2. ŚWIĄTECZNE PORZĄDKIŚWIĄTECZNE PORZĄDKI
Przed Wielkanocą
robimy wielkie
świąteczne porządki nie
tylko po to, by
mieszkanie lśniło
czystością. Porządki
mają także symboliczne
znaczenie – wymiatamy
z mieszkania zimę, a
wraz z nią wszelkie zło i
choroby.
3. WIELKANOCWIELKANOC
Wielkanoc jest najstarszym i najważniejszym
świętem chrześcijaństwa obchodzonym na
pamiątkę Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa,
rozpoczyna je Środa Popielcowa 40 dniowym
okresem Wielkiego Postu.
Wielkanoc poprzedzona jest Wielkim
Tygodniem, rozpoczyna go Niedziela Palmowa,
obchodzona na pamiątkę uroczystego wjazdu
Jezusa do Jerozolimy. Wielki Tydzień to czas
zadumy nad męką i śmiercią Jezusa Chrystusa.
4. NIEDZIELA PALMOWANIEDZIELA PALMOWA
Niedziela Palmowa rozpoczyna Wielki Tydzień. Zwana jest
także "Kwietną" lub "Wierzbną". Tego dnia święci się
palmy. Zwyczaj ten przywędrował do Polski z Jerozolimy w
średniowieczu. Obchodzi się go na pamiątkę uroczystego
wjazdu Jezusa do Jerozolimy. Tradycja wykonywania palm
jest w Polsce bardzo aktualna. Najokazalsze palmy
przygotowują co roku mieszkańcy Łysego na Kurpiach i
Lipnicy Murowanej. Na Podkarpaciu Palma jest giętka,
wykonana z gałęzi wierzby, zdobiona bibułą i wstążkami. W
Łysym przypomina kurpiowskie sosny, kij oplatają zielone
gałązki, przetykane mchem, borówką i kwiatami z bibułki.
W Lipnicy Murowanej do wykonania palmy używa się
wyłącznie naturalnych materiałów. Palma zrobiona jest z
wikliny, ozdobiona baziami i bibułkowymi kwiatami.
5. Do wykonania palm nie wolnoDo wykonania palm nie wolno
używać metalowych elementów.używać metalowych elementów.
Sztuka polega na tym, abySztuka polega na tym, aby
zbudować palmęzbudować palmę
kilkunastometrową, którakilkunastometrową, która
samodzielnie będzie stała.samodzielnie będzie stała.
Tajemnice konstruowania takichTajemnice konstruowania takich
palm przekazuje się z pokolenia napalm przekazuje się z pokolenia na
pokolenie. Palma jest symbolempokolenie. Palma jest symbolem
odradzającego się życia.odradzającego się życia.
6. TRADYCJE ZWIĄZANE ZTRADYCJE ZWIĄZANE Z
PALMĄ:PALMĄ:
poświęcone palemki postawione wpoświęcone palemki postawione w
czasie burzy w oknie miały zapewnićczasie burzy w oknie miały zapewnić
bezpieczeństwo;bezpieczeństwo;
oderwane z palemek bazie mieszano zoderwane z palemek bazie mieszano z
ziarnem przed siewem;ziarnem przed siewem;
połykanie bazi miało uchronić przed bólami ipołykanie bazi miało uchronić przed bólami i
przeziębieniem, bólem gardła;przeziębieniem, bólem gardła;
poświęconą palmą należy pokropić rodzinę,poświęconą palmą należy pokropić rodzinę,
co uchroni ją przed chorobami i głodem;co uchroni ją przed chorobami i głodem;
dzieci należało uderzyć witką z palmy, żebydzieci należało uderzyć witką z palmy, żeby
były zdrowe;były zdrowe;
7. PUCHEROKIPUCHEROKI
W podkrakowskiej wsi Bibice co
roku w Palmową Niedzielę o piątej
rano pukają do drzwi i okien
Pucheroki. Pucheroki to chłopcy
w wysokich szpiczastych czapkach
przystrojonych we wstążki z
kolorowej bibuły, w kożuszkach
wywróconych włosem do góry i
przepasanych powrósłem ze
słomy. Policzki mają usmarowane
farbą. Pucherokom nie można nie
otworzyć drzwi, bo wtedy stają się
groźni. Gospodynie kładą im do
koszyków jajka, kawałek kiełbasy
lub pieniążek.
8. WIELKA ŚRODAWIELKA ŚRODA
Kolejnym ważnym dniem Wielkiego
Tygodnia jest Wielka Środa.
Młodzież, zwłaszcza chłopcy, topili
tego dnia Judasza. Ze słomy i starych
ubrań robiono wielka kukłę, którą
następnie wleczono na łańcuchach po
całej okolicy. Przy drodze ustawiali
się gapie, którzy okładali kukłę
kijami. Na koniec wrzucano
„zdrajcę” do stawu lub bagienka.
Wymierzanej w ten sposób
sprawiedliwości stawało się zadość.
W niektórych regionach zwyczaj ten
rozpoczynał się w Wielki Czwartek.
9. WIELKI CZWARTEKWIELKI CZWARTEK
W Wielki Czwartek milkną dzwony kościelne, by odezwać się ponownie w Wielką
Sobotę;
W katedrach biskupi święcą w tym dniu oleje, potrzebne przy udzielaniu sakramentu
chrztu, bierzmowania i sakramentu chorych.
W pozostałych świątyniach odprawiana jest Msza Wieczerzy Pańskiej. Po liturgii Słowa
następuje obrzęd obmycia nóg dwunastu chłopcom lub dojrzałym mężczyznom. Gest ten
symbolizuje czynne włączenie się w Bożą miłość i odnosi się do przykazania miłości
bliźniego.
Liturgia Eucharystyczna Wielkiego Czwartku upamiętnia moment ustanowienia
Najświętszego Sakramentu – przeistoczenia chleba i wina w Ciało i Krew Chrystusa.
Po uroczystej komunii świętej wiernych Najświętszy Sakrament zostaje przeniesiony do
specjalnie przygotowanego tzw. kaplicy adoracji. Obrzęd ten zapowiada przeżycia,
związane bezpośrednio z misterium Męki Pańskiej. Polska tradycja religijna nazywa tę
ceremonię przeniesieniem do ciemnicy, symbolizującej trudny czas Chrystusowej
modlitwy w Ogrójcu, a przede wszystkim zniewagi doznawane podczas przesłuchania.
Gaśnie wieczna lampka, płonąca przez cały rok przy tabernakulum. Już wcześniej, po
odśpiewaniu na początku mszy Wieczerzy Pańskiej hymnu Chwała na wysokości Bogu,
milkną dzwony i dzwonki, a niekiedy również organy. Dzwonki zastępuje się stukotem
drewnianych kołatek. Na znak osamotnienia Chrystusa, opuszczonego przez
najbliższych, z ołtarza zdejmuje się obrusy.
Dawniej dziewczęta zaś o zmroku udawały się do najbliższej bieżącej wody by się w niej
wykąpać. Wierzono bowiem, że woda w Wielki Czwartek nabierała niezwykłej mocy
przysparzania dziewczętom gładkości.
10. WIELKI PIĄTEK – DZIEŃWIELKI PIĄTEK – DZIEŃ
MĘKI PAŃSKIEJMĘKI PAŃSKIEJJest dniem upamiętniającym mękę i śmierć Chrystusa na krzyżu,
obowiązuje post ścisły;
Centrum liturgii wielkopiątkowej to uroczysta adoracja Krzyża -
adoracja Syna Bożego, który oddał życie za zbawienie wszystkich ludzi.
W kościołach katolickich buduje się Groby Pańskie i odwiedza je. Nie
odprawia się w tym dniu mszy św., a jedynie po południu celebrowane
jest nabożeństwo, podczas którego śpiewa się pieśni o krzyżu i
tajemnicy komunii. Czytane są odpowiednie fragmenty Biblii.
Na zakończenie nabożeństwa, podczas uroczystej procesji, przenosi się
do wcześniej przygotowanego Grobu Pańskiego eucharystyczne ciało
Chrystusa. Niesione jest w osłoniętej welonem monstrancji z
Najświętszym Sakramentem i przechowywane tam aż do niedzieli -
zmartwychwstania Chrystusa.
W wielu regionach Polski wierzono, że woda w rzekach i strumieniach w
Wielki Piątek nabiera cudownych uzdrawiających mocy. Prowadzono
więc chorych nad najbliższy brzeg i pomagano im obmyć umęczone
ciało. A młode dziewczęta, które zawsze chciały podobać się chłopcom,
biegły do wody wieczorem albo o wschodzie słońca święcie wierząc, że
umycie liczka w tym dniu i o takiej właśnie porze zapewni cerze
mleczną biel. Wracały zdyszane, do czoła przykleił się kosmyk mokrych
włosów. Gospodarz wiedział gdzie były, więc spytał, czy jest rosa. To
ważne, bo „jeśli w Wielki Piątek rosa - ładne będą prosa, a jeśli deszcz
kropi - radujcie się chłopi!" Będzie urodzaj, stokrotnie wrócą się rzucone
w rolę ziarna.
Bywa też, że odtwarzane jest całe kalwaryjskie misterium Męki Pańskiej,
po którym wierni czuwają przy symbolicznym Grobie Jezusa, aż do
Wigilii Wielkiej Nocy Zmartwychwstania
11. MISTERIUM PASYJNEMISTERIUM PASYJNE
Największym i najstarszym (początek w
XVII w.) jest Misterium Pasyjne w Kalwarii
Zebrzydowskiej. To niezwykłe widowisko
rozpoczyna się sceną, kiedy Jezus przepędza
kupców ze świątyni. W role Chrystusa,
Apostołów, Połata, Szymona Cyrenejczyka,
żydowskich kapłanów, rzymskich żołnierzy i
innych postaci wcielają się zakonnicy i
klerycy z kalwaryjskiego klasztoru oo.
Bernardynów oraz mieszkańcy Kalwarii.
Wśród uczestników coraz rzadziej można
dostrzec prawdziwych "dziadów
kalwaryjskich". Ubrani w grube kapoty i
łapcie siedzą na stopniach kościoła,
odmawiają pacierze i proszą o jałmużnę.
12. POGRZEB ŻURU I WIESZANIEPOGRZEB ŻURU I WIESZANIE
ŚLEDZIAŚLEDZIA
Dawniej ludzie rygorystycznie
przestrzegali postu. Codziennie jedzono
żur i śledzia.
W Wielką Sobotę ludzie, którzy przez cały
post jedli tylko te potrawy, ciesząc się, że
ich miejsce zajmą święcone potrawy,
urządzali "pogrzeb żuru" i "wieszanie
śledzia". Ludzie wylewali żur z garnka,
zwanego "żurowiec", do wykopanego
dołka. Garnek rozbijali, a skorupy
wyrzucali na drogę. Ten zwyczaj nazywany
jest "pogrzebem żuru". Na drzewie
wieszano postnego śledzia, aby go ukarać
za to, że 40 dni rządził nad mięsem.
13. WIELKA SOBOTAWIELKA SOBOTA
W Wielką Sobotę Kościół przeżywa tajemnicę zstąpienia Chrystusa
do Otchłani. Jest to dzień ciszy i adoracji. W dniu tradycyjnego
wyciszenia nie sprawuje się mszy świętych. Główny ołtarz pozostaje
obnażony. Przez cały dzień trwa adoracja Chrystusa złożonego do
grobu. Zgodnie ze starym polskim obyczajem przy symbolicznej
mogile Zbawiciela czuwa warta — ministranci, harcerze, na wsiach
niekiedy także strażacy w galowym umundurowaniu. Wierni
przychodzą do świątyń, w których kapłani błogosławią pokarmy
przeznaczone na świąteczny stół, czyli tzw. święcone (święconkę) —
kończy się przecież czas postu. Modlitewna zaduma panuje do
późnych godzin popołudniowych. Dopiero po zachodzie słońca
wierni gromadzą się w świątyniach na liturgii Wigilii Paschalnej.
Kiedy w Wielką Sobotę ksiądz poświęcił w kościele ogień i wodę,
każdy gospodarz starał się przynieść do domu choć kilka kropel tej
wody i kilka ogarków ognia. Miały chronić przed złem. Należało
rozlać je i rozsypać na polu, co wróżyło uzyskanie dobrych plonów.
14. ŚWIĘCONKAŚWIĘCONKA
Wielka Sobota to czas święcenia potraw. W zazwyczaj
artystycznie przystrojonym koszyku, niesie się po odrobinie
wszystkich najważniejszych dań świątecznych. W zależności
od regionu, zawartość koszyków jest różna. Prawie zawsze
znajduje się tam chleb, kiełbasa, sól, pieprz, ocet oraz
oczywiście pisanki. W okolicach Przemyśla święcono
wszystkie potrawy, które znajdą się na stole.
15. SYMBOLESYMBOLE
CHLEBCHLEB
We wszystkich kulturach ludzkości był i jest pokarmem
podstawowym, niezbędnym do życia. Gwarantował
dobrobyt i pomyślność. Wśród chrześcijan zawsze był
symbolem nad symbolami - przedstawia bowiem Ciało
Chrystusa. Jeżeli pieczono wiele odmian chleba, do kosza
kładziono po dużej kromce każdego z nich. Natomiast
koniecznie poświęcony był cały chlebek wielkanocny czyli
paska. W tym celu specjalnie ją przecież pieczono.
16. BARANEKBARANEK
Najbardziej znamienny symbol
świąt wielkanocnych — wśród
chrześcijan uosabia zwycięstwo
Chrystusa, który jak ofiarny
baranek oddał swoje życie za ludzi,
by następnie zmartwychwstać i
odnieść zwycięstwo nad grzechem,
złem i śmiercią. Dawniej wierzono
też, że ma zapewniać przychylność
przyrody i chronić przed klęskami.
17. BABA WIELKANOCNABABA WIELKANOCNA
Do święconki została
dołożona jako ostatnia.
Symbolizuje doskonałość
i zapewnia dostatek w
kuchni. Ale musi być
upieczona własnoręcznie.
18. CHRZAN I SÓLCHRZAN I SÓL
CHRZAN
- zawsze był starym ludowym znamieniem wszelkiej
siły i fizycznej krzepy. Współdziałając z innymi
potrawami zapewniał ich skuteczność. Miał zapewniać
zdrowie mężczyznom. Ponieważ ma ostry smak, ma
przypominać Mękę Pańską
SÓL
- to minerał życiodajny, dawniej posiadający moc
odstraszania wszelkiego zła. Bez soli nie ma życia. To
także oczyszczenie, samo sedno istnienia i prawdy.
Stąd twierdzenie o „soli ziemi", jak to w Kazaniu na
Górze powiedział Chrystus o swoich uczniach.
19. W DLINA I SERĘW DLINA I SERĘ
Ma zapewnić zdrowie i płodność, a także
dostatek, bo przecież nie każdy mógł sobie
pozwolić na ten szczególny pokarm. Kiedyś był
to choćby plaster szyneczki, a od XIX wieku
słynna polska kiełbasa.
Ser jest symbolem zawartej przyjaźni między
człowiekiem a siłami przyrody, a przede
wszystkim stanowi gwarancję rozwoju stada
zwierząt domowych. Ser jest bowiem
produktem mlecznym pochodzącym od krów,
owiec i kóz.
20. WIELKANOCNE JAJKAWIELKANOCNE JAJKA
Jajo – króluje na wielkanocnym stole, jest symbolemJajo – króluje na wielkanocnym stole, jest symbolem
życia i odrodzenia. Tradycja pisanek i dzielenia siężycia i odrodzenia. Tradycja pisanek i dzielenia się
święconym jajkiem sięga daleko w przeszłość. Jużświęconym jajkiem sięga daleko w przeszłość. Już
starożytni Persowie wiosną darowali swoim bliskimstarożytni Persowie wiosną darowali swoim bliskim
czerwono barwione jaja. Zwyczaj ten przyjęli od nichczerwono barwione jaja. Zwyczaj ten przyjęli od nich
Grecy i Rzymianie. Rumuńskie przysłowie ludoweGrecy i Rzymianie. Rumuńskie przysłowie ludowe
mówi:, „Jeśli my, chrześcijanie zaprzestaniemymówi:, „Jeśli my, chrześcijanie zaprzestaniemy
barwienia jaj na czerwono, wówczas nastąpi koniecbarwienia jaj na czerwono, wówczas nastąpi koniec
świata”. Czerwone pisanki mają ponoć moc magiczną iświata”. Czerwone pisanki mają ponoć moc magiczną i
odpędzają złe uroki, są symbolem serca i miłości. Jajkoodpędzają złe uroki, są symbolem serca i miłości. Jajko
jest formą najbardziej doskonałą. Zawiera wszystkiejest formą najbardziej doskonałą. Zawiera wszystkie
konieczne dla odżywienia organizmu składniki: białko,konieczne dla odżywienia organizmu składniki: białko,
tłuszcz, sole mineralne i witaminy.tłuszcz, sole mineralne i witaminy.
21. KURCZAKKURCZAK
Jest ściśle związany z
symbolem jajka. W
dziewiętnastym wieku w
Galicji mówiono: "wstał z
grobu (Chrystus) jak z
jaja kurczę". Jego żółta
barwa odwołuje się do
motywów solarnych,
symbolizuje wieczność,
odrodzenie i słońce.
22. ZAJĄCZEKZAJĄCZEK
W wielu kulturach, począwszy
od starożytności, kojarzony był z
płodnością, przyrodą,
odrodzeniem, ruchliwością oraz
tchórzliwością. Dopiero w XVII
wieku połączono ten symbol ze
Świętami Wielkanocnymi. Do
Polski zwyczaj ten dotarł z
Niemiec na początku XX wieku.
Zajączek jest raczej rekwizytem
niż bohaterem obrzędu.
23. NIEDZIELANIEDZIELA
WIELKANOCNAWIELKANOCNA
Niedziela Wielkanocna, zwana Wielką Niedzielą, to pierwszy
dzień świąt wielkanocnych. Rozpoczyna ją poranne bicie
dzwonów, zapraszające wiernych do kościoła i ogłaszające
radosną wiadomość, że Chrystus zmartwychwstał. Msza ta
zwana jest rezurekcją i rozpoczyna się o 6 rano. Rozpoczyna ją
okrzyk "Alleluja". Jest to przyśpiew w pieśniach
wielkanocnych, to okrzyk radości. Pochodzi z języka
hebrajskiego, w którym "halelu-Jah" znaczy dosłownie:
"Chwalcie Boga!". W ten dzień można podobno będąc w górach
na Głodówce "złapać Pana Boga za nogi". Chmury tak nisko
sięgają gór, na których siedzi Bóg patrzący na idących na
rezurekcję ludzi. Z tą radosną nowiną, że Chrystus
zmartwychwstał, idziemy do domów, by z całą rodziną zasiąść
do świątecznego stołu.
24. Wraz z dźwiękiem dzwonów na wielkanocną mszę,
gospodarz szedł do sadu potrząsać drzewkami
owocowymi, żeby dobrze obrodziły. Największe szczęście
we wsi miał mieć ten, kto pierwszy wrócił z rezurekcji do
domu.
W Wielkanoc po uroczystej mszy zasiadamy do
wielkanocnego śniadania zwanego "święconem".
Poprzedza je rytuał dzielenia się poświęconym w Wielką
Sobotę jajkiem. Niegdyś przed śniadaniem jadło się laskę
chrzanu, która miała ustrzec od bólu zębów i brzucha,
kataru i kaszlu. Odbywało się to na pamiątkę pojenia
ukrzyżowanego Chrystusa żółcią i octem.
Na stołach znajdują się jajka, wędliny, wielkanocne
baby i mazurki. Stoły zdobione są bukietami z bazi i
pierwszych wiosennych kwiatów.
26. PONIEDZIAŁEK WIELKANOCNYPONIEDZIAŁEK WIELKANOCNY
WIELKIE OBLEWANIEWIELKIE OBLEWANIE
Polewanie wodą ma znaczenie symboliczne. Za tym
zwyczajem kryje się dawny pogański akt zapładniania
wiosenną wodą ziemi, która od tej chwili znów jest zdolna do
rodzenia.
Poniedziałek Wielkanocny nazywany jest śmigusem –
dyngusem, Lanym Poniedziałkiem, Oblewanką, Polewanką
lub dniem świętego Lejka. Chłopcy oblewali dziewczyny
wodą. Na ładne, lubiane dziewczyny wylewano całe wiadra
wody lub wrzucano je do stawów, sadzawek. Im więcej było
wody, tym większy honor dla panny. Przemoczona do suchej
nitki dziewczyna miała tzw. wzięcie. Jeśli dziewczyna miała
suche ubranie, była niepocieszona. Panny przygotowywały
okup najczęściej w postaci pisanek. Można było wykupić się
też kiełbasą lub mazurkiem.
27. Pierwotnie dyngus i dyngusowanie
były wymuszaniem datków, przede
wszystkim jajek, pod groźbą
przymusowej kąpieli. Śmigus
oznaczał uderzenie, smaganie rózgą,
gałązką albo palmą, choć np. na
Śląsku Cieszyńskim oblewano
dziewczęta wodą, a potem „suszono”
je żartobliwymi uderzeniami bata z
wierzbowych witek. Z czasem te dwa
odrębne zwyczaje zostały połączone
w jeden, śmigus – dyngus.
29. PROCESJA STU KONIPROCESJA STU KONI
Od 300 lat w każdy Poniedziałek Wielkanocny ulicami
Pietrowic Wielkich koło Raciborza jedzie barwna
procesja konna. Kawalkadę prowadzi jeździec z
procesyjnym krzyżem, za nim podąża grupa konnych z
chorągiewkami, dalej gospodarze z figurą Chrystusa i
ksiądz. Następnie maszeruje orkiestra. Konno mogą
jechać tylko mężczyźni. Uczestnicy procesji jadą do
kościoła, gdzie odbywa się nabożeństwo w intencji
dobrych urodzajów. Po nabożeństwie kawalkada objeżdża
pola, które ksiądz święci.
30. Z kurkiem po dyngusieZ kurkiem po dyngusie
Najbardziej powszechnym i do dziś
znanym zwyczajem w całej Polsce było
chodzenie w święta wielkanocne „po
wykupie” i „dyngusie” z kurkiem. Kogut
w wierzeniach ludowych zwiastował
zmianę pogody, zbliżanie się nowego
dnia. Przebierańcy zwani „kurcorzami”
chodzili od chaty do chaty, śpiewając
dyngusowe pieśni. Wozili drewnianego
kurka, ustrojonego w pióra i
otrzymywali od gospodarzy dary.
„Kurcorze” za otrzymane dary
dziękowali okolicznościowymi
piosenkami.