2. Ku konsiston projekti yne?
Etrusket dhe themelimi I Romes
Roma sundimtare e italise
Roma sunduse e Mesdheut
Perandoria Romake
Kultura ne Romen e Lashte
3.
4. Banoret e pare ne gadishullin Apenin.
Ne jug te evropes, ne formen e nje cizmeje futet ne
detin Mesdhe Gadishulli I Apenineve. Ne mijevjecarin
e I pr.k. ne kete gad.jetonin shume fise
si:latinet,sabinet,etrusket,samnitet,italet etj.
Shteti,arti e kultura etruske.
Etrusket krijuan qytetet e tyre te rrethuara me mure,te
pajisura me ujesjelles;zhvilluan bujqesine,zejtarine e
tregtine. Ata arriten kulmin e zhvillimit ne vitet 600-500
pr.k.Ne kete periudhe etrusket perfshinin nen ndikimin
e tyre qytetin e Romes.Etrusket krijuan nje kulture te
larte dhe paten shkrimin e tyre. Besimi I etruskeve
ishte politeist. Ata nuk arriten tekrijonin nje shtet te
vetem te bashkuar.
5. Themelimi I Romes.
Zbulimet historike tregojne se qyteti I Romes u themelua nga fiset
e vjetra latine dhe sabine. Ne mijevjecarin e I pr.k.latinet u
vendosen ne shtate kodrat e lumit Tiber.
Rreth vitit 800 pr.k.ata bashkuan ngulimet e tyre dhe krijuan
qytetin e Romes te rrethuar me mure. Ekziston dhe nje legjende
per krijimin e qytetit te Romes,sipas saj ajo u formua nga 2
vellezer Romuli dhe Remi.
Periudha e monarkise.
Pas Romulit erdhen mbreter te tjere. Monarkia zgjati nga viti 753
pr.k.-509 pr.k. ne krye te monarkise qendronte mbreti.ai
komandonte ushtrine dhe ishte kryetar I gjyqit dhe I fese. Prane tij
ishte Asambleja Popullore dhe Senati.Popullata e Romes ishte e
ndare ne patrice,plebej dhe skllever.Mbreti I fundit shkaktoi
pakenaqesi dhe patricet e debuan nga Romane vitin 509 pr.k.
ne vend te tij u zgjodhen 2 konsuj per nje periudhe 1 vjecare.
6.
7. Pushtimi I territoreve samnite e afroi Romen me kolonite
greke,qe gjendeshin ne pjesen jugore te Italise.Disa prej
tyre e pranuan nenshtrimin ndajRomes. Ndersa kolonia e
Tarantit nuk e pranoi nje fat te tille. Taranti I kerkoi ndihme
Pirros,mbretit te Epirit, I cili zbarkoi ne Itali me nje ushtri te
madhe te shoqeruar me elefante. Tri beteja zhvilloi Pirroja
kunder romakeve. Ne betejen e trete Pirroja u thye dhe u
kthye ne Epir. Taranti pranoi nenshtrimin ndaj Romes,e cila
u be sundimtare e te gjithe gadishullit.
Ushtria dhe organizimi I saj.
Roma krijoi nje force te madhe ushtarake. Sherbimi ne
ushtri perfshihte banoret nga 17-60 vjec. Ushtria ishte e
perbere prej legjioneve. Si emblme kishte shqiponjen e cila
mbante ne kthetra 1 rrufe. Ushtria hynte ne lufte mjaft e
organizuar.
8. Roma dhe Kartagjena.
Kartagjna gjendet ne pjesen vriore te Afrikes. Ishte nje qytet
I zhvilluar,kishte flote te fuqishme dhe zoteronte Mesdheun
ku kishte kolonite e saj,di ne Sicili etj. Roma pasi pushtoi
Italine synonte te behej sunduese e Mesdheut. Kjo sillte
perplasje me Kartagjenen. Ky ishte dhe shkaku I
shperthimit te luftrave midis ketyre shteteve qe njihen ne
histori si luftrat punike,sepse romaket I quanin kartagjenasit
puni. Midis ketyre shteteve u zhvilluan 3 lutra te medha.
Lufta e I Punike(264 pr.k.-241 pr.k)
Shpertheu per shkak te Sicilise, te cilen e kishin
kartagjenasit. Roma ndertoi nje flote me 120 anije, te
pajisura me ura levizese. Romaket korren fitoren
perfundimtare ne bitin 221 pr.k afer ishullit Egardi. Pas kesaj
romaket u bene sundimtare tte Sicilise, Sardenjes dhe
Korsikes.
9. Lufta e 2-te punike filloi ne 219 pr.k. Ne krye te ushtrise
kartagjenase ishte vene komandanti Hanibal. Ne vitin 218 pr.k.,ai
vendosi te marshonte nga spanja drejt veriut. Beteja me e
famshme qe solli fitoren e Kartagjenes ishte beteja ne Kane,ne
vitin 216 pr.k. Romen e mbertheu paniku. Gjeneraliromak Skipioni
zbarkoi ushtrine ne Afrike dhe Hanibali u detyrua te linte Italine
dhe te kthehej ne atdhe per te mbrojtur qytetin. Beteja u zhvillua
ne Zame n 202 pr.k. Ketu romaket dolen fitimtare.
Ne vitin 149 pr.k. romaket zhvilluan Luften E Trete kunder
Kartagjenes. Ata pushtuan ,shkaterruan,dogjen dhe e rrafshuan
plotesisht qytetin. Roma u be sundimtare e mesdheut.
Sklleverit ne Rome.
Pushtimet I sollen Romes numer shume te madh roberish te cilet u
shiten si skllever. Ata punonin kudo: ne bujqesi,ne miniera,ne
lundrim etj. Kushtet e veshtira I detyruan sklleverit ne 73 pr.k te
benin kryengritje te udhehequr nga Spartaku,te cilen senati
romak arriti ta nenshtroje me shume veshtiresi.
10. Provincat romake
Roma pasi u be zoteruse e Mesdheut,hodhi syte drejt Lindjes.
Roma vendosi nen sundimin e saj
Ilirine,Sirine,Maqedonine,Pergamin dhe Egjiptin.Ne shek II pr.k.
shteti I Romes shtrihej nga Spanja ne indi dhe nga Anglia ne
Afriken Veriore.Senati e ndau te gjithe territorin ne provinca.
Provincat ishin te detyruara te conin ne Rome ‘tributin’,taksen
vjetore. Kudo ne perandori perdorej gjuha latine dhe ligji romak.
Lufta per pushtet.
Ne Rome filluan te dilnin fig.politike te cilat kerkonin te rrisnin
autoritetin dhe fuqine e tyre,si:Pompeu,Kasi dhe Cezari. Te 3 se
bashku bene nje marreveshje qe te perkrahnin njeri tjetrin ne
senat. Marrveshja ishte e shkurter sepse Kasi u vra ne lufte,ndersa
Pompeu u perpoq te bente per vete senatindhe te nxiste
urrejtjen ngdaj Cezarit.Cezari e kuptoi dhe ne vitin 49 pr.k. u nis
drejt romes duke u bere sundimtar I saj. Ai u shpall diktator e me
pas perandor I saj.Kundershtaret e tij organizuan nje komplot
dhe ne vitin44 pr.k. komplotistet me ne krye Brutin,e vrane
Cezarin ne Senat.
11. Dy figura te rendesishme ne Rome ishin Mark Antoni,luftetar dhe
orator I shquar dhe Oktaviani nipi I Cezarit. Keta u perpoqen te
merrnin ne dore sundimin e Romes. Konflikti mes tyre perfundoi
me fitoren e Oktavianit,I cili mundi ushtrine e Antonit ne Egjipt,ne
vitin 31 pr.k. Oktaviani shkalle-shkalle I perqendroi ne duart e
veta te gjitha detyrat,qe ne qeverisjen republikane ishin te
ndara.Keshtu ai u be sundimtar absolut I Romes. Mbajti titullin e
perandorit dhe me pas titullin e Augustit qe do te thote
madheshtor,hyjnor. Epoka e Augustit eshte vlersuar si periudha
me e ndritur e kultures romake. Ne kete periudhe ne Perandorine
Romake jetonin 70 milione banore.
Ndarja dhe renia e perandorise.
Ne perandorine Romake guvernatoret e provincave dhe
komandantet e legjioneve ushtarakeu fuqizuan shume dhe
shpesh kerkoninte merrnin pushtetin ne Rome. Ne vitin 284 ps,k
ushtria ne provincen e Azise caktoi si perandor komandantin e
saj Dioklecianin, me origjine ilire. Ky e rriti numrin e ushtrise,forcoi
disiplinen dhe e ndau perandorine ne 4 pjese.pas tij vjen
Konstandini, edhe ky ilir,I cili mbrojti fene e krishtere.Perandori
Teodosi ne vitin 395 ps.k, e ndau perandorine ne 2 pjese,ne
perandorine e perendimit me kryeqytet Milanin,dhe ne ate te
lindjes me kryeqytet Kostandinopojen.
12.
13. Familja romake
Themeli I shoqerise romake ishte familja. Babaiishte kryetari I familjes.
Vajzat mesonin te qendisnin,te kendonin e te luanin ne ndonje vegel
muzikore. Femijet nuk flisnin perpara te medhenjve. Ne moshen 6-
vjecare ata shkonin ne shkolle. Shtepia romake ishte ne formen e
katerkendeshit. Dhoma kryesore ishte ne mesin e shtepise.Ne shtepi
gjendej edhe nje pus qe sherbente per grumbullimin e ujrave te shiut.
Pallatet e patriceve ishin me shume mjedise te fresketa dhe te
ngrohta,plot shtylla,harqe dhe lulishte. Ato kishin pamje madheshtore.
Per tu ndricuar naten perdornin llambat e vajit.
Veshja kryesore per burrin dhe gruan ishte tunika. Ajo ishte nje kemishe
prej leshi e thurur ,pa menge. Mbi trup hidhej nje pelerine e cila mbahej
nga nje tokez e vendosur mbi sup.
Besimi romak.
Romaket e adhuronin natyren dhe cdo fenomen te saj. Ata mendonin
se prapa tyre qendronin perendite mbrojtese. Perendite kryesore ishin:
Jupiteri(zot I qiellit,drites,bubullimes)Xhoana(mbrojtese e cdo shtepie),
Saturni(mbrojtes I bimeve), Marsi(mbrojtes I luftes), Pale(mbrojtesi I
pyjeve dhe kullotave)etj. Romaket nderonin shume perendine mbrojtese
te shtepise se tyre ose Larin. Cdo familje kishte perendine e vet
mbrojtese.
14. Romaket ishin te zote, jo vetem ne organizimin e shtetit,por
edhe ne ndertime. Shume prej ndertimeve te tyre kane
mberritur deri ne ditet tona.
Ne keto ndertime romaket moren harkun,kupolen dhe
kolonat ndersa si material : tullat dhe gurin.
Ne cdo qytet kishte banje publike,palester,stadium. Rruget
ishin te shtruara me pllaka guri,kanale kullimi dhe trotuare.
Qyteti kishte ujsjellesin e vet,biblioteke,tempuj,nje ose disa
qendra tregtarete rrethuara me mure.
Te varferit e Romes shkonin ne teater,cirk,banje dhe
ushqeheshin ne mensa publike pa para.
Roma ishte qyteti me terheqes I botes. Romaket vlersonin
shume artin dhe kulturen greke. Pasi pushtuan Greqine ata
sollen ne Rome vepra arti.
Megjithate,romaket zhvilluan kulturen e tyre si :
pikturen,sklupturen,letersine,shkencen, te cilat
lulezuanvecanerisht ne epoken e Augustit.
Te famshem ishin shkrimtaret e medhenj: Virgjili, Ovidi;
mendimtaret:Ciceroni,Senka; historianet: Tacidi,Plutarku;
shkenctaret;Plini I vjeter etj.
15.
16. Ne kete projekt kurrikullar ne u njohem
me shume me jeten e njerezve gjate
periudhes se perandorise romake, me
kulturen,artin,besimin,etj.