2. Człowiek wybitny, człowiek
natchniony
Za swe poglądy bardzo ceniony.
Była dla nas wzorem przez tyle lat
Uczyła jak sercem patrzed na
świat.
Ślady jej dorobku do dziś
przetrwały
By dla przyszłych pokoleo wzorem
się stawały.
Jesteśmy jej bardzo wdzięczni
Pozostanie na zawsze w naszej
pamięci.

3. • Maria Dąbrowska (z domu Szumska), ur. 6 X
1889 w Russowie koło Kalisza, zmarła 19 V
1965 w Warszawie, powieściopisarka,
nowelistka, autorka dramatów, esejów i prozy
wspomnieniowej.
• Pochodziła ze zubożałej rodziny szlacheckiej.
Była córką Józefa Szumskiego i Ludomiry z
Gałczyoskich. W latach 1907–1914 studiowała
na uniwersytetach w Szwajcarii (Lozanna)
i Belgii (Bruksela) nauki przyrodnicze,
ekonomię i socjologię.

4. • W czasie studiów związała się z nurtami
niepodległościowymi. Była zwolenniczką
poglądów Edwarda Abramowskiego, jego idei
spółdzielczości. Wyszła za mąż za Mariana
Dąbrowskiego, działacza socjalistycznego,
którego poznała za granicą. Po śmierci męża w
1925 towarzyszem życia Dąbrowskiej został na
wiele lat, aż do swej śmierci w 1952, Stanisław
Stempowski, dawny ziemianin, bibliotekarz,
współtwórca masonerii (wolnomularstwa) w
dwudziestoleciu międzywojennym, z którym
żyła w konkubinacie.

5. • W okresie tym przez pewien czas pracowała w
Ministerstwie Rolnictwa, jednocześnie
angażując się w twórczośd publicystyczną.
Podczas okupacji niemieckiej przebywała
głównie w Warszawie. Po zakooczeniu wojny
mieszkała we Wrocławiu (1946–1954). Po
śmierci Stempowskiego Dąbrowska
zamieszkała w 1954 r. razem z poznaną
podczas wojny pisarką Anną Kowalską. W
ostatnich latach życia mieszkała we własnym
domu w Komorowie pod Warszawą.

6. • Pośród jej przyjaciół byli: poetka Kazimiera
Iłłakowiczówna, poeta Mieczysław
Jastrun (portretujący ją z w swym Dzienniku),
pisarze: Jerzy Andrzejewski (wspominający ją
w tomie Z dnia na dzieo), Jarosław
Iwaszkiewicz, Melchior Waokowicz, Jerzy
Zawieyski i Wojciech Żukrowski,
aktorka Elżbieta Barszczewska oraz malarz i
polityk Henryk Józefski a także Zofia
Nałkowska, Antoni Słonimski (Alfabet
wspomnieo) i Ryszard Matuszewski (Alfabet.
Wybór z pamięci 90-latka).

7. • Maria Dąbrowska miała poglądy lewicowe, popierała ruch
spółdzielczy (oraz idee spółdzielczości jako pośredniej formy
własności) oraz była tolerancyjna wobec homoseksualizmu (np.
uwagi w Dzienniku o homoseksualizmie: "taka sama miłośd jak
inne") i różnorodności społeczeostwa. Po roku 1956 przeszła do
wewnętrznej opozycji, dając prywatnie na
kartach Dziennika świadectwo sympatii dla wybitnych pisarzy
osiadłych na emigracji oraz ich dzieł, jak Witold Gombrowicz (i
jego Dziennik) i Czesław Miłosz (i tom esejów Rodzinna Europa).
Partnerem intelektualnym Dąbrowskiej po wojnie był osiadły na
emigracji w Szwajcarii syn Stanisława, pisarz Jerzy Stempowski, z
którym korespondowała. W koocowym okresie życia pisarka
protestowała przeciw antyinteligenckiej polityce rządu
komunistycznego, była jednym z sygnatariuszy Listu 34. Odwiedziła
też pod Paryżem Jerzego Giedroycia i redakcję "Kultury". W tym
czasie zafascynowała się papieżem Janem XXIII, o czym pisała
w Dzienniku. W testamencie poprosiła o pogrzeb katolicki.

8. • Maria Dąbrowska początkowo poświęcała
się publicystyce, od której przeszła
do literatury pięknej, dając w niej studia
psychologiczne o ludziach, często z nizin,
wysnute z własnej obserwacji. Oddzielnie
wydała: Wspomnienia dzieciostwa, Celowała
zwłaszcza w narracji epickiej i analizie psychiki
kobiecej oraz w opisach środowiska średniej
inteligencji polskiej. Pozostawiła nadto prace
przekładowe, artykuły z zakresu
spółdzielczości, książki dla młodzieży, artykuły
krytyczne w czasopismach (m.in. w
„Wiadomościach Literackich”).

9. • Prozę artystyczną Dąbrowskiej otwiera zbiór
opowiadao Gałąź czereśni (1921). Zapowiedź
późniejszego stylu dał autobiograficzny tom Uśmiech
dzieciostwa (1923). Prócz tonacji osobistej wyraźny jest
tu temat społeczny. Wyróżnia się kolejny, zawierający
refleksje o godności ludzkiej i wątki erotyczne, tom
opowiadao Ludzie stamtąd (1926), doceniony
wówczas, m.in. przez Jarosława Iwaszkiewicza (w
entuzjastycznej recenzji w "Wiadomościach
Literackich"). Obok portretu kobiety namiętnej i
studium mocy seksualności (Łucja z Pokuci) zawarła
tam studium człowieka samotnego i cierpiącego, ale
świadomego swej ludzkiej godności (Noc ponad
światem).

10. • Arcydziełem Marii Dąbrowskiej była tetralogia
powieściowa Noce i dnie (1932-1934).
Dąbrowska przedstawia tam dzieje kilku
pokoleo rodziny szlacheckiej na
przełomie XIX i XX wieku.

11. • Do idei Nocy i dni nawiązuje późniejsza, blisko
kilkadziesiąt lat pisana, a nieukooczona
powieśd, wydana pośmiertnie jako Przygody
człowieka myślącego (1970), chod pisarka (o
czym świadczą zapiski w Dzienniku) zamierzała
ostatecznie dad jej tytuł Kompozycja istnienia.
W zamyśle Dąbrowskiej miały to byd dalsze
dzieje inteligencji polskiej jako warstwy
społecznej: w okresie międzywojennym i
podczas II wojny światowej.

12. • Po wojnie pisała opowiadania. Publikowała
między innymi na łamach tygodnika "Bluszcz",
także w słynnych w dwudziestoleciu
międzywojennym "Wiadomościach
Literackich".

13. • Ważne miejsce w dorobku Dąbrowskiej zajęły
także eseje literackie i opublikowane
pośmiertnie Dzienniki. Prowadzone od
roku 1914 do śmierci dają autoportret pisarki
(także studium jej życia intymnego) i panoramę
epicką swego czasu. Bogate treściowo są
zwłaszcza zapisy z lat stalinowskich (np. świetny
opis przyjęcia u prezydenta Bieruta) i ostatniego
okresu życia. Ważne miejsce
w Dziennikach zajmują zapisy snów. Miejsce
drugoplanowe w dorobku Dąbrowskiej zajmują
dramaty Stanisław i Bogumił oraz Geniusz sierocy,
skupione wokół dyskutowanych kart historii
Polski.

14. • Maria Dąbrowska była uzdolniona plastycznie.
Pozostawiła malowane przez siebie obrazy
(akwarele): pejzaże i martwe natury.

15. • Twórczośd (wybór)
• Marcin Kozera (1927; opowiadania)
• Gałąź czeremchy (1921; opowiadania)
• Uśmiech dzieciostwa (1923; opowiadania)
• Dzikie ziele (1925-1929; opowiadania)
• Ludzie stamtąd (1926; opowiadania)
• Noce i dnie (1932-1934; powieśd, na jej podstawie
powstał film fabularny i serial telewizyjny w
reżyserii Jerzego Antczaka (1975); Paostwowa Nagroda
Literacka 1934)
• Znaki życia (1938; opowiadania)
• Gwiazda zaranna (1955; opowiadania)
• Szkice o Conradzie (1959; eseje)
• Dramaty (wyd. książkowe 1959)

16. • ODZNACZENIA, NAGRODY I WYRÓŻNIENIA
• Złoty "Wawrzyn Akademicki" (1935)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski z okazji
40-lecia twórczości literackiej (1952)
• Nagroda Paostwowa I. stopnia (1955)
• Order Sztandaru Pracy I klasy (1959)
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia
Polski w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w
dziedzinie kultury i sztuki (1954)
• Tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu
Warszawskiego (1957)
• Honorowe obywatelstwo miasta Kalisza (1960)

17. • Bibliografia
• Miłkowski T., Termer J., Leksykon lektur
szkolnych, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”,
Warszawa 1993.
• pl.wikipedia.org/wiki/Maria_Dąbrowska