prezentacja p. Grażyny Banach-Kociołek - zajecia 7 - 8 listopada 2015

1. PRACA Z DZIEĆMI
AUTYSTYCZNYMI W
PRZEDSZKOLU
Grażyna Banach-Kociołek

2. Zagadnienia do omówienia
1. Podstawowe zagadnienia dotyczące autyzmu: definicja, opis
kliniczny
2. Triada autystycznych zaburzeń – charakterystyka trudności
dziecka w sferze emocjonalnej, społecznej, motorycznej i
poznawczej.
3. Metody pracy z dziećmi autystycznymi – znaczenie podejścia
niedyrektywnego i dyrektywnego.
4. Umiejętność zbudowania dobrego kontaktu jako podstawowe
zadanie nauczyciela w codziennej praktyce.
5. Komunikacja, jak ją rozwijać
6. Dziecko autystyczne i jego integracja ze środowiskiem
rówieśników – perspektywy i ograniczenia.

3. Autyzm - definicja
• Całościowe zaburzenie rozwojowe – ICD 10 – F-84
(nie każde czr jest autyzmem)
 Autyzm- zaburzenie neurorozwojowe, ujawnia się
przed 3 r.ż. Zaburzenie to oddziałuje na funkcje
pracy mózgu;
 Autyzm ma wpływ na rozwój mózgu w sferach
rozumowania, kontaktów społecznych i
porozumiewania się
 1 na około 150 dzieci ma autyzm

4. Jak rozumieć autyzm?
 Świat przeżyć dziecka organizuje się w przestrzeni
bodźców zmysłowych, jego aktywności koncentrują
się na ich poszukiwaniu i wytwarzaniu poprzez
autostymulację oraz eliminowaniu bodźców
niepożądanych
 Brak/ograniczenie relacji zaburza rozwój
emocjonalny, poznawczy i umysłowy
 Przyczyny – niejednorodne, wynik sprzężenia
czynników związanych z podatnością dziecka i
czynników zewnętrznych

5. Jak rozumieć autyzm - przyczyny
 Genetycy- odnotowano uszkodzenia w 3, 4, 7 i 11
chromosomie; mówi się, że jest od4 do 6 głównych
genów i 20-30 innych genów, których uszkodzenia
mogą być przyczyną lżejszych postaci autyzmu,
 Immunolodzy – dostrzegają zaburzenie układu
odpornościowego, którego pierwotną przyczyną
mogło być narażenie organizmu niemowlęcia na
szczepienia
 Gastrolodzy – zaburzenia w pracy układu
pokarmowego, w trawieniu glutenu i kazeiny, braki
enzymatyczne, infekcje drożdżakami z grupy
candida

6. Jak rozumieć autyzm - przyczyny
 Neurolodzy – widzą deficyty w rozwoju komórek
lustrzanych, które są niezbędne do uczenia się
przez naśladowanie; także w przekaźnictwie
neurotransmiterów (SI) stąd problemy z odbiorem
zmysłowym świata – dźwięki mogą ranić, podobnie
dotyk, ale również wrażenia mogą być za słabe
 Psycholodzy – braki w teorii umysłu, czyli funkcji,
która pozwala przewidywać reakcje i sposób
myślenia ludzi,

8. Triada zaburzeń autystycznych
 zaburzenia w funkcjonowaniu społecznym,
 zaburzenia w komunikacji werbalnej i niewerbalnej
 sztywność w zachowaniu, zainteresowaniach i
wzorcach aktywności
Rozwój poznawczy nie musi być opóźniony choć
często jest w konsekwencji zaburzeń z triady

9. Trudności w sferze emocjonalnej
 Brak rozumienia emocji swoich i innych
 Trudności z „wczuciem się” w sytuację drugiego
człowieka
 Poczucie bezpieczeństwa w sytuacjach stałych,
powtarzalnych, zrytualizowanych
 Odstępstwa od schematu – zachwiane
bezpieczeństwo, a w konsekwencji różnorodne
zachowania trudne /krzyk, płacz, bunt, lęk, etc/
 Trudności w kształtowaniu się „ja osobowego” i
poczucia tożsamości u dziecka
 Obsesje jako sposób radzenia sobie ze stanami
lękowymi, obsesje sprawiają, że świat staje się
przewidywalny a więc bezpieczniejszy

10. Trudności w sferze społecznej
 Trudności w okazywaniu i przyjmowaniu uczuć –
poczucie odrzucenia u rodzica co może prowadzić
do kształtowania się zaburzonej więzi
 Niechęć a nawet silny lęk w sytuacjach
społecznych, zwłaszcza w dużej grupie
 Słabe rozumienie praw rządzących życiem
społecznym, relacjami międzyludzkimi
 Interakcje z dziećmi – słaba potrzeba kontaktu z
dziećmi, zabawa „obok”, nieadekwatne
zachowania społeczne
 Interakcje z dorosłymi – słaby kontakt emocjonalny
i wzrokowy, nie różnicowanie kontaktu z bliskim i
obcym

11. Trudności w rozwoju motorycznym
 Rozwój motoryczny generalnie nie jest opóźniony
 Najczęstsze deficyty dotyczą rozwoju zmysłów co
wpływa na motorykę, np. zaburzone czucie
głębokie, czucie powierzchniowe – w konsekwencji
w motoryce obserwuje się trudności w chodzie,
bieganiu, skakaniu, niechęć do dotykania, brania w
ręce różnych przedmiotów
 Trudności z integracją wrażeń zmysłowych

12. Trudności w rozwoju poznawczym
 Trudności w ocenie psychologicznej – zaburzony kontakt z
dzieckiem, brak możliwości przeprowadzenia wiarygodnego
badania psychologicznego, często ocena dokonywana w
obserwacji spontanicznej aktywności i zabawy dziecka
 Dziecko wiedzę czerpie z własnej aktywności, jeśli nie włącza w
zabawę drugiej osoby nie rozwija tej wiedzy – drugi człowiek jest
„dostarczycielem pojęć” i ich rozumienia (teoria umysłu,
znaczenie zachowań antycypujących opiekuna – Schefer)
 Brak/ograniczenie zabawy naśladowczej, naprzemiennej i
symbolicznej,
 Brak elastyczności poznawczej, trudności w rozumieniu sensu,
trudności z uwagą,
 Rozumienie otoczenia, komunikatów wprost – problem z
rozumieniem dowcipów, metafor, przenośni, przysłów,
podtekstów, z rozumieniem perspektywicznym,
 Zdolności wyspowe – około 5 – 15 % dzieci

13. Obraz dziecka autystycznego
 Duże dysproporcje w rozwoju
 Rozwój społeczno-emocjonalny często ok 1 roku
życia lub niżej a rozwój poznawczy i ruchowy w
miarę adekwatny
 Komunikacja: mowa ma służyć komunikowaniu, u
dzieci autystycznych nie zawsze tak jest; poczucie,
że dziecko mówi ale się nie komunikuje
 Potrzeby dziecka:
bezpieczeństwo
adekwatny kontakt
stałość i powtarzalność
struktura dnia zmiany wprowadzane stopniowo

14. Metody pracy z dziećmi autystycznymi
 Behawioralne i rozwojowe
 Dyrektywne i niedyrektywne
Nie ma jednej najlepszej metody pracy
Wiedząc co chcemy w dziecku rozwinąć wybieramy
takie oddziaływanie, które będzie odpowiadało na
rozwojowe i wychowawcze potrzeby dziecka

15. Metody niedyrektywne
 C. Rogers, nurt psychologii humanistycznej, która podkreśla
znaczenie podmiotowości człowieka
 H. Olechnowicz, niedyrektywność to przede wszystkim
powstrzymywanie się od wydawania poleceń w sytuacji
terapeutycznej i podczas zabawy
Korzyści – obniżenie lęku,
- uczenie zachowań potrzebnych, użytecznych w środowisku i
życiu codziennym
- Znaczenie rozwoju osobowego – rozwój tożsamości, „ja
osobowego”,
- Docenienie inwencji dziecka, „wejście w jego świat” aby stał
się dzięki temu szerszy – metafora muszli- A. Gardziel

16. Metody dyrektywne
 Główne założenia terapii dyrektywnych to
kształtowanie zachowań adaptacyjnych lub redukcja
zachowań niepożądanych
 Sposób prowadzenia terapii opiera się na
przekonaniu, że w dowolny sposób można
kształtować zachowanie poprzez odpowiednie
manipulowanie.
 Celem tej terapii jest nauczenie dziecka przede
wszystkim zachowań adaptacyjnych potrzebnych do
uzyskania jak najwyższego poziomu samodzielności i
adaptacji do otoczenia
 Generalizowanie i utrzymywanie efektów w czasie,

17. Metody
dyrektywne niedyrektywne
 Korzystne gdy chcemy
„wyuczyć” umiejętności,
pokazać „jak coś należy
wykonać”
 Przydatne u nauczaniu
czynności, np. z obszaru
rozwoju samoobsługi
 Tworzenie reguł i zasad
postępowania – aspekt
wychowawczy
 Tworzenie schematów
czynnościowych
 Korzystne gdy chcemy
wzmacniać
inicjatywy/pomysły płynące
od dziecka
 Nauczyciel dołącza się do
dziecka, nie realizuje
własnego pomysłu ale
pomaga zrealizować
„pomysł dziecka”
 Znaczenie naśladowania
dziecka przez dorosłego –
obniża lęk dziecka

19. Zasady terapii niedyrektywnych
Virginia Axline sformułowała osiem podstawowych zasad pracy z
dzieckiem:
1. Ustanowienie porozumienia, wytworzenie przez terapeutę ciepłych,
przyjacielskich stosunków z dzieckiem.
2. Całkowita akceptacja dziecka – takiego jakim ono jest.
3. Wytworzenia atmosfery swobody, zapewnienie dziecku możliwości
pełnego wyrażania swoich uczuć.
4. Rozpoznawanie i odzwierciedlanie uczuć dziecka przez terapeutą.
5. Szanowanie dziecka. Terapeuta traktuje dziecko jako zdolne do
rozwiązania własnych problemów i za to odpowiedzialne.
6. Dziecko kieruje przebiegiem spotkań.
7. Terapeuta nie przyspiesza terapii.
8. Przypisywanie dużego znaczenia do określonych ograniczeń
(dziecku nie wolno niczego niszczyć, atakować innych osób,
terapeuta nie może narażać dziecka na niebezpieczeństwo)

20. Budowanie dobrego kontaktu –
zadanie nauczyciela
1. Nawiązanie kontaktu wzrokowego – na poziomie
oczu dziecka przy każdej czynności i poleceniu.
2. Wydawanie jasnych, krótkich poleceń.
3. Korzystne jest siedzenie na przeciwko dziecka
później - obok niego.
4. Kontakt twarzą w twarz – kontrolowanie wzroku
dziecka.
5. Ważna jest ekspresja twarzy i mowy (na początku
„przerysowanie emocji”).
6. Struktura, rytuał zajęć (miejsce, czas, osoba), plan
dnia i pracy, miejsce – muszą być dobrane do
możliwości dziecka

21. Zaburzenia komunikacji u dzieci
autystycznych
 brak gotowości emocjonalnej do porozumiewania
się z otoczeniem,
 brak umiejętności mówienia i rozumienia,
 brak gotowości do mówienia (mutyzm),
 nadużywanie wyrażeń stereotypowych,
 brak reakcji na polecenia,
 brak lub odroczenie odpowiedzi na pytania,
 brak gestów wspomagających mówienie,
 nadmiar stereotypii ruchowych

22. Komunikacja – jak ją rozwijać
 Jak komunikuje się nauczyciel? Znaczenie mowy ciała
– ruch ciała, mimika twarzy, głos, kontakt wzrokowy,
znaczenie wzmocnień społecznych
 Wzmacnianie inicjatyw komunikacyjnych płynących od
dziecka
 Reagowanie na inicjatywy dziecka wtedy gdy one się
pojawiają
 Inicjatywa komunikacyjna dziecka to słowo, dźwięk,
gest ale czasem tylko zwrócenie głowy w kierunku
drugiej osoby
 Znaczenie naprzemienności – komunikowanie się jest
czynnością naprzemienną – zabawy wg wzoru „Raz ja
raz ty”

23. Cele terapeutyczne w pracy z dziećmi
autystycznymi na etapie
przedszkolnym
 Dążenie do wyłonienia się dziecka jako osoby
 Dostarczenie środków komunikacji ze sobą i
innymi a przez to rozwój autonomii
 Rozwój relacji
 Doświadczenie własnego ciała i swych granic
fizycznych i psychicznych

24. Zabawa terapeutyczna w pracy z
dziećmi autystycznymi
Znaczenie zabawy;
 umożliwia utrzymanie rozluźnienia potrzebnego do
pokonania fobii i lęków i ciągłego wysiłku
 Umożliwia powstanie komunikacji najpierw poprzez
spojrzenie, potem gesty oraz gdy o coś prosi
 Kontakt wzrokowy pozwoli dziecku naśladować,
odkryć swoje ciało, odróżniać osoby od przedmiotów,
odnaleźć się w czasie i przestrzeni,
 Pozwala nauczyć dziecko kierowania swoim ciałem

25. Zabawa terapeutyczna
praktycznie
 Niczego nie narzucamy
 Szukamy, wzmacniamy aktywność/inicjatywę dziecka
 Dołączamy się do dziecka naśladując/odzwierciedlając
aktywność dziecka
 Przekształcanie aktywności w zabawę, wzbogacenie i
rozwinięcie aby nie stała się mechaniczna
 Aktywności umożliwiające interakcję
 To interakcja jest celem a nie nauczenie dziecka czegoś
 Znaczenie miejsca i przedmiotów – przestrzeń
„nieprzeładowana” bodźcami i przedmiotami
 Zabawki odwracające uwagę od relacji z osobą
usuwamy

26. Integracja w przedszkolu
ograniczenia i perspektywy
 Liczba dzieci
 Jakość przestrzeni
 Jeden nauczyciel w
grupie
 Możliwość pracy w małej
grupce w czasie zabawy
dowolnej
 „Mam wpływ na
kształtowanie
przestrzeni wokół”
 Czy lubisz dzieci?
 Czy lubisz się z nimi
bawić?
 Czy zależy Ci na dobrym
kontakcie i więzi z
dziećmi?
 Czy dzieci to widzą i
czują?

27. DZIĘKUJĘ
Grażyna Banach - Kociołek