Գայանե Օհանյան

2. Օզոնը (O3) թթվածնի երեք ատոմներից
բաղկացած` եռատոմ մոլեկուլ է։
Սովորական ջերմաստիճանում այն
կապույտ գազ է։ Հեղուկ օզոնը մուգ
մանուշակագույն է: Օզոն հունարեն
նշանակում է` <<հոտ ունեցող>>: Օզոնի
շերտի հաստությունը ընդամենը 2-3մմ.
է: Սեպտեմբերի 16-ը օզոնային շերտի
պահպանության միջազգային օրն է:
Օզոնը ներկա է ցածր խտությամբ
մթնոլորտի բոլոր շերտերում։ Երկրի
մակերևույթի օզոնը օդի աղտոտիչ է և
վնասում է կենդանիների շնչառական
համակարգին։ Օզոնի հոտը շատ սուր է,
հոտը զգացվում է նույնիսկ 1։100 000
նոսրացնելու դեպքում։

3. Ֆիզիկական հատկություններ - Երկրի մակերևույթի 20-25 կմ
բարձրության վրա օզոն նոսր լայն շերտ կա, որը սեղմելիս կլանում է
արևի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները:
 Մոլեկուլային զանգվածը՝ 48 զ.ա.մ.
 Գազի խտությունը՝ 2.1445 գ/դմ3
Քիմիական հատկություններ - Օզոնն իր հատկություններով խիստ
տարբերվում է թթվածնից: Նա թթվածնից շատ ավելի արագ
քայքայում է ռետինը, ախտահանում է ջուրը, ճերմակացնում է
ճարպերը, յուղերն ու թուղթը։ Օզոնի մոլեկուլներից պոկվող
թթվածնի ատոմները քիմիապես շատ ավելի ակտիվ են, քան
թթվածնի մոլեկուլները։ Դրա համար էլ հենց օզոնը հայտաբերում է
ավելի ուժեղ օքսիդիչ հատկություններ, քան թթվածինը։
2KJ+O3+H2O=J2+O2+2KOH
3PbS+4O3=3PbSO4
3H2S+4O3=3H2SO4
2Ag+O3=Ag2O+O2

4. Օզոնային շերտ` օզոնից կազմված շերտ, որը գտնվում է
վերնոլորտում, մթնոլորտից 20–30 կմ բարձրություններում և
որտեղ գտնվում է ամբողջ մթնոլորտային օզոնի մոտ 90%-ը։
Նրա առավելագույն խտությունը՝ 22-25 կմ սահմաններում է:
Հայտնաբերվել է ֆրանսիացի գիտնականներ` Շարլ Ֆաբրիի
և Անրի Բուիսսոնի կողմից, 1913 թվականին։ Օզոնային
շերտը իոնոսֆերայի հետ միասին պահպանում է
կենսոլորտը արեգակնային ուլտրամանուշակագույն
կարճալիք և ռենտգենյան ճառագայթներից։

5. Վերնոլորտային օզոնի 1%-ով նվազումը 2%-ով
բարձրացնում է Արեգակի անդրամանուշակագույն
ճառագայթման սաստկությունը, ինչը հանգեցնում է
բուսականության վերարտադրողականության
նվազման և գենետիկական ձևափոխումների՝
մաշկաբորբերի, մաշկի քաղցկեղի, վարակիչ
հիվանդությունների, աչքի ոսպնյակի մթագնման,
իմունիտետի թուլացման, պլանկտոնի զանգվածի
նվազման և այլն։

6. 1985-ին Երկրի հարավային բևեռում հայտնաբերվել է
օզոնային խոռոչ, որտեղ օզոնի քանակը կտրուկ նվազում է։
Օզոնային խոռոչի չափերը փոփոխական են: Այն նկատելի է
հոկտեմբերի կեսերին և անհետանում է նոյեմբերի կեսերին։
Օզոնային խոռոչն առաջանում է մթնոլորտ արտանետված
նյութերի` քլորֆտորածխածիններ,
հիդրոքլորֆտորածխածիններ, մեթիլքլորոֆորմ, մեթիլբրոմիդ,
և դրանց օգտագործմամբ արտադրված նյութերի քայքայող
ազդեցությունից։ Այն թունավոր է և քայքայում է
էրիթրոցիտները, գրգռում աչքերն ու շնչառական ուղիները։

7. Ուժեղ օքսիդիչ է, հեշտությամբ քայքայվում է (O3= O2
+ O), օքսիդացնում է գրեթե բոլոր մետաղները՝
բացառությամբ ոսկու, պլատինի և իրիդիումի,
առաջացնում է օրգանական և անօրգանական
օզոնիդներ։ Օզոնն ունի սպիտակեցնող և
ախտահանիչ հատկություններ։ Բնության մեջ
առաջանում է թթվածնից՝ ամպրոպային պարպման
ժամանակ։ Մթնոլորտում օզոնի ընդհանուր
զանգվածը կազմում է 4.109 տ։ Ամռանն ու գարնանը
օզոնի պարունակությունն օդում 3,5 անգամ ավելի
շատ է, քան ձմռանն ու աշնանը։

8. Օզոնը հիմնականում առաջանում է ու կուտակվում վերնոլորտում,
թթվածնի մոլեկուլի վրա ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների
ազդեցության հետևանքով: Արդյունքում` թթվածնի մոլեկուլը
քայքայվում է թթվածնի ազատ ատոմների, որոնք էլ միանում են
թթվածնի մոլեկուլներին` առաջացնելով օզոն:
Սակայն թթվածինը ամբողջությամբ չի վերածվում օզոնի, և թթվածնի
ատոմների մի մասը, միանալով օզոնի մոլեկուլի հետ, առաջացնում
են թթվածնի երկու մոլեկուլ: Այսպիսով, մթնոլորտում օզոնի
քանակությունն անընդհատ փոխվում է` ներկայացնելով օզոնի
առաջացման և քայքայման ռեակցիաների հավասարակշռման
արդյունք:
Օզոնի շերտի քայքայումը: Ուսումնասիրությունը ցույց են տվել, որ
քլորֆտորածխաջրածինների մոլեկուլները ընդունակ են քայքայել
մեր մոլորակի օզոնային շերտը: Ազոտի օքսիդները և քլորի
ատոմները, հանդես գալով որպես կատալիզատորներ, առաջ են
բերում օզոնի քայքայում և խախտում են օզոնի առաջացման և
քայքայման ռեակցիաների միջև ստեղծված հավասարակշռությունը:
Հաստատված է, որ քլորի մեկ մոլեկուլը կարող է քայքայել օզոնի մի
քանի միլիոն մոլեկուլ:

9. Նյութը պատրաստեց՝ Գայանե Օհանյանը
Միջին դպրոց 8-2 դասարան
Նախագծի ղեկավար ` Սուսան Սահակյան