Ажилгүйдэл

1. Макро Эдийн Засаг хичээл
Багш: А.Гэлэгжамц
2009 он

4. Ажилгүйдэл гэдэг нь...
Ажилгүйдэл гэж өөрийн
ажлын байртай болохын
тулд, ажиллахыг хүсч
байгаа, ажилгүй хүмүүсийн
байдлыг хэлдэг.

5. Ажилгүйдлийн онол, урсгалууд
Сонгодог онолчид хөдөлмөрийн
үнэ болох цалин нь маш уян
хатан хэлбэлзэмтгий байдаг
учир хөдөлмөрийн зах зээл маш
хурдан хугацаанд тэнцвэртээ
ордог гэж үздэг.

6. Ажилгүйдлийн онол, урсгалууд
Кейнсийн онолоор цалинг уян
хатан биш гэж үздэг.
Цалингийн уян хатан бус
байдлаас болоод хөдөлмөрийн
зах зээл нь тийм ч хурдан
тэнцвэржиж чаддаггүй юм гэж
тайлбарладаг.

7. Ажилгүйдлийн онол, урсгалууд
Зах зээлийн эдийн засаг өөрийгөө зохицуулж
чадахгүй, тэнцвэрт байдал автоматаар бий
болохгүй.
Бүтээгдэхүүнийн нийт эрэлт ба нийт
нийлүүлэлтийн тэнцвэрт байдлын нөхцөлд ч
гэсэн нилээд хэмжээний ажилгүйдэл байх.
Богино хугацаанд үнэ ба цалин нь мэдрэмжгүй,
ийм учраас бүрэн ажил эрхлэлтийг зохицуулагч
ба нөхөн сэргээж чадахгүй.
Хөдөлмөрийн зах зээл дээр үйлдвэрчний эвлэлүүд
Джон Мейнард Кейнс байгаа нь цалингийн зах зээлийн хувь хэмжээг
(1883-1946) бууруулахад саад болдог.
Зах зээлийн эдийн засагт бүрэн ажил эрхлэлтийг
хүсч байдаг, гэхдээ зуун хувийн ажил эрхлэлт гэж
байхгүй, ердийн гэж нэрлэгдэх ажилгүйдэл байна.
Зах зээлийн засагт удаан хугацааны ажилгүйдэл
гэж байна. Иймд бүрэн ажил эрхлэлт, дээд
хэмжээний ДНБ-нд хүрэхийн тулд төрийн
зохицуулалт шаардлагатай гэж үзсэн.

9. Хөдөлмөрийн зах зээлийн
эрэлт, нийлүүлэлт, цалингийн
түвшинд нөлөөлөх боломжтой
хүчин зүйлс
•> Төр
•> Үйлдвэрчний эвлэлийн байгууллагууд
•> Хүн ам зүйн хүчин зүйлс

10. ТӨР
Төр нь эдийн засгийн харилцаанд ерөнхийдөө
зохицуулалтын үүргээр оролцдог бөгөөд энэ
үүргийнхээ дагуу бүрэн эрхийнхээ хүрээнд
хөдөлмөрийн зах зээл дээрч бас зохицуулалт
хийж байдаг. Тухайлбал, цалин, хөдөлмөрийн
хөлсний доод хэмжээг тогтоох, хөдөлмөрийн
аюулгүй байдлыг сайжруулах зорилгоор
хөдөлмөрлөх орчин нөхцөлд нь шаардлага
тавих, элсэгчдийн тоо болон чиглэлийг
зохицуулах, гадаад оронд ажиллах хүч
гаргах, гаднаас ажиллах хүч оруулж ирэх гэх
мэтийн олон арга замаар нөлөөлдөг.

11. Үйлдвэрчний эвлэлийн байгууллага
Үйлдвэрчний эвлэлийн байгууллага нь
ажилчдын эрх ашгийг хамгаалах зорилгоор
сайн дурын үндсэн дээр
байгуулагдаж, ажилчдын хүсэл, шаардлага, дуу
хоолойг холбогдох байгууллагууд болон албан
тушаалтнуудад хүргэх чиглэлээр хуулийн
хүрээнд үйл ажиллагаа явуулдаг олон нийтийн
сайн дурын байгууллага юм. Ажилчид хүч, дуу
хоолойгоо нэгтгэн үйлдвэрчний эвлэлийн
байгууллагаар дамжуулан үйлдвэрийн
газрууд, төр засагт шаардлага тавьж, шахалт
үзүүлэх замаар хөдөлмөрийн зах зээлийн төлөв
байдалд нөлөө үзүүлж байдаг.

12. ХҮН АМЫН ХҮЧИН ЗҮЙЛС
Хөдөлмөрийн зах зээлийн хөдөлмөрийн
нийлүүлэлтэд хүн ам зүйн хүчин зүйлс маш
хүчтэй нөлөөлдөг. Тухайлбал, хүн амын
төрөлт, нас баралт, щилжилт хөдөлгөөн, эрүүл
мэнд, боловсрол, бүх шатны сургууль
боловсролын байгууллагад хамрагдах байдал
зэргийг дурьдаж болох юм. Тодруулбал, хүн
амын дунд шилжих хөдөлгөөн их байхын
хирээр тогтвор суурьшилтай ажил эрхлэлт
бага байдаг. Мөн сургууль, боловсролын
байгууллагад хүн ам ихээр хамрагдахын
хирээр ажил эрхлэх сонирхолтой хүмүүсийн
тоо харьцангуй цөөрөх хандлагатай байдаг.

14. Ажилгүйдлийг тодорхойлох нь
Тухайн улсын нийт хүн амыг эдийн засгийн
идэвхитэй 6а эдийн засгийн идэвхигүй гэж
хоёр ангилдаг.
Ажилгүйчүүд
ЭЗ-ийн
идэвхитэй хүн
ам
Нийт хүн ам
Ажиллагсад
ЭЗ-ийн
идэвхигүй хүн
ам

15. ЭЗ-ийн идэвхитэй хүн ам
Олон улсын аргачлалын дагуу
эдийн засгийн идэвхитэй хүн
ам гэдэг нь тухайн улсын нийт
ажиллагсад болон
ажилгүйчүүдийн нийлбэрээр
тодорхойлогдоно. Эдийн
засгийн идэвхитэй хүн амыг
нөгөө талаар тус улсын
ажиллах хүч гэдэг.

16. Ажилгүйчүүд
Тухайн улсын хуулинд заасны дагуу
хөдөлмөрлөх насны, хөдөлмөр эрхлэх
чадвартай, цалин хөлстэй ажил
болон хувиараа хөдөлмөр
эрхэлдэггүй, тухайн үед ажиллахад
бэлэн, цалин хөлстэй ажил идэвхитэй
хайж байгаа, хөдөлмөрийн биржэд
бүртгүүлсэн хүмүүсийг ажилгүйчүүд
гэнэ.

17. Ажиллагсад
Аж ахуйн нэгж, байгууллагын
орон тооны үндсэн
ажиллагч, хувиараа хөдөлмөр
эрхлэгч, ажил хамтран
гүйцэтгэгчид, цалин хөлстэйгээр
өрхийн аж ахуй эрхэлдэг
хүмүүсийг ажиллагсад буюу тус
улсын ажил эрхэлдэг хүн ам гэнэ.

19. Эдийн засгийн идэвхигүй хүн ам
Эдийн засгийн идэвхигүй хүн амд тухайн
улсын 16 хүртэлх насны хүүхдүүд, 55-аас
дээш насны эмэгтэйчүүд, 60-аас дээш
насны эрэгтэйчүүд буюу тэтгэвэрийн
насныхан, хөдөлмөрийн насны боловч
хөдөлмөрийн чадваргүй иргэд,
хөдөлмөрийн насны хөдөлмөрийн
чадвартай боловч хөдөлмөр эрхлэх
сонирхолгүй буюу ажил идэвхитэй эрж
хайхаа болигсод зэргийг багтаана.

20. Хөдөлмөрийн ЗЗ-ийн урсгал
Ажилд
орогсод
Ажиллагсад Ажилгүйчүүд
Ажлаасаа
гарагсад
Ажиллахаа Ажил хайхаа
болигсод болигсод
ЭЗ-ийн идэвхигүй Дахин/шинээр АХ-ий
Шууд
ажилд орогсод
хүн ам бүрэлдэхүүнд орогсод

21. Ажилгүйдлийн хэлбэрүүд
1.Завсрын
2.Улирлын ажилгүйдэл
3.Бүтцийн ажилгүйдэл
4.Мөчлөгийн ажилгүйдэл
5.Сайн дурын ажилгүйдэл!

22. Эдийн засгийн өөрчлөлт
2001 ЭЗ-ийн
уналт
10,000
9,000
OPEC 2-р хямрал:
8,000
10% ажилгүйдэл
7,000
OPEC 1-р хямрал:
8.5% ажилгүйдэл
ДНБ-ий хэмжээ
6,000
5,000
4,000 Их хямрал
3,000 25% ажилгүйдэл
2,000 1990 ЭЗ-ийн уналт:
7.4% ажилгүйдэл
1,000 Дэлхийн II дайн:
1.2% ажилгүйдэл
0
1925 1930 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010
Он

24. Ажилгүйдлийн түвшин /АНУ-д/
Хувь
10 Ажилгүйдлийн түвшин
8
6
4 Хэвийн
ажилгүйдлийн
түвшин
2
0
1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005

25. Ажилгүйдэлтэй холбоотой үзүүлэлтүүд
Тухайн эдийн засаг өөрийн боломжит нөөцөө ямар
хэмжээнд, яаж, ямар үр ашигтай ашиглаж байна
вэ? гэдгээс тухайн эдийн засгийн нийт
үйлдвэрлэлийн хэмжээ хамаарч байдаг.
• Ажилгүйдлийн түвшин
• Ажиллах хүчний оролцооны түвшин
• Ажил эрхлэлтийн түвшин

26. Ажилгүйдлийн түвшин
Ажилгүйдлийн түвшин: Ажилгүйдлийн түвшин нь
тухайн эдийн засгийн ажиллах хүчний хэдэн хувь
нь ажиллах сонирхолтой, ажиллах чадвартай
боловч ажлын байраар ангагдаж чадахгүй байна
вэ? гэдгийг харуулдаг. Өөрөөр хэлбэл, ажиллах
хүчний хэдэн хувьд нь ажил олдохгүй байна вэ?
гэдгийг харуулна.
Ажилгүйчүүд
UR = Ажиллах хүч
*100%

27. Ажилгүйдлийн
түвшин ОУ-д

29. Ажилгүйдлийн түвшин /АНУ-д/
Хувь
10 Ажилгүйдлийн түвшин
8
6
4 Хэвийн
ажилгүйдлийн
түвшин
2
0
1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005

30. 14 UK
12
10
8
6
4
2
0
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000

31. UK
14
France
12
10
8
6
4
2
0
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000

32. UK Germany
14
France
12
10
8
6
4
2
0
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000

34. Ажиллах хүчний оролцооны түвшин
Ажиллах хүчний оролцооны түвшин: Ажиллах
хүчний оролцооны түвшин нь тухайн эдийн засгийн
хөдөлмөрийн насны хүн амын хэдэн хувь нь
ажиллах хүчний бүрэлдэхүүнд багтаж байна вэ?
гэдгийг харуулдаг.
Өөрөөр хэлбэл, хөдөлмөрийн насны нийт хүн амын
хэдэн хувь нь ажил эрхэлж, ажил эрхлэх сонирхолтой
байгааг буюу хөдөлмөрийн насны хүн амын хэдэн
хувь нь ажиллагсад, ажилгүйчүүд байна вэ? гэдгийг
харуулна.
LFPR =ажиллах хүч / хөдөлмөрийн насны хүн ам*100%
LFPR - labor force participation rate буюу ажиллах хүчний
оролцооны түвшин

35. Ажиллах хүчний
оролцооны түвшин, %
80 75,8 73,9 Монгол
71,6
68,5 68 67,4 67 66,7
70 62,9 62,2 62,7 64,5 64,4
60
50
40
30
20
10
0

36. Ажил эрхлэлтийн түвшин
Ажил эрхлэлтийн түвшин нь тухайн
эдийн засгийн хөдөлмөрийн насны хүн
амын хэдэн хувь нь ажил эрхэлж байна
вэ? гэдгийг харуулдаг. Ажил
эрхлэлтийн түвшинг тооцохдоо
ажиллагсадын тоог хөдөлмөрийн насны
хүн амын тоонд харьцуулж тооцно.
ER=ажиллагсад / хөдөлмөрийн насны хүн ам*100%
ER – employment rate буюу Ажил эрхлэлтийн түвшин

37. Цалингаас үйдэлтэй ажилгүйдэл
Цалин
Хөдөлмөрийн нийлүүлэлт= Хөд
АЖИЛГҮЙДЭЛ Нийлүүлэлт
W2
WE
Хөд
эрэлт
0 LD LE LS Хөдөлмөрийн
хэмжээ

39. Ажилгүйдлийн нийт эрэлт, нийлүүлэлт
ASL
Бодит цалингийн хувь
We
ADL
O Qe
Хөдөлмөрийн хэмжээ

40. Тэнцвэрийн бус ажилгүйдэл
ASL
Тэнцвэрийн бус
Бодит цалингийн хувь
ажилгүйдэл
B A
W2
We
ADL
O Q2 Q1
Хөдөлмөрийн хэмжээ

41. Тэнцвэрийн ажилгүйдэл
ASL N
Бодит цалингийн хувь
e d
We
ADL
O Qe Q2
Хөдөлмөрийн хэмжээ

42. Тэнцвэрийн болон бус ажилгүйдэл
ASL
N = Зуны улирлын
Тэнцвэрийн бус хөдөлмөрийн
Бодит цалингийн хувь
ажилгүйдэл нийлүүлэлт
b a c
W2
e
We Тэнцвэрийн
ажилгүйдэл
ADL
O
Хөдөлмөрийн хэмжээ

43. Харьцуулалт
Циклийн Бодит
ажилгүйдэл ДНБ
Ажилгүйдлийн түвшин
Бодит ДНБ
Ажилгүйдлийн
Ажилгүйдэл хэвийн түвшин
Хугацаа

44. Ажилгүйдлийн түвшин /Монголд/

49. Эх сурвалж: МУ-ын Үндэснийн Статистикийн Хороо

54. Ашигласан ном, сурах бичгийн жагсаалт
•Б. Сувд, Б.Алтанцэцэг “Экономикс”, 2000 он, Улаанбаатар хот
•К.Р.Макконелл, С.Л.Брю “Экономикс”
•П.Самуельсон, В.Нордхаус “Экономикс”
•Б.Баярдаваа, Д.Гансүлд. “Макро экономикс”, 2005 он, Улаанбаатар хот
•Н.Г.Мэнкью “ Макро эдийн засаг” 2005 он, УБ
•З.Баярмаа, Б.Нарантунгалаг “Макро эдийн засаг” 2004 он, УБ
•Марк Скаузэн “Эдийн засгийн ухаан эдүгээчлэгдсэн замнал” 2003 он, УБ
•Р.Оросоо “Макро эдийн засаг” 2005 он, УБ
•Р.Амаржаргал “Макро эдийн засгийн суурь” 2005 он, УБ
•Д.Болдбаатар “Макро эдийн засгийн ухаан” 2006 он, УБ
•Б.Баярдаваа “Эдийн засгийн онол” 2006 он, УБ
•Peter Jochumzen “Essentials of Macroeconomics”
•Stephanie Schmitt-Grohe Martin Uribe “International Macroeconomics” 2008 он
•David A.Dilts “Introduction to Macroeconomics” 2006 он
•Robert M. Kunst “Introduction to Macroeconomics” 2006 он
•Antonio Mele “Lecture Notes in Financial Economics” 2009 он
•John C.Driscoll “Lecture Notes in Macroeconomics” 2001 он
•Martin Uribe “Lectures in Open Economy Macroeconomics” 2007 он
•Brian Krauth “Macroeconomic Theory” 2004 он
•Dirk Krueger “Macroeconomic Theory” 2004 он
•David Andolfatto “Macroeconomic Theory and Policy” 2005 он
•Гэх мэт ...