami i cyrklem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) przygotować macki i cyrkiel,
5) dokonać pomiarów długości próbek drutów,
6) dokonać pomiarów długości i szerokości próbek blach,
7) zapisać wyniki pomiarów,
8) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
10) zaprezentować efekty swojej pracy,
11) dokonać samooceny pracy,
12) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− macki i cyrkiel,
− próbki drutów różnej długości,
− próbki blach różnej długości i szerokości,
− literatura.

36. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
35
Ćwiczenie 4
Wytrasuj na blasze cztery identyczne elementy zgodnie z otrzymanym rysunkiem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z rysunkiem,
5) wykonać wzornik zgodnie z rysunkiem,
6) wytrasować czterokrotnie element, posługując się wykonanym wzornikiem,
7) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
9) zaprezentować efekty swojej pracy,
10) dokonać samooceny pracy,
11) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− narzędzia traserskie,
− kawałek blachy na wzornik,
− arkusz blachy do trasowania,
− narzędzia ręczne do obrobienia wzornika,
− literatura.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: TAK NIE
1) dokonać pomiaru bezpośredniego?
2) dokonać pomiaru pośredniego?
3) użyć przymiaru tarczowego do oznaczenia grubości blachy?
4) wytrasować większą ilość elementów o takim samym kształcie?

37. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
36
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
A. INSTRUKCJA OGÓLNA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Odpowiedzi udzielaj tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
4. Kartę odpowiedzi podpisz imieniem i nazwiskiem.
B. INSTRUKCJA SZCZEGÓŁOWA
1. Zestaw zadań testowych składa się z zadań wielokrotnego wyboru.
2. Zadania wielokrotnego wyboru mają 4 wersje odpowiedzi, z których jedna jest prawidłowa.
Prawidłową odpowiedź należy zakreślić we właściwym miejscu na karcie odpowiedzi.
3. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź należy ująć w kółko i ponownie zakreślić
odpowiedź prawidłową.
4. Jeżeli udzielenie odpowiedzi na jakieś pytanie sprawia Ci trudność to opuść je i przejdź do
zadania następnego. Do zadań bez odpowiedzi możesz wrócić później.

38. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
37
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Podstawową jednostką długości w pomiarach warsztatowych jest
a) metr.
b) mikron.
c) milimetr.
d) decymetr.
2. W blacharstwie nie wykonujemy pomiarów z dokładnością
a) 0,1 mm.
b) 0,01 mm.
c) 0,02 mm.
d) 0,005 mm.
3. Pomiar dokonany mackami nazywamy
a) pośrednim.
b) nominalnym.
c) rzeczywistym.
d) bezpośrednim.
4. Wymiary części oznaczone na rysunku technicznym nazywamy wymiarami
a) pośrednimi.
b) nominalnymi.
c) rzeczywistymi.
d) bezpośrednimi.
5. Wartość wymiar odczytana za pomocą odpowiedniego narzędzia pomiarowego to wymiar
a) pośredni.
b) nominalny.
c) rzeczywisty.
d) bezpośredni.
6. Dokładność pomiaru miarką warsztatową dochodzi do
a) 1 mm.
b) 5 mm.
c) 0,1 mm.
d) 0,5 mm.
7. Do pomiaru grubości blachy użyjesz
a) macek.
b) taśmy stalowej.
c) miarki warsztatowej.
d) przymiaru tarczowego.
8. Dokładność pomiaru metrem składanym dochodzi do
a) 1 mm.
b) 10 mm.
c) 0,1 mm.
d) 0,5 mm.

39. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
38
9. Kątomierz uniwersalny pozwala na pomiar kątów z dokładnością do
a) 10
.
b) 5’.
c) 10’.
d) 1/20
.
10. Narzędzie, którym wykonujemy pomiar pośredni to
a) cyrkiel.
b) suwmiarka.
c) taśma zwijana.
d) metr składany.
11. Przedstawiony noniusz pozwala na zwiększenie dokładności pomiaru do
a) 0,1 mm.
b) 0,5 mm.
c) 0,01 mm.
d) 0,05 mm.
12. Jaka jest grubość przedmiotu zmierzona suwmiarką na podstawie pokazanego na rysunku
odczytu?
a) 32,65 mm.
b) 33,65 mm.
c) 32,13 mm.
d) 33,13 mm.
13. Jaka jest grubość przedmiotu zmierzona suwmiarką na podstawie pokazanego na rysunku
odczytu?
a) 32,5 mm.

40. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
39
b) 32,6 mm.
c) 37,6 mm.
d) 31,6 mm.
14. Przedmiot przedstawiony na rysunku to
a) suwmiarka.
b) głębokościomierz.
c) miarka warsztatowa.
d) kątomierz uniwersalny.
15. Jakie jest pochylenie dachu o wysokości 4 m na budynku o szerokości 16 m?
a) 1 : 1.
b) 1 : 4.
c) 1 : 2.
d) 1 : 8.
16. Przedmiot przedstawiony na rysunku to
a) suwmiarka.
b) mikrometr zwykły.
c) mikrometr blacharski.
d) kątomierz uniwersalny.
17. Jaka jest grubość przedmiotu zmierzona mikrometrem na podstswie pokazanego na rysunku
odczytu?

41. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
40
a) 5,45 mm.
b) 4,95 mm.
c) 5,42 mm.
d) 4,45 mm.
18. Przedmiot przedstawiony na rysunku to
a) głębokościomierz.
b) mikrometr zwykły.
c) mikrometr blacharski
d) kątomierz uniwersalny.
19. Które z wymienionych narzędzi do trasowania jest też narzędziem pomiarowym?
a) Rysik.
b) Punktak.
c) Równoległoznacznik.
d) Kątomierz płaski warsztatowy.
20. Które z wymienionych narzędzi służy wyłącznie do trasowania?
a) Cyrkiel zwykły.
b) Cyrkiel drążkowy
c) Cyrkiel sprężynowy.
d) Miarka warsztatowa.
21. Którym z przyrządów mierzymy odchyłki grubości blachy od wymiaru wzorcowego?
a) Suwmiarka.
b) Mikrometr zwykły.
c) Mikrometr blacharski.
d) Czujnik do mierzenia grubości blach.
22. Trasując wiele jednakowych elementów używamy
a) cyrkla.
b) wzornika.
c) miarki i rysika.
d) miarki i punktaka.

42. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
41
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ................................................................................................................
Wykonywanie podstawowych pomiarów w robotach dekarskich
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
zadania
Odpowiedź Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
21 a b c d
22 a b c d
Razem

43. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
42
6. LITERATURA
1. Kawecki J., Świdziński J., Zgorzelski S.: Blacharstwo. PWSZ, Warszawa 1960
2. Kawecki J., Świdziński J., Zgorzelski S.: Blacharstwo. WSiP, Warszawa 1991
3. Konecki W.: Nowe materiały i techniki krycia dachów. Arkady, Warszawa 1980
Martinek W., Michnowski Z.: Dekarstwo i blacharstwo budowlane. WsiP Warszawa 1999
4. Urban L.: Krycie dachów blachą, Budownictwo i Architektura, Warszawa 1955