Бэлчээр Ашиглагчдын Хэсгийн ахлагчийн ажлын дэвтэр

БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН
ХЭСГИЙН АХЛАГЧИЙН
АЖЛЫН ДЭВТЭР
……………………………... аймгийн
…………………………....... сумын
…………………………....... багийн
………………………........... БАХ-ийн Ахлагч /.................................. /
2017 он
МОНГОЛЫН БЭЛЧЭЭР
АШИГЛАГЧДЫН НЭГДСЭН ХОЛБОО

МОНГОЛЫН БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН НЭГДСЭН ХОЛБОО
2
2017 ОН ЦАГ ТООНЫ БИЧИГ
ХУЛГАНА САРЫН
1
2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22
23 24 25 26 27 28 29
30 31
6: 12: 20: 28:
ТУУЛАЙ САРЫН
1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30
4: 11: 19: 26:
МОРЬ САРЫН
1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30
31
1: 9: 17: 23: 31:
ТАХИА САРЫН
1
2 3 4 5 6 7 9
9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22
23 24 25 26 27 28 29
30 31
6: 12: 20: 28:
БАР САРЫН
1 2 3 4 5
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17 18 19
20 21 22 23 24 25 26
27 28 29 30 31
5: 12: 21: 28:
МОГОЙ САРЫН
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30
1: 9: 17: 24:
БИЧ САРЫН
1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30
6: 13: 20: 28:
ГАХАЙ САРЫН
1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31
3: 10: 18: 26:
ҮХЭР САРЫН
1 2 3 4 5
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17 18 19
20 21 22 23 24 25 26
27 28
4: 11: 19: 26:
ЛУУ САРЫН
1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
22 23 24 25 26 27 28
29 30 31
3: 11: 19: 26:
ХОНЬ САРЫН
1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30 31
8: 15: 22: 29:
НОХОЙ САРЫН
1 2 3 4 5
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17 18 19
20 21 22 23 24 25 26
27 28 29 30
4: 11: 18: 27:

БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН ХЭСГИЙН АХЛАГЧИЙН АЖЛЫН ДЭВТЭР
3
ГАРЧИГ
МАЛЧИНД ХҮРГЭХ ҮГ ...................................................................................................................
БАХ-ын ерөнхий мэдээлэл ............................................................................................................
1-Р БҮЛЭГ ХЭСЭГ: БАХ-ИЙН АХЛАГЧИЙН МЭДЛЭГТ ...............................................................
1.1 БАХ-ийн зохион байгуулалтад орох үндэслэл, ач холбогдол ............................................
1.2 Бэлчээр Ашиглагчдын Хэсгийн (БАХ) зохион байгуулалтад орох хууль эрхзүйн үндэслэл .....
1.3 БАХ-ийн бүтэц, зохион байгуулалт ...................................................................................
1.4 БАХ-ийн зохион байгуулалтад ахлагчийн үүрэг оролцоо чухал болох нь ........................
1.5 БАХ-ийн ахлагчийн ажлын чиг үүрэг ................................................................................
1.6 БАХ-ийн ахлагчийн хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа, гарах үр дүн ..........................................
2-Р БҮЛЭГ ХЭСЭГ: ЗАГВАР ДҮРЭМ, ЖУРАМ, АЖЛЫН АРГА ЗҮЙ, ХҮСНЭГТҮҮД ..................
2.1 Хэсгийн гишүүн өрхийн товч бүртгэл судалгаа авах хүснэгт .............................................
2.2 Бэлчээр ашиглагчдын хэсгийн дүрэм /үлгэрчилсэн загвар/...............................................
2.3 БАХ-ийн хурлыг баримтжуулахад хэрэглэгдэх загварууд ..................................................
2.4 Бэлчээр ашиглах талаар дагаж мөрдөх журам /үлгэрчилсэн загвар/ ................................
2.5 БАХ-ийн гар зураг боловсруулах загвар ...........................................................................
А БАХ-ийн гар зургийг амжилттай боловсруулж хэрэгжүүлэх 5 алхам ..........................
Б БАХ-ийн бэлчээрийн даацыг тооцох ...........................................................................
В БАХ-ийн үйл ажиллагаа, хөрөнгө оруулалт, бэлчээрийн сэлгээ..................................
Г Отрын болон нөөц бэлчээр ашиглах хуваарь .............................................................
Д Хадлан, тэжээл бэлтгэл ................................................................................................
Е Малын үржил эрүүл мэндийн арга хэмжээ .................................................................
Ё БАХ-ийн гишүүдийн орлого нэмэгдүүлэх арга хэмжээ ...............................................
2.7 Бэлчээрийн төлөв байдлыг фото зургаар хянах, баримтжуулах арга ..............................

4
Энэхүү дэвтрийг Бэлчээр, байгалийн нөөцөө хамгаалах, тогтвортой ашиглахтай холбогдож үүссэн
харилцааг зохицуулахад дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор Бэлчээр Ашиглагчдын Хэсэг /БАХ/-ийн ахлагч
нарт зориулав.
1-Р БҮЛЭГ ХЭСЭГТ
БАХ-ийн зохион байгуулалтын үндсэн ойлголт, чиг баримжаа олгох заавар зөвлөмжөөс бүрдэнэ.
БАХ-ийн ахлагч энэ хэсгийг уншиж судлаад, олсон мэдлэгээ гишүүддээ түгээх, ойлгуулах ажлыг
зохион байгуулна.
2-Р БҮЛЭГ ХЭСЭГТ
БАХ-ийн үйл ажиллагааг хөтлөн явуулах, баримтжуулахад ашиглагдах бичиг баримтын загварууд
орсон болно.
Энэхүү дэвтэр нь үлгэрчилсэн загвар тул тухайн БАХ өөрсдийн онцлогт тохируулан шууд болон
сайжруулан ашиглаж болно.
САНАМЖ:
• Энэхүү дэвтэрт бэлчээр ашиглагчдын хэсэг хурлаа хийх, хэрэгжүүлэх ажлаа төлөвлөх,
түүний биелэлт зэргийг тухай бүр тэмдэглэж байвал зохино.
• Хэсгийн ажлын дэвтрийг хөтөлснөөр хэсгийн үйл ажиллагааг бүх гишүүдэд ил тод
болгож, баримтжуулах ба хамтран ажиллагч талууд харилцан хяналт тавих боломж
бүрдэнэ.
• Уг дэвтэр нь тухайн бэлчээр ашиглагчдын хэсгийн ажлыг үнэлэх үндсэн баримт бичиг
болно.

5
МАЛЧИНД ХҮРГЭХ ҮГ
Малчин хүн хэдэн малынхаа буянд идэх хоолтой, өмсөх хувцастай, амьдрах оронтой, унах
унаатай, үзэх телевизтэй, сонсох радиотой, ярих утастай, үр хүүхдээ сургууль соёлд явуулах
орлоготой амьдардаг.
Харин мал сүрэг нь бэлчээрээс өвс тэжээлээ авч, тарга хүч хуримтлуулан, малчдын амьжиргааны
гол эх үүсвэрийг залгуулж байдаг.
Гэтэл бэлчээрийн 65-с илүү хувь доройтож, амьдралын эх үүсвэр баталгаагүй болсон энэ цаг
мөчид малчид амьжиргаагаа тогтвортой залгуулахын тулд юу хийх хэрэгтэй вэ?
Нүүдлийн бэлчээрийн мал аж ахуй эрхэлж буй манай одоогийн нөхцөлд БЭЛЧЭЭРИЙГ дундаа
хамтарч ашиглахаас өөр аргагүй юм. Хууль эрхзүйн хувьд ч одоогоор малчид бэлчээрийг хувийн
өмч гээд тус тусдаа ашиглах бололцоогүй байгаа.
Минийх биш юм чинь мөнгө хаяад яах билээ гэж ярих малчин цөөнгүй байна.
Бэлчээр хэдийгээр төрийн өмч боловч малчдын амьжиргааны хамгийн гол эх үүсвэр гэдгийг
сайтар ойлгох хэрэгтэй.
Өнөөгийн өөрчлөгдөн байгаа байгаль цаг уур, нийгэм, эдийн засгийн орчинд дасан зохицож,
амьдрах чадвартай байхын тулд нийтлэг эрх ашиг, сонирхол дээрээ тулгуурлан өөрсдөө зохион
байгуулалтад орж амьдрах шаардлага гарч байна.
Бэлчээр ашиглагчдын хэсэг (БАХ)-ийн зохион байгуулалтыг малчид өөрсдийнхөө амьдралыг
сайжруулах боломж гэж ойлгох хэрэгтэй. Энд малчин бүрийн итгэл, сэтгэл, оролцоо, хариуцлага
хамгаас чухал юм.
БАХ-ийнхэн бэлчээрээ хуваарьтай ашиглана, өнжөөнө, амраана, сэргээнэ, усжуулна. Хамтраад
тэжээл тарина, хадлан бэлтгэнэ. Мал эмнэлгийн үйлчилгээ, малын үржлийн ажлыг хамтран зохион
байгуулж, зардлаа хэмнэнэ. Дундын сангаа үүсгэж, эдийн засгийн хувьд бие биедээ дэмжлэг
үзүүлнэ, итгэлцлийг бэхжүүлэн бизнесийн үйл ажиллагаа ч эрхлэх боломжтой.
Байгалийн нөөцөө удирдаж, хөдөлмөр зохион байгуулалтаа боловсронгуй болгож, зардлаа
хэмнэн, эдийн засгийн хөшүүрэгтэйгээр бизнес үйл ажиллагаа эрхлэх боломж олгодгоороо БАХ-
ийн зохион байгуулалт малчдын харилцан ашигтай хамтран ажиллах, амьдрах хэлбэр болж байгаа
юм.
Иймээс малчин та,
үр хойчдоо үлдээх байгаль дэлхий, нутаг орноо бодоод,
өнөөдөр маргаашийн өөрийн амьдралыг бодоод
санаачлагатай, идэвхтэй, хариуцлагатай амьдраарай.

6
........................................ БАХ-ын ерөнхий мэдээлэл
Аймаг __________________
Сум __________________
Баг __________________
БАХ __________________
Ахлагчийн нэр __________________
БАХ-д харьяалагдах хүн амын тоо _______
Өрхийн тоо _______
Хот айлын тоо _______
Бүлэг _______
Нөхөрлөл _______
БАХ-ийн малын тоо ..........оны байдлаар хонин толгой-р
Тэмээ _______ x 5 = _______
Адуу _______ x 7 = _______
Үхэр _______ x 6 = _______
Хонь _______ x 1 = _______
Ямаа _______ x 0.9 = _______
Нийт _______ _______
БАХ-ын хамрах газар /нутаг усны нэрээр/
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
Бэлчээрийн талбайн хэмжээ /га-р/
Нийт_________ Үүнээс; Өвлийн_______, хаврын________, зуны_________ намрын________
Бусад чухал мэдээлэл
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________

7
1-Р БҮЛЭГ ХЭСЭГ:

БАХ-ИЙН АХЛАГЧИЙН МЭДЛЭГТ
БАХ-ИЙН ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТАД ОРОХ ҮНДЭСЛЭЛ, АЧ ХОЛБОГДОЛ
Монголын бэлчээрийн мал аж ахуй нь хүн амыг хүнсээр, аж үйлдвэрийг түүхий эдээр, хүмүүсийг
ажлын байраар хангах, экспортын орлогыг нэмэгдүүлэх болон Монгол үндэстний уламжлалт
нүүдлийн соёл иргэншлийн хөрс суурь нь болж байна.
Мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн тулгын гурван чулуу нь бэлчээр, мал, малчин гурав билээ. Гэтэл
сүүлийн жилүүдэд нүүдэлчдийн амьдралын үндэс болсон нийт бэлчээрийн 65 орчим хувь нь ямар
нэгэн хэмжээгээр өөрчлөгдөн доройтсоныг судалгаагаар баталж байна.
Мал аж ахуйн системийн хөгжлийн тогтвортой байдал алдагдсанаас бэлчээрийн нөхөн сэргэх
чадвар муудаж, малчдын байгаль цаг уурын эрсдэлийг даван туулах чадварыг сулруулж байна.
Мал аж ахуйн бүтээгдэхүүний бэлтгэн нийлүүлэлтийн зөв зохистой тогтолцоо бүрдээгүйн улмаас
бүтээгдэхүүний үнэ тогтворгүй болж, эрсдэл нэмэгдсэн нь малчдын аж амьдрал доройтож, ядуурал,
ажилгүйдэл нэмэгдэх үндсэн шалтгаан болж, улмаар улс орны эдийн засаг нийгмийн цаашдын
тогтвортой хөгжилд сөргөөр нөлөөлж байна.
Нүүдлийн мал аж ахуйд хуримтлагдсан хүндрэлтэй олон асуудлыг шийдвэрлэх үндэс нь тархай
бутархай амьдарч буй малчид зохион байгуулалтад орж ажиллаж амьдрах явдал юм. Малчдын
байгууллагад үндэслэгдсэн бэлчээрийн зүй зохистой ашиглалтыг бий болгох тогтолцоо нь дараах
бүтэцтэй ажиллаж байна.
Монголын бэлчээр ашиглагчдын
нэгдсэн холбоо ТББ
Аймгийн бэлчээр ашиглагчдын
холбоо ТББ
Сумын бэлчээр ашиглагчдын
холбоо ТББ
Бэлчээр ашиглагчдын
хэсэг
Малчид, малчин өрх,
хот айл

8
Бэлчээр ашиглагчдын хэсэг (БАХ)
Бэлчээр нутгаа хамтран ашиглаж, үр шимийг нь хүртэж ирсэн, мал маллах арга ажиллагаа, нүүдэл
суудлаа нутгийн онцлог, байгаль цаг уурын өөрчлөлт, даац чадавхад нь тохируулан уян хатан
зохицуулах, доройтлоос хамгаалах, сэргээн сайжруулах нийтлэг ашиг сонирхол бүхий жилийн хэд
хэдэн улиралд хамт нутагладаг, бие биенээ сайн мэдэх нэг нутаг усны малчин өрхүүдийн хамтын
зохион байгуулалтыг “Бэлчээр ашиглагчдын хэсэг” (БАХ) гэнэ. Бэлчээр ашиглагчдын хэсэг нь
малчдын байгууллагын анхан шатны нэгж юм.
Сумын бэлчээр ашиглагчдын холбоо (СБАХ)
Малчид болон Бэлчээр ашиглагчдын хэсгийн эрх, ашиг сонирхлыг хамгаалах, сайн сайхан аж
байдлыг хангах, үйлдвэрлэл, үйл ажиллагааныхаа бүтээмж, үр ашгийг дээшлүүлэхэд чиглэгдсэн
малчдын сайн дурын үндсэн дээр байгуулагдсан, ардчилал, шудaрга ёс, ил тод байдлын зарчмыг
удирдлага болгосон, уламжлал, шинэчлэл зөв хосолсон, монгол улсын болон дэлхийн тогтвортой
хөгжлийн чиг хандлагатай уялдсан бодлого үйл ажиллагааг явуулдаг, өөрчлөгдөн байгаа аливаа
нөхцөл байдал, орчинд уян хатан, дасан зохицож, амьдрах чадвартай төрийн бус байгууллага юм.
Сумын бэлчээр ашиглагчдын холбоог БАХ-үүд бүрдүүлэх ба удирдах зөвлөлд ахлагч нар болон
бусад төлөөллүүд орсон байна.
БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН ХЭСГИЙН (БАХ) ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТАД ОРОХ ХУУЛЬ
ЭРХЗҮЙН ҮНДЭСЛЭЛ
Газрын тухай хуулийн 52.2
Өвөлжөө, хаваржааны тодорхой нутаг бэлчээрийг
талхлагдахаас хамгаалах, нөхөн сэргээх зорилгоор
тухайн бүс нутгийн онцлог, бэлчээр ашиглаж ирсэн
уламжлал,газрындаац,чадавхыгхаргалзан,багийн
иргэдийн Нийтийн Хурлын саналыг үндэслэн
сумын Засаг дарга малчдад болзол, гэрээний дагуу
хэсэг бүлгээр ашиглуулж болно.
Иргэний хуулийн 481.1
Хамтран ажиллах гэрээний үндсэн дээр хэд хэдэн
этгээд холбоо болон нөхөрлөлийн хэлбэрээр
зохион байгуулагдаж үйл ажиллагаа явуулж
болох бөгөөд ийм байгууллагыг улсын бүртгэлд
бүртгүүлэхгүй, бүтэц, зохион байгуулалтыг гишүүд
харилцан тохиролцож тодорхойлно.

9
Бэлчээр ашиглагчдын хэсэг нь дотроо нутаг дэвсгэрийн хувьд ойролцоо, хамтран ажиллах, харилцах
боломж илүү дөхөмтэй өрх юм уу өрхүүд ах дүү, найз нөхрийн сайн холбоо, уялдаагаараа нэгдсэн
дэд бүлгүүдийг (өрх, хот айл, малчны бүлэг, хоршоо, нөхөрлөл гэх мэт ) байгуулж болно.
Хамтран ажиллах, өдөр тутмын холбоо харилцаатай байх, тээврийн зардал чирэгдэл бага
гаргах, цаг алдахгүй илүү уян хатан шийдвэр гаргах талаасаа ийм зохион байгуулалт зайлшгүй
шаардлагатай байдаг.
Энэхүү дэд бүлгүүд нь илүү ах дүү, садан төрөл, найз нөхдийн холбоогоор болон хамтран ажиллах
зайлшгүй шаардлагын үүднээс (цөөн малтай хүн олон малтай өрхийн малыг харах, туршлага
багатай малчин илүү дадлага туршлагатай малчин бараадах, удирдах зохион байгуулах чадвартай
хүнийг дагах, бизнесийн түншлэл хийх, сэтгэл санаа нийлдэг бие биеэ итгэдэг тийм хүмүүс өөрсдийн
сонирхол, сайн дурын үндсэн дээр түр болон урт удаан хугацаагаар нэгдэн нийлж дэд бүлэг зохион
байгуулагдах) өрх, хүмүүс нэг баг болон зохион байгуулагдах нь элбэг.
Экологийн болон нийгмийн нөхөн сэргэх чадварыг алдагдуулахгүй байх үүднээс дэд бүлгүүд нь
Бэлчээр Ашиглагчдын Хэсгийн нутаг дэвсгэрийг хэсэглэн хувааж бие даасан байдлаар ашиглах
эрхгүй бөгөөд зөвхөн хэсгийн газар нутгийн бүрэн бүтэн, нэгдмэл байдлыг хангах, уян хатан
нүүдэл хийх бололцоотой байхаар зохион байгуулагдах ёстой.
БАХ-ИЙН БҮТЭЦ, ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ
БАХ-ын бүх гишүүдийн хурал
БАХ-ын ахлагч
БАХ-ын гишүүд
Малчин өрх Хот айл Нөхөрлөл Малчдын бүлэг

10
БАХ-ИЙН ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТАД АХЛАГЧИЙН ҮҮРЭГ ОРОЛЦОО ЧУХАЛ БОЛОХ НЬ
БэлчээрашиглагчдынхэсгийнзохионбайгуулалтадБАХ-ийнахлагчхэсгийнхээмалчдыгманлайлагч,
удирдан чиглүүлэгч нь байж, хамгийн чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.
• Мэдлэг туршлага хуримтлуулах
• Бусдыгаа манлайлан зохион байгуулах
• Хувь хүнийхээ хувьд өсч хөгжих
• Бусад малчдынхаа хүндлэлийг хүлээх
• Байгаль дэлхийдээ буянтай үйлс бүтээх
• Нутаг орныхоо талаар илүү сайн мэдлэгтэй болох
БАХ-ийн дундын сангийн үйл ажиллагаанаас олсон орлогын тодорхой хувийг урамшуулал болгон
авах боломжтой. /Дундын сангийн журмаар зохицуулагдана./
БАХ-ИЙН АХЛАГЧИЙН АЖЛЫН ЧИГ ҮҮРЭГ
• БАХ-ын гишүүдийг нэгдмэл удирдлагаар хангаж, үйл ажиллагааг нь дэмжих, чиглүүлэх
• Бэлчээрийг сайжруулах, малчдын амьдралыг дээшлүүлэх, малын чанарыг сайжруулахад
чиглэсэн үйл ажиллагаа явуулах
• БАХ-ийн малчин өрхүүдийн эв нэгдлийг хангаж хамтын үйл ажиллагааг сайжруулах
• БАХ-ийн малчдыг төлөөлж, тэдний дуу хоолойг орон нутгийн засаг захиргаа болон олон
нийтэд хүргэх

11
БАХ-ИЙН АХЛАГЧИЙН ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА, ГАРАХ ҮР ДҮН
Үйл ажиллагаа Үр дүн
БАХ-ийн улирал тутмын хурлыг зарлан,
удирдан зохион байгуулна.
Жилийн ажлын төлөвлөгөө, бэлчээрийн гар
зураглалыг удирдан хийж, бүх гишүүдээр
гарын үсэг зуруулж баталгаажуулан,
сумын бэлчээр ашиглагчдын холбоонд
хүлээлгэж өгнө. /Сумын Холбоо нь сумын
бүх БАХ-үүдийн бэлчээрийн зураглалыг
нэгтгэн, Сумын газар зохион байгуулалтын
тухайн жилийн төлөвлөгөөнд тусгуулан
сумын Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаар
хэлэлцүүлэн батлуулах үүрэгтэй./
Малчдын отор нүүдэл хийх, гаднаас мал
оруулах, хадлангийн талбайн ашиглалт,
хуваарилалтыг зохион байгуулах
БАХ-ийн хяналтын зөвлөл, зөвлөхүүдтэй
хамтран ажиллаж, ажлын чиг үүрэг өгнө.
БАХ-ийн мэдээлэл, үйл ажиллагааны үр
дүнгийн талаар сумын Бэлчээр ашиглагчдын
холбоо ТББ-д тайлагнах, сумын ТББ-с зохион
байгуулж байгаа аливаа үйл ажиллагааг
малчдад мэдээлэх, тэднийг хамруулах
Дундын сангийн өдөр тутмын үйл ажиллагааг
хариуцаж, зээл, түүний эргэн төлөлтөд хяналт
тавих
Малын эрүүл мэнд, үржил угсааг сайжруулах,
малчдын орлого нэмэгдүүлэх, хадлан тэжээл
бэлтгэхтэй холбоотой бусад үйл ажиллагааг
зохион байгуулж хэрэгжүүлэх
Малчдын хамтын зохион байгуулалт
сайжирч, нээлттэй ярилцаж, нэгдсэн
шийдвэрт хүрнэ. Өөрсдийн дуу хоолойг
хүргэнэ.
БАХ-ийн малчид бэлчээр ашиглах
баталгаажсан эрхтэй болно. Бэлчээрийн
тогтвортой зүй зохистой ашиглах үндэс
болно.
БАХ-ийн нутаг дэвсгэр дээрх бэлчээрийн
эмх замбараагүй ашиглалт багасна.
Малчдын байгууллага бэхжинэ. БАХ-
ийн үйл ажиллагаанд малчдын оролцох
оролцоо нэмэгдэнэ.
Мэдээллээр хангагдана. Малчдын идэвх
оролцоо сайжирна.
БАХ-ийн эдийн засгийн хувьд бие даах
нөхцөл бүрдэнэ.
Малчин өрхийн орлого нэмэгдэнэ. Малын
эрүүл мэнд, чанар сайжирна. Ган зуд зэрэг
байгалийн бэрхшээлийг хохирол багатай
даван туулах бэлтгэл хангагдана.

12
2-РБҮЛЭГХЭСЭГ:
ЗАГВАРДҮРЭМ,ЖУРАМ,АЖЛЫНАРГАЗҮЙ,ХҮСНЭГТҮҮД
ХЭСГИЙНГИШҮҮНӨРХИЙНТОВЧБҮРТГЭЛСУДАЛГАААВАХХҮСНЭГТ
Д/д
Өрхийн
тэргүүлэгчийннэр
Амбүл
Малынтоо
Нийт
малынтоо
Өвөлжөө/хаваржааЗуслан/намаржаа
Тэмээ
Адуу
Үхэр
Хонь
Ямаа

13
Д/д
Өрхийн
Ам
бүл
Малынтоо
Нийт
малынтоо
Тэмээ
Адуу
Үхэр
Хонь
Ямаа

14
Д/д
Өрхийн
Ам
бүл
Малынтоо
Нийт
малынтоо
Тэмээ
Адуу
Үхэр
Хонь
Ямаа

15
Д/д
Өрхийн
Ам
бүл
Малынтоо
Нийт
малынтоо
Тэмээ
Адуу
Үхэр
Хонь
Ямаа

16
Д/д
Өрхийн
Ам
бүл
Малынтоо
Нийт
малынтоо
Тэмээ
Адуу
Үхэр
Хонь
Ямаа

17
(Үлгэрчилсэн загвар)
Бэлчээр ашиглагчдын .................................... хэсгийн
бүх гишүүдийн ......... оны ...... сарын ...... өдрийн
хурлаар хэлэлцэж батлав. Хурлын тэмдэглэл № ....
БЭЛЧЭЭР АШИГЛАГЧДЫН ……………………....... ХЭСГИЙН ДҮРЭМ
Нэг. Нийтлэг үндэслэл
Бэлчээр ашиглагчдын хэсэг (цаашид БАХ гэж товчлон нэрлэх)-ийн оноосон нэр: ..........................
...............
БАХ-ийн байршил, засаг захиргааны нэгжийн нэрээр: .................... аймгийн ............... сумын
...................... баг
БАХ-ийн статус: Малчдын сайн дурын байгууллага
БАХ-ийн үүсгэн байгуулагдсан огноо: оны дугаар сар
БАХ-ийн үүсгэн байгуулалт: Иргэний хууль болон холбогдох бусад хууль тогтоомжийн дагуу малчид
сайн дураараа нэгдэж, .......................................................хэсгийг байгуулсан болно.
Иргэний хуулийн 481,1-д заасанчлан БАХ-ийн хамтран ажиллах гэрээ нь энэхүү дүрэм болно.
БАХ-ийг үүсгэн байгуулагчдын бүртгэл, хурлын тэмдэглэлийг энэхүү дүрмийн салшгүй хэсэг болгож
хавсаргав.
БАХ нь өөрийн бэлгэдэл, албан бичгийн хэвлэмэл хуудас хэрэглэж болно.
Харилцах утас:
Хоёр. БАХ-ийн бүтэц, зохион байгуулалт
БАХ-ийн зохион байгуулалтын хэлбэр нь нутаг дэвсгэрийн зарчмаар үүсгэн байгуулсан, заавал
гишүүнчлэл бүхий нэгж мөн.
БАХ-ийн нутаг дэвсгэрийн зохион байгуулалт нь байгалийн бэлчээрийн байршил, хэмжээ,
ашиглалтын нийтлэг ба тухайн БАХ-т хамаарах онцлогт тулгуурлана.
БАХ-ийн бэлчээрийн хэмжээ, заагийг сумын Засаг даргатай байгуулсан гэрээгээр баталгаажуулна.
БАХ нь өөрийн бүрэлдэхүүнд бие даасан албан болон албан бус нэгж (малчдын бүлэг, нөхөрлөл,
ТББ, хоршоо)-тэй байж болно.
Энэхүү дүрмийн 2.4-д дурьдсан нэгж нь тухайн БАХ-ийн гишүүн малчин өрхөөс бүрдсэн байна.
Шаардлагатай гэж үзвэл
БАХ-ийн гишүүн өрхүүд нөхөрлөл, хоршоо, ТББ-ыг байгуулах саналаа БАХ-ийн бүх гишүүдийн
хурлаар хэлэлцүүлж зөвшөөрөл авна. Нэгжийн хаяг, байршлын мэдээлэлд БАХ-ийн нэрийг заавал
тусгуулна.
БАХ-ийн бүрэлдэхүүний малчдын бүлэг үүсгэхдээ нутаг дэвсгэрийн ба сайн дурын зарчмыг
баримтална.

18
БАХ-ийн бүрэлдэхүүний бүлэг нь зөвхөн энэхүү дүрмийг, харин нөхөрлөл, ТББ, хоршоо өөрийн
байгууллагын дүрмээс гадна энэхүү дүрмийг давхар мөрдөнө.
БАХ нь хугацаагүй үйл ажиллагаа явуулна.
Гурав. БАХ-ийн зорилго, үйл ажиллагааны чиглэл
3.1 Эрх бүхий этгээд (сумын Засаг дарга, хөрш БАХ, бүлэг, өрх)-тэй зөвшилцөн тохиролцож
тогтоосон зааг бүхий бэлчээрийг урт хугацаагаар зохистой ашиглах, БАХ, түүний бүрэлдэхүүний
нэгжийн үйл ажиллагааг хамтын удирдлагын зарчмаар хангах, гишүүн өрхийн амьжиргааг
дээшлүүлэх, тогтворжуулахад БАХ-ийн үйл ажиллагааны зорилго оршино.
БАХ-ийн үйл ажиллагааны чиглэл
Бэлчээр ашиглалт, менежментийн бусад арга хэмжээг экологийн чадавхад тулгуурлан төлөвлөх,
зохицуулах зарчмыг хэрэгжүүлэх
БАХ-ийн малын тоо, төрлийг бэлчээрийн даац, чадавхтай уялдуулан зохистой төвшинд байлгах
чиглэлээр идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулах
Сумын засаг даргатай байгуулсан гэрээ болон уламжлалт зохицуулалтын хүрээнд тогтоосон зааг
бүхий бэлчээрийн төлөв байдлыг алдагдуулалгүйгээр урт хугацаагаар зохистой ашиглах, хамгаалах,
нөхөн сэргээх
БАХ нь үйл ажиллагааны ба бэлчээр ашиглалтын жилийн төлөвлөгөөтэй ажиллах
БАХ-ээс тухайн жилд хэрэгжүүлэх бэлчээрийн менежментийн арга хэмжээг БИНХ-аар уламжлуулан
сумын газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд тухай бүр тусгуулж албажуулдаг байх
Төсөл хөтөлбөр, бусад байгууллагаас зохион байгуулах сургалтад гишүүдийг хамруулах, тэдний
мэдлэг, чадавхыг дээшлүүлэх
Гишүүдээс сайн дурын үндсэн дээр нийлүүлсэн хувь хөрөнгөнд тулгуурлан дундын сан үүсгэх, энэхүү
дүрэм, дундын сангийн журманд заасан нөхцөлөөр ашиглах, арвижуулах
Бэлчээрт байгаа худаг, усны эх үүсвэрийн ашиглалт, хамгаалалт, засвар үйлчилгээг хамтран
зохицуулах
БАХ-ийн гишүүн өрхийн малын үүлдэрлэг чанар, ашиг шимийг сайжруулах, эрүүл мэндийг
хамгаалах арга хэмжээг төлөвлөж хэрэгжүүлэх
Мал аж ахуйн түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг гэрээний үндсэн дээр хоршоо, бирж, ашигтай зах зээлд
хамтран борлуулах
Шаардлагатай тохиолдолд мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн зарим ажлыг хамтран хийх
БАХ-ийн гишүүдийг ажлын байраар хангах, орлого нэмэгдүүлэх бусад үйл ажиллагааг эрхлэх
Орон нутгийн төр захиргааны байгууллага, хөрш БАХ/бүлэг, малчид, хувийн хэвшлийн болон
иргэний нийгмийн байгууллагатай хоёр талын ашиг сонирхолд нийцүүлэн үр ашигтай хамтран
ажиллах
Байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээх, нөөц баялгийг зохистой ашиглах

19
Дөрөв. БАХ-ийн удирдлага ба шийдвэр гаргалт
БАХ нь бэлчээр ашиглалт, мал аж ахуй, тэжээл үйлдвэрлэлийн чиглэлээр хөрөнгийн эх үүсвэр
босгох, хөрөнгө хамтран оруулах асуудлаар хоршсон удирдлагын зарчмыг баримтална.
Орон нутгийн төр захиргааны байгууллагын хүрээнд:
Бэлчээр ашиглалтын гэрээгээр гишүүн өрхийн хэмжээнд хамтран ашиглах, бэлчээрийн
менежментийн арга хэмжээ төлөвлөх
Гишүүдийн нийгмийн асуудал, иргэний холбогдолтой асуудлаар харьцах
Бэлчээрийн менежментийн арга хэмжээг санхүүжүүлэх, хэрэгжүүлэхэд орон нутгийн төсөв,
хөгжлийн сангаас дэмжлэг авах
Дурдсан чиглэлээр төрийн үйлчилгээ авах
Tөсөл, түүний түнш байгууллагын төвшинд:
Бэлчээрийн менежментийг хэрэгжүүлэх арга зүйн болон чадавх бэхжүүлэх арга хэмжээ хамтран
төлөвлөх, хэрэгжүүлэх
Бэлчээр ашиглалт, сайжруулалт, нөхөн сэргээлтийн арга хэмжээг БАХ-ийн төвшинд төлөвлөх,
сумын төлөвлөгөө, арга хэмжээнд суулгахад төлөөллийн байгууллагаар дамжуулан хамтран
ажиллах
Бэлчээр, мал аж ахуй, маркетинг, нэвтрүүлэх үйлчилгээний чиглэлээр дэмжлэг авах, хамтран
ажиллах
БАХ-ийн үйл ажиллагааг төлөвлөх, хэрэгжүүлэх, хяналт тавих, үнэлэхэд хамтын удирдлагын
зарчмыг баримтална.
Хамтын удирдлагын зарчмыг хэрэгжүүлэх хэлбэр нь БАХ-ийн бүх гишүүдийн хурал мөн.
Бүх гишүүдийн хурлаар дараах асуудлыг хэлэлцэж, шийдвэр гаргана.
БАХ-ийн үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх, зохицуулахтай холбоотой цаг үеийн асуудлаар шийдвэр
гаргах
БАХ-ийн дүрэмд өөрчлөлт, нэмэлт оруулах
БАХ-ийн ахлагчийг сонгох, өөрчлөх
БАХ-ийн ахлагчид энэхүү дүрмийн заалтад нийцүүлэн төлөөллийн ба шийдвэр гаргах эрх олгох
БАХ-ийн ба БАХ-ийн ахлагчийн үйл ажиллагааг хэлэлцэх, үнэлэх/дүгнэх
БАХ-ийн дундын сан бүрдүүлэх, захиран зарцуулах нөхцөл, журмыг тогтоох
БАХ-ийн бүрэлдэхүүний нэгж байгуулах гишүүдийн саналыг хэлэлцэх, зөвшөөрөл олгох
БАХ-ийн үйл ажиллагааны тодорхой чиглэлийг хариуцах, бараа бүтээгдэхүүн худалдан авах,
нийлүүлэх, байгууламж, тоног төхөөрөмжийг ашиглах, үйлчилгээ авах асуудлаар гишүүдэд ажил
үүрэг оногдуулах, хуваарилах
БАХ-ийн гишүүнээс гаргах, гишүүн шинээр элсүүлэх
Бүх гишүүдийн хурлыг улирал бүр хийнэ. Шаардлагатай үед ээлжит бус хурал зарлан хуралдуулж
болно. БАХ-ийн ахлагчийн саналаар болон бүх гишүүн өрхийн 50-иас доошгүй хувь нь санал
гаргаснаар ээлжит бус хурлыг зарлан хуралдуулна.
Бүхгишүүдийнхурлынирцгишүүнөрхийн50батүүнээсдээшхувийнтөлөөлөлбиечлэноролцсоноор
хүчин төгөлдөр болно.

20
Бүх гишүүдийн хурлыг БАХ-ийн ахлагч даргалах ба ахлагчийн эзгүйд хуралд оролцож буй гишүүдийн
саналаар аль нэг гишүүн даргалж болно.
Энэхүү дүрмийн 4.3.12, 4.3.13-д заасан үндэслэл, хурлаар хэлэлцэх асуудал, гишүүдийн саналыг
харгалзан хурлын тэргүүлэгч сонгож болно. Хурлын тэргүүлэгчийн тоо сондгой, гэхдээ 3-аас
илүүгүй байна.
БАХ-ийн гишүүн өрх бүх гишүүдийн хуралд саналын нэг эрхтэй оролцоно. Төлөөллийн журмаар
саналын эрх эдлэхгүй.
Бүх гишүүдийн хурлаас гарах шийдвэрийг ил санал хураалтаар хуралд оролцсон гишүүдийн
олонхын саналаар батална.
Хурлаас тэмдэглэл гаргана. Зохих журмын дагуу бүрэн хөтлөгдсөн тэмдэглэлийг хүчинтэй баримт
бичигт тооцно.
Бүх гишүүдийн хурлаас гарах шийдвэрийн төсөлд бичгээр санал ирүүлсэн гишүүнийг дүрэмд
өөрөөр заагаагүй бол хуралд оролцсонд тооцож болно.
Бүх гишүүдийн хурлаар хэлэлцэх, шийдвэрлэх асуудлаар аль нэг гишүүн сонирхлын зөрчилтэй гэж
өөрөө юм уу гишүүд үзсэн бол санал хураалтад оролцохгүй, оролцуулахгүй байж болно.
Хэлэлцэж буй болон шийдвэр гаргах асуудлаар сонирхлын зөрчилтэй гэж хурал даргалагч өөрөө
илэрхийлсэн, эсвэл гишүүд үзвэл хурлыг өөр гишүүнээр даргалуулж болно. Хурал даргалуулах
гишүүнийг хуралд оролцож байгаа гишүүдийн саналаар томилно.
Бүх гишүүдийн хурлын явц, гаргасан шийдвэрийг хурлын тэмдэглэлд тусгах ба хурал даргалагч,
эсвэл хурлын тэргүүлэгчид гарын үсэг зурснаар баталгаажна.
Тав. БАХ-ийн үндсэн эрх, үүрэг, хариуцлага
5.1 БАХ-ийн үндсэн эрх
5.1.1 БАХ-ийн дүрэмд заасан зорилго, үйл ажиллагааг мөрдөгдөж буй хууль тогтоомж,
зохицуулалтын хүрээнд бие даан буюу бусад байгууллагатай хамтран хэрэгжүүлнэ.
5.1.2 Гишүүдийн эрх ашгийг хамгаалах,
5.1.3 Бусад этгээдтэй харилцах, хамтран ажиллах.
5.2. БАХ-ийн үндсэн үүрэг, хариуцлага
5.2.1 БАХ өөрийн үйл ажиллагаанд ардчиллын зарчмыг удирдлага болгох.
5.2.2 Гишүүд, тэдний гэр бүлийн болон харьяа баг, сумынхаа нийгмийн хөгжилд дэмжлэг
үзүүлж, түнш, хамтрагчидтай байгуулсан гэрээ, хэлцлийг хэлбэрэлтгүй биелүүлэх
5.2.3 Өөрийн аливаа үйл ажиллагаанд БАХ нь жендерийн оролцоо, мэдрэмжийг эрхэмлэх
5.2.4 БАХ нь үйл ажиллагаандаа нийтийн ба хувь хүний хариуцлагыг баримтална. Буруутай
үйлдэл, үйл ажиллагааны улмаас үүссэн аливаа хариуцлага, үүргийг тухайн этгээд
зөвхөн өөрийн эд хөрөнгөөр хариуцна.

21
Зургаа. БАХ-ийн ахлагчийн эрх үүрэг
Бүх гишүүдийн хурлын чөлөөт цагт БАХ-ийн өдөр тутмын үйл ажиллагааг удирдлагаар хангах,
зохион байгуулах
БАХ-ийн бүх гишүүдийн хурлаар хэлэлцэх асуудлыг төлөвлөх, зар хүргэх
БАХ-ийн үйл ажиллагааны тайлан бэлтгэх, бүх гишүүдийн хуралд хэлэлцүүлэх
БАХ-ны ажлын тайланг улирал бүрээр гаргаж бүх гишүүдийн хурлаар хэлэлцүүлэх
Бүх гишүүдийн хурлаас тогтоосон чиглэл, шийдвэр, энэхүү дүрэм (4.3.4 дэх заалт)-ээр олгогдсон
эрх хэмжээний хүрээнд БАХ-ийг төлөөлж бусад байгууллага, хувь хүн, төсөл хөтөлбөртэй хамтран
ажиллах талаар шийдвэр гаргах, гэрээ, хэлцэл байгуулах
Дундын сангийн удирдлагыг хэрэгжүүлэх, зарцуулалтыг хариуцах
БАХ-ийн бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээг борлуулах, худалдан авах ажиллагааг гишүүдтэй хамтран
зохион байгуулах, гүйцэтгэх
БАХ, түүний гишүүд, хамтран ажиллагч байгууллага, түншийн ашиг сонирхолд үл нийцэх юм уу
зөрчилдөхгүй бол төр захиргааны сонгуульт болон томилгоот үүрэг, албан тушаал хаших, бусад
байгууллагын санхүүгийн бус ажил шууд эрхлэх удирдлагад сонгогдох.
Долоо БАХ-ийн гишүүнчлэл, гишүүний эрх үүрэг
7.1 БАХ-ийн гишүүнчлэл нь нээлттэй байна.
7.2 БАХ-ийн гишүүнчлэлийг өрхөөр тогтооно.
7.4 БАХ, түүний гишүүдийн хоорондын харилцаа нь Иргэний хууль болон энэхүү дүрмийн заалт,
БАХ-аас бусадтай байгуулсан гэрээний дагуу зохицуулагдана.
7.5 Хувь хүнийг гэрээний үндсэн дээр БАХ-т байнгын албан тушаал, ажил эрхлүүлж болох ба
БАХ-ийн гишүүний эрх эдлэхгүй.
7.2 БАХ-ийн гишүүний эрх
7.2.1 Дундын сан, борлуулалтын гэрээ зэрэг БАХ-ийн эрх мэдлийн эх үүсвэр, зуучлалын
чанартай үйлчилгээ, дэмжлэг авах
7.2.2 Харьяа сумандаа өөр БАХ-д давхар гишүүнчлэлтэй байх
7.2.3 Өөрсдийн саналаар, сайн дурын үндсэн дээр БАХ-ийн дотор албан бус бүлэг, ТББ,
хоршоо байгуулах. Энэ асуудлаар БАХ-ийн ахлагч, нөлөө бүхий гишүүдтэй зөвшилцсөн,
бүх гишүүдийн хурлаас зөвшөөрсөн байх
7.2.4 БАХ-ийн дундын санд нийлүүлсэн хөрөнгийн хэмжээнээс үл хамааран бүх гишүүдийн
хуралд саналын нэг эрх эдлэх
7.2.5 Бүх гишүүдийн ээлжит бус хурлыг зарлан хуралдуулах санал гаргах
7.2.6 Бүх гишүүдийн хурлын тэмдэглэл, бусад гэрээ хэлцэлтэй танилцах
7.2.7 БАХ ба түүний гишүүний хооронд маргаантай асуудал гарсан тохиолдолд бүх
гишүүдийн хурлаар шийдвэрлүүлэхээр санал гаргах
7.2.8 Энэхүү дүрэмд заасан нөхцөл, шаардлагыг хангаж буй бол БАХ-ийн гишүүнээс гарах.

22
7.3 БАХ-ийн гишүүний үүрэг
7.3.1. БАХ-ийн үнэт зүйл, нийтлэг ашиг сонирхлыг хамгаалах
7.3.2. БАХ-ийн дүрэм, бүх гишүүдийн хурлын шийдвэрийг дагаж мөрдөх
7.3.3. Дундын санд оруулах хувь хөрөнгөө хугацаанд нь бүрэн нийлүүлэх
7.3.4. БАХ-ийн ба бусад гишүүдийн өмнө хүлээсэн үүргээ хэлбэрэлтгүй биелүүлэх
7.3.5. Холбогдох хууль тогтоомж, БАХ-ийн дүрэмд заасан бусад үүрэг
Найм. БАХ-ийн гишүүнээс гаргах, БАХ-т гишүүн элсүүлэх
БАХ-ээс гарах, БАХ-т гишүүнээр элсүүлэхдээ дараах зарчмыг баримтална.
БАХ-ийн бэлчээрийг ашиглахгүй болсон тохиолдолд БАХ-ийн гишүүнээс гаргах асуудлыг авч үзнэ.
БАХ-ээс гарсан тохиолдолд тухайн гишүүн өөрийн өвөлжөө, хаваржаа, хашаа саравч, худаг,
бусад байгууламжийн эзэмшил, ашиглалт, байршилтай холбогдох асуудлыг дараах журмаар
шийдвэрлэнэ. Үүнд:
Гишүүнээс гарч буй өрх/өрхүүд өөрийн хөрөнгөөр барьсан бол БАХ-ийн бэлчээрийн заагаас
гаргаж бүрмөсөн зөөх, эсвэл тухайн БАХ-ын аль нэгэн гишүүн өрх, бүрэлдэхүүний нэгжид бөөнд
нь худалдах, эзэмшүүлэх
БАХ-ийн гишүүн бус этгээдэд тухайн байршил дээр нь үлдээх тохиролцоотой дур мэдэн худалдах,
түрээслүүлэхийг хориглоно.
БАХ-ийн хөрөнгөөр барьсан дундын эзэмшлийн обьектийг гишүүд хоорондоо зөвшилцөх,
шаардлагатай гэж үзвэл БАХ-ийн бүх гишүүдийн хурлаар хэлэлцүүлж шийдвэрлэх
БАХ-ээс гарах гишүүн өрх нь гишүүн байх хугацаанд ногдох аливаа үүрэг, өр, зээлээ бүрэн
барагдуулсан байх.
БАХ-ийн гишүүн өрхөөс шинээр малчин өрх тасрах, гаднаас шинээр гишүүн элсүүлэхэд
дараах зарчмыг баримтална.
Малчин өрх шинээр тасарсан болон шинээр гишүүнээр элсүүлэх өрхөд тавигдах шаардлага адил,
БАХ-ийн гишүүн өрхөөс тасарсан бол давуу байдал, хөнгөлөлт үзүүлэхгүй.
Малчин өрх шинээр тасрах, шинээр гишүүнээр элсүүлэхэд бэлчээр, ус, шинээр өвөлжөө, хаваржаа
барих газрын хүрэлцээ байгаа эсэхийг харгалзан БАХ-ийн бүх гишүүдийн хурлаар хэлэлцэж
шийдвэрлэнэ. Ингэхдээ бэлчээрийн даацыг хэтрүүлэхгүй байх, бэлчээр ашиглалтын гэрээ, бэлчээр
ашиглалтын төлөвлөгөөнд тусгасан хөдөлбөргүй мөрдүүлэх зарчмыг баримтална.
Шинээр гишүүн элсүүлэхдээ БАХ-ийн бүх гишүүдийн хуралд оролцсон гишүүдийн 75.0 хувиас
доошгүй хувь нь дэмжсэн тохиолдолд шийдвэрлэнэ.
Шинээр элсэх өрх нь тухайн сумын харьяат байна. Энэ нь уг өрхийг БАХ-т гишүүнээр заавал
элсүүлэх үндэслэл болохгүй бөгөөд гишүүнээр элсүүлэх эсэхийг энэхүү дүрмийн 8.2.2-д зааснаар
шийдвэрлэнэ.
БАХ-ийн гишүүн өрхөөс тасарсан болон гишүүнээр элсэхээр хүсэлт гаргасан өрх нь энэхүү дүрэм
болон бэлчээр ашиглалтын гэрээтэй танилцаж, зөвшөөрсөн тухай бичгээр үйлдсэн баталгаа
гаргана.

23
Ес. БАХ-ийн дундын сан
9.1 БАХ нь өөрийн мэдлийн “Дундын сан” байгуулж болно.
9.2. БАХ-ийн дундын санг дараах эх үүсвэрээс бүрдүүлнэ. Үүнд:
9.2.1 Гишүүн өрхийн хувь
9.2.2 Төсөл, хөтөлбөрийн дэмжлэг
9.2.3 Бусдын хандив, тусламж, бэлэглэлийн хөрөнгө
9.2.4 Арилжааны бус бусад эх үүсвэр
9.3 Дундын сангийн журамтай байж болно. Журмыг БАХ-ийн бүх гишүүдийн хурлаар хэлэлцэж
батална.
9.4 Дундын сангаас гишүүдэд зээл олгохдоо зөвхөн хүчин төгөлдөр гэрээний үндсэн дээр
гүйцэтгэнэ.
9.5 Дундын сангийн гүйлгээг ахлагчийн нэр дээр зөвхөн нэг банкинд байршуулсан хугацаагүй
хадгаламжийнзөвхөннэгдансаардамжуулангүйцэтгэнэ.Угдансзаавалхамтранэзэмшигчтэй
байна. Хамтран эзэмшигчийг томилох, солихдоо бүх гишүүдийн хурлаар шийдвэрлэнэ.
9.6 Дундын сангийн зарцуулалт, бүртгэл тооцоог БАХ-ийн ахлагч хариуцна.
9.7 Дундын сангаас ямар нэг төлбөр хийх, бусдад барьцаалуулах, шагнал урамшуулал, хандив
өгөх, хүүгүй юм уу хугацаагүй зээл олгохыг хориглоно.
Арав. БАХ-ын дүрэм зөрчигсдөд хүлээлгэх хариуцлага
БАХ-ын дүрмийг хүндэтгэх шалтгаангүйгээр зөрчсөн тохиолдолд БАХ-ын хурлаар хэлэлцэн дор
дурьдсан хариуцлага хүлээлгэж, зөрчлийг арилгах хугацааг тогтоон өгнө. Үүнд:
Удирдах бүрэлдэхүүнд сонгогдох эрх эдлэхгүй байх
БАХ, сумын бэлчээр ашиглагчдын холбоо, төрийн байгууллага болон бусад эх үүсвэрээс олгогдох
мөнгөн болон биет хөрөнгө оруулалт, тусламж дэмжлэгт хамрагдах эрх эдлэхгүй байх
дундын хуримтлалын сангаас зээл авах эрх эдлэхгүй
Арван нэг. Бусад
11.1 Энэхүү дүрэм нь БАХ-ийн гишүүд хүлээн зөвшөөрч гарын үсэг зурснаар хүчин төгөлдөр
болно.
11.2 Шаардлагатай бол БАХ-ийн бүх гишүүдийн хурлаар хэлэлцүүлэн энэхүү дүрэмд өөрчлөлт
оруулж болно.

24
Дүрмийг хүлээн зөвшөөрсөн БАХ гишүүдийн гарын үсэг
Нэр Гарын үсэг Нэр Гарын үсэг
1 36
2 37
3 38
4 39
5 40
6 41
7 42
8 43
9 44
10 45
11 46
12 47
13 48
14 49
15 50
16 51
17 52
18 53
19 54
20 55
21 56
22 57
23 58
24 59
25 60
26 61
27 62
28 63
29 64
30 65
31 66
32 67
33 68
34 69
35 70

25
БАХ-ИЙН ХУРЛЫГ БАРИМТЖУУЛАХАД ХЭРЭГЛЭГДЭХ ЗАГВАРУУД
А. ХУРЛЫН ИРЦ, БҮРТГЭЛ
№
БАХ-ийн
хурал
хийсэн он,
сар, өдөр
Хэлэлцсэн асуудал
Оролцсон
хүний тоо
/эр/
Оролцсон
хүний тоо
/эм/
Тайлбар

26
Б. …………………….. БАХ-ИЙН БҮХ ГИШҮҮДИЙН ХУРАЛДААНЫ ТЭМДЭГЛЭЛ
Хурал болсон газар: ………………………… ……… оны …… сарын …… өдөр
Хурлын ирц:
Хэлэлцэх асуудал:
1.
2.
3.
4.
Гарсан санал:
Хурлын шийдвэр
Протокол хөтөлсөн:

27
…………………….. БАХ-ИЙН БҮХ ГИШҮҮДИЙН ХУРАЛДААНЫ ТЭМДЭГЛЭЛ
1.
2.
3.
4.
Хурлын шийдвэр:

28
1.
2.
3.
4.

29
1.
2.
3.
4.

30
1.
2.
3.
4.

31
1.
2.
3.
4.

32
(Үлгэрчилсэн загвар)
БЭЛЧЭЭР АШИГЛАХ ТАЛААР ДАГАЖ МӨРДӨХ ЖУРАМ
........................ сумын ........................... БАХ-ийн
20... оны .....-р сарын ....-ны хуралдаанаар батлав.
.......................... сумын ...................... БАХ, иргэдээс бэлчээр, хадлан ашиглах талаар дагаж
мөрдөх журам
Нэг. Ерөнхий зүйл
Бэлчээрийг зүй зохистой ашиглаж хамгаалах өвөлжөө, хаваржааны бэлчээрийг малын хөлөөс
чөлөөлөх талаар малчин иргэд, айл өрхүүд, бэлчээр ашиглагчдын хэсэг, малчдын бүлэг нөхөрлөл
уг журмыг мөрдлөг болгон ажиллана.
Зорилго: Энэхүү журам нь иргэдээс хадлан бэлчээрийг зөв зохистой ашиглах, хамгаалах, өнжөөж
сэргээхтэй холбогдон үүсэх харилцааг зохицуулж зөрчил дутагдлыг арилгах, иргэдийн эрх тэгш
оролцоог хангахад оршино.
Хэрэгжүүлэх: БАХ-ийн ахлагч, хяналтын зөвлөлийн бүрэлдэхүүний удирдлага зохион байгуулалтаар
........................................ бэлчээр ашиглагчдын хэсгийн малчид, малчдын бүлэг, хот айлууд
хамтран хэрэгжүүлнэ.
Хоёр. Бэлчээрийг улирлаар зүй зохистой ашиглах
Бэлчээр ашиглалтыг улирлаар, тодорхой хугацаагаар баримжаалах зарчмаар зохицуулна. Зуслан,
намаржаа, отрын бэлчээрийг хот айл бүрээр хуваарилж ашиглах, өвөлжөө, хаваржааны бэлчээрийг
сумын Засаг даргатай байгуулсан гэрээний заалт, талуудын хүлээх үүргийн дагуу ашиглах ерөнхий
зохицуулалтыг баримтална.
БАХ-ийн хэмжээнд мөрдөхөөр тогтоосон хугацааг сум, багаас гаргасан ерөнхий болон тухайн цаг
үеийн байдалтай уялдуулан тогтоосон хуваарь, хугацаатай тохируулах, зохицуулах асуудлыг БАХ-
ийн ахлагч хариуцна.
Бусад ашиглагчдад гэрээгээр олгосон болон албан бус уламжлалт зохицуулалт (одоогийн
ашиглалт)-аар ашиглаж байгаа бэлчээрээр мал дайран өнгөрөх, тууварлах, түр буудаллах хугацааг
хоёр, үдлэх/хоноглох хугацааг нэг хоногоос илүүгүйгээр тогтооно.
“Газрын тухай хууль”-д заасны дагуу өвөлжөө, хаваржааны бэлчээрээс БАХ-ийн бүх өрх 5 дугаар
сарын 10-ны дотор гэрээрээ нүүдэллэн зусланд гарч, малаас бүрэн чөлөөлнө. Энэ хугацааг сунгах,
өөрчлөх үндэслэл, шалтгаан нөхцөлийг сумын Засаг даргын шийдвэрээр тогтооно.
Намаржаанд буух хугацааг БАХ-ээр хэлэлцэж 8 дугаар сарын 20-доос эртгүйгээр тогтооно.
Намаржаалахдаа өвөлжөө, хаваржааны бэлчээрээс аль болох зайдуу нутаглана. Өөрийн болон
бусдын өвөлжөө, хаваржааны бэлчээрт мал хариулгаар болон алдуулаар оруулахгүй байх үүргийг
БАХ шууд хүлээнэ.

33
Есдүгээр сарын 20-доос хойш намаржаанаас өвөлжөөнд ойртож, шахаж нутаглах, харин 11 дүгээр
сар гартал өвөлжөөнд буухгүй байхаар хугацааг зохицуулна.
Улирлын бэлчээрээс нүүх, буух хугацааг газарзүйн онцлог ба цаг агаарын нөхцлөөс хамааруулан
өөрчилж болох бөгөөд цаг агаарын байдалтай холбогдуулан өөрчилсөн бол зөвхөн тухайн улирал,
жилд мөрдөгдөнө.
Шинэ ногооны өндөр 5 см-ээс давтал хаврын ногоо хөөлгөх оторт мал гаргахгүй байх, өвөл-
хаврын бэлчээрт зуны ба сөл хөөлгөх отор хийхгүй байх
Зун-намрын бог мал оторлолтыг 7 дугаар сарын 20-доос хожимдуулалгүй эхлүүлэх, адууг өвлийн
оторт 12 дугаар сарын дундаас оройтуулалгүй гаргах, бол мал төллөсний дараа отроос буух
Бог малын бэлчээрлэлт, хариулгыг өрх, хот айлын бэлчээрээр, бог мал, ялангуяа адуу, тэмээний
бэлчээрийг БАХ-ийн бэлчээрийн аль боломжтой хэсэгт сонгох зохицуулалт хэрэгжүүлэх
Хаваржааны бэлчээрийн хуваарь / үүнийг хаваржааны бүс нутаг гэж үзнэ./
Өрх, хот айл,
бүлгийн нэр
Хаваржааны газрын нэр Буух хугацаа Нүүх хугацаа

34
Зуслангийн бэлчээрийн хуваарь
Зуслангийн газрын нэр Буух хугацаа Нүүх хугацаа
Намаржааны бэлчээрийн хуваарь
Намаржааны газрын нэр Буух хугацаа Нүүх хугацаа

35
Өвөлжөөний бэлчээрийн хуваарь
Зуслангийн газрын нэр Буух хугацаа Нүүх хугацаа
Отрын нөөц нутаг /үүнийг отрын бүс нутаг гэж үзнэ/
№
Ашиглах нөөц
бэлчээрийн
газрын нэр
Малчин
өрхийн нэр
Отроор
очих
бууцны нэр
Малчин өрхийн малын
тоо
Бүгд
мал
Малын
тоо /
хонин
толгой/
Тэмээ
Адуу
Үхэр
Хонь
Ямаа

36
Гурав. Хадланг зүй зохистой ашиглах хамгаалах тухай
Хадлангийн талбайг усалгаатай болгох, хамгаалах, бордох, ойн зурвас тарих зэргээр өөрийн хүч
хөрөнгөөр сайжруулалт хийж, ургацыг нь тогтвортой дээшлүүлсэн малчин өрхүүд, малчдын бүлэгт
нэн тэргүүн ээлжид хадлан хадуулах болно. /Хадлангийн талбайг жил бүр бүртгэлжүүлэн энэхүү
журмын хавсралт болгон мөрдөнө./
Уулын хадланг жил бүрийн 8 дугаар сарын 5-наас, Голын хадланг 8 дугаар сарын 10-наас усалгаатай
болон хашаалсан хадланг 8 дугаар сарын 25-наас эхэлж тус тус хадна.
Хадлангийн сахиулын ажил гүйцэтгэх харуул нь 50 хүртэл /цөөн малтай/ толгой бог малтай байна.
/бод малыг хонин толгойд шилжүүлж тооцно/
Харуулд олгох хөлсийг дараах нийтлэг жишгээр тогтоож мөрдөж ажиллана. Үүнд нэг машин өвсийг
7 тэмээ, нэг УАЗ өвсийг 3 тэмээ, нэг тэмээ өвсийг 1-2000 төгрөгөөр тооцож олгоно. /Энэ жишигт
усалгаатай болон хашаалсан хадлан хамаарахгүй /
Усны хуваарилалтыг сумын засаг даргын захирамжаар тогтоосон хуваарь, горимын дагуу мөрдөнө.

37
Дөрөв. Шинээр өвөлжөө хаваржаа барих, бэлчээр хадлан ашиглах, эзэмших талаар
Өвөлжөө, хаваржааны бэлчээр нутагт өвөлжөө, хаваржаа шинээр гаргах, малын хашаа, саравч
барихад өөрийн БАХ-ийн бүх гишүүдийн хурлын шийдвэрийг дагах ба тухай багийн Засаг дарга,
газрын даамалд мэдэгдэж бүртгүүлнэ.
Өвөлжөө, хаваржааны хашаа, саравчийг харьяа БАХ-ийн гишүүн өрхөд худалдах бол өөрийн БАХ-
ийн бүх гишүүдийн хурлын шийдвэр гаргуулна.
Хэрэв тухайн БАХ-ийн гишүүн бус өрхөд худалдах, ашиглуулах бол уг байгууламжийг БАХ-ийн
бэлчээрийн заагаас гаргахыг шаардана. Үүнийг эс биелүүлэх, биелүүлэхээс татгалзвал маргааны
журмаар шийдвэрлүүлнэ.
Тав. Хориглох зүйл
Бэлчээр ашиглахад дараах үйл ажиллагааг бүрэн хориглоно. Үүнд:
• Мал оторлолт, нүүдлийн үеэр бусдын бэлчээрт дураар мал оруулах, энэ журмын 4.3-д заасан
хугацааг зөрчих
• Хог хаягдал, хортой зүйлс, шавхай/бууц, сэг зэмээр хашаа хороо, өтөг бууц, бэлчээр, усны эх
үүсвэрийг бохирдуулах
• Энэхүү журмын 4-д заасны дагуу бэлчээрийг малаас чөлөөлөх, мал оруулах хугацаа,
зохицуулалтыг зөрчих
• Улирлын бэлчээрээс бусад газарт дур мэдэн нутаглах зэргээр бэлчээр ашиглалтын хуваарийг
зөрчих
• Энэхүү журмын 3.2 дах заалтыг зөрчиж дур мэдэж өвөлжөө, хаваржаа барих, хөцөө, хашаа
татах
• Бусдын тавиул малыг зөвшөөрөлгүй оруулж бэлчээрийн даац ачааллыг хэтрүүлэх,
• Тогтоосон журмын дагуу нэгдсэн зохицуулалтаар малаас чөлөөлсөн бэлчээр буюу өвөлжөө,
хаваржаан, түүний ойр орчимд буух/нутаглах, мал оруулах
• Энэхүү журмыг зохих зөвшөөрөлгүй, дур мэдэн зөрчсөн аливаа санаатай болон санаагүй
үйлдэл нь тухайн этгээдэд хариуцлага хүлээлгэх үндэслэл болно.
Зургаа. Хариуцлага
Бэлчээр ашиглалттай холбоотой зөрчил, хариуцлагын асуудлыг дараах нөхцөлд авч үзнэ. Үүнд:
Хэрэв гишүүн өрх БАХ-ээс Засаг даргатай байгуулсан гэрээ, түүнийг хэрэгжүүлэх зорилгоор БАХ-
ийн хэмжээнд төлөвлөсөн арга хэмжээг биелүүлэхээс хүндэтгэх шалтгаангүйгээр удаа дараа
татгалзаж, зөрчсөн бол;
Бусад БАХ-ийн гишүүн юм уу гадны (оторчид, тавиул малын эзэд) малыг БАХ-ийн гэрээт бэлчээрт
оруулах, зөвшөөрөлгүй нутаглах зэргээр энэхүү журмыг зориуд зөрчсөн нь нотлогдсон бол;
Шаардлагатай гэж үзвэл бэлчээрт учирсан хохирлыг тооцож болох ба Газрын тухай хуулийн 63.1.8
дахь заал, Газрын харилцаа, геодез, зураг зүйн газар (ГХГЗЗГ)-аас баталсан аргачлалыг баримтална.
Нэг хонь хоногт бэлчээрээс идэх өвс (1.6 кг), бэлчээрээс идсэн өвсний нийт хэмжээ, өвсний орон
нутгийн зах зээлийн үнэ зэрэг бодит мэдээллийг ашиглана.

38
Төрөл бүрийн малыг хонин толгойд шилжүүлэхдээ тэмээг 5, адуу 7, үхрийг 6, хонийг 1, ямаа 0.9
гэсэн илтгэлцүүр ашиглана. Түүнчлэн богийн төлийг 0.2, бодийн төлийг 1.0 хонин толгойгоор
тооцно.
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
Долоо. Журам хүчин төгөлдөр болох
7.1 Энэхүү журмыг 20... оны .... сарын ....-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө.
БАХ-ИЙН БЭЛЧЭЭРИЙН МЕНЕЖМЕНТИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ БУЮУ ГАР ЗУРАГ
БОЛОВСРУУЛАХ ЗАГВАР
Гар зураг гэж юу вэ?
Бэлчээрийн хил зааг, малчдын дөрвөн улирлын байршил, нүүж суух хугацаа, доройтсон бэлчээрийг
сайжруулах, нөхөн сэргээх, сэлгэж өнжөөх, хадлангийн талбайг хаших, тэжээл бэлтгэх, худаг
засварлах, мал эрүүлжүүлэх, үүлдэр угсааг нь сайжруулах зэрэг бүхий л чиглэлээр хэрэгжүүлэх
үйл ажиллагаагаа нүдэнд харагдахуйцаар ойлгомжтой дүрсэлсэн бэлчээрийн зураглал байх ба
тухайн ажлуудыг хариуцах эзэн, хэрэгжүүлэх хугацаа, шаардагдах зардал зэргийг тусгасан БАХ-ийн
жилийн төлөвлөгөөг хэлнэ.
Гар зураг үйлдэхийн ач холбогдол
БАХ-ийн гишүүд ба бусад талууд бэлчээр ашиглах талаар нэгдмэл ойлголттой болно
Нутаг бэлчээрээ хамгаалах арга ажиллагаануудыг эзэмшиж, бэлчээрт хөнөөл учруулдаг өвчин
хортонг таньж, тэмцдэг болно.
Ургац нь буурч доройтсон хадлан, бэлчээрийг тордож, сайжруулан ургацыг нь нэмэгдүүлэх,
таримал бэлчээр, ногоон конвейр байгуулах чадвартай болно.
Улирал, цаг үеийн байдалд тохируулан отор нүүдэл хийх бэлчээр нутгаа сонгох, нүүдэллэх
хугацаагаа тогтоох.
БАХ-ийн бэлчээрийн даац багтаамжаа тооцох, малын тоог тохируулах, бэлчээрийн сэлгээ зохиож
ашиглах чадвар эзэмших.
Бэлчээрийнхээ өөрчлөлтөд мониторинг хийх бэлчээрийн ургамлын ургац, бүтэц бүрэлдэхүүний
өөрчлөлтөд нөлөөлж буй хүчин зүйлсийг тогтоох
Төлөвлөсөн ажлуудыг хэрэгжүүлэх санхүүжилт олох боломж бүрдэх ба тодорхой чиглэлээр төрийн
болон төрийн бус байгууллага, гадаад, дотоодын төсөл, хөтөлбөрийн дэмжлэг туслалцааг авах
үндэслэл болно.
Тухайн бэлчээрт явуулж байгаа аливаа ашиглалтын үйл ажиллагаанд (авто зам гаргах, агаарын
шугам, суваг шуудуу татах, далан хаалт, барилга байгууламж барих, ашигт малтмал олборлох,

39
аялал жуулчлал, амралт, сувилал эрхлэх, наадам, цэнгээн зохион байгуулах, байгалийн ургамал
ашиглах, хөшөө самбар босгох гэх мэт) хяналт тавих боломж бүрдэнэ.
Сумын газар зохион байгуулалтын тухайн жилийн төлөвлөгөөнд танай БАХ-ийн төлөвлөсөн ажлууд
тусгагдсанаар албан ёсоор баталгаажиж, хэрэгжих боломжтой болно.
А. БАХ-ИЙН ГАР ЗУРГИЙГ АМЖИЛТТАЙ БОЛОВСРУУЛЖ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ 5 АЛХАМ
Алхам 1. Байгалийн нөөц баялаг, газар нутгийн бүртгэл
Гар зураг зурахдаа юун түрүүн БАХ-ийн бэлчээрийн тухай үндсэн мэдээлэл цуглуулна. Орон
нутгийн онцлог, газар нутгийн нөхцөл нөөцийн жагсаалтыг гаргана. Бэлчээрийн ургамлын төрөл
зүйл, түүний бүрэлдэхүүн, өөрчлөлтийн талаар харьцуулсан судалгааны материалыг олж бэлтгэнэ.
Газар нутгийн нөхцөл нөөцийг мэдэхэд өнгөөр ялган будсан газрын зураг их тус болдог. Эдгээр
судалгааны материал болон газрын зургийг сумын газрын даамлаас урьдчилан авч бэлтгэх
шаардлагатай. Гар зургийг зурахын өмнө доорх мэдээллийг бэлтгэх хэрэгтэй. Үүнд:
Дөрвөн улирлын бэлчээр тус бүрийн талбайн хэмжээ, ургамлын төрөл зүйл, ургац,
Малын тоог төрөл тус бүрээр өрх, БАХ-ийн хэмжээнд гаргах,
Улирлын бэлчээр тус бүрийн усан хангамж нь урсгал ус эсвэл худгаас хангагддаг эсэх түүний
урсацын хэмжээ болон чанар, хүртээмж,
Малын хашаа, саравч авто болон нүүдлийн зам, хадлангийн талбай бусад байгууламж зэрэг
материаллаг баазын байршил, хүчин чадал,
Хөрсний төрөл, газрын өндөр намын байршил, малын бэлчээрийг заагладаг уул нуруу, гол,
хөндий, жалга, судаг зэрэг газар нутгийн онцлог,
Хэрэглэх тэжээлийн хэмжээг улирал бүрээр тооцох, тэжээлийн нөөцийн хүрэлцээ,
Бэлчээрийн даацын тооцоо шаардагдах нэмэлт тэжээлийн хэмжээний тооцоо,
Алхам 2. Ажлын зорилго болон зорилтуудыг тодорхойлох
Менежментийн зорилгууд буюу тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэснээр гарах үр дүнгүүдийг жагсааж
бичнэ. Эдгээр зорилгууд нь доорх 4 зарчмыг хангасан байх хэрэгтэй.
Малчин өрхийн орлогыг бууруулахгүй байх
Малын ашиг шим болон эрүүл мэндийн байдлыг тогтвортой байлгах
Малд идэмжтэй ургамлын нөхөн ургах нөхцөлийг хангасан байх
Ус, хөрс болон малын бэлчээрлэлтэд хэрэгцээтэй байгалийн баялаг, бусад эх сурвалжуудын чанар
хэмжээг нэмэгдүүлэх

40
Алхам 3. БАХ-ийн хэмжээнд тулгамдаад байгаа асуудлаа тодорхойлж төлөвлөх
БАХ-ийн малчид буюу гишүүд ахлагчийн товлосон хугацаанд, заасан газар цуглаж, тулгамдаад
байгаа шийдвэрлэвэл зохих асуудлуудаа хэлэлцэнэ. Шийдвэрлэх асуудлыг дараах чиглэлээр
ярилцаж төлөвлөнө.
3.1.Сургалт, мэдээлэл, зохион байгуулалтын талаар. Үүнд:
Уулзалт, зөвлөгөөн, олон нийтийн арга хэмжээг ямар сэдвийн хүрээнд хэдийд, хаана, ямар
байгууллагатай хамтран зохион байгуулах,
Ямар чиглэлээр сургалт авах, БАХ-ийн гишүүдээс хэн хэн оролцох,
3.2. Бэлчээр сайжруулах талаар. Үүнд:
Сумын газрын даамлаас авсан тухайн жилийн БАХ-ийн бэлчээрийн даацын тооцоог гишүүддээ
танилцуулна. Хэрвээ даац хэтэрсэн бол хэрхэн зохицуулах арга зам,
Бэлчээрийн экологийн чадавхын судалгаа болон малчдын ажиглалтаар өөрчлөлт гарч доройтол,
талхагдал, цөлжилтөд өртсөн бэлчээрийг ямар аргаар сайжруулах (олон настын үр суулгах,
ус, элсний нүүлт, салхинаас хамгаалах далан хаалт хийх, ойн зурвас байгуулах, хорт бодисыг
саармагжуулах, хог хаягдлаас цэвэрлэх гэх мэт) тухай,
Хортон мэрэгчид тархсан бэлчээрийн байршил, түүнтэй тэмцэх арга технологи (ус цутгах, утах,
хөеө суйлах, хавх, занга, конус, цилиндр суулгах, сарны суудал байрлуулах, хор цацах гэх мэт),
хамрагдах хүн, техник хэрэгсэл хангалттай байгаа эсэх,
Хог ургамалд нэрвэгдсэн, гуу жалга үүссэн, зам харгуй гарсны улмаас хөрс нь эвдэрсэн бэлчээрийг
хэрхэн сайжруулах,
Усан хангамж дутагдалтай бэлчээрийг хэрхэн ашиглах, усны эх үүсвэрийг шийдвэрлэх боломж
бололцоо бий эсэх,
Улирлын нүүдэл хийх, өнжөөж амраах болон сэлгэж ашиглах, нөөцлөх хугацаа бэлчээрийн
байршил, хэмжээ, хил зааг, харуул хамгаалалтын асуудал, хамрагдах малчин өрхийн нэрс, очих
газрын нөөц, даац хүрэлцэх эсэх,
Хот айлын болон холын, ойрын, адууны, төлийн гэх мэт нөөц бэлчээрийн хил заагийг тодорхойлох,
хэрхэн ашиглах,
Бэлчээрийг аялал жуулчлал, амралт зугаалга, наадам гэх мэт бэлчээрийн бус зориулалтаар ашиглах
3.3. Хадлан, нэмэгдэл тэжээл бэлтгэх асуудал. Үүнд:
Тухайн жилд бэлтгэх байгалийн хадлан, таримал хадлангийн талбай байгуулах боломжтой
газруудыг тодорхойлох, хадлангийн талбайг хаших, усжуулах, хөрсийг сайжруулах, бордох, харж
хамгаалах зэрэг ажлууд,
Гар тэжээл, хужир шүү бэлтгэх ажлыг өрхүүдэд хариуцуулах,
Ногоон тэжээл тариалах талбай БАХ-ийн нутагт байгаа бол түүнийг ашиглах туршлага, нөөц
боломж хүрэх эсэх, хэрвээ талбай байхгүй бол хаана, хэрхэн шийдвэрлэх,

41
Тэжээл тариалах талбайн нөөц бий эсэх, тариалах хугацаа, шаардлагатай техник хэрэгсэл, хүн хүч,
тариалах ургамлын үр, хөрөнгө мөнгөний асуудлыг төлөвлөх,
3.4. Бэлчээрийн дэд бүтэц байгуулах, сэргээн засварлах талаар. Үүнд:
Эрсдлээс хамгаалах фонд бий болгох, отрын болон дамжин өнгөрөх байр, хашаа байгуулах газар
сонгох, хэрэгжүүлэх боломж бий эсэх,
Малын тарилга, угаалга, үйлчилгээний байгууламж бий болгох,
Бэлчээрийн усан хангамжийг сайжруулахын тулд усан сан байгуулах, цас борооны ус тогтоох хөв,
далан байгуулах, булаг шандын эхийг хамгаалах, тохижуулах, цэвэрлэх ажлууд,
Гол, мөрнөөс суваг шуудуу татаж салаалуулах, тошин халиах, цас тогтоох зэргээр усжуулах
боломжууд,
Гар худаг гаргах, засварлах хүн хүч, багаж хэрэгслийн хүрэлцээ хангамж, гардан хийх хүмүүс,
засвар үйлчилгээний төрөл, найдвартай ажиллагааг хэрхэн хангах
Зам, гүүрийг засварлах болон шинээр гаргах боломж
3.5. Малын чанар, эрүүл мэндийг сайжруулах талаар. Үүнд:
Хээлтүүлэгч малын чанар, сонгож үржүүлэх үүлдэр, омог, хэвшил, хариуцан маллах өрхийг тогтоох,
Мал эмнэлгийн хуваарьт үйлчилгээнд хэрхэн хамрагдах, уламжлалт болон энгийн аргаар эмчлэх
боломжтой мал, малын өвчин, хариуцах хүн, түүнийг сургаж дадлагажуулах, урамшуулах асуудал.
3.6. Орлого нэмэгдүүлэх талаар. Үүнд:
Мал аж ахуйгаас бусад аргаар орлого олох боломжууд,
Түүхий эд, бүтээгдэхүүнээ зах зээлд хаана, хэзээ, хэрхэн нийлүүлэх,
Дундын мөнгөн сангийн бүрдэл, түүний зарцуулалт, хяналт, тайлагналт,
Алхам 4. Тухайн жил хэрэгжүүлэх ажлаа эрэмбэлж жагсаах, зураглах
Үүний дараа дээрх байдлаар ярилцсан ажлуудаас нэн тэргүүн шийдвэрлэвэл зохих тулгамдсан,
БАХ-ийн хэмжээнд шийдэгдэх боломжтой бусдаас дэмжлэг авах магадлалтай ажлаас эхлэн
эрэмбэлж жагсаана. Харин хэрэгжүүлэхэд цаг хугацаа, хөрөнгө хүч, ажлын туршлага, нөхцөл
боломж хүрэлцэхээргүй гаднаас дэмжлэг авах магадлал багатай ажлуудыг түр хойш тавина.
4.1. Энэ байдлаар жагсаасан ажлуудаа, хэлэлцэж эцсийн байдлаар хамтын шийдвэр гаргана.
Нэн тэргүүн шийдвэрлэх асуудлыг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах хөрөнгө, зардлыг тооцож, орон
нутгийн төсөв, төсөл, зээл тусламж, бэлчээр ашиглагчдын хувь оролцоог тодорхойлж, хариуцах
эзнийг тогтоно.
Тухайн ажлыг хэрэгжүүлэх хүн хүч, машин техникийн хүрэлцээ, нөөц хангалттай байгаа эсэхийг
хэлэлцэнэ.

42
Тухайн ажлыг аль улиралд хэрэгжүүлбэл зохистой болох, хэр их цаг хугацаа зарцуулах талаар
ярилцаж хамгийн богино хугацаанд бага зардлаар хэрэгжүүлэх хувилбарыг гаргана.
Хамтран ажиллах, тусламж, дэмжлэг үзүүлэх байгууллага, албан тушаалтан, хувь хүмүүсийг тогтоож,
хэрхэн ойлгуулж, гэрээ хэлэлцээр байгуулах боломж байгаа талаар хэлэлцэнэ.
4.2. Хэрэгжүүлэх ажлаа гар зураглалд тусгаж батлах
Сумын 1:100000 масштабтай зургаас өөрийн БАХ-ийн хилийн зааг, малчин өрх, худаг уст цэгийн
байршил бүхий бэлчээрийн зургийг сумын газрын даамлаар цэвэр цаасан дээр буулгуулж авсан
байна.
Тухайн жилд хэрэгжүүлэхээр шийдвэрлэсэн ажлуудаа зурагт тэмдэглэж, тайлбар бичнэ.
Бэлчээрийн гар зурагт хэсгийн бэлчээрийн одоогийн байдал болон цаашид хийх ажлын талаархи
мэдээллүүдийг бүрэн оруулж, ойлгомжтойгоор дүрсэлнэ. Зурахдаа өнгөөр ялгаж өгөх ба, газрын
нэр, хэмжээ, хэрэгжүүлэх хугацаа хариуцан хэрэгжүүлэх эзэн зэргийг тодорхой бичсэн байна.
Улмаар зарим тооцоолол, тайлбарыг тусад нь өөр цаасан дээр тэмдэглэж гар зурагт хавсаргаж
болно.
Гар зургаа зурж дуусаад бүх гишүүд гарын үсгээ зурснаар хэрэгжүүлэх ажлын төлөвлөгөө БАХ-ийн
хэмжээнд баталгаажна.
Гар зургийн хэлбэр хэмжээ, өнгө үзэмж нь чухал асуудал бус, харин хамтаараа шийдсэн ажлаа
бүрэн тэмдэглэж хэсгийн гишүүд дэмжсэнээ баталгаажуулж гарын үсгээ зурсан байх нь чухал.
Баталгаажуулсан гар зургаа багийн ИНХ-аар хэлэлцүүлж БАХ-ийн ахлагч сумын газрын даамалд
хүргэнэ.
Зураг 1. БАХ-ийн гар зурагны загвар

Бэлчээр Ашиглагчдын Хэсгийн ахлагчийн ажлын дэвтэр

Бэлчээр Ашиглагчдын Хэсгийн ахлагчийн ажлын дэвтэр

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances (20)

Similaire à Бэлчээр Ашиглагчдын Хэсгийн ахлагчийн ажлын дэвтэр

Similaire à Бэлчээр Ашиглагчдын Хэсгийн ахлагчийн ажлын дэвтэр (15)

Plus de GreengoldMongolia

Plus de GreengoldMongolia (20)

Бэлчээр Ашиглагчдын Хэсгийн ахлагчийн ажлын дэвтэр