2. İkinci nəşr: avqust 2005
Üçüncü nəşr: oktyabr 2005
Dördüncü nəşr: avqust 2008
Beşinci nəşr: avqust 2008
Altıncı nəşr: yanvar 2009
www.harunyahya.org - www.harunyahya.net
2
3. İÇİNDƏKİLƏR
Giriş
Sülh və təhlükəsizliyin qaynağı: İslam əxlaqı
Qurana görə müharibənin hökmü
Din adı altında terror törədənlərin iç üzü
İslamın əhli-kitaba baxışı
İslam Orta şərqə sülh və hüzur gətirmişdir
Terrorizmin mənşəyi: darvinizm və materializm
Nəticə: qərb dünyası üçün təkliflər
Təkamül yalanı
OXUCUYA
3
4. Bu kitabda və digər işlərimizdə təkamül nəzəriyyəsinin
süqutuna xüsusi bir yer ayrılmasının səbəbi bu nəzəriyyənin
hər cür din əleyhdarı olan fəlsəfənin təməlini meydana
gətirməsidir. Yaradılışı və dolayısilə, Allah`ın varlığını inkar
edən darvinizm 150 ildir ki, bir çox insanın imanını itirməsinə
və ya şübhəyə düşməsinə səbəb olmuşdur. Buna görə də bu
nəzəriyyənin yalan olduğunu gözlər önünə gətirmək
əhəmiyyətli imani bir vəzifədir. Bu əhəmiyyətli xidmətin
bütün insanlığa çatdırılması isə zəruridir. Bəzi oxucularımız
ola bilər ki, yalnız bir kitabımızı oxumaq imkanı tapa bilər.
Bu səbəblə, hər kitabımızda bu mövzuya xülasə də olsa yer
ayrılması uyğun hesab edilmişdir.
Qeyd edilməsi lazım olan başqa bir xüsus da bu
kitabların məzmunu ilə əlaqədardır. Yazıçının bütün
kitablarında imani mövzular Quran ayələri yönündə izah
edilir və insanlar Allah`ın ayələrini öyrənməyə və yaşamağa
dəvət edilirlər. Allah`ın ayələri ilə əlaqədar bütün mövzular
oxucuda heç bir şübhə və ya sual buraxmayacaq şəkildə
açıqlanmışdır.
Bu mövzuda istifadə edilən səmimi, sadə və səlis üslub
isə kitabların hamı tərəfindən rahat başa düşülməsini təmin
edir. Bu təsirli və sadə izah sayəsində kitablar “bir nəfəsə
oxunan kitablar” ibarəsinə tam uyğun gəlir. Dini qəti şəkildə
rədd edən insanlar belə bu kitablarda bildirilən həqiqətlərdən
təsirlənir və yazılanların doğruluğunu inkar edə bilmirlər.
Bu kitab və yazıçının digər əsərləri oxucular tərəfindən
şəxsən oxuna biləcəyi kimi, qarşılıqlı söhbət mühiti şəklində
də oxuna bilər. Bu kitablardan istifadə etmək istəyən bir qrup
oxucunun kitabları bir yerdə oxumaları mövzu ilə əlaqədar öz
təfəkkür və təcrübələrini də bir-birlərinə ötürmək baxımından
faydalıdır.
4
5. Bununla belə, yalnız Allah`ın razılığı üçün yazılan bu
kitabların tanınmasında və oxunmasında iştirak etmək də
böyük bir xidmətdir. Çünki yazıçının bütün kitablarında isbat
və razı salıcı yön son dərəcə güclüdür. Bu səbəblə, dini izah
etmək istəyənlər üçün ən təsirli üsul bu kitabların digər
insanlar tərəfindən də oxunmasının təşviq edilməsidir.
Kitabların arxasına yazıçının digər əsərlərinin
təqdimatının əhəmiyyətli səbəbləri vardır. Bu sayədə kitabı
nəzərdən keçirən şəxs yuxarıda yazılan xüsusiyyətləri daşıyan
və oxumaqdan xoşlandığını ümid etdiyimiz bu kitabla eyni
xüsusiyyətlərə sahib daha bir çox əsərin olduğunu görəcək,
imani və siyasi mövzularda faydalana biləcəyi zəngin bir
qaynağın mövcudluğuna şahid olacaq.
Bu əsərlərdə digər bəzilərində görülən, yazıçının şəxsi
qənaətlərinə və şübhəli qaynaqlara əsaslanan izahlara,
müqəddəsata qarşı lazım olan ədəb və hörmətə diqqət
yetirilməyən üslublara, şübhəli və həmçinin incidici yazılara
rast gələ bilməzsiniz.
YAZIÇI VƏ ƏSƏRLƏRİ HAQQINDA
Harun Yəhya təxəllüsündən istifadə edən yazıçı Adnan
Oktar 1956-cı ildə Ankarada anadan olmuşdur. İbtidai və orta
təhsilini Ankarada almışdır. Daha sonra İstanbul Memar
Sinan Universitetinin İncəsənət fakültəsində və İstanbul
Universitetinin Fəlsəfə bölməsində təhsil almışdır. 1980-ci
illərdən bu yana imani, elmi və siyasi mövzularda bir çox əsər
hazırlamışdır. Bununla yanaşı, yazıçının təkamülçülərin
saxtakarlıqlarını, iddialarının əsassızlığını və darvinizmin
qanlı ideologiyalarla olan qaranlıq əlaqələrini ortaya qoyan
çox əhəmiyyətli əsərləri vardır.
5
6. Harun Yəhyanın əsərləri təxminən 30.000 şəklin olduğu
cəmi 45.000 səhifəlik külliyyatdır və bu külliyyat 60 fərqli
dilə tərcümə edilmişdir.
Yazıçının təxəllüsü inkarçı düşüncəyə qarşı mübarizə
aparan iki peyğəmbərin xatirəsinə hörmət olaraq adlarını yad
etmək üçün Harun və Yəhya adlarından götürülmüşdür.
Yazıçı tərəfindən kitabların üz qabığında Rəsulullahın
möhürünün olmasının simvolik mənası isə kitabların
məzmunu ilə əlaqədardır. Bu möhür Qurani-kərimin Allah`ın
son kitabı və son sözü, Peyğəmbərimizin (s.ə.v)
xatəmül-ənbiya olduğunun rəmzidir. Yazıçı bütün
yayınlarında Quranı və Rəsulullahın sünnəsini özünə rəhbər
etmişdir. Bu surətlə, inkarçı düşüncə sistemlərinin bütün
təməl iddialarını bir-bir ortadan qaldırmağı və dinə qarşı
yönələn etirazları tam susduracaq son sözü söyləməyi
hədəfləmişdir. Böyük hikmət və kamal sahibi olan
Rəsulullahın möhüründən bu son sözü söyləmək niyyətinin
duası olaraq istifadə edilmişdir.
Yazıçının bütün işlərindəki ortaq hədəf Quranın təbliğini
dünyaya çatdırmaq, beləliklə, insanları Allah`ın varlığı, birliyi
və axirət kimi təməl imani mövzular üzərində düşünməyə
sövq etmək və inkarçı sistemlərin əsassız təməllərini və azğın
tətbiqlərini gözlər önünə çəkməkdir.
Necə ki, Harun Yəhyanın əsərləri Hindistandan
Amerikaya, İngiltərədən İndoneziyaya, Polşadan Bosniya-
herseqovinaya, İspaniyadan Braziliyaya, Malayziyadan
İtaliyaya, Fransadan Bolqarıstana və Rusiyaya qədər
dünyanın əlavə bir çox ölkəsində sevilərək oxunur. İngilis,
fransız, alman, italyan, ispan, portuqal, urdu, ərəb, alban, rus,
boşnaq, uyğur, İndoneziya, Malayziya, benqal, serb, bolqar,
Çin, Danimarka və İsveç dili kimi bir çox dilə tərcümə edilən
əsərlər xaricdə geniş oxucu kütləsi tərəfindən izlənilir.
6
7. Dünyanın dörd tərəfində fövqəladə təqdir toplayan bu
əsərlər bir çox insanın iman etməsinə, bir çoxunun da
imanında dərinləşməsinə vəsilə olur. Kitabları oxuyub
araşdıran hər kəs bu əsərlərdəki hikmətli, dolğun, asan aydın
olan və səmimi üslubun, ağıllı və elmi yanaşmanın fərqində
olar. Bu əsərlər sürətli təsir etmə, qəti nəticə vermə, etiraz və
təkzib edilə bilinməyən xüsusiyyətləri daşıyır. Bu əsərləri
oxuyan və üzərində ciddi şəkildə düşünən insanların artıq
materialist fəlsəfəni, ateizmi və digər azğın görüş və
fəlsəfələrin heç birini səmimi olaraq müdafiə etmələri
mümkün deyil. Bundan sonra müdafiə etsələr də, ancaq
romantik inadla müdafiə edəcəklər. Çünki fikri dayaqları
aradan götürülmüşdür. Dövrümüzdəki bütün inkarçı
cərəyanlar Harun Yəhya külliyyatı qarşısında fikirlə məğlub
olmuşlar.
Şübhəsiz, bu xüsusiyyətlər Quranın hikmət və ifadə
təsirliliyindən qaynaqlanır. Yazıçı bu əsərlərə görə öyünmür,
yalnız Allah`ın hidayətinə vəsilə olmağa niyyət etmişdir.
Bundan başqa, bu əsərlərin çap və nəşrində hər hansı bir
maddi qazanc hədəflənməmişdir.
Bu həqiqətlər göz önünə gətirildikdə insanların
görmədiklərini görmələrini təmin edən, hidayətlərinə vəsilə
olan bu əsərlərin oxunmasını təşviq etməyin də çox
əhəmiyyətli xidmət olduğu ortaya çıxır.
Bu qiymətli əsərləri tanıtmağın yerinə insanların
zehinlərini bulandıran, fikri qarışıqlıq meydana gətirən, şübhə
və tərəddüdləri aparmaq və imanı qurtarmaq üçün güclü və iti
təsiri olmadığı ümumi təcrübə ilə sabit olan kitabları yaymaq
isə əmək və zaman itkisinə səbəb olar. İmanı qurtarmaq
məqsədindən çox yazıçının ədəbi gücünü vurğulamağa
yönələn əsərlərdə bu təsirin əldə edilə bilməyəcəyi məlumdur.
Bu mövzuda şübhəsi olanlar varsa, Harun Yəhyanın
7
8. əsərlərinin tək məqsədinin dinsizliyi yox etmək və Quran
əxlaqını yaymaq olduğunu, bu xidmətdəki təsir,
müvəffəqiyyət və səmimiyyətin açıq şəkildə göründüyünü
oxucuların ümumi qənaətindən anlaya bilərlər.
Bilmək lazımdır ki, dünyadakı zülm və qarışıqlıqların,
müsəlmanların çəkdiyi əziyyətlərin təməl səbəbi dinsizliyin
fikri hakimiyyətidir. Bunlardan xilas olmağın yolu isə
dinsizliyin fikirlə məğlub edilməsi, iman həqiqətlərinin ortaya
qoyulması və Quran əxlaqının insanların qavrayıb yaşaya
biləcəkləri şəkildə izah edilməsidir. Dünyanın gündən-günə
daha çox büründüyü zülm, fəsad və qarışıqlıq mühiti diqqətə
alındığında bu xidmətin mümkün qədər sürətli və təsirli
şəkildə edilməsinin lazım olduğu aydındır. Əks halda, çox
gec ola bilər.
Bu əhəmiyyətli xidmətdə öndərliyi üzərinə götürən Harun
Yəhya külliyyatı Allah`ın izni ilə 21-ci əsrdə dünya
insanlarını Quranda təsvir edilən hüzur, sülh, düzgünlük,
ədalət, gözəllik və xoşbəxtliyə daşımağa vəsilə olacaq.
GİRİŞ
2001-ci il, sentyabrın 11-də ABŞ-ın iki böyük şəhərinə
qarşı təşkil edilən, minlərlə günahsız insanın ölməsi və
yaralanması ilə nəticələnən terror hücumlarını bir müsəlman
kimi qəti şəkildə lənətləyir və Amerika xalqına başsağlığı
veririk. Bu hücumlar terrorun əsl mənbəyi ilə əlaqədar olan çox
əhəmiyyətli bir mövzunu dünyanın diqqət mərkəzinə gətirdi və
bu vasitə ilə İslamın sülh və xeyirxahlıq dini olmasını, insanlara
mərhəməti və ədaləti əmr etdiyini bütün dünyaya geniş bir
şəkildə göstərdi. Ayrı-ayrı ölkələrin liderləri, dünyanın ən
nüfuzlu mətbuat vasitələri, televiziya və radiolar həqiqi İslamın
8
9. terrorizm və gərginliyə heç bir zaman izn vermədiyini, onun
insanlar və cəmiyyətlər arasında sülh yaradılmasını daim əmr
etdiyini öz cəmiyyətlərinə dəfələrlə bildirdilər. İslam dinini
yaxından araşdıran və Allah`ın Quranda əmr etdiyi həqiqi İslam
dinini yaxşı tanıyan əksər qərbli çevrələr “İslam” və “terror”
kəlmələrinin birlikdə işlədilməsinin qətiyyən mümkün
olmadığını, ilahi dinlərin heç bir şəkildə gərginliyə və
amansızlığa yol vermədiyini bütün açıqlığı ilə ortaya qoydular.
Bu kitabın mövzusu da lənətlədiyimiz bu vəhşiliyin
qaynağının qətiyyən ilahi bir din olmaması, xüsusilə İslamda
terrora yer olmaması həqiqəti ilə birbaşa bağlıdır. İslam dininin
yeganə mənbəyi olan Quranda və başda Peyğəmbərimiz hz.
Muhəmməd (s.ə.v) olmaqla tarix boyu yaşamış bütün
müsəlman rəhbərlərin fəaliyyətində və nəsihətlərində bu
həqiqət tam açıqlığı ilə ortaya çıxır. Bu səbəblə də İslamın
terroru qadağan etdiyini və terrorizmi, vəhşiliyi, bütün insani
olmayan əməlləri, amansızlığı və qəddarlığı haram
buyurduğunu bu kitabda Quran ayələrinin işığında tarixi
nümunələrlə və bütün dəlilləri ilə ortaya qoyacağıq.
Bəlli olduğu kimi, əsrlərdir dünyanın müxtəlif
bölgələrində müxtəlif terror əməliyyatları həyata keçirilir. Hər
biri fərqli qruplar tərəfindən və müxtəlif məqsədlərlə həyata
keçirilən bu əməliyyatlara görə məsuliyyəti bəzən bir
kommunist təşkilatı, bəzən bir faşist qrupu, bəzən də radikal və
ya separatçı dairələr öz üzərinə götürür. Amerika kimi ölkələr
tez-tez irqçi və marginal terror qrupları tərəfindən
gerçəkləşdirilən hücumlara məruz qaldığı halda, Avropa
ölkələrində çeşidli terror təşkilatları tərəfindən irimiqyaslı və
amansız terror aktları həyata keçirilməkdədir. Yunanıstanda
“17 noyabr”, Almaniyada RAF, İspaniyada ETA, yenə
Almaniyada neonasist qruplar, İtaliyada “Qızıl toqaylar” və
daha neçə-neçə təşkilat səslərini terror və amansızlıq üsulları ilə
9
10. eşitdirməyə çalışır, heç bir günahı olmayan, müdafiəsiz
insanları vəhşicəsinə qətlə yetirirlər. İnkişaf edən və dəyişən
dünya şərtləri ilə birlikdə terrorizm də dəyişir, inkişaf edən
texnologiyaya əsaslanaraq əldə etdiyi yeni imkanlarla öz təsir
dairəsini və gücünü günbəgün artırır. Terrorizmin əhatə dairəsi
və təsir gücü xüsusilə də internet kimi kütləvi kommunikasiya
vasitələrinin imkanları hesabına daha da genişlənir.
ABŞ və Avropadakı kimi, qərb mənşəli təşkilatlarla
yanaşı, orta şərq mənşəli terror təşkilatları da var. Belə ki,
dünyanın dörd bir tərəfindəki terror hadisələrinin məsuliyyətini
məhz bu qruplar öz üzərinə götürür və öz əməllərini həyata
keçirməkdə davam edir. Ancaq burada çox önəmli olan bir faktı
da vurğulamaq lazımdır. Belə terror əməlləri həyata keçirən
insanların xristian, müsəlman və ya yəhudi olması bəzi dairələri
yanlış qənaətlərə gəlməyə sövq edir və onların ilahi dinlərin
mahiyyəti ilə əsla uyğun gəlməyən iddialarla çıxış etməsinə
səbəb olur. Terrorçular müsəlman olsa və bu, onların paspor-
tunda yazılsa belə, belələrinin törətdiyi cinayətlərə “İslam terro-
ru” deyilə bilməz. Bu sözlər eyni qaydada xristian və
yəhudilərə də aiddir. Terrorçular xristian olsalar, onların bu
vəhşiliyinə “xristian terroru” və ya yəhudi olsalar, “yəhudi
terroru” da deyilə bilməz. Çünki kitabın növbəti bölmələrində
də araşdırdığımız kimi, günahsız insanların ilahi bir din adı
altında öldürülməsi mümkün deyil. Yaddan çıxarmaq olmaz ki,
sentyabrın 11-də Nyu-York və Vaşinqtonda qətlə yetirilmiş
insanlar arasında hz. İsanı sevənlər (xristianlar), hz. Musanı
sevənlər (yəhudilər) və müsəlmanlar da vardı. Bu günahsız
insanları öldürmək Allah`ın bu əməli bağışlaması xaricindədir
və cəhənnəm əzabı ilə nəticələnən böyük bir günahdır. Dinə
inanan, qəlbində Allah qorxusu olan bir insan heç bir zaman
belə bir şeyi etməz.
10
11. Belə bir vəhşiliyi törədənlər (onlar hansı dinə mənsub
olduqlarını iddia edirlərsə etsinlər) bunu ancaq dinə təcavüz
etmək məqsədi ilə etmiş ola bilər. Onların məqsədi dini
insanların gözündən salmaq, insanları dindən soyutmaq,
dindarlara qarşı nifrət və reaksiya yaratmaq ola bilər. Buna görə
də günahsız insanlara qarşı din adı altındakı hər bir təcavüz,
əslində, dinin özünə qarşı edilmiş bir təcavüzdür.
Din sevgini, mərhəməti, sülhü əmr edir. Terrorizm isə
dinin əksinədir, yəni mərhəmətsizdir, qan tökmək, öldürmək,
acı çəkdirmək, faciələr yaratmaq istəyir. Buna görə də bir terror
aktının səbəbini tapmaq istəyərkən onun qaynağını dində və
dindarlıqda deyil, dinsizlikdə axtarmaq lazımdır. Belə amansız
və vəhşi hadisələrin mənbəyini faşist, kommunist, irqçi,
materialist düşüncəli insanlarda axtarmaq lazımdır.
Terrorçuların hansı adı daşıması, şəxsiyyət vəsiqələrində nə
yazılması önəmli deyil. Bir adam günahsız insanları gözünü də
qırpmadan öldürürsə, deməli, o adam, əlbəttə ki, dindar deyil
və mütləq dinsizdir. Beləsi Allah`dan qorxmayan, məqsədi
yalnız qan tökmək və əzab vermək olan bir canidir. Bu səbəblə
də “İslam terroru”, “yəhudi terroru”, “xristian terroru” kimi
ifadələr son dərəcə xətalı və kökündən yanlış anlayışlardır.
Çünki İslam dinində də, digər iki ilahi dində də terrora,
vəhşiliyə, qəddarlığa və amansızlığa heç bir şəkildə yer yoxdur.
Əksinə, terror adlandırdığımız əməllər (yəni günahsız insanlara
qarşı işlənən cinayətlər) İslama görə böyük günahdır. İslama
görə, müsəlmanlar terrorizm kimi vəhşi və qeyri-insani
əməllərin qarşısını almaq, yer üzünə sülh, rahatlıq və ədalət
gətirmək missiyasını daşıyırlar.
11
12. İSLAM ƏXLAQI SÜLHÜN
VƏ TƏHLÜKƏSİZLİYİN MƏNBƏYİDİR
Bir din adına ortaya çıxdığını bildirən insanların bir
qismi o dini səhv anlamış və səhv tətbiq etmiş ola bilər. Bu
səbəblə də həmin insanlara baxaraq o din haqqında fikir
söyləmək yanlış olar. Bir dini tanımağın ən doğru yolu o dinin
müqəddəs qaynağını araşdırmaqdır. İslamın müqəddəs mənbəyi
Qurandır. Quran əxlaqı sevgi, şəfqət, mərhəmət, ədalət,
təvazökarlıq, fədakarlıq, xeyirxahlıq, xoşniyyətlilik və sülh
anlayışlarına əsaslanır. Bu əxlaqı həqiqi mənada yaşayan bir
müsəlman son dərəcə kübar, gözütox, dərin düşüncəli, incə
ruhlu, təvazökar, ədalətli, xoşniyyət, səmimi, etibarlı və
hərtərəfli şəkildə kamil bir insan olur, ətrafındakılara da sevgi,
sayğı, rahatlıq və həyat sevinci bəxş edir.
İslam sülh dinidir
Terrorun başlıca mənası qeyri-hərbi, yəni mülki
hədəflərə qarşı siyasi məqsədlə zor istifadə etməkdir. Başqa
sözlə desək, terrorun hədəfləri tamamilə günahsız olan dinc
insanlardır. Bu insanların yeganə “günahı” onun terrorçunun
gözündə qarşı tərəf, onlardan olmayan tərəf olmasıdır. Bu
səbəblə də terror günahsız insanlara qarşı zor tətbiq edilməsi
mənasına gəlir ki, bunun da heç bir əxlaqi anlamı və üzrlü
səbəbi yoxdur. Bu, Hitlerin və ya Stalinin cinayətləri kimi,
insanlığa qarşı işlənmiş günahdır.
Quran Allah`ın insanlara yolgöstərən olaraq endirdiyi bir
kitabdır və Allah Quranda insanlara gözəl əxlaqı əmr edir. Bu
əxlaqın əsasında isə sevgi, şəfqət, xoşniyyətlilik, xeyirxahlıq,
ədalət və mərhəmət kimi anlayışlar dayanır. Ərəb dilində
“İslam” kəlməsi “sülh” sözü ilə eyni mənanı daşıyır. İslam
özündə Allah`ın sonsuz mərhəmət və şəfqətini əks etdirən,
insanlara rahatlıq və sülh dolu həyat bəxş etmək üçün yer
12
13. üzünə endirilmiş bir dindir. Quran ayələrində insanlar yer
üzündə mərhəmətin, şəfqətin, xoş münasibətin və sülhün
yarana və yaşaya biləcəyi model olaraq məhz İslam əxlaqına
çağırılır. “Bəqərə” surəsinin 208-ci ayəsində belə buyurulur:
Ey iman gətirənlər! Hamınız bir yerdə sülhə
(İslama) gəlin! Şeytanın yolu ilə getməyin, çünki o,
sizin açıq düşməninizdir!
Ayədən də göründüyü kimi, Allah insanların əmin-
amanlığının onların Quran əxlaqına uyğun yaşaması ilə əldə
olunacağını bildirir.
Quran əxlaqına görə, bir müsəlman onların müsəlman
olub-olmamağından asılı olmayaraq, bütün digər insanlarla
mehriban və ədalətli davranmağa, zəifləri və günahsızları qoru-
mağa və yer üzündə fitnə-fəsadın qarşısını almağa borclu və
məsuldur. Fitnə-fəsad yer üzündə insanların əmin-amanlığını
və rahatlığını, sülhü pozan hər cür anarxiya və terror halıdır.
Bir ayədə də buyurulur ki, Allah fitnə-fəsadı sevməz! (Bəqərə,
205).
Bir insanın günahsız yerə öldürülməsi isə ən böyük fitnə-
fəsad nümunələrindən biridir. Allah Quranda bu vəziyyəti belə
açıqlayır:
...Kim bir kimsəni öldürməmiş və yer üzündə fitnə-
fəsad törətməmiş bir şəxsi öldürsə, o, bütün insanları
öldürmüş kimi olur. Hər kəs belə bir kimsəni diriltsə
(ölümdən qurtarsa), o, bütün insanları diriltmiş kimi
olur. (Maidə, 32)
Göründüyü kimi, tək bir insanı belə, bir kimsəni
öldürməmiş və yer üzündə fitnə-fəsad törətməmiş bir insanı
öldürən bir adam bütün insanları öldürmüş qədər böyük bir
günah qazanır. Bu halda, terrorçuların törətdiyi cinayətin,
soyqırımın və indi gündəmdə olan ifadə ilə desək, intihar
hücumlarının nə qədər böyük günah olması aydın görünür.
13
14. Allah terrorun bu əzazilliyinin axirətdəki “mükafatı”nın nə
olacağını belə bildirir:
Cəza ancaq insanlara zülm edənlərə, yer üzündə fitnə-
fəsad törədənlərə verilər. Məhz belələrini şiddətli əzab
gözləyir! (Şura, 42)
Bütün bunlar göstərir ki, günahsız insanlara qarşı terror
əməlləri hazırlamaq və onları həyata keçirmək İslama tamamilə
zidd bir işdir və heç bir müsəlman belə bir günah edə bilməz.
Əksinə, müsəlmanlar bu gün belə günah iş tutan insanların
qarşısını almaqla yer üzündəki fitnə-fəsadı aradan qaldırmağa
və bütün insanlara rahatlıq və əmin-amanlıq gətirməyə görə
məsuliyyət daşıyırlar. Müsəlmançılıq terrorla bir yerdə ola,
hətta birgə təsəvvür edilə bilməz, əksinə, İslam terrorun
qarşısındakı ən böyük maneə və terrorizm probleminin
çözülməsi yoludur.
Allah fitnə-fəsadı lənətləmişdir
Allah insanlara pislik etməkdən çəkinməyi əmr etmiş,
zülmü, əzab-əziyyəti, qəddarlığı, öldürməyi, qan tökməyi
qadağan etmişdir. Allah`ın bu əmrinə itaət etməyənlər isə ayədə
yazılan ifadə ilə desək, şeytanın yolu ilə gedənlər kimi tərif
edilmiş və açıq-aydın Allah`ın haram saydığı bir yolun
yolçuları adlandırılmışlar. Quranın bu mövzudakı bir çox
ayələrindən bəziləri belədir:
Allah`la əhd bağladıqdan sonra onu pozanlar,
Allah`ın birləşdirilməsini əmr etdiyi şeyləri qırıb-da-
ğıdanlar, yer üzündə fitnə-fəsad salanlar isə lənətə dü-
çar olacaqlar. Onları axirətin pis aqibəti gözləyir.
(Rəd, 25)
...Allah`ın verdiyi ruzidən yeyin-için, amma yer üzün-
də öz həddinizi aşaraq fəsad törətməyin. (Bəqərə, 60)
14
15. Yer üzü düzəldikdən sonra orada fəsad törətməyin.
Allah`a həm qorxu, həm də istəklə dua edin.
Həqiqətən, Allah`ın mərhəməti yaxşılıq edənlərə çox
yaxındır. (Əraf, 56)
Fitnə-fəsadla, günahsız insanları öldürməklə, üsyan və
zülmlə yer üzündə müvəffəqiyyət qazanacaqlarını zənn edən
insanlar böyük yanlışlıq içindədir. Çünki Allah həm də terror
və amansızlıq anlamına gələn hər cür fitnə-fəsadı, əzazilliyi
yasaqlamış, bu əməllərə qurşananları lənətləmiş və bir ayəsində
də: “Allah fitnə-fəsad törədənləri sevməz! (Yunis, 81)” -
deyə buyurmuşdur.
Ancaq bu gün də dünyanın hər tərəfində terror hadisələri
və soyqırımları yaşanmaqda, günahsız insanlar vəhşicəsinə
öldürülməkdə, süni səbəblər əsasında bir-biri ilə düşmən edilən
cəmiyyətlər ölkələri qana bulaşdırmaqdadır. Bir-birindən fərqli
tarixlərə, mədəniyyətlərə və ictimai quruluşlara malik olan
ölkələrdə meydana gələn belə qanlı hadisələrin hər ölkədə
özünəməxsus səbəbləri ola bilər. Ancaq tam aydın olan məsələ
budur ki, bu vəhşətin əsl səbəbləri dinin insanlara gətirdiyi
sevgi, sayğı və xoş münasibətə dayanan gözəl əxlaqdan
kənardakı nəsnələrdə gizlənir. Dinsizliyin bir nəticəsi olaraq
Allah qorxusuna malik olmayan və axirətdə hesabat
verəcəklərinə inanmayan, bu səbəblə də: “Necə olsa kimsəyə
hesabat verməyəcəyəm”, -deyə düşünən, hər cür insafsızlığı,
əxlaqsızlığı və vicdansızlığı asanlıqla edə bilən kütlələr
yaranmaqdadır. Allah və din adı altında ortaya çıxan, amma
Allah`ın lənətlədiyi günahları etmək üçün təşkil olunan ikiüzlü
insanların varlığına Quranda da işarə edilmişdir. Bir ayədə
Allah`a and içib Peyğəmbəri öldürmək üçün plan quran doqquz
kişilik dəstədən belə bəhs olunur:
Şəhərdə doqquz kişi var idi ki, onlar yer üzündə fitnə-
fəsad törədər, əsla yaxşı bir iş görməzdilər. Onlar öz
15
16. aralarında Allah`a and içib belə dedilər: “Biz gecə ona
və ailəsinə hücum edib öldürəcək, sonra da onun
qəyyumuna deyəcəyik ki, biz onların (kimlər
tərəfindən) öldürüldüyünü görməmişik və biz,
həqiqətən, doğru danışırıq!” Onlar bir hiylə qurdular.
Biz isə özləri də bilmədən hiylələrinin cəzasını verdik.
(Nəml, 48-50)
Bu ayədə təsvir olunan hadisənin də bizə göstərdiyi kimi,
bəzi insanların Allah adına ortaya çıxmaları, hətta Allah`a and
içmələri, yəni onları çox dindar kimi göstərə biləcək
kəlmələrdən yararlanmaları o insanların heç də dinə uyğun olan
bir iş gördüklərini göstərmir. Əksinə, belələri Allah rizasına və
din əxlaqına tamamilə zidd olan işlər də görə bilərlər. Bu
məsələdə əsas meyar onların gördüyü işlərin mahiyyətinin nə
olmasıdır. Əgər onların gördüyü işlər ayədə də bildirildiyi kimi,
yer üzündə fitnə-fəsad törətmək və əsla yaxşı iş
görməməkdirsə, bilin ki, o adamlar həqiqi dindar ola bilməz və
onların məqsədi də dinə xidmət etmək deyil. Qəlbində Allah
qorxusu olan və həqiqi İslam əxlaqını anlayan bir insanın
amansızlıq, fitnə-fəsad tərəfdarı olması və bu tip əməllərə
qoşulması qətiyyən mümkün deyil. Bu səbəblə də terrorizm
probleminin həqiqi həlli yolu real İslamdır. Quranda bildirilən
gözəl əxlaq dərk edilərsə, insanlar düşmənçiliyi, davakarlığı və
xaos şəraitini özlərinə hədəf seçən qruplara tərəfdar olmaz,
onlarla birlik qurmaz. Çünki Allah Quranda insanlara fitnə-
fəsaddan uzaq olmağı əmr etmişdir.
(O şəxs səndən) ayrılan kimi yer üzündə fitnə-fəsad
törətməyə, əkini və nəsli məhv etməyə çalışar.
Halbuki, Allah fitnə-fəsadı sevməz! Ona: “Allah`dan
qorx!” - deyildiyi zaman lovğalıq onu günah
törətməyə vadar edər. Beləsinə cəhənnəm kifayətdir.
Ora nə pis məskəndir! (Bəqərə, 205-206)
16
17. Bu ayələrdən də anladığımız kimi, Allah`dan qorxan bir
insanın öz dövlətinə, millətinə, ümumən bəşəriyyətə ən kiçicik
də olsa bir zərər toxunduracaq hər hansı hərəkətə göz
yummasından hətta söz gedə bilməz. Allah`a və axirət gününə
inanmayan bir insan isə kimsəyə hesabat verməyəcəyini zənn
edərək hər cür pisliyi asanlıqla edə bilir. Bu gün də davam edən
bu böyük terror bəlasından qurtulmaq üçün ilk öncə atılması
lazım gələn addım dinsizliyin və din adı altında ortaya atılmış
səhv anlayışların maarifləndirmə yolu ilə aradan qaldırılması və
insanlara Allah qorxusunun və həqiqi Quran əxlaqının
aşılanmasıdır.
İMAN GƏTİRƏNLƏRİN
ÜZƏRİNƏ DÜŞƏN MƏSULİYYƏT
Yer üzərində baş verənlər onların özlərinə toxunmayanda
bundan narahat olmayan adamlar dinin insanlara qazandırdığı
fədakarlıq, qardaşlıq, dostluq, doğruluq və xidmət anlayışından
məhrum kimsələrdir. Belələri bütün həyatları boyu sadəcə
olaraq imkanlarından istifadə edir, insanlığın qarşılaşdığı
təhlükələrdən xəbərsiz bir şəkildə öz nəfslərini təmin etməyə
çalışırlar. Lakin Allah Quranda ətrafındakı insanlara həmişə
xeyir verən, ətrafındakı hadisələrə maraq göstərən, insanları
doğru yola çağıran bir əxlaqı üstün hal sayır. Ətrafındakı
adamlara heç bir faydası olmayan adamlarla insanlara daim
xeyir verən xeyirxah adamlar arasındakı fərq bir ayədə belə bir
müqayisə ilə açıqlanır:
Allah iki nəfər barəsində yenə belə bir məsələ
buyurdu: bu iki nəfərin biri dilsizdir, heç bir şeyə
gücü çatmaz. O, öz ağasına bir yükdür, onu hara
yollasa, xeyirlə qayıtmaz. O, heç doğru yolda olub
haqq-ədaləti əmr edən bir kimsə kimi ola bilərmi?!
(Nəhl, 76)
17
18. Ayədə də bildirildiyi kimi, doğru yolda olan, dininə
bağlı, Allah`dan qorxub-çəkinən, mənəvi dəyərlərə diqqət yeti-
rən, vətəninə, millətinə və insanlığa xidmət həvəsi ilə yaşayan
bir adam, şübhəsiz ki, yaşadığı cəmiyyətə böyük xeyir ve-
rəcəkdir. Buna görə də insanların həqiqi dini öyrənməsi və
Quranın göstərdiyi gözəl əxlaqı yaşaması son dərəcə vacibdir.
Belə üstün əxlaqla yaşayan insanları Allah bir ayəsində belə
tərif edir:
O kəslər ki, əgər onları yer üzündə yerləşdirsək,
namaz qılar, zəkat verər, yaxşı işlər görməyi əmr
edib, pis işlər görməyi qadağan edərlər. Bütün
işlərin sonu Allah`a aiddir. (Həcc, 41)
Allah yaxşılıq etməyi əmr etmişdir
Müsəlman Allah`ın əmrinə itaət edən, Quran əxlaqını
ciddi şəkildə tətbiq etməyə çalışan, dünyanı gözəlləşdirən və
abadlaşdıran, sülhün və rahatlığın hakimiyyətini bərqərar edən
insandır. Müsəlmanın məqsədi insanlara gözəllik, yaxşılıq və
xeyir verməkdir. “Qəsəs” surəsində bu şəkildə bildirilir:
...Allah sənə yaxşılıq etdiyi kimi sən də yaxşılıq et.
Yer üzündə fitnə-fəsad törətməyə cəhd göstərmə.
Həqiqətən, Allah fitnə-fəsad törədənləri sevməz!
(Qəsəs, 77)
İslam dinini qəbul edən bir insanın məqsədi Allah`ın
rizasını, rəhmətini və cənnətini qazanmaqdır. Bunun üçün də
onun çox ciddi səy göstərməsi, Allah`ın razı olacağı əxlaqı
dünya həyatında olarkən qazanması lazım gəlir. Bu əxlaqın ən
nəzərəçarpan xüsusiyyətləri isə mərhəmət, şəfqət, ədalət,
doğruculluq, rəhmdillilik, təvazökarlıq, xoşsifətlilik, fədakarlıq
və səbirlilikdir. Mömin insan adamlarla gözəl davranar, xeyir
18
19. işlər görməkdə yarışar, yaxşılıq və fədakarlıq edər. Allah
ayələrdə belə buyurur:
Biz göyləri, yeri və onların arasında olan hər şeyi
yalnız haqq-ədalətlə yaratdıq. Qiyamət vaxtı mütləq
gələcəkdir. Sən müşriklərdən yaxşıca üz döndər!
(Hicr, 85)
...Ata-anaya, qohum-əqrəbaya, yetimlərə,
yoxsullara, yaxın və uzaq qonum-qonşuya, yaxın
yoldaş və dostlara, müsafirlərə, sahib olduğunuz qul
və kənizlərə yaxşılıq edin! Həqiqətən, Allah özünü
bəyənənləri və lovğalıq edənləri sevməz! (Nisa, 36)
...Yaxşılıq etməkdə və pis əməllərdən çəkinməkdə
əlbir olun, günah iş görməkdə və düşmənçilik
etməkdə bir-birinizə kömək göstərməyin. Allah`dan
qorxun. Həqiqətən, Allah`ın əzabı şiddətlidir!
(Maidə, 2)
Ayələrdə də bildirildiyi kimi, Allah iman gətirənlərdən
insanlarla gözəl davranmağı, yaxşılıq mövzusunda bir-biri ilə
köməkləşməyi, fitnə-fəsaddan uzaq durmağı istəyir. Yaxşılıq
edənlər “... kim yaxşı bir iş görərsə, ona həmin işin onqat
əvəzi verilər” ayəsi ilə müjdələnməkdə, pislik edənlər isə “pis
bir iş görərsə, ona həmin işin misli qədər cəza verilər,
onlara haqsızlıq edilməz” (Ənam, 160) şəklində xəbərdar
olunmaqdadır.
Allah kitabında insanlara Özünü sinələrin içində olanı
bilən olaraq tanıtmış və hər cür pislikdən çəkinməyin lazım
olduğunu bildirmişdir. Bu halda, “Allah`a itaət edən (təslim
olan)” mənasını verən “müsəlman” sözünün xüsusiyyətlərini
daşıyan bir insanın terroru aradan qaldırmaq üçün mübarizə
aparacağı aşkar məsələdir.
Müsəlman öz ətrafında yaşayanlara laqeyd qalmaz və
əsla “mənə toxunmayan ilan min il yaşasın” məntiqi ilə
19
20. düşünməz. Çünki o, Allah`a təslim olmuşdur, Quran yolundadır
və yaxşılığın təmsilçisidir. Bu halda, müsəlman tətbiq olunan
zülmə və terrora qarşı da biganə və laqeyd qala bilməz. Heç bir
günah iş görməmiş günahsız insanları qətlə yetirən terrorun
həqiqətdə ən böyük düşməni müsəlmandır. İslam dini hər cür
terrora qarşıdır və o, daha əvvəldən, yəni hələ fikir
mərhələsindən terrora mane olur. İslam dini insanlar arasında
sülh və ədalətin hökm sürməsini daim əmr edir və insanları
fitnə-fəsaddan, qarışıqlıqdan və xaosdan çəkindirir.
Quran əxlaqı ədaləti vacib sayır
Allah`ın Quranda tərif etdiyi həqiqi ədalət insanlar
arasında heç bir fərq qoymadan ədalətlə hökm etməyi,
insanların haqqını qorumağı, zülmə əsla rəğbət göstərməməyi,
zalıma qarşı və məzlumun tərəfində olmağı əmr edir. Bu ədalət
hadisələri hərtərəfli dəyərləndirməyi, təmənnasız düşünməyi,
tərəfsizliyi, doğruluğu, xoş rəftarı, mərhəməti və şəfqəti tələb
edir. Məsələn, hadisələri təmkinlə qiymətləndirməyən, öz hiss-
həyəcanına qapılan bir insan sağlam qərar verməz, bu
duyğularının təsiri altında qalar. Halbuki, ədalətlə hökm edən
bir adam öz fərdi duyğu və düşüncələrini bir tərəfə qoymağı,
hər şərt və vəziyyətdə doğruların tərəfində olmağı, doğruluqdan
və düzlükdən əsla geri çəkilməməyi özünə məhz Quran əxlaqı
çərçivəsində yeganə düzgün yol kimi seçir. İnsan elə bir əxlaqa
sahib olmalıdır ki, öz mənafeyindən əvvəl qarşı tərəfi
düşünməli, özünə bir zərər gəlsə belə, əgər haqq qarşı
tərəfdədirsə, adil olmağı bacarmalıdır. Allah “Nisa” surəsinin
58-ci ayəsində: “... İnsanlar arasında hökm etdiyiniz zaman
ədalətlə hökm etməyinizi əmr edir”, - deyə buyurur. Başqa
bir ayəsində isə ədalətin bu insanın özünün və yaxınlarının
əleyhinə olsa belə, tətbiq olunmasını vacib buyurur:
20
21. Ey iman gətirənlər! Sizin özünüzün, ata-ananızın,
yaxın qohumlarınızın əleyhinə olsa belə, ədalətdən
möhkəm Allah şahidi olun! (Onlar) istər dövlətli
olsun, istər kasıb olsun, hər halda, Allah onların hər
ikisinə sizdən daha yaxındır. Nəfsinizin istəyinə
uyub haqdan üz çevirməyin! Əgər dilinizi əyib-
büzsəniz və ya boyun qaçırsanız, Allah etdiyiniz
işlərdən xəbərdardır! (Nisa, 135)
Allah`dan qorxub-çəkinən və axirət günündə sorğu-suala
çəkiləcəyini bilən bir insan Allah`ın razılığını qazanmaq üçün
ədalətlə hökm edər. Bilər ki, Allah bütün etdikləri ilə, söylədiyi
hər sözlə və ağlından keçən hər düşüncə ilə onu axirət günü
sorğuya çəkəcək və bunun qarşılığını görəcəkdir. Quranda
ədalətin tərifi mükəmməl və əhatəli bir şəkildə verilmiş, iman
edənlərə qarşılaşacaqları hadisələrin müqabilindəki davranışları
və ədalətin neçə tətbiq olunacağı bildirilmişdir. Bu isə iman
gətirənlərin işini xeyli asanlaşdırır və bu, onlar üçün Allah`dan
bir rəhmətdir. Bu səbəblə də iman gətirənlər həm Allah`ın
razılığını qazanmaq üçün, həm də rahat, təhlükəsiz və sülh
içində olan bir həyat yaşamaq üçün insanlar arasında ədaləti
qüsursuz şəkildə tətbiq etməyə görə məsuliyyət daşıyırlar.
Allah`ın Quranda əmr etdiyi ədalət dil, din, irq və etnik
mənşəyi nəzərə alınmamaq şərti ilə bütün insanlar arasında
bərabər şəkildə həyata keçirilən ədalətdir. Qurandakı ədalət
məkana, zamana və insanlara görə dəyişmir. Yaşadığımız
zamanda dünyanın hər tərəfində insanlar öz irqlərinə və ya
dərilərinin rənginə görə zalım və ədalətsiz rəftarla qarşılaşırlar.
Lakin Quran əxlaqında fərqli xalq və qəbilələrin yaradılmasının
hikmətlərindən biri insanların bir-birini tanımasının vacibliyi
şəklində izah olunur. Hamısı Allah`ın qulu olan fərqli millətlər
və ya qəbilələr bir-birini tanımalı, yəni bir-birinin fərqli
mədəniyyətini, dillərini, adətlərini, qabiliyyətini öyrənməlidir.
21
22. Müxtəlif irq və millətlərin olmasının məqsədi münaqişə və
savaşlar deyil, mədəni zənginlikdir. Bu müxtəliflik Allah`ın
yaratmasındakı gözəllikdir. Bir insanın uzun, digərinin qısa
boylu olması, bir insanın dərisinin ağ, digərinin sarı olması
insana hər hansı bir üstünlük gətirmədiyi kimi, bir əskiklik kimi
də xarakterizə edilə bilməz. Bunların hər biri Allah`ın təqdiri
ilə və böyük hikmətlə yaradılmışdır. Ancaq bu müxtəlifliyin
Allah`ın nəzərində heç bir əhəmiyyəti yoxdur. İman gətirən bir
insan yaxşı bilir ki, yeganə üstünlük təqva ilə, yəni Allah
qorxusu və Allah`a olan iman ilədir. Allah “Hucurat” surəsində
bu həqiqəti belə bildirir:
Ey iman gətirənlər! Biz sizi bir kişi və bir qadından
yaratdıq. Sonra bir-birinizi tanıyasınız deyə, sizi
xalqlara və qəbilələrə ayırdıq. Allah yanında ən hör-
mətli olanınız Allah`dan ən çox qorxanınız, pis əməl-
lərdən ən çox çəkinəninizdir. (Hucurat, 13)
Ayədə də bildirildiyi kimi, insanlar arasındakı mənşə
fərqinin heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Allah`ın tövsiyə etdiyi
ədalət anlayışı heç bir ayrı-seçkiliyə yol vermədən hər insana
qarşı bərabər, xoş münasibət və sülh şəraitində davranış
göstərməyi lazım bilir.
Bir cəmiyyətə qarşı bəslənən kin mömini
ədalətdən yayındırmaz
Bir insanın ədalətli qərar verməyinə, sağlam düşünmə-
yinə və ağıllı davranışına mane ola biləcək təsirlərdən biri onun
qarşısındakı insana və ya cəmiyyətə qarşı olan acığı, hirsi və
kinidir. Bu, bugünkü cahil cəmiyyətlərində olduqca geniş
yayılmış nöqteyi-nəzərdir. İnsanlar özlərinə müxalif gördükləri
adamlara qarşı hər cür ədalətsizliyi, əxlaqsızlığı asanlıqla edə
bilirlər. Bu adamın üzərinə etmədiyi günahları atır, onun
22
23. günahsız olduğunu bilsələr belə, bu adamın əleyhinə şahidlik
edə bilirlər. Əllərində bu adamın günahsızlığını sübut edən dəlil
olsa belə, onu ortaya çıxarmazlar. Hətta bu adamın başına
böyük bəla gəlməsi, haqsızlıqlarla qarşılaşması və yaxud da
zülm görməsi sözügedən insanlarda böyük sevinc yaradır. Ən
böyük narahatçılıqları isə ədalətin üstün gəlməsi və bu adamın
günahsızlığının ortaya çıxmasıdır.
Bu səbəblə də cahillər cəmiyyətində insanların bir-birinə
güvənməsi və bir-birinə etibar etməsi çox çətindir. Hər kəs
qarşısındakı adamdan bir an sonra pislik görməsi həyəcanı ilə
yaşayır. Bir-birinə etibarı itirmələri nəticəsində isə
yardımlaşma, xoş münasibət, şəfqət, mərhəmət, qardaşlıq kimi
insani xüsusiyyətlərini müəyyən müddət keçdikcə itirir, bir-
birinə nifrət bəsləyəcək həddə gəlib çatırlar.
Lakin iman gətirən bir insanın bir cəmiyyətə və ya insana
qarşı hiss etdiyi duyğular onun verdiyi qərarlara qətiyyən təsir
etmir. Möminlər onların qarşısındakı adam nə qədər pis əxlaqlı
olursa-olsun, nə qədər düşmənçilik davranışında olursa-olsun,
bir qərar vermək lazım gələrsə, bütün bu duyğularını bir kənara
qoyub ədalətlə davranar, ədalətlə qərar verər, ədaləti tövsiyə
edərlər. O adama münasibətdəki hissləri ağıllarının və
vicdanlarının önünə keçməz. Vicdanı ona hər zaman Allah`ın
əmr və tövsiyələrinə uymağı, gözəl əxlaqdan əsla geri
çəkilməməyi söyləyir. Çünki bu, Allah`ın iman gətirənlərə
Quranda göndərdiyi bir əmrdir. “Maidə” surəsində bu şəkildə
bildirilir:
Ey iman gətirənlər! Allah qarşısında sabitqədəm və
ədalətli şahidlər olun. Hər hansı bir camaata qarşı
olan kininiz sizi ədalətsizliyə sövq etməsin. Ədalətli
olun. Bu, təqvaya daha yaxındır. Allah`dan qorxun.
Allah etdiklərinizdən xəbərdardır! (Maidə, 8)
23
24. Ayədə də bildirildiyi kimi, Quran əxlaqı müsəlmandan
adil bir davranış sərgiləməyi tələb edir. İman gətirən bir adam
da ancaq Allah rizasını axtardığı zaman Allah yanında bir
razılıq qazanacağını bilir. Bundan başqa, gözəl əxlaqına şahid
olan hər insan bu adama güvənir, onun yanında rahat olur, hər
cür vəzifəni arxayınlıqla ona verə bilir. Belə adamlar hətta
düşmənləri tərəfindən də hörmətlə qarşılanır. Onların bu
davranışı hətta inkar edən bir çox insana nümunə olaraq
sonuncuların imana gəlməsinə vasitə ola bilər.
İslam fikir azadlığını müdafiə edir
İslam insanların fikir, düşüncə və ömür sürmək
azadlığını təmin edən və buna zəmanət verən bir dindir. İslam
insanlar arasında gərginliyi, anlaşılmazlığı, bir-biri haqqında
pis danışmağa və hətta mənfi düşüncəyə (zənnə) belə mane
olan və bunları yasaqlayan əmrlər gətirmişdir. İslam amansız
terror əməllərinə qətiyyətlə qarşı olduğu kimi insanlara hətta
fikrən də ən kiçik bir təzyiqin olmasını qadağan edir və bunu
yolverilməz sayır.
Dində məcburiyyət yoxdur. Şübhəsiz, doğruluq
azğınlıqdan aydın fərqlənir. (Bəqərə, 256)
Öyüd-nəsihət ver. Sən ancaq öyüd verənsən! Sən
onların üzərində hakim deyilsən! (Ğaşiyə, 21-22)
İnsanların bir dinə inanmaqda və ya o dinin ibadətlərini
tətbiq etməkdə çətinlik çəkməsi İslamın özünə və ruhuna ziddir.
Çünki İslamda səmimi iman müstəqil iradə və bu dini vicdanlı
şəkildə qəbul etmək yolu ilə mümkündür. Əlbəttə, müsəlmanlar
Quranda bildirilən əxlaqi gözəlliklərin tətbiq olunması üçün
bir-birinə xəbərdarlıq edə və onu təşviq edə bilərlər. Quran
əxlaqının insanlara ən gözəl sözlərlə çatdırılması bütün iman
gətirənlərin üzərinə düşən bir məsuliyyətdir. İman gətirənlər
24
25. “...İnsanları hikmətlə, gözəl öyüd-nəsihətlə Rəbbinin yoluna
dəvət et... (Nəhl, 125)” ayəsinin özünü təsdiqlənməsinin
işığında dinin gözəlliklərini izah edir, ancaq “İnsanları doğru
yola yönəltmək sənin borcun deyildir. Allah kimi istərsə,
onu doğru yola istiqamətləndirər. (Bəqərə, 272)” ayəsinə
uyğun davranırlar. Onlar əsla məcbur etməz və insanlara maddi
və ya mənəvi təzyiq göstərməzlər. Ya da dünyəvi bir imtiyaz
sahibi kimi tanınaraq adamları dini tətbiq etməyə
istiqamətləndirməzlər. Təbliğatlarının müqabilində mənfi cavab
aldıqları zaman müsəlmanların verdikləri cavab “Sizin öz
dininiz var, mənim də öz dinim! (Kafirun, 6)” şəklindədir.
Yaşadığımız dünyada xristian, yəhudi, buddist, hindu,
ateist, deist, bütpərəst kimi fərqli inanclara sahib olan insan
cəmiyyətləri var. Belə bir dünyada yaşayan müsəlmanlar
qarşılarındakı insanın inancı nə olursa-olsun xoşməramlı,
xeyirxah, bağışlayan olmaqla ədalətli və insanpərvər davranış
göstərməyə borcludur. İman edənlərin üzərinə düşən
məsuliyyət insanları Allah`ın dininə gözəllik, sülh və
xeyirxahlıqla dəvət etməkdir. Bu doğruları tətbiq edib-
etməmək, iman gətirib-gətirməmək qərarı qarşı tərəfə aiddir.
Bir adamı iman gətirməyə məcbur etmək, bəzi şeyləri zorla
qəbul etdirməyə çalışmaq Quran əxlaqına zidd olan bir
davranışdır. Necə ki, Allah Quranda iman gətirənlərə belə
xatırladır:
Əgər Rəbbin istəsəydi, yer üzündə olanların hamısı
iman gətirərdi. İnsanları iman gətirməyə sənmi
məcbur edəcəksən?! (Yunis, 99)
Biz onların nə dediklərini çox gözəl bilirik. Sən
onları zorla imana gətirən deyilsən. Sən mənim
təhdidimdən, əzabımdan qorxanlara Quranla öyüd-
nəsihət ver! (Qaf, 45)
25
26. İnsanları ibadət etməyə məcbur etmək İslama tamamilə
ziddir. Çünki inanc və ibadət sadəcə olaraq Allah`a
yönəldikdə və insanın öz seçimi ilə olduqda dəyərli olur.
Əgər bir sistem insanları inanc və ibadətə məcbur edirsə, bu
halda, insanlar o sistemdən qorxduqları üçün dindar olurlar.
Din baxımından məqbul olanlar isə budur ki, din vicdanların
tamamilə sərbəst buraxıldığı bir mühitdə Allah rizası üçün
yaşasın.
İslam tarixi bütün dinlərə hörmət göstərən və fikir
azadlığını öz əli ilə təsis edən müsəlman hökmdarlarının nəcib
əməlləri ilə zəngindir. Məsələn, Hindistan hökumətində işləyən
ingilis missioneri Tomas Arnold İslamın azadlıqsevər
xüsusiyyətini belə etiraf edir:
“...Nə qeyri-müsəlmanları qanunsuz şəkildə müsəlman
olmağa məcbur etmək təşəbbüslərinə, nə də xristianlığı
aradan qaldırmaq üçün zülm edilməsinə dair heç bir şey
eşidilməmişdir. Əgər xəlifələr bu ikisindən birinə izn
vermiş olsaydılar, Ferdinand və İzabellanın İslamı
İspaniyadan silib atdığı, XIV Luisin Fransada protestantlığı
bir cinayət səbəbi saydırdığı və yəhudilərin 350 il ərzində
İngiltərəyə ayaq basmadıqları qədər bir asanlıqla da
xristianlığı ölkələrindən çıxarıb ata bilərdilər. Asiyadakı
Şərq kilsəsi xristian dünyasının digər bütün bölgələri ilə
müştərək dini fəaliyyətdən üz çevirdiyindən özünü dinsiz
cəmiyyətlərdən sayan xristian dünyasının adıçəkilən
qisimlərinə kömək üçün heç bir təşəbbüs də edilməzdi.
Beləcə, günümüzə qədər Şərq kilsələrinin faktiki
varlıqlarını davam etdirmələri Muhəmmədin (s.ə.v) yolu ilə
gedən hökmdarların xristianlar qarşısında üstün bir
idarəetmə tərzi göstərməsinin ən güclü dəlillərindən
biridir”.1
26
27. Allah günahsız insanların öldürülməsini
haram sayır
Bir insanı günahsız yerə öldürmək Qurana görə ən böyük
günahlardan biridir:
...Hər kəs bir kimsəni öldürməmiş və yer üzündə
fitnə-fəsad törətməmiş bir şəxsi öldürsə, o, bütün
insanları öldürmüş kimi olur. Hər kəs belə bir
kimsəni diriltsə, o, bütün insanları diriltmiş olur.
Bizim peyğəmbərlərimiz İsrail oğullarına açıq
möcüzələrlə gəlmişdilər. Bundan sonra da onların
bir çoxu yer üzündə həddi aşdılar. (Maidə, 32)
Onlar Allah`la yanaşı, başqa bir tanrıya ibadət
etməz, Allah`ın haram buyurduğu cana nahaq yerə
qəsd etməz, zina etməzlər. Hər kəs bunu etsə,
cəzasını çəkər. (Furqan, 68)
Yuxarıdakı ayələrdən də göründüyü kimi, günahsız
insanları haqsız yerə öldürən adamlar böyük bir əzabla təhdid
edilirlər. Allah tək bir adamı öldürməyin bütün insanları öldür-
mək qədər ağır bir günah olduğunu buyurur. Allah`ın müəy-
yənləşdirdiyi həddi (yəni öz həddini) aşmayan mömin bir in-
sanın nəinki minlərlə günahsız insanı qətlə yetirmək, hətta bircə
insana belə zərər vermək ehtimalı yoxdur. Dünyada ədalətdən
qaçaraq cəzadan qurtulacaqlarını zənn edənlər öldükdən sonra
axirətdə Allah`ın hüzurunda verəcəkləri hesabdan əsla qaça
bilməyəcəklər. Elə bu səbəblə də ölümlərindən sonra Allah`a
hesab verəcəklərini bilən möminlər öz həddini aşmamaq üçün
böyük səy göstərirlər.
27
28. Allah möminlərə şəfqətli və mərhəmətli
olmağı əmr edir
Bir ayədə müsəlman əxlaqı belə izah edilir:
Sonra da iman gətirən və bir-birinə səbir tövsiyə
edən, mərhəmət tövsiyə edən kimsələrdən
olmaqdır. Onlar əməl dəftərləri sağ əllərinə
verilənlərdir. (Bələd, 17-18)
Allah`ın axirət günü qurtuluşa çatanlardan olmaları,
Onun rəhmətinə və cənnətinə qovuşa bilmələri üçün qullarına
endirdiyi əxlaqın ən önəmli xüsusiyyətlərindən biri ayədən də
göründüyü kimi, mərhəmətli tövsiyə edən kimsələrdən
olmaqdır.
Əsl mərhəmətin mənbəyi Allah sevgisidir. İnsanın
Allah`a olan sevgisi onun yaratdığı varlıqlara qarşı qəlbində bir
istilik duymasına səbəb olar. Allah`ı sevən insan onun
yaratdıqlarına qarşı doğrudan bir məhəbbət və yaxınlıq hiss
edir. Özünü və bütün insanları yaradan Rəbbimizə qarşı hiss
etdiyi bu güclü sevgi və bağlılığa görə, Quranda da əmr edildiyi
kimi, insanlara qarşı gözəl əxlaqla davranır. Bu gözəl əxlaqı
yaşaması sayəsində həqiqi mərhəmət ortaya çıxır. Ayələrdə bu
cür sevgi dolu, şəfqətli və fədakar əxlaq modeli belə tərif edilir:
Aranızda olan fəzilət və sərvət sahibləri qohum-
əqrəbaya, miskinlərə və Allah yolunda hicrət
edənlərə and içməsinlər. Əfv edib vaz keçsinlər!
Məgər siz Allah`ın sizi bağışlamağını istəmirsiniz?
Allah bağışlayan və rəhm edəndir. (Nur, 22)
Mühacirlərdən əvvəl yurdu solmuş və iman
gətirmiş kimsələr öz yanlarına mühacirət edənləri
sevər, onlara verilən qənimətə görə ürəklərində
28
29. həsəd, qəzəb duymaz, özləri ehtiyac içində olsalar
belə, onları xəsisliyindən, tamahından qorunub
saxlanan kimsələr - məhz onlar nicat tapıb səadətə
qovuşanlardır! (Həşr, 9)
...Sığınacaq verib kömək edənlər - məhz onlar
həqiqi möminlərdir. Onları bağışlanma və
tükənməz gözəl ruzi gözləyir! (Ənfal, 74)
...Yaxın yoldaş və dostlara, müsafirlərə, sahib
olduğunuz qul və kənizlərə yaxşılıq edin!
Həqiqətən, Allah özünü bəyənənləri və lovğalıq
edənləri sevməz! (Nisa, 36)
Sədəqə Allah tərəfindən müəyyən edilmiş bir fərz
olaraq ancaq yoxsullara, ürəkləri dağlanmaqda
olanlara, azad ediləcək kölələrə, həmçinin
borclulara, Allah yolunda cihad edənlərə və
yolçulara məxsusdur. Allah biləndir və hikmət
sahibidir! (Tövbə, 60)
Möminlərin ayələrdə tərif edilən bu gözəl əxlaqı onların
Allah`a olan dərin sevgilərindən qaynaqlanır. Bu bağlılığa görə
də Allah`ın əmr etdiyi Quran əxlaqını ciddi şəkildə tətbiq
edirlər. Möminlər göstərdikləri mərhəmətə, etdikləri köməyə
görə heç kimi minnət altında saxlamaz və bunun əvəzi olaraq
bir təşəkkür belə ummazlar. Onların əsl hədəfi yaşadıqları gözəl
əxlaqla Allah`ın rizasını qazana bilməkdir. Çünki onlar axirət
günü bu əxlaqlarına görə sorğuya çəkiləcəklərini bilirlər.
Allah`ın bu hökmlərini bilə-bilə onları yerinə yetirməməyin
nəticəsinin cəhənnəm olacağı Quranda bir çox ayə ilə
bildirilmişdir:
“Sizi cəhənnəmə salan nədir?” Onlar deyəcəklər: “Biz
namaz qılanlardan deyildik. Yoxsulu da
yedirtməzdik”. (Muddəssir, 42-44)
29
30. (Allah dərgahından belə bir nida gələcəkdir): “Onu
tutub qandallayın! Sonra da cəhənnəmə atın! Daha
sonra onu yetmiş arşın uzunluğunda zəncirlə
bağlayın! Çünki o, yoxsulu yedirtməyə köməkçi
olmazdı”. (Haqqə, 30-34)
Allah axirətdə alınan bu qarşılığın bir səbəbinin
adamların dini yalanlamaları və bunun nəticəsində yoxsulları
yedirtmə mövzusunda bir-birini həvəsləndirmələri olmasını
bəzi ayələrində də belə bildirmişdir:
Dini yalan hesab edəni gördünmü? O, elə adamdır
ki, yetimi itələyib qovar. Və yoxsulu yedirtməyi
təşviq etməz. (Maun, 1-3)
Bir-birinizi yoxsulu yedirtməyə təşviq etmirsiniz.
(Fəcr, 18)
Ayələrdən də göründüyü kimi, Quranda tərif edilən
müsəlman son dərəcədə şəfqətli və mərhəmətli xarakterə sahib-
dir. Bu əxlaqa sahib olan bir insan, əlbəttə ki, günahsız insan-
lara qarşı yönəlmiş vəhşi bir əməl olan terrora razılıq verməz.
Həqiqətən də, terrorçuların xarakterinin quruluşu Quran əxlaqı
ilə daban-dabana ziddir. Terrorçu dünyaya kin və nifrətlə
baxan, yalnız öldürmək, qan tökmək istəyən mərhəmətsiz bir
insandır.
Quranın gətirdiyi gözəl əxlaqla yetişən bir müsəlman isə
hər kəsə İslamın nəzərdə tutduğu sevgi ilə yanaşır, hər bir fikrə
ehtiram göstərir, hadisələr qarşısında hər zaman yumşaq,
uzlaşdırıcı, ilıq, təmkinli, gərginliyi azaldan davranış göstərir.
Belə insanların təşkil etdiyi cəmiyyətlərdə isə bu gün ən müasir
dövlətlər arasında göstərilən ölkələrdə olduğundan daha çox
inkişaf etmiş bir mədəniyyət, yüksək ictimai əxlaq, sevinc,
rahatlıq, ədalət, təhlükəsizlik, bolluq və bərəkət hakim
olacaqdır.
30
31. Allah xoşrəftar olmağı və bağışlamağı əmr etmişdir
Qurani-kərimin “Əraf” surəsinin 199-cu ayəsində “Sən
bağışlama yolunu tut” sözləri ilə ifadə edilən bağışlama və xoş
münasibət anlayışları İslam dininin təməl prinsiplərindən birini
təşkil edir.
İslam tarixinə baxsaq, müsəlmanların Quran əxlaqının bu
önəmli xüsusiyyətini sosial baxımdan necə həyata keçirdiyi çox
açıq şəkildə görünər. Kitabın irəlidəki bölmələrində də bu
məsələni ayrıca araşdıracağıq ki, müsəlmanlar yüksəldikləri hər
mərtəbədə azad və xoş münasibətli bir mühit əmələ gətirmişlər.
İslam dini amili dil və mədəniyyət baxımından bir-birinə
tamamilə zidd olan xalqların eyni dam altında sülh və rahatlıq
içində yaşamasını təmin etmiş, özünə tabe olanlara sülh və
rahatlıq vermişdir. Böyük coğrafi ərazini tutan Osmanlı
imperiyasının öz mövcudluğunu yüz illərlə qoruyub saxlaya
bilməsinin ən önəmli səbəblərindən biri İslamın gətirdiyi
xoşməramlılıq və qarşılıqlı anlaşma mühiti olmuşdur. Əsrlərdir
özlərinin xoş münasibəti, xeyirxahlığı və şəfqəti ilə tanınan
müsəlmanlar hər zaman öz zəmanələrinin ən mərhəmətli və ən
ədalətli adamları olublar. Bu çoxmillətli toplumdakı bütün etnik
qruplar mənsub olduqları dinləri sərbəst yaşadıb, hətta öz
dinlərinin hüququna görə yaşama haqqına da sahib olublar.
Həqiqi mənada müsəlmanlara məxsus olan xoş
münasibət və xeyirxahlıq yalnız Quranın əmr etdiyi istiqamətdə
tətbiq olunanda bütün dünyaya sülh və asayiş gətirir. Necə ki,
Quranda “Yaxşılıqla pislik eyni ola bilməz! Sən pisliyi
yaxşılıqla dəf et! Belə olduqda aranızda düşmənçilik olan
şəxsi sanki yaxın bir dost görərsən! (Fussilət, 34)” ayəsi ilə
bu xüsusiyyətə diqqət çəkilmişdir.
Allah ayələrdə bağışlamanın həmişə bir üstünlük
olduğunu bildirmiş və “Hər hansı bir pisliyin cəzası onun özü
31
32. kimi bir pislikdir. Bununla belə, hər kəs bağışlasa və
barışsa, onun mükafatı Allah`a aiddir. Həqiqətən, Allah
zalımları sevməz! (Şura, 40)” ayəsi ilə bu əxlaqa sahib olan
insanları böyük bir əcrlə müjdələmişdir. İman gətirənlər digər
ayədə isə “O müttəqilər ki, bolluqda da, qıtlıqda da
xərcləyər, qəzəblərini udar, insanların günahlarından
keçərlər. Allah yaxşılıq edənləri sevər. (Ali-İmran, 134)”
şəklində tərif edilmişlər. Allah Quranda qarşıdakı insan
haqsızlıq etsə belə, onu bağışlamağın xeyirli olduğunu da
bildirmişdir. Bu mövzudakı bir ayə belədir:
...Onların az bir qismi istisna olmaqla sən
onlardan həmişə xəyanət görəcəksən. Bununla
belə, onları bağışla, günahlarından keç. Şübhəsiz
ki, Allah yaxşılıq edənləri sevər! (Maidə, 13)
Bütün bunlar İslamın insanlara tövsiyə etdiyi əxlaq
xüsusiyyətlərinin dünyaya sülh, rahatlıq və ədalət gətirəcək lə-
yaqətli məziyyətlər olduğunu göstərir. Bu an dünya gündə-
mində olan və adına terror deyilən barbarlıq isə Quran
əxlaqından tamamilə uzaq, cahil və geri zəkalı insanların və
dinlə, əslində, heç bir əlaqəsi olmayan canilərin əməlidir.
Törətdikləri bütün vəhşiliklərə din pərdəsi altında bəraət
qazandırmağa və bunu gizlətməyə çalışan bu adamlara və
qruplara qarşı mübarizədə tətbiq olunacaq ən sivil metod həqiqi
İslam əxlaqının insanlara öyrədilməsidir. Başqa sözlə desək,
İslam dini və Quran əxlaqı terrorizmin və terrorçuların
müdafiəçisi deyil, yer üzünü terrorizm bəlasından qurtaracaq
çarədir.
QURANDA MÜHARİBƏ
32
33. HÖKMÜ HAQQINDA
Quranda yazıldığına görə, savaş məcburiyyət halında əl
atılan və mütləq müəyyən insani və əxlaqi sərhədlər
çərçivəsində gerçəkləşdirilməli olan arzuolunmaz və məcburi
yoldur.
Yer üzündə müharibələri ortaya çıxaranların inkarçılar
olması, Allah`ın isə savaşa razılıq göstərməməsi bir ayədə belə
açıqlanır:
...Onlar müharibə alovu yandırdıqca Allah onu
söndürər. Onlar yer üzündə fitnə-fəsad törətməyə
çalışarlar. Allah isə fitnə-fəsad törədənləri sevməz!
(Maidə, 64)
İman gətirənlər hər hansı bir anlaşılmazlıq halında
müharibənin məcburi olduğu vəziyyətə qədər gözləməli, yalnız
qarşı tərəfdən bir hücum gəldiyi və müharibədən başqa
alternativ olmadığı zaman savaşa girməlidir. “Bəqərə”
surəsində bu vəziyyət “Əgər onlar (vuruşdan və Allah`a
şərik qoşmaqdan) vaz keçərlərsə, şübhəsiz ki, Allah
bağışlayan və rəhm edəndir. (Bəqərə, 192)” şəklində
açıqlanır. Yəni möminlər öncə qarşı tərəfin addımını
gözləməklə, sülh və anlaşmanı üstün tutmaqla, ancaq qarşı
tərəfdən hücum təhlükəsi gəldiyi halda, özlərini müdafiə etmək
məqsədilə savaşmaq missiyasına yüklənirlər.
Peyğəmbərimiz hz. Muhəmmədin (s.ə.v) həyatına
baxarkən də aydın görə bilərik ki, müharibə ancaq məcburi
hallarda, yalnız müdafiə məqsədi ilə tətbiq edilən metoddur.
Quranın Peyğəmbərimizə (s.ə.v) vəhy olunması tam 23 il
davam etdi. Müsəlmanlar bunun ilk 13 ilini Məkkədəki
bütpərəst qayda-qanunların hakim olduğu çərçivədə yaşadılar
və böyük təzyiqlərlə qarşılaşdılar. Bir çox müsəlman fiziki
işgəncələrə məruz qoyuldu, bəziləri öldürüldü, çoxunun evi və
33
34. mal-mülkü qarət edildi, onlar ardıcıl şəkildə həqarət və hədə-
qorxularla qarşılaşdılar. Buna baxmayaraq, müsəlmanlar
gərginliyə və qarşıdurmaya baş vurmadan yaşamağa davam
etdilər və onlarla düşmənçilik edən bütpərəstləri həmişə sülhə
çağırdılar.
Bütpərəstlərin təzyiqləri dözülməz həddə çatanda
müsəlmanlar daha çox müstəqil və dost bir mühitin olduğu
Yəsrib (sonradan Mədinə) şəhərinə hicrət edərək burada öz
hakimiyyətini qurdular. Öz siyasi quruluşlarını bu şəkildə təşkil
etdikdən sonra belə müsəlmanlar Məkkənin təcavüzkar
bütpərəstlərinə qarşı savaşa girişmədilər. Ancaq aşağıdakı
ayənin vəhyindən sonra Peyğəmbərimiz (s.ə.v) öz ümmətinə
savaş üçün hazırlıq əmrini verdi:
Zülmə məruz qaldıqlarına görə vuruşanlara izn
verilmişdir. Allah, həqiqətən, heç bir xaini və
nankoru sevməz! O kəslər ki, haqsız yerə, ancaq:
“Rəbbimiz Allah`dır”, - dediklərinə görə
yurdlarından çıxarıldılar... (Həcc, 39-40)
Qısası, Allah müsəlmanlara savaş iznini təzyiq və zülm
gördükləri üçün vermişdir. Başqa sözlə, icazə verilən savaş
sadəcə olaraq müdafiə məqsədli bir savaşdır. Başqa ayələrdə isə
müsəlmanlara lazımsız qızışdırıcılıqdan və ya lazımsız yerə
qarşıdurma, gərginlik yaratmaqdan çəkinmələri üçün
xəbərdarlıq edilmişdir:
Sizinlə vuruşanlarla siz də Allah yolunda vuruşun,
lakin həddən kənara çıxmayın. Allah həddini
aşanları sevməz! (Bəqərə, 190)
Bu ayələrin vəhyindən sonra müsəlmanlarla bütpərəst
ərəblər arasında döyüşlər baş verdi. Müsəlmanlar bu savaşların
heç birində döyüşü qızışdıran tərəf olmamışdır. Bundan başqa,
Peyğəmbərimiz (s.ə.v) bütpərəstlərin bir çox tələblərini qəbul
edən sülh razılaşmasını (Hüdeybiyyə sülhünü) qəbul edərək
34
35. sülh və təhlükəsizlik şəraitini təmin etdi və bütpərəstlərə sülh
içində yaşamağa imkan verəcək sosial quruluş təsis etdi.
Razılaşmanı pozan tərəf yenə bütpərəstlər oldu və bu halda,
yeni döyüş vəziyyəti yarandı. Amma müsəlmanların sayının
sürətlə artması nəticəsində İslam ordusu bütpərəst ərəblərin
qarşısında davam gətirə biləcək gücə sahib oldu və
Peyğəmbərimiz (s.ə.v) bu güclü ordu ilə Məkkə üzərinə yeriyib
şəhəri fəth etdi. Bu fəthdə heç bir şəkildə qan axmadı, bir
adamın burnu belə qanamadı. Peyğəmbərimiz (s.ə.v) əgər
istəsəydi, fəth etdiyi şəhərdəki müşrik liderlərdən intiqam
alardı. Amma Peyğəmbərimiz (s.ə.v) müşriklərin heç birinə
toxunmadı və onları əfv edərək inancları içində sərbəst buraxdı.
Bu yüksək xarakterə heyran olan müşriklər daha sonra könüllü
şəkildə İslamı qəbul edəcəkdilər.
Təkcə Məkkənin fəthində deyil, Peyğəmbərimizin (s.ə.v)
dövründə aparılan bütün savaş və fəthlərdə günahsız və
müdafiəsiz insanların haqları ciddi şəkildə qorunmuşdur. Pey-
ğəmbərimiz (s.ə.v) möminlərə bununla bağlı bir neçə dəfə
xəbərdarlıq etmiş, öz əməlində onlara nümunə olmuşdur. Necə
ki, bir hədisində savaşa çıxan möminlərə: “Rəsulullahın dini
ilə səfərə çıxın. Ancaq ixtiyar, qadın və uşaqlara
toxunmayın. İslah və ihsan elindən olun. Allah mühlisləri
sevər”, - şəklində müraciət etmişdir.2
Peyğəmbərimiz (s.ə.v) müsəlmanların ən qızğın
davalarda belə necə davranış nümunəsi göstərmələrinin lazım
olduğunu digər bir hədisində bu sözləri ilə ifadə etmişdir:
Uşaqları öldürməyin, kilsələrdə ibadət edən
kimsələrə toxunmayın. Qadınları, yaşlı adamları
öldürməyin. Ağacları yandırmayın və kəsməyin.
Evləri də dağıtmayın!
Hz. Muhəmmədin (s.ə.v) bu sülhsevər və mülayim
siyasəti Allah`ın Quranda bildirdiyi İslamı əsaslardan
35
36. bəhrələnmişdir. Allah Quranda iman gətirənlərə müsəlman
olmayan kimsələrə qarşı da mehriban davranmalarını əmr edir:
Allah din yolunda sizinlə vuruşmayan və sizi
yurdunuzdan çıxarmayan kimsələrə yaxşılıq
etməyi və onlarla ədalətlə rəftar etməyi sizə
qadağan etməz. Allah ədalətli olanları sevər! Allah
sizə ancaq sizinlə din yolunda vuruşan, sizi
yurdunuzdan çıxaran və çıxarmağa kömək edən
kimsələrlə dostluq etmənizi qadağan edər. Onlarla
dostluq edənlər əsl zalımlardır! (Mumtəhinə, 8-9)
Yuxarıdakı ayələr bir müsəlmanın müsəlman olmayan
insanlara qarşı münasibətini bildirir. Bir müsəlman müsəlman
olmayan insanların hamısına qarşı mehriban davranmalı, sadəcə
olaraq İslama düşmən münasibəti göstərənlər müsəlmanların
varlıqlarına hücum edərlərsə və bu da müharibəyə səbəb olarsa,
müsəlmanlar bu müharibəni də yenə ədalətlə şəkildə və insani
sərhədləri aşmadan aparmalıdırlar. Hər cür barbarlıq, lazımsız
qarşıdurma və gərginlik, haqsız təcavüz yasaqdır. Başqa bir
Quran ayəsində Allah müsəlmanlara bu mövzuda xəbərdarlıq
edir və düşmənlərinə qarşı hiss etdikləri qəzəbin onları
ədalətsizliyə sürükləməməsinin lazım gəldiyini xəbər verir:
Ey iman gətirənlər! Allah qarşısında sabitqədəm
və ədalətli şahidlər olun. Hər hansı bir camaata
qarşı olan kininiz sizi ədalətsizliyə sövq etməsin.
Ədalətli olun. Bu, təqvaya daha yaxındır.
Allahdan qorxun. Allah etdiklərinizdən
xəbərdardır! (Maidə 8)
Cihad anlayışının mənası
36
37. Araşdırdığımız mövzunun lazımınca aydınlaşdırılması
üçün gərək olan digər əhəmiyyətli bir anlayış da “cihad”
anlayışıdır.
“Cihad” kəlməsinin tam tərcüməsi “cəhd”, “səy”dir.
Yəni İslama görə, “cihad etmək” “cəhd etmək”, “səy
göstərmək” mənasını verir. Peyğəmbərimiz (s.ə.v) ən böyük
cihadın insanın öz nəfsinə qarşı etdiyi cihad3
olduğunu
açıqlamışdır. Nəfsdə məqsəd insanın eqoist həvəsləri və
tamahkarlığıdır.
Cihad kəlməsini Quran əxlaqı ilə qiymətləndirdiyimiz
zaman bəlli olur ki, insanlara zülm edənlərə, onlarla ədalətsiz
davrananlara, işgəncə və əziyyət verənlərə, ən qanuni insan
haqlarını pozanlara qarşı ədaləti, sülhü, bərabərliyi hakim
bərqərar etmək üçün edilən fikri mücadilə də bir cihaddır. Eyni
şəkildə, ateist fikirlərə qarşı aparılan hər cür elmi mücadilə də
tam mənası ilə bir cihaddır.
Bunun kimi fikri və mənəvi mənalarının yanında fiziki
bir mücadilə olaraq savaş da cihad sayılır. Amma bu savaşın
yuxarıda tərif etdiyimiz şəkildə müdafiə məqsədli və sərbəst
savaş olması lazım gəlir. Cihad anlayışının günahsız insanlara
yönələn bir hücum əməlini, yəni terroru tərif etmək üçün
istifadə edilməsi isə çox böyük və haqsız bir yanlışlıq
olacaqdır.
İnsanın özünü öldürməsi, yəni intihar etməsi
Quranda qadağan olunur
ABŞ-da baş verən son terror aktlarından sonra gündəmə
gələn digər əhəmiyyətli mövzu isə intihar hücumları məsələsi
37
38. ilə əlaqədar idi. İslam haqqında səhv məlumatlara sahib olan
bəzi adamlar bu sülh dininin intihar hücumlarına izn verməsi
kimi son dərəcə xətalı izahlar verdilər. Lakin başqa insanları
öldürmək kimi insanın özünü öldürməsi də İslama ziddir. Allah
“Özünüz özünüzü öldürməyin. (Nisa, 29)” ayəsi ilə intiharı
açıq şəkildə və birmənalı olaraq haram etmişdir. Bir insanın hər
hansı səbəbdən olursa-olsun özünü öldürməsi İslam dininə görə
yasaqdır.
İntihar etmək, bilavasitə intiharçı hücumda iştirak etmək
və bu hücum nəticəsində minlərlə günahsız insanın həyatına da
son qoymaq İslam əxlaqına tamamilə ziddir. Allah Quranda
insanın özünü öldürməsini haram buyurmuşdur. Bu səbəblə də
Allah`a iman gətirdiyini və Quran ayələrinə itaət etdiyini
söyləyən bir adamın belə bir cəhdə əl atması qətiyyən mümkün
deyildir. İntihar yalnız dini çox səhv tanıyan, həqiqi Quran
əxlaqından xəbərsiz olan, ağlından və vicdanından istifadə
etməyən, dinsiz ideologiyaların təsiri altına düşən, beyni nifrət
və intiqam hissi ilə yuyulmuş kimsələrin əl atacağı imansız bir
yoldur və hər bir insan belə bir hərəkətə qarşı çıxmalıdır.
İslam tarixindəki mərhəmət, xoşməramlılıq
və insanlıq
Bura qədər bildirdiyimiz həqiqətləri yekunlaşdırsaq,
İslamın siyasət doktrinasının, yəni siyasi mövzulardakı İslami
hökm və prinsiplərin son dərəcə mülayim və sülhsevər
olduğunu söyləyə bilərik. Bu həqiqət müsəlman olmayan bir
çox tarixçi və ya teoloq (ilahiyyatçı) tərəfindən də qəbul edilir.
Onlardan biri keçmiş rahibə və Orta şərq tarixi üzrə məşhur
mütəxəssis, ingilis tarixçisi Karen Armstronqdur. Armstronq üç
böyük ilahi dinin tarixini araşdırdığı “Müqəddəs müharibə”
(“Holy war”) adlı əsərində belə bir şərh verir:
38
39. ““İslam” kəlməsi ərəb dilində “sülh” kəlməsi ilə eyni
kökdən gəlir və Quran müharibəni Tanrı rizasına zidd
gələn anormal bir hal kimi lənətləyir... İslam rəqibi,
qarşısındakını məhv etməyə yönələn və ya təcavüzkar
xarakter daşıyan bir müharibəni qəbul etmir... İslam
müharibənin qaçılmaz olduğunu qəbul edir və bəzi
hallarda onu zülmü və əzabı dayandırmaq üçün vacib
vəzifə olaraq görür. Quran müharibənin də bir
həddinin olmasının lazımlılığını və onun mümkün
qədər insanpərvər şəkildə davam etdirilməsini
təlim edir. Hz. Muhəmməd (s.ə.v) sadəcə olaraq
məkkəlilərlə deyil, eyni zamanda, bölgədəki yəhudi
qəbilələri ilə və yəhudilərlə əməkdaşlıq edərək özünə
qarşı hücum planlaşdıran Suriyadakı xristian
qəbilələri ilə mübarizə aparmaq məcburiyyətində
qalmışdı. Amma bu, yenə də onun kitab əhlini
(xristian və yəhudiləri) lənətləməsi kimi bir nəticə
doğurmamışdı. Onun əshabələri özlərini müdafiə
etmək məcburiyyətində qalmış, amma düşmənlərin
dininə qarşı müqəddəs müharibəyə girməmişdilər.
Hz. Muhəmməd (s.ə.v) azad etdiyi köləsi Zeydi bir
müsəlman ordusunun komandiri kimi xristianlara
qarşı müharibəyə göndərən zaman onlara Tanrı
yolunda cəsur, amma insanpərvərliklə
savaşmalarını əmr etmişdi. Bu əmrə görə, onlar
rahiblərə, keşişlərə və ya rahibələrə təcavüz etməməli
və ya savaşmayan zəif insanları hədəf almamalı idilər.
Mülki şəxslərə qarşı heç bir soyqırımı həyata
keçirməməli, tək bir ağac belə kəsilməməli, heç bir
şey dağıdılmamalıdır...”4
Peyğəmbərimizdən (s.ə.v) sonra gələn xəlifələr də fəth
etdikləri ölkələrdə həm oranın yerli xalqının, həm də təzə
39
40. gələnlərin sülh və təhlükəsizlik içində yaşamasını təmin
etmişdilər. İlk xəlifə hz. Əbubəkr Suriya səfərinə çıxdığı
ərəfədə bir təlimat vermişdi. Onun ələ keçiriləcək yerlərdə
həyata keçirilməsini istədiyi mərhəmətli və mehriban davranış
Quran əxlaqının gözəl bir nümunəsidir. Hz. Əbubəkrin
təlimatları belədir:
“Ey insanlar, ürəkdən tabe olacağınız 10 qanun
verirəm: xəyanət etməyin və haqq yolundan
ayrılmayın. Uşağı, qadını və yaşlı insanları qətlə
yetirməyin. Xurma ağaclarını yandırıb məhv etməyin
və hər hansı bir meyvə ağacını da kəsməyin.
Dəvələrdən, sürülərdən və ya kütlələrdən hər hansı
birini qətlə yetirməyin... Həyatlarını axirət həyatına
bağlamış və dünyadan üz çevirmiş insanlarla
qarşılaşacaqsınız, onlara toxunmayın. Cürbəcür
ərzaqlar təqdim edən insanlarla qarşılaşacaqsınız,
yeyin, fəqət Allah`ın adını anmağı unutmayın!”5
Hz. Əbubəkrdən sonra xilafət məqamına sahib olan və
mehribanlığı, mərhəməti və ədaləti ilə məşhur olan hz. Ömər
isə ələ keçirilən ölkələrin yerli xalqı ilə ədalət və mehribançılıq
nümunəsi olan müxtəlif razılaşmalar əldə etdi. Məsələn, hz.
Ömər Qüds və Lüdd xristianlarına onların təhlükəsizliyi ilə
bağlı zəmanət (amannamə), habelə kilsələrin dağıdılmayacağı
və kilsələrdə müsəlmanların cəm halda ibadət etməməsi
məsələlərində təminat verdi. Lahm xristianlarına təqdim olunan
şərtlər də eyni idi. Mədainin fəthi ilə Nasturiya patriarxı III
İşuayhebə (650-660) verilən zəmanət də yenə eyni şəkildə
kilsələrin dağıdılmayacağına, heç bir binanın məscidə və ya evə
çevrilməyəcəyinə dair təminatlardan ibarət idi.6
Hz. Ömər bu
razılaşmaların hamısına sadiq qaldı. III Nasturiya patriarxının
bu fəthlərdən sonra dostuna yazdığı bir məktub müsəlman
40
41. rəhbərlərin kitab əhlinə qarşı mərhəmətini və mehribanlığını bir
xristianın dilindən bildirməsi baxımından gözəl bir nümunədir:
“Allah`ın iradəni özlərinə verdiyi bu ərəblər bizlərə
əsla zülm etmədilər. Həqiqətən, onlar dinimizə, din
xadimlərimizə, kilsə və monastırlarımıza hörmət
göstərdilər...”7
Hz. Ömərin verdiyi bir himayə sənədi bizə bir möminin
Quranda tərif edilən əxlaq nümunəsi sərgilədiyi zaman necə bir
mehribançılığa sahib ola biləcəyini göstərir:
“Bu verilən aman şəhərkənarı əhalinin xəstə-sağlam,
yaxşı-pis bütün fərdləri üçün din, can, mal, kilsə və
sinaqoqlarının himayəsi üçündür. Kilsələr
dağıdılmayacağı kimi məskən də edilməyəcək və
onlardan heç bir şey əsirgənməyəcəkdir. Xalqdan heç
kimsə zərrə qədər də zərər görməyəcəkdir. Bu kitabda
yazılan məsələlər Allah`ın və Rəsulunun əhdi,
xəlifələrin və möminlərin zimmətindədir”.8
Bütün bu nümunələr Allah`ın Quranda möminlərə əmr
etdiyi ədalətin bir-bir həyata keçirilməsidir. Bir ayədə Allah
belə buyurur:
Allah sizə əmanətləri öz sahiblərinə
qaytarmağınızı və insanlar arasında hökm
etdiyiniz zaman ədalətlə hökm etməyinizi əmr
edir. Həqiqətən, Allah`ın bununla sizə verdiyi
öyüd necə də gözəldir! Əlbəttə, Allah eşidən və
görəndir! (Nisa, 58)
Anqlosakson kilsəsinin missioner liderlərindən olan
Kenon Teylor isə İslam əxlaqının gətirdiyi gözəllikləri bir
çıxışında bu şəkildə dilə gətirir:
“...İslam əxlaqı adil və rəhim olan Allah`ın iradəsinə
təslim olmağı, nəfsin məsuliyyətini və həmçinin
qiyamət və hesab günündə dəlalətin şiddətlə
41
42. cəzalandırılacağını bildirdi. Namaz qılmaq, oruc
tutmaq və xeyirli iş görmək kimi vəzifələr müəyyən
etdi. Həqiqi və səmimi olmayan süni fəzilətləri, din
adı altında edilən hiylə və riyakarlıqları, müxtəlif
yollara aid edilə bilən əxlaqi duyğuları və əqidə
mövzusunda mübahisə edənlərin bir-birinə uyğun
gəlməyən sözlərini bir tərəfə atdı. Əsirlərə hürriyyət
ümidi, insanlığa qardaşlıq duyğuları aşıladı və insan
təbiətinin əsas həqiqətlərini təsdiq etmiş oldu”.9
Müsəlmanların fəth etdiyi ölkələrdə İslamı zorla qəbul
etdirmələri şəklindəki yanlış təsəvvür Qərb tədqiqatçıları
tərəfindən də rədd edilmiş, müsəlmanların adil və mehriban
davranışı hər kəs tərəfindən təsdiq olunmuşdur. Bir Qərb
tədqiqatçısı L.Braun bu vəziyyəti belə etiraf edir:
“...Doğru olmasına şübhə edilməyən həqiqətlər
müsəlmanların getdikləri yerdə xalqı qılınc gücü ilə
İslama gətirməsi barədəki xristian mənbəli iddiaların
kökündən əsassız olduğunu sübut etməkdədir.
Fəthlərin arxasındakı dinamik amil onların xalqları
çağırdıqları İslam qardaşlığı idi... Bax, bu qardaşlığın
ölçüsü də İslamı qəbul edənlərlə birlikdə sürətlə
böyüyürdü”.10
Tarix boyunca geniş torpaqlara hökm edən bütün
müsəlman rəhbərlər digər dinlərin mənsublarına qarşı son
dərəcə mehriban və hörmətlə davranmağa davam etmişdilər.
İslam dövlətlərində həm yəhudilər, həm də xristianlar son
dərəcə təhlükəsiz və müstəqil bir həyat sürmüşdü. Səlcuqilər və
Osmanlı imperiyaları dövründə də İslamın ədalət və
mehribanlığı davam etmişdir. İngilis tədqiqatçısı Sir Tomas
Arnold “İslamın sülhsevərliyi” (“The Preaching of Islam”) adlı
kitabında xristianların səlcuqların bu davranışına görə onların
idarəçiliyi altına necə keçmək istədiyini belə bildirir:
42
43. “İslam idarəçiliyi altında dini həyatın təhlükəsiz
olması haqqındakı bu hisslər yenə o dövrlərdə Kiçik
Asiya (Anadolu) xristianlarının səlcuq türklərini bir
xilaskar kimi qarşılamasına səbəb olmuşdu... Hətta
VIII Mixail (1261-1282) dövründə Kiçik Asiya
içərisindəki kiçik qəsəbələrin xalqı Bizans
imperiyasının istibdadından qurtulmaq ümidi ilə
türkləri qəsəbələrinin işğalı üçün dəvət etmişdilər.
Hətta bu xalq arasında bir çox varlı və ya kasıb
adamlar o zamankı türk milli sərhədləri çərçivəsində
hətta köç etməyi düşünmüşdülər”.11
Müsəlman Səlcuqilər imperiyasının ən parlaq dövründə
rəhbər olan Məlikşah ələ keçirdiyi torpaqlardakı xalqa böyük
bir mehribanlıq və mərhəmətlə münasibət bəsləmiş, bunun
nəticəsində də fəth etdiyi ölkələrin xalqları tərəfindən böyük
sevgi və hörmətlə yada salınmışdır. Bütün bitərəf tarixçilər
Məlikşahın ədalətini və mehriban davranışını səmimiyyətlə dilə
gətirir. Onun mehribanlığı kitab əhlinin qəlbində də özünə qarşı
bir sevgi yaratmışdı. Hətta bu səbəblə bir çox şəhər tarixdə çox
nadir hallarda olan bir şəkildə, yəni öz istəyi ilə Məlikşahın
idarəçiliyi altına keçməyi qəbul etmişdi. II səlib yürüşünə VII
Luisin şəxsi katibi kimi qatılmış Müqəddəs Denis monastırının
nümayəndəsi Odo de Dioqilo adlı rahibin Sir Tomas Arnoldun
yenə həmin kitabında yer alan xatirələrində müsəlmanların
hansı dinə mənsub olmasından asılı olmayaraq, hər kəsə qarşı
necə ədalətli davranması bütün açıqlığı ilə bildirilir:
“Əgər müsəlman türklərin qəlbinə o səfalət və fəlakəti
görərək bir mərhəmət hissi gəlməsəydi, arxada qalan
xaçpərəst dəstələrinin vəziyyəti çox ağır olardı.
Türklər bu biçarələrin yaralılarına qulluq etdilər,
kasıblarını alicənablıqla yedizdirdilər və onları
ehtiyacdan xilas etdilər. Hətta bəzi müsəlmanlar
43
44. rumluların qorxu və hiylə ilə hacılardan qoparmış
olduqları fransız pullarını satın alaraq ehtiyacı olan
hacılara verdilər. Eyni dindən olmayanların bu
himayədarlığı ilə öz dindaşları olan və onlardan ağır
işlərdə istifadə edən, onları döyən rumluların
hərəkətləri xaçlı hacılar arasında elə bir müqayisəyə
səbəb oldu ki, bunlardan bir çoxu onları xilas edən
müsəlmanların dinini öz istəkləri ilə qəbul etdilər”.12
Tarixçilər tərəfindən yazılan bu sətirlər İslam əxlaqına
sahib olan müsəlman rəhbərlərin hər zaman mehribanlıq,
mərhəmət və ədalətlə hökm etdiyini təsdiqləməkdədir. Əsrlər
boyu 3 qitəyə hökm edən Osmanlı imperiyasının tarixi də eyni
şəkildə mehribanlıq və xeyirxahlıq nümunələri ilə doludur.
İspaniya və Portuqaliyadakı katolik dövlətlər tərəfindən
soyqırımına və sürgünlərə məruz qalan yəhudilərin II Sultan
Bəyazid dövründə Osmanlı torpaqlarına yerləşməsi İslam
əxlaqının gətirdiyi mehribanlığın çox gözəl bir nümunəsidir. O
dövrdə İspaniya torpaqlarının böyük hissəsinə hakim olan
katolik krallar hələ xeyli əvvəldən müsəlman Əndəlus
idarəçiliyi altında rahatlıq içində yaşayan yəhudilərə böyük
təzyiqlər tətbiq etmişdilər. Müsəlmanlar, xristianlar və
yəhudilər Əndəlusda birlikdə sülh şəraitində yaşayarkən katolik
krallar bütün ölkəni zorla xristianlaşdırmağa səy göstərmiş, bu
məqsədlə yəhudilərə təzyiq göstərərkən müsəlmanlara qarşı da
savaşa girmişdilər. Nəticədə, 1492-ci ildə həm İspaniyanın
cənubundakı Qranada bölgəsinə sığınan son müsəlman
idarəçiliyinə son qoyulmuş və müsəlmanlara qarşı qorxunc bir
soyqırımı həyata keçirilmiş, həm də dinini dəyişdirməyi qəbul
etməyən yəhudilər ölkədən sürgün edilmişdilər. Yurdsuz qalan
bu yəhudilərin bir qismi Osmanlı imperiyasına sığındı və
Dövləti-Ali (ali dövlət) bu tələbi qəbul etdi. Kamal Rəisin
komandanlığı altında olan Osmanlı donanması ölkədən
44
45. çıxarılan yəhudiləri və soyqırımından qurtula bilən
müsəlmanları gəmilərlə daşıyaraq Osmanlı ölkəsinə gətirdi.
Tarixə son dərəcə dindar bir mömin kimi düşən II Sultan
Bəyazid 1492-ci ilin yazında İspaniyadan çıxarılan bu məzlum
yəhudiləri Osmanlı ölkəsinin müəyyən yerlərinə, xüsusilə də bu
anda Yunanıstanda olan Selanik (Saloniki), Ədirnə, Əyriboza
bağlı Livadiya və Tirhala dairəsinə yerləşdirdi. Türkiyədə
yaşayan 25 min nəfərə qədər Türkiyə yəhudilərinin böyük
əksəriyyəti bəhs olunan İspaniya yəhudilərinin törəmələridir.
Onlar 500 il öncə özləri ilə gətirdikləri din və ənənələrini
Türkiyə qanunlarına uyğunlaşdırmışlar və öz məktəbləri,
xəstəxanaları, istirahət evləri, mədəniyyət qurumları və
qəzetləri ilə rahat bir həyat sürürlər. Türkiyə yəhudiləri arasında
tacirlər və iş adamları olduğu kimi mühəndis, memar və s.
texniki mövzulardan ta reklamçılığa qədər müxtəlif sənət
növlərinə sahib olanları, bunlarla yanaşı, alimlərdən və
sənətçilərdən təşkil olunan və getdikcə inkişaf edən intellektual
bir çevrələri var. Avropanın bir çox ölkəsindəki yəhudi icmaları
əsrlərdir irqçi antisemit hücumların həyəcanı ilə yaşadığı
halda, Türkiyədəki yəhudi icması rahatlıq içindədir. Yalnız bu
nümunə İslamın gətirdiyi mehribanlıq və ədalət anlayışının
təsbit edilməsi üçün kifayətdir.
II Sultan Bəyaziddə gördüyümüz şəfqət və mehribanlıq
bütün Osmanlı padşahlarına xas idi. Fateh Sultan Mehmet
İstanbulu fəth etdiyi zaman bu şəhərdə həm xristianlara, həm də
yəhudilərə müstəqil yaşamaq hüququ vermişdi. Müsəlmanların
mehriban və ədalətli davranışı mövzusunda, İslam dünyası
haqqında yazdığı qiymətli əsərləri ilə tanınan Andre Miquel bir
əsərində belə deyir:
“Xristian xalqlar Bizans və Latın dövlətləri
zamanında da tapa bilmədikləri çox yaxşı idarə
olunan bir quruluşda idilər. Əsla sistemli bir zülm
45
46. görmədilər. Tam əksinə, imperiya İstanbul başda
olmaqla, işgəncə görən İspaniya yəhudilərinə
sığınacaq olmuşdu. Heç bir yerdə zorla islamlaşdırma
olmamışdır”.13
Osmanlıdan əvvəl olan İslam dövlətlərində də qeyri-
müsəlmanlara böyük hüquqlar verilmişdi. Corctaun
Universitetində (ABŞ) din və beynəlxalq əlaqələr professoru
olan Con Esposito tarixdə müsəlman dövlətlərin idarəçiliyinə
keçən yəhudilərin və xristianların burada böyük şəfqətlə
qarşılaşdıqlarını belə bildirir:
“Bizans və fars torpaqlarında yaşayan və onsuz da
xarici hökmdarlar tərəfindən idarə olunan bir çox
müsəlman olmayan cəmiyyət üçün İslam idarəçiliyi
bir idarəetmə dəyişikliyi mənasına gəlirdi, amma bu
yeni rəhbərlər daha mülayim və tolerant idi. Bu
icmaların çoxu daha çox muxtariyyətə sahib idi və
əksər hallarda daha az vergi ödəyirdilər... İslamın dini
münasibətlər baxımından yəhudilərin və yerli
xristianların dini azadlığını daha çox tanıyan, daha
şəfqətli bir din olduğu ortaya çıxdı”.14
Bu izahlardan da göründüyü kimi, müsəlmanlar tarixdə
heç bir zaman fəsad törədən olmamış, əksinə, getdikləri hər
yerə, hər millət və inancdan olan insana təhlükəsizlik və
rahatlıq aparmışlar. Müsəlmanlar Allah`ın “Allah`a ibadət
edin! Və ona heç bir şeyi şərik qoşmayın. Ata-anaya,
qohum-əqrəbaya, yetimlərə, yoxsullara, yaxın və uzaq
qohum-qonşuya, yaxın yoldaş və dostlara, müsafirlərə,
sahib olduğunuz qul və kənizlərə yaxşılıq edin! Həqiqətən,
Allah özünü bəyənənləri sevməz! (Nisa, 36)” ayəsi ilə bütün
insanlarla xeyirxahlıq və alicənablıqla rəftar etmişlər, onlara
mərhəmətlə yanaşmışlar.
46
47. Qısası, Quran əxlaqının əsasını insanlar arasında dostluq,
qardaşlıq, rahatlıq və şəfqət dolu davranış təşkil edir və İslam
bu üstün xüsusiyyətləri ilə yer üzünü fitnə-fəsaddan
çəkindirməyi özünə əsas hədəf seçmişdir. Quranın hökmləri və
bunların tarixdə müsəlmanlar tərəfindən tətbiq olunması bu
mövzuda heç bir münaqişəyə yer verməyəcək qədər aşkardır.
(Müfəssəl məlumat üçün baxın: Harun Yəhya, “Kuranda adalet
ve hoşgörü”, “Kültür” nəşriyyatı, 2000)
DİN ADI ALTINDA
TERROR TÖRƏDƏNLƏRİN İÇ ÜZÜ
Bura qədər araşdırdığımız həqiqətlər göstərir ki,
günahsız insanlara qarşı terror əməlləri hazırlamaq din əxlaqına
tamamilə ziddir. Heç bir müsəlman belə bir günah iş görməz.
Əksinə, müsəlman bu günah işi görən insanları günah iş
görməkdən saxlamaqla yer üzündəki fitnə-fəsadı aradan
qaldırmağa və bütün insanlara təhlükəsizlik və dinclik
gətirməyə borcludur və buna görə məsuliyyət daşıyır.
47
48. Müsəlmanlıq terrorla bir yerdə təsəvvür oluna bilməz, əksinə,
İslam terror qarşısındakı ən böyük maneə və onun çarəsidir.
“Xristian terroru”, “yəhudi terroru” və ya “İslam terroru”
ola bilməz. Necə ki, bəhs edilən terroru həyata keçirən
adamların quruluşuna baxarkən bu terrorun dini deyil, sosial bir
məsələ olduğu ortaya çıxır.
Səlibçilər - öz dinlərini ayaqlayan barbarlar
Bir dinin və ya başqa bir fikir sisteminin həqiqi mesajı
bəzən onun sözdə tərəfdarları tərəfindən tamamilə “oğurlana”
bilər. Xristian tarixinin qaranlıq bir dövrünü təşkil edən
səlibçilər bunun yaxşı bir nümunəsidir.
Səlibçilər XI əsrin sonunda müqəddəs torpaqları
(Fələstin ətrafını) fəth etmək məqsədi ilə Avropadan yola düşən
avropalı xristianlar idi. Sözdə dini bir məqsədlə yola
çıxmışdılar, amma getdikləri hər yerə vəhşilik və qorxu
aparmışdılar. Kitabın irəlidəki hissələrində müfəssəl şəkildə
görəcəyimiz kimi mülki əhalini kütləvi halda soyqırımına
məruz qoydular, həddindən artıq kənd və şəhəri talan etdilər.
Səlibçilər müsəlmanların, yəhudilərin və ortodoksal
xristianların İslam idarəçiliyi altında rahatlıq və əmin-amanlıq
içində yaşadığı Qüdsü fəth etdikləri zaman isə böyük bir
soyqırımını həyata keçirdilər. Bütün müsəlmanların və
yəhudilərin boyunlarını vurmaqla vəhşicəsinə öldürdülər. Bir
tarixçinin ifadəsi ilə desək, ələ keçirdikləri bütün ərəbləri və
türkləri öldürdülər..., kişi və ya qadın bilmədən hamısını
qətlə yetirdilər.15
Səlib yürüşlərinin iştirakçılarından biri olan
Raymund of Aquiles bu vəhşiliyi “fəxrlə” bu cür qeyd edirdi:
“Görməyə dəyən maraqlı səhnələr baş verdi.
Adamlarımızın bəziləri -hələ bunlar ən mərhəmətliləri
idi- düşmənlərinin başlarını kəsirdilər. Digərləri
48
49. onları oxla vurub yerə sərirdilər. Bəziləri isə onları
diri-diri odun içinə ataraq daha uzun müddət davam
edən işgəncələrə məruz qoyurdular. Şəhərin küçələri
kəsilmiş başlarla, əllər və ayaqlarla dolu idi. Elə bir
vəziyyət yaranmışdı ki, küçədə bunlara dəyib
yıxılmadan yerimək çox çətin idi. Ancaq bütün bunlar
Süleyman məbədindəkilərin yanında heç nə sayılırdı.
Orada nə olduğu ilə maraqlanırsınız? Əgər sizə
həqiqəti desəm, inanmağa çətinlik çəkərsiniz. Heç
olmasa bunu deyim ki, Süleyman məbədində axan
qanın hündürlüyü adamlarımızın dizindən yuxarı
keçirdi.16
Səlibçilərin ordusu Qüdsdə iki gün içində təxminən 40
min müsəlmanı yuxarıda bildirilən üsullarla vəhşicəsinə
öldürdü.17
Xaçlıların barbarlığı o qədər güclü idi ki, IV səlib yürüşü
zamanı onlar öz dindaşlarının şəhəri olan İstanbulu talan
etdilər, kilsələrdəki qızılları söküb yağmalamaqdan belə
çəkinmədilər. Əlbəttə ki, bütün bu barbarlıq xristianlığın siyasi
doktrinasına zidd idi. Çünki xristianlıq İncildə bildirilən ifadə
ilə desək, əslində, bir sevgi mesajıdır. Matta İncilində hz. İsanın
öz tələbələrinə: “Düşmənlərinizi sevin, sizə zülm edənlər
üçün dua edin”, - dediyi yazılmışdır (“Matta”, 5/44). Luka
İncilində isə hz. İsanın: “Bir üzünə şillə vurana digər üzünü
çevir”, - dediyi bildirilir (“Luka”, 6/29). Əhdi-cədidin heç bir
yerində qarşıdurmanı qanuniləşdirən bir hökm yoxdur,
günahsız insanların qətlə yetirilməsi isə güman belə edilə
bilməz. “Məsumların qətliamı” anlayışı İncildə zalım yəhudi
şahı Herodun körpə yaşdakı hz. İsanı məhv etmək cəhdi olaraq
təqdim edilir.
Yaxşı, bəs xristianlıq qarşıdurmaya və gərginliyə əsla yer
verməyən bir sevgi dini ikən xristian xaçlılar necə olub ki,
49
50. tarixin ən böyük vəhşiliklərini törətmişdir? Bunun ən böyük
səbəbi xaçlıların cahil insanlardan, “ayaq dəstəsi” deyilə
biləcək kimsələrdən təşkil olunan bir güruh olmasıdır. Öz
dinləri haqqında heç bir şey bilməyən, İncili həyatlarında
oxumamış, hətta bəlkə görməmiş, xristianlığın əxlaqi
normalarından xəbərsiz olan kütlələr səhv bir yola
sürüklənmişdilər. Din adı ilə ortaya çıxan bir qrup iftira etmiş,
“Allah bunu istəyir” şəklindəki səlibçi şüarı ilə bu cahil
kütlələri barbarlığa sürükləmişdi. Onlar dinin qəti olaraq
yasaqladığı əməlləri bu cür saxtakar bir üsulla geniş xalq
kütlələrinə tətbiq etmişdilər.
O dövrdə mədəni cəhətdən daha irəlidə və yüksək
səviyyədə olan şərq xristianlarının, məsələn, bizanslıların
səlibçilərdən daha çox insanpərvər olmasına diqqət etmək lazım
gəlir. Səlibçilər gəlməmişdən əvvəl də, onlar getdikdən sonra
da ortodoksal xristianlar müsəlmanlarla sakit şəraitdə ortaq
həyat sürmüşlər. BBC televiziyasının şərhçisi Terri Consun
sözlərinə görə, səlibçilərin Orta şərqdən çıxması ilə mədəni
həyat təkrar başlamış və üç dinin mənsubları yenə Qüdsdə
birlikdə yaşamağa başlamışdılar.18
Səlib yürüşləri nümunəsi ümumi bir qanunauyğunluğu
göstərir: bir fikrin ardıcılları əgər mədəniyyətdən uzaq, ideya
baxımından az inkişaf etmiş cahil insanlardırsa, o zaman
onların qarşıdurmaya, gərginliyə və təcavüzkarlığa meyili çox
yüksək olar. Bu, dindən kənar ideologiyalara da aiddir.
Dünyadakı bütün kommunistlərin ən vəhşisi və qana susayanı
Kambocada ortaya çıxan “Qırmızı kxmerlər” olmuşdur. Çünki
onlar kommunistlərin ən cahilləridir. Cahil insanlar qarşıdurma
tərəfdarı olan bir fikri dəlilik dərəcəsinə gətirdikləri kimi
qarşıdurmaya və düşmənçiliyə qarşı olan bir fikrə, məsələn,
50
51. dinə də qarşıdurma, düşmənçilik və gərginlik qata bilər. İslam
dünyasında da bunun nümunələri olmuşdur.
Qurana görə bədəvi xarakteri
Peyğəmbərimizin (s.ə.v) dövründə Ərəbistanda iki əsas
sosial zümrə var idi: şəhər əhalisi və bədəvilər. O dövrün
şərtlərinə görə, Ərəbistan şəhərlərində olduqca inkişaf etmiş bir
mədəniyyət hakim idi. Ticarət əlaqələri bu şəhərləri xarici
dünyaya bağlayır və bu, şəhərli ərəblərin təcrübəsini artırırdı.
Onlar geyim mədəniyyətinə sahib idilər, ədəbiyyatdan, xüsusilə
də şeirlərdən xoşları gəlirdi. Bədəvilər isə çöldə yaşayan köçəri
qəbilələr olaraq çox geri qalmış bir mədəniyyətə sahib idilər.
51
52. Sənət və ədəbiyyatdan tamamilə xəbərsiz olan bədəvilər
səhranın sərt şərtləri daxilində kobud bir xarakterə sahib
olmuşdular.
İslam Ərəbistan yarımadasının ən əhəmiyyətli şəhəri
olan Məkkənin sakinləri arasında doğuldu və inkişaf etdi.
Amma İslam yayıldıqca Ərəbistanın bütün qəbilələri onu
mərhələ- mərhələ qəbul etdilər. Onların arasında bədəvilər də
var idi. Amma bədəvilərlə əlaqəli olan bir problem də var idi:
onların intellektual və mədəni səviyyəsi İslam dərinliyini
anlamaq üçün çox aşağı idi. Bir Quran ayəsində onların
vəziyyəti belə açıqlanır:
Bədəvilər küfr və nifaq baxımından daha pis və
Allah`ın öz Peyğəmbərinə nazil etdiyi hökmləri
(cahillikləri üzündən) bilməyə daha layiqdirlər.
Allah biləndir və hikmət sahibidir! (Tövbə, 97)
Bədəvilər, yəni inkar və nifaq baxımından daha pis olub
sərhəd tanımağa müsaid olan sosial qruplar Peyğəmbərimizin
(s.ə.v) dövründə İslam dünyasına daxil oldular. Ancaq sonrakı
dövrlərdə İslam dünyasında problem yaratmağa başladılar.
Bədəvilər arasında inkişaf edən “xaricilər” adlı məzhəb bunun
bir nümunəsi idi. İslamın özü və Quran əxlaqının genişliyi
mövzusunda hec bir anlayışa sahib olmayan xaricilər bir neçə
Quran ayəsini öz həqiqi mənasından tamamilə sapındıraraq
özlərindən olmayan bütün müsəlmanlara qarşı savaşa qalxdılar.
Daha sonra terror əməlləri törətdilər. Peyğəmbərimizin (s.ə.v)
ən yaxın əshabələrindən biri olan və Peyğəmbərimiz (s.ə.v)
tərəfindən “elm şəhərinin qapısı” olaraq tərif edilən hz. Əli bir
xarici tərəfindən hazırlanan sui-qəsd nəticəsində bıçaqla şəhid
edildi.
İslam dünyasında daha sonrakı dövrdə də “həşşaşilər”
kimi tanınan başqa bir davakar təşkilat inkişaf etdi. Bunlar bəsit
şüar və vədlərə asanlıqla inandırıla bilən, dinin özü və dərinliyi
52
53. haqqında heç bir anlayışa sahib olmayan, öz cahillikləri
üzündən də böyük bir fanatizm nümayiş etdirən fanatik davakar
insanlardan təşkil olunmuş bir terror təşkilatı idi. Başqa sözlə,
səlibçilər xristianlığı öz həqiqi mənasından tamamilə
sapındıraraq onu bir vəhşilik təlimi kimi qələmə verdikləri
kimi, İslam dünyasında ortaya çıxan bir sıra azğın qruplar da
İslamı səhv izah edərək qarşıdurma yaratdılar. Onların hər
ikisinin ortaq cəhəti Qurandakı ifadə ilə desək, “bədəvi”, yəni
cahil, mədəniyyətsiz, öz içinə qapanıb qalmış, sərt və kobud
təbiətli insanlar olmaları idi. Onların törətdikləri vəhşilik
mənsub olduqlarını iddia etdikləri dinin deyil, bu sosial
quruluşun nəticəsi idi.
Terrorçu mərhəmətsizdir, onun
yeganə məqsədi məhv etməkdir
Rus anarxizminin yaradıcısı olan Mixail Bakunin və
onun tələbəsi Neçayev ideal terrorçunu belə təsvir edirlər:
“İdeal terrorist qanuni quruluşla və mədəni dünyanın bütün
qanuni mənəvi və digər qurumları ilə əlaqəsini kəsən adamdır...
O, yalnız bir elm tanıyır: məhv etmək”.19
Bakuninin və Neçayevin bu sözlərindən də başa
düşüldüyü kimi, terrorçular bütün maddi və mənəvi qurumlarla
əlaqələrini kəsən, bu səbəbdən bütün əxlaqi dəyərləri rədd edən
53
54. və bu qurumları özlərinə bir maneə və düşmən olaraq görən
adamlardır. Bakunin başqa bir sözündə isə: “Bir terrorçunun
yeganə bir qayəsi olmalıdır: mərhəmət göstərmədən məhv
etmək! Terrorçu bu qayəni rəhbər tutaraq, hər zaman
yorulmadan və soyuqqanlılıqla ölməyə və buna mane olan
hər kəsi öz əlləri ilə öldürməyə hazır olmalıdır”, - demişdir.
Terrorizmin stolüstü kitabı kimi tanınan “İnqilabçının stolüstü
kitabı”nda bir terrorçunun necə olmasının lazım gəldiyi bu
cümlələrlə açıqlanır:
“...Özünə qarşı sərt davranışda olan inqilabçı sevgiyə,
dostluğa, minnətdarlığa, hətta şərəfə belə yer
verməyərək başqalarına qarşı da sərt olmalıdır.
Sadəcə olaraq nail olması özünə zövq, toxluq və
mükafat gətirəcək inqilabçı savaşın soyuq həvəsinə
yer verməlidir”.20
Bu sözlər terrorun qaranlıq üzünü də bütün açıqlığı ilə
ortaya qoyur və terrorun sülh, mehribanlıq və sevgi üzərində
qurulan İslam dini ilə bu sözün tam mənasında zidd olduğunu
göstərir. Çünki Allah “Ey iman gətirənlər! Hamınız bir yerdə
sülhə (İslama) gəlin! Şeytanın yolu ilə getməyin. Çünki o,
sizin açıq düşməninizdir. (Bəqərə, 208)” ayəsi ilə insanları
sülhün əsl qurtuluş olduğunu, bunun əksinin, yəni müharibənin,
savaşın və münaqişənin isə şeytanın yolu ilə getmək demək
olduğunu bildirmişdir.
Terrorun kütlə psixologiyası
Terrorçuların digər bir əhəmiyyətli xüsusiyyəti də
onların kütlə ruhu ilə hərəkət etməsidir. Bu kütlə içində insani
düşüncələr, insani seçimlər əriyib yox olur, hər kəs tək bir
məqsədə yönəlir. Kütlə ruhu ilə hərəkət edən insanlar təkbaşına
54
55. olarkən, əslində, edə bilməyəcəyi şeyləri etməyi bacarır,
şüursuzluq və iradəsizlik içində hərəkət edə bilirlər. Dünyanın
bir çox ölkələrində terror qrupları içində yer alan bəzi ağılsız və
cahil insanlar nəyi nə üçün etdiyini belə bilmədən kobudluğun,
şüarların təsiri ilə emosional bir isterikaya qapılır, sürü
psixologiyası çərçivəsində olaraq, əslində, öz iradəsi ilə edə
bilməyəcəyi kütlə günahlarına bulaşır. Belə insanlar bir anda
əliqanlı qatilə, təcavüzkar bir etirazçıya, qeyri-insani hərəkətlər
edə bilən bir terrorçuya çevrilə bilər. Təkbaşına olarkən səssiz,
sakit görünən bir insan bir terror qrupuna daxil olduğu zaman
bir evi yandıra bilər, bir əcnəbiyə səbəbsiz yerə hücum edə
bilər, bir iş yerini talan edə bilər, toplu halında olan insanları
qətlə yetirə bilər, hətta özünü belə ölümə atmaqdan çəkinməz.
Bu tipli insanlar özlərini terrorçu qrup daxilindəki təlqinə
təslim edər və söylənənləri çoxluğun ona verdiyi güclə şüursuz
şəkildə yerinə yetirər. Terror əməllərinə qoşulanların çoxunun
iradəsi və vicdanı zəif olduğu üçün onlar kütlə psixologiyası
içində “ərimiş”, bir növ “sürü” halına gəlmişlər. Onların
mühakimə və mülahizə yürütmək qabiliyyəti tamamilə aradan
qalxmış, bunun yerinə ifrat və şişirdilmiş duyğular, zorakılığa
meyil və təcavüzkarlıq hakim olmuşdur. Belə insanlar
təhriklərə açıq olurlar, onlar xoş niyyətdən, mərhəmətdən və
xeyirxahlıqdan uzaqdırlar, heç bir qanun tanımazlar. Bu cür
kütlə psixologiyasının yanlışlığı, insanın öz ağıl və iradəsi ilə
hərəkət etməsinin lazımlılığı bir Quran ayəsində belə
açıqlanmışdır:
Bilmədiyin bir şeyin ardınca getmə! Çünki
qulaq, göz və ürək - bunların hamısı sorğu-sual
olunacaqdır. (İsra, 36)
55
56. Terrorizmin mənbələrindən biri:
üçüncü dünya fanatizmi
Bura qədər bildirdiyimiz tarixi nümunələr sözdə “İslami
terror” adlandırılan, son dövrlərdə dünyanın gündəminə gələn,
həqiqətdən tamamilə uzaq olan bu məsələnin aydınlaşdırılması
baxımından olduqca əhəmiyyətlidir. Çünki bu gün də İslam adı
altında ortaya çıxaraq terror törədənlər və ya bunu
dəstəkləyənlər - bunlar İslama dünyasındakı kiçik bir azlığı
təmsil etməkdədir - İslamdan deyil, “bədəvi xarakteri”ndən
çıxış edirlər. Onlar İslamın özünü heç bir şəkildə anlamır, bir
56
