Volkanik Aktivite

1. İLERİ ÇEVRE JEOLOJİSİ
Atatürk
Üniversitesi
Yer Bilimleri
Fakültesi
‫ميحرلا نمحرلا هللا مسب‬
Bismillahirrahmanirrahim
FaisalA.A.Mohamedgread
Volkanik Aktivite

2. • Çevre Jeolojisine Giriş – Edward A. Keller – Çevirenler Erdal Akyol ve
Kamil Kayabalı, Üçüncü baskı, 2005.
• Introductıon to environmental geology - Edward A. Keller, fifth edition,
2011.
Kaynaklar

3. • Volkanizma ve volkanlar (Volcanism and Volcanoes)
• Volkan çeşitleri (Volcano Types)
• Volkanların kökeni (Volcano Origins)
• Volkanik yapılar (Volcanic Features)
• Volkanik tehlikeler (Volcanic Hazards)
• Volkanik aktivite tahmini (Forecasting Volcanic Activity)

4. • Volkanik faaliyet veya volkanizma
doğrudan levha tektoniği ile
ilişkilidir.
• Aktif volkanların çoğu levha
sınırlarına yakın yerlerdedir.
• Su buharı ve karbon dioksitten
oluşan çok az miktarda çözünmüş
gaz bulunduran mağma veya erimiş
kayalar oluşur.
• Yanardağdan yeryüzüne çıkan
mağmaya lav denir.
• Tüm aktif volkanların yaklaşık üçte
ikisi Pasifik okyanusunu çevreleyen
Ateş Çemberi içesinde yer alır.

5. • Yanardağ ya da volkan, magmanın (dünyanın iç tabakalarında bulunan,
yüksek basınç ve yüksek sıcaklıkla ergimiş ya da erimiş kayalar),
yeryuvarlağının yüzeyinden dışarı püskürerek çıktığı coğrafi yer
şekilleridir.
• Yerin derin kısımlardaki magmanın yerkabuğunun zayıf kısımlardan sıvı,
gaz, ya da katı halde yeryüzüne çıkması olayına denir. Magma yeryüzüne
çıktığında lav adını alır. Yeryüzünde veya yerin içinde soğuyup
katılaştığında magmatik kayaları ve maden yataklarını oluşturur.
• Yanardağlar uyuyan (etkin olmayan) ya da faal (aktif - neredeyse sürekli
çıkış ve kesikli püskürmeler) olabilirler.
• Uyuyan yanardağlar, şu an etkin olmayan, ama her an hareketlenmesi ya
da patlaması muhtemel yanardağlardır.

6. • Yanardağ etkinlikleri genellikle depremler, sıcak su kaynakları, çamur
kazanları ve gayzerler gibi yer etkinlikleriyle beraber görülürler.
• Püskürmelerden önce genellikle düşük şiddette depremler görülür.

7. Why Do Volcanic Eruptions Occur?
•High temperature of the Earth’s interior
•Melting of lower crust and mantle = molten rock = magma
•At depths > 20 km the temperature = 800-1,600 degrees Celsius
•The density of the magma is less than the crustal rock, therefore it rises to the
surface.
Source of this heat?
•Residual from the cooling of the Earth (& solar system)
•Radioactive decay
•Convection in the mantle

8. In general a volcano is classed as “Active” Aktif yanardağlar if it erupts lava,
rock, gas or ash, or if it shows seismic (earthquake) activity.
A volcano is dormant Uyuyan yanardağlar if it hasn't erupted for a long time
(less than 1 million years) but could again one day.
An extinct Sönmüş yanardağlar volcano will never erupt again.

9. Yanardağlar 3’e ayrılır:
1-) Aktif yanardağlar
2-) Uyuyan yanardağlar
3-) Sönmüş yanardağlar
• Bilim adamları genellikle, püsküren ya da yeni gaz çıkışları veya
beklenmedik deprem etkinliği gibi hareketlilikler gösteren yanardağları etkin
olarak kabul ederler.Buna göre uyuyan yanardağlar etkin olmayan, ama her an
hareketlenmesi ya da patlaması muhtemel yanardağlardır.
• Sönmüş yanardağlar ise, bilim adamlarının bir daha püskürmelerini olası
görmedikleri yanardağlardır.Bir dağın sönmüş olup olmadığını tahmin etmek
oldukça zordur.

10. SÖNMÜŞ VOLKANLAR:
Son 10.000 yıl içinde hiçbir etkinlik göstermemiş yanardağlar sönmüş olarak
tanımlanır. Bunların yeniden etkin duruma gelme olasılığı yok gibidir. Ancak
çok enderde olsa sönmüş yanardağın püskürdüğü olur. Sönmüş olduğuna
inanıan Meksika’da ki El Chichon yanardağı 1982 yılında beklenmedik
biçimde tekrar püskürmüştü.
UYUYAN VOLKANLAR:
Herhangi bir etkinlik belirtisi göstermemesine karşılık ,günün birinde yeniden
püskürme olasılığı olan yanardağlar için bu terim kullanılr. Bunun yanı sıra
günümüzde püskürmeyen ve güncelleştirilmiş etkinlik sınıfına giren
yanardağlar da aynı biçimde tanımlanır. Bazı uyuyan yanardağlar kükürt ve
karbondioksit gibi volkanik gazlar çıkarır.

11. Kalkan Volkanlar (Shield)
• Koyu bazaltik lavların dar kanallardan yavaş
yavaş çıkması ile meydana gelen az eğimli hafif
kubbemsi yapılardır.
• Mağmanın silis içeriği düşük, viskosite düşük,
oluşan kaya türü Bazalt.
• Bunların yatay kesitleri genellikle daireseldir.
• Yamaçların eğimi en çok 10o olup volkanların
şekli böylece kalkana benzemektedir.
• Patlama veya çökelme nedeniyle lav kubbesinin
ortasında çoğu kez geniştir
• Çoklukla Havai ve İzlanda'da görülürler.
Volkan Türleri

12. Strato * Karma* Volkanlar (Kompozit)
• Büyük, uzun süre aktif ve bileşimi daha çok andezitik, dasitik ve riyolitik
olan lav akıntıları ile birlikte piroklastik döküntüler çıkaran volkanlardır.
• Piroklastik malzemeler genellikle lav miktarından fazladır. Böylece, büyük
volkanik konilerin yamaçları piroklastik koniler gibi dik ve binlerce metre
yükseklikte olabilir.
• Strato volkanlar (karma volkanlar) parçalı malzeme ile birlikte viskoz lav
çıkaran ve çok dik konik tepeler oluşturan bir volkan olarak tanımlanır.
• Andezit ve riyolit kıtalarda yaygın bulunduğundan karma volkanlarda
kıtalarda okyanuslardan daha yaygın bulunurlar.
• Mağmanın silis içeriği orta, viskosite orta,
oluşan kaya türü Andezit.

13. Süper Volkanlar
• Geniş çanakları olan, kıtasal yıkım ve küresel iklim değişiklikleri yaratma
potansiyelleri bulunan yanardağ sınıfına verilen addır.
• Bu sınıftaki yanardağlara Yellowstone Milli Parkı ve Toba Gölü gösterilebilir.
Ancak kesin bir tanımlama yapmak, asgari bir tanımlayıcı şart bulunmadığı
için çok zordur.

14. Volkanik Domlar
• Yüksek silis içerikli (%70) viskoz
mağma ile fark edilir.
• Oluşan kaya türü Riyolit.
• Volkanik kubbelerin püskürmesi
çok şiddetli olduğundan oldukça
tehlikelidirler.

15. Cüruf konileri (Cinder Cones)
• Nispeten küçük yanardağlar olup.
• Genellikle volkanik kül ve volkan bombalarının olduğu büyük tanelerin oluşturduğu
tefradan meydana gelmişlerdir.
• Cüruf konileri volkanik bir menfez yakınındaki tefranın birikmesi ile büyür.
• Genellikle büyük volkanların eteklerinde veya normal fay veya uzun kırıklar boyunca
yaygın olarak gürülür.

16. 1. Kül bulutu
2. Lapilli (volkanik bacadan fırlayan
küçük katı parçacıklar),
3. Lav gözesi
4. Volkanik kül yağmuru,
5. Yanardağ yumrusu
6. Lav
7. Kül ve lav katmanı
8. Jeolojik katmanlar (stratum),
9. Yanal volkanik tabaka
10. Diatrem
11. Magma odacığı
12. Volkanik duvar
Volkanın Yapısı

20. 3/ Composite volcanoes are
associated with andesitic
volcanic rocks and subduc
tion zones.
4/ Caldera-forming eruptions
may be extremely explosive
and violent. These eruptions
tend to be associated with
rhyolitic rocks, which are
produced when magma
moves upward and mixes
with continental crust.
1/ Volcanism occurring at mid-oceanic ridges produces basaltic rocks.
2/ Shield volcanoes are formed above hot spots located below the lithospheric Plates.
Volkanların Kökeni

21. VOLKAN ORTAMLARI
Yayilma Sirtlari
Okyanus dibinde,iki levhanin birbirinden uzaklaşmakta olduğu
sınırda,okyanus ortası sırtları ya da yayılma sırtları adı verilen,
yanardağlardan oluşan sıradağlar vardır.Levhalar birbirlerinden
ayrıldıklarında astenosfer üzerindeki basınç azalır. Bunun sonucunda,levha
sınırının altında bulunan katı durumdaki mineral tanecikleri ergiyerek
magmaya dönüşür.Yükselmeye başlayan yeni magmanın çogu levha
kenarlarında katılaşip kalır, yüzeye ulaşan bölümü ise okyanus tabanında
yanardağlar olusturur.

23. DALMA-BATMA BÖLGESİ YANARDAĞLARI
Yanardağlar, iki levhanın çarpışması sonucu birinin diğerinin altına daldığı
levha sınırlarında da oluşur. Dalan levha,100-200 km. derinlikte bulunan ve
dalma-batma bölgesi adı verilen bölgede ergimeye başlar ve magmaya
dönüşür. Bu magma, levhanın üzerinde biriken tortullar ve ergimiş durumdaki
okyanusal litosferden oluşur. Magma, ayrıca tortullarla birlikte yerin
derinliklerine çekilen su içerir. Oluşan yeni magma, çatlaklardan geçerek
yüzeyde püskürür ve üstteki levhanın üzerinde yanardağın oluşmasına yol açar.
Bu çatlaklar,levhaların hareketi sonucunda oluşur.
Üstteki levhanın okyanusal litosfer levhası olması durumunda,yanardağların su
yüzeyinin üzerinde kalan bölümleri bir dizi volkanik ada oluşturur.

25. SICAK NOKTALAR
Birçok yanardağın oluşumunun levha sınırlarındaki hareketle bağlantılı
olmasına karşın bazıları bu sınırlara uzak yerlerde ortaya çıkabilir.Bu
yanardağların “sıcak noktalar” olarak adlandırılan olağanüstü sıcak bölgelerin
varlığı sonucunda oluştukları düşünülüyor.
Bilim adamları,sıcak noktaların astenosfer ve alt mantoda bulunduğunu
varsayıyorlar.Sıcak noktalarda,ısı akımlarının mantonun içinden geçerek
yükseldigi tahmin ediliyor.Bu olağanüstü ısınınn basıncın etkisini ortadan
kaldırması sonucunda da magma olusur.
Yüzeye doğru çıkan magma,litosferden geçisi sırasında,yolunun üzerindeki
kaya kütlelerini ergiterek kendisine yol açar.Magmanın yüzeye çıktığı yerlerde
zamanla yanardağlar oluşur.

27. • Yanardağlar genellikle ya tektonik plaka sınırlarında ya da sıcak noktalarda
yer alırlar.
Dünyanın ateş çemberi

29. Oceanic ridge, Subduction
Hotspots zone
Basic/Mafic volcanics
•Low SiO2
•Fluid lava (10 m/s)
•Low gas pressure
(little explosive activity)
Acidic/Felsic volcanics
•High SiO2
•Viscous lava (3 m/s)
•High gas pressure
(explosive activity)

30. Püskürme Tipleri
• Yanardağın püskürmeleri, lavın çıkış biçimine göre sınıflandırılır.
• Bu da lavın yoğunluğuna ve lavın içerdiği gazların ne kadar kolaylıkla
kurtulabildiklerinerine bağlıdır.
• Yoğun olmayan lavdan kolayca kurtulabilen gazlar, yoğun lavdan ancak
büyük patlamalarla kurtulabilirler.
• Magma, yüzeye yaklaştıkça üzerindeki basınç azalır ve tıpkı bir gazoz
şişesinin kapağı açıldığı zaman basıncın azalması sonucu gazozun içinde
hava kabarcıklarının oluşması gibi volkanik gazlar magmanın içinde küçük
kabarcıklar oluşturur.

31. 1. Hawai Tipi Püskürmeler
• Genellikle hafif şiddettedir.
• Lavın çok akışkan olduğu ve içinde gazların kolayca kurtulduğu
durumlarda bu tür püskürmeler olur. Kimi zaman magma, yanardağdan
dışarı, bir fıskiyeden fışkıran su gibi çıkar.

32. 2. Stromboli Tipi Püskürmeler
• Lavın biraz daha yoğun olması durumunda görülür. Sıkışmış gazlar,
yanardağ ağzının çevresine sıvı halde lav kütlerinin fışkırmasına neden
olan, küçük patlamalarla açığa çıkar.

33. 3.Vulkona Tipi Püskürmeler
Lavın daha yoğun olduğu durumlarda görülür. Sıkışmış gazlar gürültülü
patlamalarla açığa çıkar ve yanardağın ağzına iri kaya parçaları ile çok
miktarlarda volkanik kül püskürür.

34. 4. Pilinius Tipi Püskürmeler
Lavın çok yoğun olması durumunda görülür. Sıkışmış gazlar, çok büyük
patlamalarla kurtulur. Yanardağın püskürmeleri sırasında büyük
miktarlarda volkanik kül gökyüzüne fırlatılır.

35. Volkan Patlamaları Sonucu Açığa Çıkan Malzemeler
1. Kızgın bulutlar (Nuees Ardentes)
2. Volkan Külleri
3. Lav Akıntıları
4. Döküntü Akıntıları (Laharlar)
5. Gaz Çıkışı

36. • Volkanik tehlikeleri
• Yanardağlardan püsküren lav, kül ve duman yeryüzünün şekilsel yapısını
değiştirmede etkili olmaktadır.Yanardağların, dünya değişimine etkileri sadece
fiziki değildir.Yanardağlar aktif oldukları süreçte atmosfere su buharı,
karbondioksit(CO2) , kükürtdioksit (SO2) gazlar yayarlar.Bu tür gazların
yanında kükürt ve benzeri bir çok gazında çıkışına neden olurlar.
• Özellikle magma yüzeye ulaşınca içindeki gazlar büyük bir gürültüyle
patlarlar.Bütün bunlar atmosferdeki doğal dengeyi bozarak, iklimlerde
değişikliklere yol açarlar.

37. Volcanic Hazards
• Pyroclastic flow
• Lahars/Mud flows
• Pyroclastic fall
• Lava flow
• Noxious Gas
• Earthquakes
On August 24, 79AD Mount Vesuvius literally blew its top,
erupting tonnes of molten ash, pumice and sulfuric gas miles
into the atmosphere. Pyroclastic flows flowed over the city of
Pompeii and surrounding areas.

39. • Volkanik aktivite tahmini
• Volkanbilimciler püskürmeleri tahmin etmek için sismisite ve yeryüzü şeklinin
şişmesinden yararlanır.
• Yanardağlar uyanırlarken ve püskürmeye hazırlanırlarken her zaman sismik
hareket (küçük depremler ve sarsıntılar) gösterirler. Bazı yanardağlar sürekli
düşük düzeyde sismik faaliyet gösterir ama bu faaliyetteki bir artış, patlamaya
işaret edebilir.Ortaya çıkan depremlerin türleri, nerede başlayıp bittikleri de
önemli sinyallerdir.Volkanik sismisite üç ana biçimde görülür:
• kısa dönemli depremler,
• Uzun dönemli depremler ve
• Dalgalı sarsıntı

40. • Kısa dönemli depremler fay depremleri gibidirler.Bunlar, magma yukarı
çıkarken gevrek kayanın kırılmasından ortaya çıkarlar.Bu depremler
magmanın yüzeye yakın bir yerde büyüdüğünü işaret eder.
• Uzun dönemli depremlerin, bir yanardağın ‘tesisat sistemindeki’ gaz
basıncının artışına işaret eder.Bu salınımlar, yanardağ kubbesinin altındaki
magma odacıkları düşünülürse, bir bölmedeki akustik titreşimlere eşdeğerdir.
• Dalgalı sarsıntı, yüzey altında sürekli bir magma hareketi olduğu zaman
ortaya çıkar.
Sismik örüntüler, karmaşık ve yorumlanması zor olgulardır.Ancak artan
faaliyet, özellikle de uzun dönemler baskın olmaya başlayınca ve dalgalı
sarsıntılar ortaya çıkınca korku yaratırlar.

41. Volcano Monitoring
Scientists set up “laboratories” or “volcano observatories” on the sides of active volcanoes to
look for signs that the volcano is active and may have an eruption soon.
What are they looking for?
As magma moves through the Earth’s crust it can alter it’s environment producing sign’s that it
is on its way to the surface…these signs are called “precursors” to an eruption.
Precursors include:
•Increased earthquakes in the area
(increased seismicity)
•Swelling and cracking of the ground
(deformation)
•Change in the amount of or chemistry of
the gas coming out of the volcano
•Change in the groundwater levels or
chemistry.

42. Sabırla
dinlediğiniz için
çok teşekkür ediyorum