Presentatie over de vraag waarom meisjesbesnijdenis anders beoordeeld wordt dan jongensbesnijdenis. Gehouden op 25 mei 2018, bij de Nederlandse Vereniging voor Urologie.

1. Besnijdenis: over godsdienstvrijheid en
lichamelijke integriteit
Gert van Dijk
25 mei 2018

2. (potentiële) belangenverstrengeling Geen
Voor bijeenkomst mogelijk relevante
relaties met bedrijven
Geen
Besneden Nee
Disclosure belangen spreker
Iemands besnijdenisstatus
bepaalt vaak diens positie in
het debat.

4. De IJslandse wet tegen
jongensbesnijdenis

5. Gaat dus niet om ‘verbod op jongensbesnijdenis’, maar
om ‘gelijke rechten voor jongens en meisjes’
De bestaande wet tegen
meisjesbesnijdenis
De nieuwe wet verschilt
slechts in 1 woord

6. Zijn er redenen om meisjesbesnijdenis medisch,
moreel en juridisch anders te beoordelen dan
jongensbesnijdenis?

7. Appels en peren?

8. Overeenkomsten
• Gaan beiden over minderjarigen
• Irreversibele ingreep aan de geslachtsorganen
• Uitgevoerd om culturele/religieuze redenen
• Geen toestemming van de betrokkene
• Niet bedoeld om ziekte of afwijkingen te bestrijden
• Kunnen tot medische, seksuele en psychologische problemen leiden
• Komen in grote delen van de wereld voor
• Enige verschil is prevalentie en maatschappelijke acceptatie
• En toch worden ze moreel en juridisch heel verschillend beoordeeld…

9. • ‘Meisjesbesnijdenis is ‘veel erger’ dan jongensbesnijdenis’
• ‘Meisjesbesnijdenis heeft geen gezondheidsvoordelen’, (en
jongensbesnijdenis wel)
• ‘Meisjesbesnijdenis komt voort uit ‘onderdrukkende theorie’’ (en
jongensbesnijdenis niet)
• ‘Jongensbesnijdenis is toegestaan wegens godsdienstvrijheid’ (en
meisjesbesnijdenis niet)
Waarom zou meisjesbesnijdenis ‘anders’ zijn?

10. Meisjesbesnijdenis komt
wereldwijd voor
In veel verschillende
vormen, van mild tot
ernstig
Alle culturen die aan
meisjesbesnijdenis doen,
doen ook aan
jongensbesnijdenis.
Andersom niet.

11. Meisjesbesnijdenis kent vele vormen

12. Is meisjesbesnijdenis ‘veel erger’ dan
jongensbesnijdenis?
• ‘Meisjesbesnijdenis’ is een containerbegrip voor scala aan ingrepen
• Meisjesbesnijdenis in West-Afrika is van een geheel andere orde dan
de meer symbolische vormen uit Zuidoost-Azië
• Bij meisjesbesnijdenis wordt veelal gedacht aan de meest ernstige
vorm. Deze meest mutilerende vorm is echter relatief zeldzaam. Meer
symbolische vormen komen veel vaker voor
• De meest voorkomende vormen van meisjesbesnijdenis zijn minder
ingrijpend dan de meest voorkomende vorm van jongensbesnijdenis
• Toch zijn alle vormen van meisjesbesnijdenis verboden

14. In strijd met fundamentele kinderrechten
• Art. 11 Grondwet: ‘Ieder mens heeft recht op onaantastbaarheid van het lichaam’.
• Art. 2 KV: ‘geen discriminatie van welke aard ook, ongeacht ras, huidskleur, geslacht,
taal, godsdienst…’
• Art. 3: ‘de belangen van het kind vormen de eerste overweging.’
• Art. 19: ‘het kind beschermen tegen alle vormen van lichamelijk of geestelijk geweld,
letsel of misbruik.’
• Art. 24: ‘maatregelen om traditionele gebruiken die schadelijk zijn voor de
gezondheid van kinderen af te schaffen.’

16. Gerangschikt van minst schadelijk
naar meest schadelijk.
Bij meisjes zijn alle vormen verboden, ook de
vormen die nauwelijks schadelijk zijn

17. Besnijdenis mag door niet-
artsen worden uitgevoerd

18. Besnijdenis zit in sommige
aanvullende verzekeringen

19. ‘Onderdrukkende theorie!’
• Jongens- en meisjesbesnijdenis zijn niet één specifieke praktijk, maar een
containerbegrip voor groot aantal verschillende ingrepen.
• Kennen beide een lange geschiedenis en worden vanuit een groot aantal
motieven en achtergronden uitgevoerd
• ‘It makes the child cleaner, properly prepared to enter into adult society,
and eligible in due course for marriage and sexual life’ (L.B. Glick,Marked in Your Flesh: Circumcision from Ancient Judea to Modern
America, OxfordScholarship, July 2005)
• ‘All forms of genital alteration are derived from ideas of the place of human
sexuality in society, are intended to alter sexual function in some way, and
are performed in the belief that the procedure – no matter how physically
injurious – will in someway improve the subject’s life.’ H. Lightfoot-Klein, ‘Similarities in Attitudes and Misconceptions
about Male and Female Sexual Mutilations’, in: G.C. Denniston & M. Fayre Milos, Sexual Mutilations A Human Tragedy, 1997, p. 131-135

20. ‘Verschillende intentie!’
• Jongens- en meisjesbesnijdenis hebben geen wezenlijk verschillende
motivatie of achtergrond
• En zelfs als dat wel zo was, dan is het de vraag of dat relevant is
• Ook met ‘goede’ motieven (‘hygiëne’, ‘mooier’) zouden we
meisjesbesnijdenis niet goedkeuren
• En welke vormen van meisjesbesnijdenis zouden dan met welke
motieven gerechtvaardigd kunnen worden?
• En hoe gaan we dat controleren?

21. Jongensbesnijdenis heeft medische ‘voordelen’!
• Vroeger: hoofdpijn, artritis, jicht, reuma, masturbatie, verlamming, vergiftiging,
hernia, epilepsie, astma, alcoholisme
• Tegenwoordig: UWI? HIV? HPV? Penisca?
• UWI’s in jongens zijn zeldzaam en eenvoudig te genezen met antibiotica
• Volgens AAP 100 besnijdenissen nodig om 1 UWI te voorkomen
• HIV: omstreden literatuur, niet relevant voor kinderen, VS veel hogere prevalentie
• Andere mogelijke voordelen zijn eveneens omstreden en treden bovendien pas
op latere leeftijd op
• Criteria preventieve geneeskunde (proportionaliteit, subsidiariteit) kunnen
amputatie van gezonde lichaamsdelen niet rechtvaardigen

22. Complicaties jongensbesnijdenis:
• Korte termijn, infecties, bloedingen
• Middellange termijn: meatus stenose
• Lange termijn: seksuele problemen
• Maar eigenlijk niet relevant: verlies voorhuid is in zichzelf schadelijk
• Bij medisch niet-noodzakelijke ingreep is iedere complicatie er één te veel

23. Medische ‘voordelen’ van meisjesbesnijdenis?
Deze dia is leeg
Nooit onderzoek gedaan naar ‘voordelen’
Dergelijk onderzoek zouden we ook ethisch
onverantwoord vinden
Maar bij jongens doen we wel onderzoek naar
‘voordelen’ – dubbele moraal?

24. Bij meisjes kijken we naar rechten:
• WHO: ‘Female genital mutilation of any type has been recognized as
a harmful practice and violation of human rights of girls and women’
• WHO: ‘The guiding principles for considering genital practices as
female genital mutilation should be those of human rights, including
the right to health, the rights of children and the right to
nondiscrimination on the basis of sex’
• Pharos: ‘Als het om de integriteit van het lichaam van het meisje
gaat, moet geen enkel compromis worden gesloten’
• KNMG: ‘Artsen kunnen niet meewerken aan besnijdenis van vrouwen
en meisjes. Alle vormen van besnijdenis – ook een incisie in de
voorhuid van de clitoris – worden daarbij geacht mutilerend te zijn.’

25. En bij jongens kijken we naar ‘schade’:
• Minister: ‘Bij besnijdenis van jongens – als de ingreep correct wordt
uitgevoerd – zijn er geen negatieve gevolgen voor lichamelijk en
psychisch functioneren. Op grond hiervan is er voor de overheid geen
aanleiding tot een verbod’ (Antwoord vragen Wiegman-van Meppelen Scheppink over de oproep van artsen tegen jongensbesnijdenis 2011
oktober 25, ah-tk-20112012-406.)

26. Morele problemen jongensbesnijdenis
• In strijd met recht op autonomie en lichamelijke integriteit
• Voor niet-medisch noodzakelijke ingrepen is toestemming vereist
• Bij wilsonbekwamen: alleen ingrijpen bij ziekte of afwijkingen
• Of als overtuigend aangetoond kan worden dat de ingreep in het
belang is van het kind (vaccinaties)
• Tatoeages en piercings zijn ook niet toegestaan bij kinderen

27. Een verschillend discours…
• Meisjesbesnijdenis wordt niet veroordeeld omdat het altijd
schadelijk voor vrouwen zou zijn – dat is namelijk niet zo -
maar omdat het een schending van de rechten van meisjes is
• Jongensbesnijdenis wordt louter beoordeeld in termen van
schadelijkheid en om die reden niet veroordeeld
• Als jongensbesnijdenis is toegestaan vanwege
godsdienstvrijheid – waarom geldt dat dan voor meisjes niet?
• Als we jongens- en meisjesbesnijdenis beide in termen van
schadelijkheid zouden beoordelen – dan zouden we ‘lichte’
vormen van meisjesbesnijdenis moeten toestaan

28. AAP stelde ‘symbolische’ besnijdenis voor
AAP stelde ‘symbolische’
besnijdenis voor bij meisjes
En trok dat na drie
weken weer in

29. ‘Vaccinaties!’
• ‘Ouders vaccineren hun kinderen, en schenden daarmee ook
hun lichamelijke integriteit’
• Klopt. Vaccinaties zijn schending lichamelijke integriteit
• Maar. Vaccinaties worden gedaan vanuit gezondheidsbelang
van kinderen, niet vanuit culturele of religieuze opvattingen van
de ouders
• Vaccinaties tegen kinderziektes kunnen niet uitgesteld worden
tot volwassenheid

30. Godsdienstvrijheid?
• Recht op godsdienstvrijheid is een schildrecht, geen claimrecht
• Geeft (beperkt) zeggingsmacht over het eigen lichaam, niet over die van
anderen
• Recht op godsdienstvrijheid is geclausuleerd en op vele manieren ingeperkt:
• Jehova’s mogen ook geen bloedtransfusie ontzeggen aan hun kinderen

31. Conclusie
• Jongens- en meisjesbesnijdenis komen in achtergrond en
uitwerking grotendeels overeen
• Jongens- en meisjesbesnijdenis worden in verschillende morele
termen beoordeeld: ‘schadelijkheid’ versus ‘rechten’
• Meisjesbesnijdenis wordt in alle vormen veroordeeld,
jongensbesnijdenis wordt in alle vormen geaccepteerd (omdat
het niet ‘schadelijk’ zou zijn – wat niet juist is)
• Er is een opvallende dubbele moraal in de juridische en morele
beoordeling van de beide praktijken

32. Zijn er redenen om meisjesbesnijdenis
medisch, moreel en juridisch anders te
beoordelen dan jongensbesnijdenis?

33. Jongensbesnijdenis tussen
godsdienstvrijheid en lichamelijke
integriteit
Gert van Dijk
25 mei 2018