Peyqəmbərlərimiz deyir ki... azərbaycan

3. 1

4. ÌÖßËËÈÔ Âß ÎÍÓÍ
ßÑßÐËßÐÈ ÙÀÃÃÛÍÄÀ
Ùàðóí Éÿhéà èìçàñûíäàí èñòèôàäÿ åäÿí ìöÿëëèô 1956-úû èëäÿ Àíêàðàäà
àíàäàí îëóá. Îðòà ìÿêòÿáè Àíêàðàäà îõóéóá. Ñîíðà Èñòàíáóëäà Ìåìàð
Ñèíàí Óíèâåðñèòåòèíèí ýþçÿë ñÿíÿòëÿð ôàêöëòÿñèíäÿ âÿ Èñòàíáóë
Óíèâåðñèòåòèíèí ôÿëñÿôÿ áþëöìöíäÿ òÿhñèë àëûá. 80-úè èëëÿðäÿí áó ýöíÿ
ãÿäÿð èìàíè, åëìè âÿ ñèéàñè ìþâçóëàðäà õåéëè ÿñÿð éàçûá. Áóíóíëà éàíàøû
ìöÿëëèôèí òÿêàìöë÷öëÿðèí (äàðâèíèñòëÿðèí) ñàõòàêàðëûüûíû, îíëàðûí
èääèàëàðûíûí hå÷ áèð åëìè hÿãèãÿòÿ ÿñàñëàíìàäûüûíû ýþñòÿðÿí, hàáåëÿ
äàðâèíèçìèí ãàíëû èäåîëîýèéàëàðëà øöáhÿëè ÿëàãÿëÿðèíè öçÿ ÷ûõàðàí áèð ÷îõ
ìöhöì ÿñÿðëÿðè âàð.
Ìöÿëëèôèí áó èìçàñû èíêàð÷û äöøöíúÿéÿ ãàðøû ìöáàðèçÿ àïàðàí èêè
ïåéüÿìáÿðèí õàòèðÿñèíÿ hþðìÿò ÿëàìÿòè îëàðàã ñå÷èëèá: îíëàðû éàä åòìÿê
ìÿãñÿäèëÿ Ùàðóí âÿ Éÿhéà àäëàðûíäàí èñòèôàäÿ åäèëèá. Ðÿñóëóëëàhûí
ìþhöðöíöí ìöÿëëèô òÿðÿôèíäÿí êèòàáëàðûí öç ãàáûüûíà âóðóëìàñûíûí
ñèìâîëèê ìÿíàñû èñÿ îíëàðûí è÷èíäÿêèëÿðëÿ áàüëûäûð. Áó ìþhöð Ãóðàíè-
Êÿðèìèí Àëëàhûí ñîíóíúó Êèòàáû âÿ ñîíóíúó ñþçö, Ïåéüÿìáÿðèìèçèí èñÿ
ïåéüÿìáÿðëÿðèí ñîíóíúóñó îëìàñûíûí ðÿìçèäèð. Ìöÿëëèô áöòöí éàçûëàðûíäà
Ãóðàíû âÿ Ðÿñóëóëëàhûí ñöííÿñèíè ðÿháÿð òóòóð. Áóíóíëà äà èíêàð÷û
äöøöíúÿ ñèñòåìëÿðèíèí áöòöí ÿñàñ èääèàëàðûíû áèð-áèð ïó÷à ÷ûõàðìàüû âÿ
äèíÿ ãàðøû éþíÿëÿí åòèðàçëàðû òàìàìèëÿ ñóñäóðàúàã ñîíóíúó ñþçö
ñþéëÿìÿéè hÿäÿô ñå÷èð. ×îõ áþéöê hèêìÿò âÿ êàìàë ñàhèáè îëàí
Ðÿñóëóëëàhûí ìþhöðö áó ñîíóíúó ñþçö ñþéëÿìÿê íèééÿòèíÿ áèð äóà êèìè
èñòèôàäÿ åäèëèá.
Ìöÿëëèôèí ÿñÿðëÿðèíäÿêè ÿñàñ ìÿãñÿä Ãóðàíû áöòöí äöíéàäà òÿáëèü
åòìÿê, áóíóíëà èíñàíëàðû Àëëàhûí âàðëûüû, áèðëèéè âÿ àõèðÿò êèìè ÿñàñ èìàí
ìÿñÿëÿëÿðè áàðÿäÿ äÿðèíäÿí äöøöíìÿéÿ ñþâã åòìÿê, èíêàð÷û ñèñòåìëÿðèí
÷öðöê ÿñàñëàðûíû âÿ áàòèë òÿòáèãàòëàðûíû hÿð êÿñÿ ýþñòÿðìÿêäèð.
Ùàðóí Éÿhéàíûí ÿñÿðëÿðè Ùèíäèñòàíäàí ÀÁØ-à, Áþéöê Áðèòàíèéàäàí
Èíäîíåçèéàéà, Ïîëøàäàí Áîñíèéà-Ùåðñîãîâèíàéà, Èñïàíèéàäàí Áðàçèëèéàéà,
Ìàëàéçèéàäàí Èòàëèéàéà, Ôðàíñàäàí Áîëãàðûñòàíà âÿ ÌÄÁ þëêÿëÿðèíÿ ãÿäÿð
äöíéàíûí ÿêñÿð þëêÿëÿðèíäÿ ìàðàãëà ãàðøûëàíûð âÿ áèðíÿôÿñÿ îõóíóð.
Èíýèëèñ, ôðàíñûç, àëìàí, èòàëéàí, èñïàí, ïîðòóãàë, óðäó, ÿðÿá, àëáàí, ðóñ,
áîøíàê, óéüóð, Èíäîíåçèéà, ìàëàé, áåíãàë, áîëãàð, éàïîí, ×èí, Àçÿðáàéúàí
êèìè äèëëÿðÿ òÿðúöìÿ åäèëÿí áó ÿñÿðëÿð ýåíèø îõóúó êöòëÿñè òÿðÿôèíäÿí
ìàðàãëà èçëÿíèð.
Äöíéàíûí äþðä áèð òÿðÿôèíäÿ áþéöê ðåçîíàíñ äîüóðàí áó äèããÿòÿëàéèã
ÿñÿðëÿð èíñàíëàðûí ÷îõóíóí èìàí ýÿòèðìÿñèíÿ, ÿêñÿð àäàìëàðûí äà þç
èìàíûíû êàìèëëÿøäèðìÿñèíÿ ñÿáÿá îëóð. Áó êèòàáëàðû îõóéàí âÿ èíúÿëÿéÿí
hÿð êÿñ îíëàðäàêû hèêìÿòè, hàáåëÿ éûüúàì, äîëüóí, àñàí áàøà äöøöëÿí
2

5. 3
ñÿìèìè öñëóáó, hÿéàòè hÿãèãÿòëÿðèí åëìè-ìÿíòèãè èçàhûíû äÿðhàë ýþðöð. Áó
ÿñÿðëÿð hÿð áèð êÿñÿ òåç áèð çàìàíäà òÿñèð åòìÿê, òàì íÿòèúÿ âåðìÿê,
åòèðàçëàðà éåð ãîéìàìàã âÿ äÿëèëëÿðèí åëìèëèéè êèìè õöñóñèééÿòëÿðÿ
ìàëèêäèð. Áó ÿñÿðëÿðè îõóéàí âÿ îíëàðûí öçÿðèíäÿ úèääè äöøöíÿí àäàìëàðûí
ìàòåðèàëèñò ôÿëñÿôÿíè, àòåèçìè, áàøãà áàòèë ôèêèð âÿ ôÿëñÿôÿëÿðè ìöäàôèÿ åò-
ìÿñè äàhà ÿñëà ìöìêöí äåéèë. Áÿçèëÿðè ìöäàôèÿ åòñÿëÿð áåëÿ áóíó éàëíûç
èíàäêàðëûã öçöíäÿí åäÿúÿêëÿð, ÷öíêè îíëàðûí ôèêèðëÿðèíèí ÿñàñëàðû ÷öðöêäöð.
Äþâðöìöçäÿêè áöòöí èíêàð÷û úÿðÿéàíëàð Ùàðóí Éÿhéàíûí êöëëèééàòûíäà
åëìè äöøöíúÿ íþãòåéè-íÿçÿðèíäÿí ìÿüëóá åäèëèáëÿð. Øöáhÿ éîõäóð êè, áó
õöñóñèééÿòëÿð Ãóðàíûí hèêìÿòèíäÿí âÿ îíóí èôàäÿ åòäèéè ôèêèðëÿðèí
ýþçÿëëèêëÿðèíäÿí ãàéíàãëàíûð.
Ìöÿëëèôèí þçö èñÿ áó ÿñÿðëÿðèíÿ ýþðÿ ëîâüàëàíìûð, ÿêñèíÿ, Àëëàhûí
hèäàéÿòèíÿ âàñèòÿ÷è îëìàüà íèééÿò åäèð. Áóíäàí áàøãà áó ÿñÿðëÿð íÿøð
åäèëÿðêÿí hå÷ áèð ìàääè ãàçàíú ýöäöëìöð.
Áó hÿãèãÿòëÿð íÿçÿðÿ àëûíìàëûäûð. Î çàìàí ìÿëóì îëàð êè, èíñàíëàðû
îíëàðà ýþðìÿäèéèíè ýþðìÿêäÿ êþìÿê åäÿí, îíëàðûí hèäàéÿòÿ ýÿëìÿñèíÿ
ñÿáÿá îëàí áåëÿ ÿñÿðëÿðèí îõóíìàñûíà hÿâÿñëÿíäèðìÿéèí þçö äÿ ÷îõ
ìöhöì õèäìÿòäèð. Áó äÿéÿðëè ÿñÿðëÿðè òàíûòìàã ÿâÿçèíÿ èíñàíëàðûí çåhíèíè
ãàðûøäûðàí, ôèêèðëÿðèíèí ãàðûøìàñûíà ñÿáÿá îëàí, øöáhÿ âÿ òÿðÿääöäëÿðè
àðàäàí ãàëäûðìàüà, èìàíû õèëàñ åòìÿéÿ áèð òÿñèðè îëìàäûüû òÿúðöáÿäÿí
êå÷èðèëÿí êèòàáëàðû éàéìàã éàëíûç âÿ éàëíûç ÿìÿê âÿ âàõò èòêèñè äåìÿê
îëàúàã. Èìàíû õèëàñ åòìÿêäÿí äàhà ÷îõ ìöÿëëèôèí ÿäÿáè ýöúöíö ýþñòÿð-
ìÿéÿ éþíÿëìèø êèòàáëàðäà áó òÿñèðèí îëìàéàúàüû àéäûíäûð. Áó ìþâçó èëÿ
áàüëû øöáhÿñè îëàíëàð âàðñà, îíëàð Ùàðóí Éÿhéàíûí ÿñÿðëÿðèíèí éåýàíÿ
ìÿãñÿäèíèí äèíñèçëèéè àðàäàí ãàëäûðìàãäàí âÿ Ãóðàí ÿõëàãûíû éàéìàãäàí
èáàðÿò îëäóüóíó, áó õèäìÿòäÿêè òÿñèð ýöúöíöí, ìöâÿôôÿãèééÿò âÿ
ñÿìèìèééÿòèí àéäûí ýþðöíäöéöíö îõóúóëàðûí öìóìè ãÿíàÿòèíäÿí àíëàéà
áèëÿð. Áóíó ãÿòè øÿêèëäÿ éÿãèíëÿøäèðìÿê âÿ àíëàìàã ëàçûìäûð êè,
äöíéàäàêû çöëì âÿ èüòèøàøëàðûí, ìöñÿëìàíëàðûí ÷ÿêäèéè ÿçèééÿòëÿðèí ÿñàñ
ñÿáÿáè äèíñèçëèéèí èäåéà hàêèìèééÿòèäèð.
Áóíëàðäàí ãóðòóëìàüûí éîëó èñÿ äèíñèçëèéèí èäåéà úÿhÿòäÿí ìÿüëóá
åäèëìÿñè, èìàíè hÿãèãÿòëÿðèí îðòàéà ÷ûõàðûëìàñû âÿ Ãóðàí ÿõëàãûíûí
èíñàíëàðûí äÿðê åäèá ìÿíèìñÿéÿ áèëÿúÿéè øÿêèëäÿ ÷àòäûðûëìàñûäûð. Äöíéàíû
hÿð ýöí äàhà ÷îõ çöëìÿ, èüòèøàø âÿ ôÿñàäëàðà ìÿðóç ãîéìàã èñòÿéÿíëÿðèí
íèééÿòèíè íÿçÿðÿ àëñàã áÿëëè îëàð êè, áó õèäìÿòèí ìöìêöí ãÿäÿð ñöðÿòëè âÿ
òÿñèðëè øÿêèëäÿ éåðèíÿ éåòèðèëìÿñè ÷îõ âàúèáäèð. ßêñ òÿãäèðäÿ ÷îõ ýåú îëà
áèëÿð. Áó ÿhÿìèééÿòëè õèäìÿòäÿ ÷îõ áþéöê áèð âÿçèôÿíè þç öçÿðèíÿ
ýþòöðìöø Ùàðóí Éÿhéàíûí êöëëèééàòû Àëëàhûí èúàçÿñè èëÿ XXI ÿñðäÿ
èíñàíëàðû Ãóðàíäà áèëäèðèëÿí ÿìèí-àìàíëûüà âÿ áàðûøà, äîüðóëóã âÿ ÿäà-
ëÿòÿ, ýþçÿëëèê âÿ õîøáÿõòëèéÿ àïàðìàãäà áèð âàñèòÿ îëàúàã.

6. ÎÕÓÚÓÉÀ
Áó êèòàáäà âÿ äèýÿð ÷àëûøìàëàðûìûçäà òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíèí þçöíö
äîüðóëòìàìàñûíà âÿ ïó÷ îëìàñûíà àèä ôèêèðëÿðÿ ýåíèø éåð àéûðìàüûìûçûí ÿñàñ
ñÿáÿáè àäû÷ÿêèëÿí íÿçÿðèééÿíèí ÿñëèíäÿ äèí ÿëåéhèíÿ äöøöíúÿ âÿ òÿëèìëÿðäÿí
èáàðÿò îëìàñûäûð. Éàðàäûëûøû âÿ áèëàâàñèòÿ Àëëàhûí âàðëûüûíû èíêàð åäÿí äàðâèíèçì
140 èëäèð êè, áèð ÷îõ èíñàíëàðûí þç èìàíûíû èòèðìÿñèíÿ âÿ éà øöáhÿéÿ äöøìÿñèíÿ
ñÿáÿá îëóð. Áóíà ýþðÿ äÿ áó íÿçÿðèééÿíèí àëäàäûúû îëäóüóíó ñöáóòà éåòèðìÿê âÿ
äèããÿòÿ ÷àòäûðìàã ÷îõ ìöhöì èìàíè âÿçèôÿäèð. Áóíó èíñàíëàðà ÷àòäûðìàã èñÿ äàhà
âàúèáäèð.
Áÿçè îõóúóëàðûìûçûí áÿëêÿ äÿ òÿêúÿ áèð êèòàáûìûçû îõóìàüà ôöðñÿòè îëàúàã.
Áóíà ýþðÿ äÿ hÿð áèð êèòàáûìûçäà áó ìþâçóéà ãûñà äà îëñà éåð àéûðìàüû
ìÿãñÿäÿóéüóí áèëèðèê.
Íÿçÿðÿ ÷àòäûðûëìàñû ëàçûì îëàí äèýÿð áèð ìÿñÿëÿ äÿ áó êèòàáëàðûí è÷èíäÿêèëÿðëÿ
ÿëàãÿäàðäûð. Éàçû÷ûíûí áöòöí êèòàáëàðûíäà èìàíè ìþâçóëàð Ãóðàí àéÿëÿðè èøûüûíäà
èçàh îëóíóð, èíñàíëàð Àëëàhûí àéÿëÿðèíè þéðÿíìÿéÿ âÿ îíëàðà óéüóí éàøàìàüà
äÿâÿò åäèëèðëÿð. Àëëàhûí àéÿëÿðè èëÿ áàüëû áöòöí ìÿñÿëÿëÿð èñÿ îõóúóíóí øöóðóíäà
hå÷ áèð øöáhÿ âÿ éà ñóàë éàðàòìàéàúàã øÿêèëäÿ à÷ûãëàíûð.
Áó èçàhàòäà èñòèôàäÿ åäèëÿí ñÿìèìè, ñàäÿ âÿ àõûúû öñëóá êèòàáëàðûí 7 éàøäàí 70
éàøà ãÿäÿð hÿð êÿñ òÿðÿôèíäÿí ðàhàò áàøà äöøöëìÿñèíè òÿìèí åäèð. Áåëÿ òÿñèðëè âÿ
äÿëèë-ñöáóòëó èçàhàò ñàéÿñèíäÿ êèòàáëàð áèðíÿôÿñÿ îõóíóð. Ùÿòòà äèíè ðÿää åòìÿê
ôèêðèíäÿ ãÿòè îëàíëàð äà áó êèòàáëàðäà ýþñòÿðèëÿí hÿãèãÿòëÿðäÿí òÿñèðëÿíèð âÿ
äåéèëÿíëÿðèí äîüðóëóüóíó èíêàð åäÿ áèëìèð. Áó êèòàáû âÿ ìöÿëëèôèí äèýÿð ÿñÿðëÿðèíè
hÿì òÿêëèêäÿ, hÿì äÿ ãàðøûëûãëû ñþháÿò, ïîëåìèêà øÿðàèòèíäÿ ðàhàò îõóìàã
ìöìêöíäöð. Áó êèòàáëàðäàí èñòèôàäÿ åòìÿê èñòÿéÿí áèð ãðóï îõóúóíóí îíëàðû
áèðëèêäÿ îõóìàñû ìþâçó èëÿ áàüëû ôèêèð âÿ òÿúðöáÿñèíè äÿ áèð-áèðè èëÿ áþëöøìÿñè
ñÿáÿáèíäÿí éàðàðëû îëàúàã.
Áóíóíëà áåëÿ ñàäÿúÿ îëàðàã Àëëàh ðèçàñû ö÷öí éàçûëàí áó êèòàáëàðûí òàíûíìàñûíà
âÿ îõóíìàñûíà êþìÿê åòìÿê äÿ áþéöê õèäìÿòäèð. ×öíêè ìöÿëëèôèí áöòöí
êèòàáëàðûíäà îõóúóéà ìöñáÿò òÿñèð áàüûøëàéàí ìÿñÿëÿëÿðè ñöáóò åòìÿê öñóëó ÷îõ
ýöúëöäöð. Ùÿì÷èíèí äèíè èçàh åòìÿê èñòÿéÿíëÿðèí ÿëèíäÿêè ÿí òÿñèðëè öñóëëàðäàí áèðè
äÿ áó êèòàáëàðû hàìûíûí îõóìàñûíû òÿøâèã åòìÿê, áóíà ÷àëûøìàãäûð.
Ìöÿëëèôèí äèýÿð ÿñÿðëÿðèíèí öç ãàáûüûíûí øÿêèëëÿðèíèí êèòàáëàðûí ñîí hèññÿñèíÿ
ÿëàâÿ åäèëìÿñèíèí äÿ ìöhöì ñÿáÿáëÿðè âàð. Êèòàáû ÿëèíÿ àëàí hÿð áèð àäàì
éóõàðûäà ãåéä åòäèéèìèç õöñóñèééÿòëÿðè þçöíäÿ òîïëàéàí âÿ îõóìàãäàí
õîøëàíäûüûíû öìèä åòäèéèìèç áó êèòàáëà åéíè õöñóñèééÿòëÿðÿ ìàëèê îëàí ÷îõëó
ÿñÿðëÿðèí îëäóüóíó ýþðÿúÿê. Åéíè çàìàíäà hÿì äèíè, hÿì äÿ ñèéàñè ìþâçóëàðäà
èñòèôàäÿ åäÿúÿéè ìÿíáÿëÿðèí ìþâúóäëóüóíà øàhèä îëàúàã.
Áàøãà êèòàáëàðäà ðàñò ýÿëäèéèìèç øÿõñè ôèêèðëÿðÿ, ìöÿëëèô ãÿíàÿòëÿðèíÿ, øöáhÿëè
ìÿíáÿëÿðÿ ÿñàñëàíàí èçàhëàðà, ìöãÿääÿñëÿðÿ ãàðøû ëàçûì îëàí ÿäÿá âÿ hþðìÿòÿ
äèããÿò éåòèðìÿéÿí öñëóáëàðà, öìèäñèçëèéÿ àïàðàí øöáhÿëè éàçûëàðà âÿ äèýÿð
÷àòûøìàçëûãëàðà áó ÿñÿðëÿðäÿ ðàñò ýÿëÿ áèëìÿçñèíèç.
4

7. 5
Ùàðóí Éÿùéà
ÏÅÉÜßÌÁßÐËßÐÈÌÈÇ
ÄÅÉÈÐ ÊÈ...
“Áèç ïåéüÿìáÿðëÿðèí õÿáÿðëÿðèíäÿí öðÿéèíè
ìþhêÿìëÿíäèðÿúÿê íÿ âàðñà, ñÿíÿ íàüûë åäèðèê.
Áó ñÿíÿ hàãã, ìþìèíëÿðÿ èñÿ ìîèçÿ âÿ
þéöä-íÿñèhÿò îëàðàã ýÿëìèøäèð!”
(“Ùóä” ñóðÿñè, 120)
×åâèðÿí:
Ëåéëà Ãóëèéåâà

8. Áó êèòàáäà èñòèôàäÿ åäèëÿí àéÿëÿð
Âàñèì Ìÿììÿäÿëèéåâèí âÿ Çèéà Áöíéàäîâóí
áèðýÿ ùàçûðëàäûãëàðû Ãóðàíè-Êÿðèìèí Àçÿðáàéúàí
äèëèíäÿêè òÿðúöìÿñèíäÿí ýþòöðöëìöøäöð
Áöòöí èðàä âÿ òÿêëèôëÿðèíèçè
elshadmiri@yahoo.com
ìàèëèíÿ éàçà áèëÿðñèíèç
Ìöÿëëèô ................................................. Ùàðóí Éÿùéà
×åâèðÿí ............................................. Ëåéëà Ãóëèéåâà
Ùàçûðëàéàí ............................................... Åëøàä Ìèðè
Êîððåêòÿ ............................................ Øÿëàëÿ Àðèôãûçû
6

9. 7
È×ÈÍÄßÊÈËßÐ
Ýèðèø . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Ùç.Íóh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Ùç.Ùóä . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Ùç.Ñàëåh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Ùç.Èáðàhèì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Ùç.Ëóò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Ùç.Éÿãóá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Ùç.Éóñèô . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Ùç.Øóeéá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Ùç.Ëîüìàí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
Ùç.Ìóñà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Ùç.Ùàðóí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Ùç.Äàâóä . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Ùç.Ñöëåéìàí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
Ùç.Èñà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
Ùç.Ìÿhÿììÿä . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
Íÿòèúÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Òÿêàìöë Éàëàíû . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

10. ÝÈÐÈØ
Èíäèéÿ ãÿäÿð ýÿëèá ýåòìèø áöòöí öììÿòëÿðÿ îíëàðû Àëëàhûí
äîüðó éîëóíà ÷àüûðàí ïåéüÿìáÿðëÿð ýþíäÿðèëìèøäèð. Ðÿñóëëàð
èíñàíëàðà Àëëàhûí âàðëûüûíû âÿ áèðëèéèíè áèëäèðÿí, îíëàðà Àëëàhûí
äèíèíè òÿáëèü åäÿí, Àëëàhûí îíëàðäàí èñòÿäèêëÿðèíè, áàøãà ñþç-
ëÿ, åòìÿëÿðè âÿ ÷ÿêèíìÿëÿðè ëàçûì îëàí øåéëÿðè áèëäèðÿí, îíëà-
ðû úÿhÿííÿì ÿçàáû áàðÿäÿ õÿáÿðäàð åäÿí âÿ úÿííÿòëÿ ìöæäÿ-
ëÿéÿí èíñàíëàðäûð.
Ïåéüÿìáÿðëÿðèí hÿéàòû âÿ ìöáàðèçÿñè àüûëëû âÿ þéöä àëàí
ìþìèíëÿð ö÷öí èáðÿòëÿðëÿ äîëóäóð. Ãóðàíäà ïåéüÿìáÿðëÿðèí
òÿáëèü åòäèéè ìþâçóëàð, èñòèôàäÿ åòäèêëÿðè èíàíäûðìà öñóëëàðû âÿ
áèð ÷îõ áàøãà õöñóñèééÿòëÿðè ìöôÿññÿë øÿêèëäÿ áèëäèðèëèð:
“Ïåéüÿìáÿðëÿðèí håêàéÿòëÿðèíäÿ àüûë ñàhèáëÿðè ö÷öí,
ñþçñöç êè, èáðÿòëÿð âàðäûð...” (“Éóñèô” ñóðÿñè, 111).
Ìþìèíëÿð ïåéüÿìáÿðëÿð àðàñûíäà hå÷ áèð ôÿðã ãîéìàäàí
îíëàðûí Ãóðàíäà áèëäèðÿí õàðàêòåð âÿ äàâðàíûøûíû, öñòöí ÿõëà-
ãûíû þçëÿðèíÿ þðíÿê åòìÿëè, îíëàðûí þéöä âÿ òþâñèéÿëÿðèíÿ áþ-
éöê ÿhÿìèééÿò âåðìÿëèäèð. ×öíêè Àëëàh áó ñå÷èëìèø ãóëëàðû
hàããûíäàêû håêàéÿtëÿðè úÿìèééÿòëÿðÿ òàðèõè ìÿëóìàò îëñóí äå-
éÿ éîõ, ìþìèíëÿð þéöä àëûá äöøöíñöíëÿð, áó öñòöí èíñàíëàð-
äàí íöìóíÿ ýþòöðñöíëÿð äåéÿ Ãóðàíäà áèëäèðèð.
Ãóðàíäà ïåéüÿìáÿðëÿð âÿ îíëàðûí ÿìÿëëÿðèíäÿ ìþìèíëÿð
ö÷öí þðíÿêëÿð âÿ äÿðñëÿð âàð. Áó, Ãóðàíäà õöñóñè øÿêèëäÿ áèë-
äèðèëÿí áèð ìÿñÿëÿäèð. Ìÿñÿëÿí, Ùç.Èáðàhèìäÿ âÿ îíà èíàíàí-
ëàðäà ìþìèíëÿð ö÷öí ýþçÿë þðíÿêëÿðèí îëìàñû àéÿäÿ áèëäèðèë-
ìèø, ñîíðà äà îíëàðûí íöìóíÿâè äàâðàíûøû ýþñòÿðèëìèøäèð:
“Èáðàhèì âÿ îíóíëà áèðëèêäÿ îëàíëàð ñèçèí ö÷öí ýþçÿë
þðíÿêäèð. Î çàìàí îíëàð þç ãþâìöíÿ áåëÿ äåìèøäèëÿð:
“Øöáhÿñèç êè, áèçèì ñèçèíëÿ âÿ ñèçèí Àëëàhäàí áàøãà èáà-
äÿò åòäèêëÿðèíèçëÿ hå÷ áèð ÿëàãÿìèç éîõäóð. Áèç ñèçè èí-
êàð åäèðèê. Ñèç áèð îëàí Àëëàhà èìàí ýÿòèðìÿéèíúÿ áè-
8

11. 9
çèìëÿ ñèçèí àðàíûçäà hÿìèøÿ ÿäàâÿò âÿ íèôðÿò îëàúàã-
äûð!” Àíúàã Èáðàhèìèí þç àòàñûíà: “Ìÿí ìöòëÿã ñÿíèí
áàüûøëàíìàüûíû äèëÿéÿúÿéÿì. Ìÿí hå÷ âÿúhëÿ ñÿíè
Àëëàhäàí ãóðòàðà áèëìÿðÿì!” - äåìÿñè èñòèñíàäûð. “Åé
Ðÿááèìèç! Áèç àíúàã Ñÿíÿ òÿâÿêêöë åòäèê, òþâáÿ åäèá
àíúàã Ñÿíÿ òÿðÿô ãàéûòäûã. Àõûð äþíöø äÿ àíúàã ñÿíèí
höçóðóíàäûð. Åé Ðÿááèìèç! Áèçè êàôèðëÿðèí ÿëèíÿ ñàëìà!
Áèçè áàüûøëà. Åé Ðÿááèìèç! Ùÿãèãÿòÿí, Ñÿí éåíèëìÿç
ãöââÿò, hèêìÿò ñàhèáèñÿí!” Àíä îëñóí êè, îíëàð ñèçèí
ö÷öí, Àëëàhà âÿ àõèðÿò ýöíöíÿ öìèä áÿñëÿéÿíëÿð ö÷öí
ýþçÿë þðíÿêäèð. Êèì öç äþíäÿðñÿ áóíóí çÿðÿðè àíúàã
îíóí þçöíÿ îëàð. Àëëàh ìþhòàú äåéèëäèð; Î, òÿðèôÿ ëàéèã-
äèð!” (“Ìóìòÿhèíÿ” ñóðÿñè, 4-6).
Åéíèëÿ äèýÿð ïåéüÿìáÿðëÿð äÿ ìþìèíëÿð ö÷öí hÿð úÿhÿò-
äÿí íöìóíÿ ýþòöðöëìÿëè îëàí Àëëàhûí õöñóñè âÿ ñå÷èëìèø ãóë-
ëàðûäûð. Èìàí ýÿòèðÿíëÿð ïåéüÿìáÿðëÿðèí hå÷ áèðèíÿ ôÿðã ãîé-
ìóð, îíëàðûí hàìûñûíà âÿhé îëóíàíà èìàí ýÿòèðèðëÿð. Áó,
Àëëàhûí áèð ÿìðèäèð âÿ Îíóí áöòöí ÿìðëÿðè êèìè áóíóí äà
öçÿðèíäÿ úèääè äàéàíìàã ëàçûìäûð:
“Äåéèí: “Áèç Àëëàhà, áèçÿ íàçèë îëàíà, Èáðàhèìÿ, Èñìàè-
ëÿ, Èñhàãà, Éÿãóáà âÿ îíóí þâëàäûíà ýþíäÿðèëÿíëÿðÿ,
Ìóñàéà âÿ Èñàéà âåðèëÿíëÿðÿ, Ðÿááè òÿðÿôèíäÿí ïåéüÿì-
áÿðëÿðÿ âåðèëÿí øåéëÿðÿ èíàíìûøûã. Îíëàðûí hå÷ áèðèíè äè-
ýÿðèíäÿí àéûðìûðûã. Áèç àíúàã Àëëàhà áîéóí ÿéÿí ìö-
ñÿëìàíëàðûã!”” (“Áÿãÿðÿ” ñóðÿñè, 136).
Áöòöí ïåéüÿìáÿðëÿð èíñàíëàðû hàãã äèíÿ âÿ ÿí äîüðó éîëà
÷àüûðûáëàð. Áó ÷àüûðûø îíëàðûí öììÿòèíÿ àèä îëäóüó êèìè áèçÿ
äÿ àèääèð. Ùàìûñûíûí äÿâÿò åòäèéè ÿñàñ èìàíè âÿ ÿõëàãè hÿãè-
ãÿòëÿð, ýþñòÿðäèêëÿðè öñòöí õàðàêòåðèê õöñóñèééÿòëÿð hÿð äþâð
ö÷öí, õöñóñèëÿ áèçèì ö÷öí äÿ ãÿáóë åäèëìÿñè âÿ þðíÿê ýþòö-
ðöëìÿñè âàúèá îëàí ìÿñÿëÿäèð.

12. Àëëàh äà áó hèêìÿòÿ ÿñàñÿí îíëàðûí äÿâÿò åòäèêëÿðè hÿãè-
ãÿòëÿðè âÿ ñàhèá îëäóãëàðû öñòöí ÿõëàãè õöñóñèééÿòëÿðè Ãóðàí-
äà áèçëÿðÿ áèð ÷îõ úÿhÿòäÿí ÿñàñëû âÿ ìöôÿññÿë áèð øÿêèëäÿ
áèëäèðìèøäèð. Âÿ Ïåéüÿìáÿðèíèí (ñ.ÿ.â.) òèìñàëûíäà áöòöí ìþ-
ìèíëÿðÿ äîüðó éîëà òàáå îëìàüû ÿìð åòìèøäèð:
“Îíëàð Áèçèì êèòàá, hþêì âÿ ïåéüÿìáÿðëèê âåðäèéèìèç
êèìñÿëÿðäèð. ßýÿð áóíëàð áó äÿëèëëÿðè äàíñàëàð, Áèç îí-
ëàðà hÿìèí äÿëèëëÿðè èíêàð åòìÿéÿí áèð òàéôàíû ìöâÿê-
êèë åäÿðèê. Îíëàð Àëëàhûí äîüðó éîëà éþíÿëòäèéè êèìñÿ-
ëÿðäèð. Ñÿí äÿ îíëàðûí hàãã éîëóíó òóòóá ýåò. Äå: “Ìÿí
áóíóí ìöãàáèëèíäÿ ñèçäÿí áèð ÿâÿç èñòÿìèðÿì. Áó
àëÿìëÿð ö÷öí éàëíûç áèð þéöä-íÿñèhÿòäèð”” (“ßíàì” ñó-
ðÿñè, 89-90).
Åëÿ èñÿ ìþìèíëÿðèí âÿçèôÿñè Ãóðàíäà ïåéüÿìáÿðëÿðèí ãèñ-
ñÿëÿðèíè äèããÿòëÿ îõóéóá îíëàðûí ýþñòÿðäèéè äîüðó éîëà, åòäèê-
ëÿðè þéöä âÿ õÿáÿðäàðëûãëàðà úèääè øÿêèëäÿ ðèàéÿò åòìÿéÿ ÷à-
ëûøìàãäûð. Áó êèòàáûí ìÿãñÿäè äÿ ìþìèíëÿðèí áó úÿhäèíÿ éàð-
äûì÷û îëìàãäûð.
10

13. 11
ÙÇ.ÍÓH
Ùç.Íóh Ãóðàíûí áèð ÷îõ àéÿñèíäÿ hàããûíäà òÿðèôëÿ áÿhñ
åäèëìèø áèð ïåéüÿìáÿðäèð:
“Åé Íóhëà áèðëèêäÿ ìèíäèðèá àïàðäûüûìûç êÿñëÿðèí íÿñ-
ëè! Ùÿãèãÿòÿí, î ÷îõ øöêð åäÿí áèð áÿíäÿ èäè!” (“Èñðà”
ñóðÿñè, 3).
“Ùÿãèãÿòÿí, Íóh Áèçÿ äóà åòìèø, îíóí äóàñû íåúÿ äÿ
ýþçÿë ãÿáóë îëóíìóøäó! Áèç îíó âÿ àèëÿñèíè áþéöê ôÿëà-
êÿòäÿí ãóðòàðäûã. Ìÿhç îíóí íÿñëèíè áàãè åòäèê. Ñîíðà-
äàí ýÿëÿíëÿð è÷ÿðèñèíäÿ îíóí ö÷öí éàõøû àä ãîéäóã.
“Áöòöí àëÿìëÿð è÷ÿðèñèíäÿ Íóhà ñàëàì îëñóí!”” (“Ñÿô-
ôàò” ñóðÿñè, 75-79).
“Àëëàh Àäÿìè, Íóhó, Èáðàhèì þâëàäûíû âÿ Èìðàí àèëÿñè-
íè àëÿìëÿð öçÿðèíäÿ ñå÷èëìèø åòäè” (“Àëè-Èìðàí” ñóðÿñè,
33).
“Ùÿãèãÿòÿí, Áèç Íóhó: “Ãþâìöíÿ øèääÿòëè áèð ÿçàá ýÿë-
ìÿìèøäÿí ÿââÿë îíëàðû ãîðõóò!” - äåéÿ þç òàéôàñûíà ïåé-
üÿìáÿð ýþíäÿðäèê” (“Íóh” ñóðÿñè, 1).
Àëëàh Ùç.Íóhó þç ãþâìöíÿ åë÷è êèìè ýþíäÿðìèøäè. Ãþâ-
ìöíäÿí éîëóíó àçûá èíêàð÷ûëûüà äöøÿíëÿð Ùç.Íóhó âÿ îíà òà-
áå îëàíëàðû hàãã éîëóíäàí äþíäÿðìÿê ö÷öí îíëàðà òÿëÿëÿð
ãóðìóø, ìöõòÿëèô áþùòàíëàð àòìûø, îíëàðà èñòåhçà åòìèøäèëÿð.
Åòäèêëÿðèíèí ÿâÿçèíäÿ èñÿ Àëëàh áó ãþâìö äöíéà hÿéàòûíäà
áþéöê áèð òóôàíëà úÿçàëàíäûðìûøäû.
Ùç.Íóh ãþâìöíÿ åòèáàðëû áèð åë÷è îëäóüóíó
áÿéàí åòìèøäè
Ãÿëáèíäÿ Àëëàh ãîðõóñó îëìàéàí èíñàíëàð áèð-áèðèíÿ hÿãè-
ãè ìÿíàäà èíàíûá åòèáàð åòìÿçëÿð. ×öíêè áåëÿ èíñàíëàðäàí òÿø-
êèë îëóíìóø áèð úÿìèééÿòäÿ èíñàíûí þçöíÿ ÿí éàõûí áèëäèéè

14. àäàìäàí áåëÿ hÿð àí áèð ïèñëèê ýþðìÿ åhòèìàëû âàð. Ùÿð êÿñ
áèð-áèðè èëÿ ñîí äÿðÿúÿ åhòèéàòëà âÿ òÿìêèíëÿ äàâðàíûð, èçàhàò
âåðìÿìÿéÿ ÷àëûøûð. Áó ñÿáÿáëÿ èíñàíëàðûí ÿí ÷îõ èñòÿäèéè âÿ
äÿéÿð âåðäèéè øåé åòèáàð åäÿ áèëÿúÿêëÿðè ÿñë äîñòëàðà ñàhèá îë-
ìàãäûð.
Ïåéüÿìáÿðëÿð èñÿ Àëëàh ãîðõóñóíà ýþðÿ ñîí äÿðÿúÿ åòèáàð-
ëû áèð õàðàêòåðÿ ñàhèáäèð. Èíñàíëàðûí åë÷èëÿðèí åòèáàðëû îëìàñûíûí
ôÿðãèíÿ âàðìàñû ÷îõ ÿhÿìèééÿòëèäèð âÿ áóíà ýþðÿ åë÷èëÿð òÿá-
ëèüàò àïàðàðêÿí þçëÿðèíèí áó õöñóñèééÿòëÿðèíè õöñóñèëÿ âóðüó-
ëàéûðëàð:
“Íóh òàéôàñû ïåéüÿìáÿðëÿðè òÿêçèá åòäè. Î çàìàí êè,
ãàðäàøëàðû Íóh îíëàðà äåäè: “Ìÿýÿð ãîðõìóðñóíóç?
Øöáhÿñèç êè, ìÿí ñèçèí ö÷öí åòèáàð îëóíàñû áèð ïåéüÿì-
áÿðÿì! Àðòûã Àëëàhäàí ãîðõóí âÿ ìÿíÿ èòàÿò åäèí!”
(“Øóÿðà” ñóðÿñè, 105-108).
Ëèäåðëèê hÿâÿñè, ìàëà-ìöëêÿ hÿðèñëèê, åòèáàð ýþçëÿìÿê êè-
ìè ìÿñÿëÿëÿð èíñàíëàðûí áàøãàëàðûíà èíàíìàã âÿ åòèáàð åòìÿê
ìÿñÿëÿñèíäÿ òÿðÿääöä êå÷èðìÿñèíÿ ñÿáÿá îëóð. Ùÿòòà èíñàíëà-
ðûí hÿð hàíñû áèð ìÿíôÿÿò ýöäìÿäÿí éàõøûëûã åòìÿéÿúÿêëÿðè
håñàá îëóíóð. Ïåéüÿìáÿðëÿð èñÿ ÿâÿçè Àëëàhäàí ýþçëÿéèð, èí-
ñàíëàðäàí hå÷ áèð èñòÿêëÿðèíèí îëìàäûüûíû äà õöñóñèëÿ âóðüóëà-
éûðëàð. Ùç.Íóh þç ãþâìöíÿ áåëÿ äåìèøäèð:
“Ìÿí áóíóí ìöãàáèëèíäÿ ñèçäÿí hå÷ áèð ìóçä (ÿâÿç)
èñòÿìèðÿì. Ìÿíèì ìöêàôàòûì àíúàã àëÿìëÿðèí Ðÿááè-
íÿ àèääèð!” (“Øóÿðà” ñóðÿñè, 109).
“ßýÿð ñèç öç ÷åâèðñÿíèç, áèëèí êè ìÿí ñèçäÿí hå÷ áèð ìö-
êàôàò èñòÿìèðÿì. Ìÿíè ìöêàôàòëàíäûðìàã éàëíûç Àëëàhà
àèääèð. Ìÿíÿ ìöñÿëìàíëàðäàí îëìàã ÿìð åäèëìèøäèð!””
(“Éóíóñ” ñóðÿñè, 72).
12

15. 13
Ùç.Íóh ãþâìöíö éàëíûç
Àëëàhà èáàäÿò åòìÿéÿ ÷àüûðìûøäûð
Ùç.Íóh ãþâìöíö è÷èíäÿ îëäóüó áàòèë èíàíúëàðäàí ÿë ÷ÿêÿ-
ðÿê Àëëàhà èáàäÿò åòìÿéÿ äÿâÿò åòìèøäè. Àëëàhäàí áàøãà èáà-
äÿòÿ ëàéèã Òàíðû îëìàäûüûíû, ÿýÿð äöíéàäà èêÿí áóíó àíëà-
ìàçëàðñà, ãàðøûäà ÿçàáëà ãàðøûëàøàúàãëàðûíû õàòûðëàòìûøäû. Áó
øÿêèëäÿ îíëàðà õÿáÿðäàðëûã åäèá ãîðõóòìóø âÿ èìàí ýÿòèðìÿ-
ëÿðè ö÷öí ìöõòÿëèô úöð à÷ûãëàìà âÿ èçàhàòëàð âåðìèøäè. Áóíóí-
ëà áàüëû áÿçè àéÿëÿð áåëÿäèð:
“Ùÿãèãÿòÿí, Áèç Íóhó þç ãþâìöíÿ ïåéüÿìáÿð ýþíäÿð-
äèê. Î áåëÿ äåäè: “Åé ãþâìöì! Àëëàhà èáàäÿò åäèí. Ñè-
çèí Îíäàí áàøãà hå÷ áèð òàíðûíûç éîõäóð. Ìÿýÿð ãîðõ-
ìóðñóíóç?”” (“Ìóìèíóí” ñóðÿñè, 23).
“Ùÿãèãÿòÿí, Áèç Íóhó þç òàéôàñûíà ïåéüÿìáÿð ýþíäÿð-
äèê. Íóh äåäè: “Ìÿí ñèçè à÷ûã-àøêàð ãîðõóäàí áèð ïåé-
üÿìáÿðÿì! Àëëàhäàí áàøãàñûíà èáàäÿò åòìÿéèí. Ìÿí
øèääÿòëè ýöíöí ñèçÿ öç âåðÿúÿê ÿçàáûíäàí ãîðõóðàì!””
(“Ùóä” ñóðÿñè, 25-26).
Ùç.Íóh ãþâìöíö Àëëàhà éþíÿëìÿéÿ âÿ
Îíäàí áàüûøëàíìà äèëÿìÿéÿ äÿâÿò åòìèøäè
Ùç.Íóh ãþâìöíÿ Àëëàhûí éåýàíÿ Òàíðû îëäóüóíó õàòûðëà-
äàíäàí ñîíðà îíëàðû Àëëàhäàí áàüûøëàíìà äèëÿìÿéÿ äÿâÿò åò-
ìèø, Àëëàhà éþíÿëìÿëÿðèíèí ÿâÿçèíäÿ Àëëàhûí îíëàðà âåðÿúÿéè
íåìÿòëÿðè áó øÿêèëäÿ ìöæäÿëÿìèøäè:
“Âÿ äåäèì: “Ðÿááèíèçäÿí áàüûøëàíìàüûíûçû äèëÿéèí.
×öíêè Î, ÷îõ áàüûøëàéàíäûð! Î ñèçÿ ýþéäÿí áîë éàüûø
ýþíäÿðÿð; Î ñèçÿ ìàë-äþâëÿò, îüóë-óøàã ÿòà åäÿð. Î ñè-
çèí ö÷öí áàüëàð-áàü÷àëàð éàðàäàð âÿ ÷àéëàð àõûäàð!”
(“Íóh” ñóðÿñè, 10-12).

16. Àëëàh Ãóðàíûí áèð ÷îõ àéÿëÿðèíäÿ èìàí åäÿíëÿðÿ ýþçÿë áèð
hÿéàò âÿä åòìèøäèð. Áó ñÿáÿáëÿ ïåéüÿìáÿðëÿð þç ãþâìëÿðèíè
Àëëàhà éþíÿëìÿéÿ äÿâÿò åäÿðêÿí Àëëàhûí îíëàðà íåìÿòëÿð âå-
ðÿúÿéèíè äÿ áèëäèðìèøäèëÿð. Äèýÿð òÿðÿôäÿí èñÿ Àëëàhûí âåðäèéè
íåìÿòëÿðè ñàäàëàéàðàã èíñàíëàðûí áóíëàðû àíëàìàñûíû, Àëëàhûí
îíëàð öçÿðèíäÿêè ëöòô âÿ ìÿðhÿìÿòèíè ýþðìÿñèíè òÿìèí åòìÿ-
éÿ ÷àëûøìûøäûëàð. Ùç.Íóh ãþâìöíÿ áåëÿ õèòàá åòìèøäè:
“Ñèçÿ íÿ îëóá êè, Àëëàhûí ÿçÿìÿòèíäÿí ÷ÿêèíìèðñèíèç?
Ùàëáóêè Î ñèçè úöðáÿúöð õÿëã åòäè. Ìÿýÿð ýþðìöðñöíöç
êè, Àlëàh éåääè ýþéö ãàò-ãàò íåúÿ éàðàòäû?! Îðàäà àéû
áèð íóð, ýöíÿøè äÿ áèð ÷ûðàã åòäè. Âÿ Àëëàh ñèçè éåðäÿí
áèð áèòêè êèìè ýþéÿðòäè. Ñîíðà ñèçè éåíÿ îðà ãàéòàðàúàã
âÿ ÷ûõàðäàúàãäûð. Àëëàh éåðè ñèçèí ö÷öí õàëû åòäè êè, îíóí
ýåíèø éîëëàðûíäà ýÿçÿñèíèç!”” (“Íóh” ñóðÿñè, 13-20).
Èìàí ýÿòèðÿíëÿðèí åòìÿñè âàúèá îëàí èø äÿ ïåéüÿìáÿðëÿð êè-
ìè Àëëàhûí íåìÿòëÿðèíè õàòûðëàéàðàã Îíà øöêð åòìÿê âÿ ÿòðàô-
ëàðûíäàêû èíñàíëàðû øöêð åäÿíëÿðäÿí îëìàüà ÷àüûðìàãäûð.
Ùç.Íóh îíà àòûëàí èôòèðàëàðà ãþâìöíÿ
Àëëàhû õàòûðëàäàðàã ÿí àüûëëû úàâàáëàð âåðìèøäè
Òàðèõ áîéó Àëëàhûí ýþíäÿðäèéè áöòöí åë÷èëÿðÿ áèð-áèðèíÿ îõ-
øàéàí èôòèðàëàð àòûëìûøäûð. Áó, Àëëàhûí hÿð äþâðäÿ éàøàéàí åë-
÷èëÿðèíèí ãàðøûëàøäûüû äÿéèøèëìÿç áèð ãàíóíóäóð.
Ùç.Íóhóí ãþâìö äÿ þç ïåéüÿìáÿðèíÿ èòàÿò åòìÿê ìÿñÿ-
ëÿñèíäÿ ìöãàâèìÿò ýþñòÿðìèø âÿ þçëÿðèíÿ ìÿõñóñ òÿðçäÿ îíó
ãîðõóòìàã ö÷öí áèð ÷îõ èôòèðàëàð àòìûøäûëàð. Áóíëàðäàí áèðè äÿ
“÷àøìûø âÿ àçìûø” èôòèðàñûäûð:
“Òàéôàñûíûí áàø÷ûëàðû îíà: “Áèç ñÿíè à÷ûã- àéäûí àçìûø
ýþðöðöê! - äåéÿ úàâàá âåðäèëÿð” (“ßðàô” ñóðÿñè, 60).
Àëëàhûí åë÷èëÿðèíèí ÿí ãàáàðûã õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí áèðè äÿ
îíëàðûí hÿð éåðäÿ ñÿáðëè âÿ ãÿðàðëû îëìàãäà, öñòöí ÿõëàãëàðû-
14

17. 15
íû ãîðóìàãäà äàâàì åòìÿñèäèð. Îíëàð ãàðøûëàøäûãëàðû ÷ÿòèíëèê
âÿ èôòèðàëàð ãàðøûñûíäà äàèì ìöäðèê âÿ òÿìêèíëè áèð äàâðàíûø
ýþñòÿðìèøëÿð. Áó èôòèðàéà ãàðøû Ùç.Íóhóí úàâàáû áöòöí ìþ-
ìèíëÿð ö÷öí þðíÿêäèð:
“Íóh äåäè: “Ìÿí hå÷ àçìàìûøàì, ëàêèí ìÿí àëÿìëÿðèí
Ðÿááè òÿðÿôèíäÿí ýþíäÿðèëìèø áèð ïåéüÿìáÿðÿì! Ìÿí
ñèçÿ Ðÿááèìèí ÿìðëÿðèíè òÿáëèü åäèð âÿ þéöä-íÿñèhÿò âå-
ðèðÿì. Àëëàhäàí ñèçèí áèëìÿäèêëÿðèíèçè áèëèðÿì!”
(“ßðàô” ñóðÿñè, 61-62).
Ùç.Íóh îíó éàëàí÷ûëûãäà ýöíàhëàíäûðàíëàðà èñÿ áåëÿ úàâàá
âåðìèøäè:
“Íóh òàéôàñûíûí êàôèð ÿéàí-ÿøðàôû äåäèëÿð: “Áèç ñÿíè àí-
úàã þçöìöç êèìè áèð èíñàí ñàéûð, åëÿ èëê áàõûøäà éàëíûç
è÷èìèçäÿêè ñÿôèëëÿðèí ñÿíÿ óéäóüóíó ýþðöðöê. Åéíè çà-
ìàíäà ñèçèí, áèçäÿí öñòöí îëäóüóíóçó äà ýþðìöðöê.
ßêñèíÿ, áèç ñèçè éàëàí÷û håñàá åäèðèê!” Íóh äåäè: “Åé
úàìààòûì! Áèð äåéèí ýþðÿê. ßýÿð ìÿí Ðÿááèìäÿí à÷ûã-
àéäûí áèð äÿëèëÿ èñòèíàä åòñÿì, Ðÿááèì ìÿíÿ Þçöíäÿí
áèð ìÿðhÿìÿò áÿõø åòñÿ âÿ î ñèçÿ ýèçëè ãàëñà; èñòÿìÿäè-
éèíèç hàëäà, áèç ñèçè îíà ìÿúáóðìó åäÿ áèëÿðèê?! Åé úà-
ìààòûì! Ìÿí ïåéüÿìáÿðëèéè òÿáëèü åòìÿéÿ ýþðÿ ñèçäÿí
áèð ìàë, ìöêàôàò èñòÿìèðÿì. Ìÿíèì ìöêàôàòûìû âåð-
ìÿê àíúàã Àëëàhà àèääèð. Ìÿí èìàí ýÿòèðÿíëÿðè ãîâàí
äåéèëÿì. Îíëàð þç Ðÿááè èëÿ ãàðøûëàøàúàãëàð. Ëàêèí ìÿí
ñèçè úàhèë áèð òàéôà ýþðöðÿì!” (“Ùóä” ñóðÿñè, 27-29).
Ùç.Íóh èìàí ýÿòèðìÿê ö÷öí ìþúöçÿ
ýþçëÿéÿíëÿðèí ãåéðè-ñÿìèìèëèéèíÿ äèããÿò ÷ÿêìèøäèð
Òàðèõ áîéó èíêàð åäÿíëÿð îíëàðà ýÿëÿí åë÷èëÿðÿ òàáå îëìà-
ìàã ö÷öí áèð ÷îõ áÿhàíÿëÿð èðÿëè ñöðìöøëÿð. Ïåéüÿìáÿðëÿðèí
âàð-äþâëÿò úÿhÿòäÿí îíëàðäàí öñòöí îëìàñûíû âÿ éà ìþúöçÿ-

18. ëÿð ýþñòÿðìÿñèíèí âàúèáëèéèíè èðÿëè ñöðìöø, hÿòòà îíëàðûí èíñàí
äåéèë, ìÿëÿê îëìàñûíûí ëàçûì ýÿëäèéèíè èääèà åòìèøäèëÿð.
Ùç.Íóh áóíà îõøàð èñòÿêëÿðÿ áåëÿ úàâàá âåðìèøäè:
“Ìÿí ñèçÿ äåìèðÿì êè, Àëëàhûí õÿçèíÿëÿðè ìÿíäÿäèð.
Ìÿí ãåéáè äÿ áèëìèðÿì. Ìÿí äåìèðÿì êè, ìÿëÿéÿì.
Ìÿí åéíè çàìàíäà ñèçèí õîð áàõäûüûíûç êÿñëÿðÿ Àëëàhûí
hå÷ áèð õåéèð âåðìÿéÿúÿéèíè äÿ äåìèðÿì. Îíëàðûí öðÿê-
ëÿðèíäÿ îëàíû Àëëàh áèëèð. Îíäà, øöáhÿñèç êè, çàëèìëÿðäÿí
îëàðàì!”” (“Ùóä” ñóðÿñè, 31).
Àëëàhûí ýþíäÿðäèéè åë÷èëÿðèí ìàë-äþâëÿò âÿ ïóë úÿhÿòäÿí
öñòöí îëìàñûíû, ìþúöçÿëÿð ýþñòÿðìÿñèíè ýþçëÿìÿê èíêàð÷ûëà-
ðûí êëàññèê áèð õöñóñèééÿòèäèð. Åë÷èëÿðèí öñòöí îëäóãëàðû úÿhÿò
òÿãâàäûð. Áó èíñàíëàð hÿéàòëàðûíûí hÿð àíûíäà âÿ hÿð äàâðàíûø-
ëàðûíäà Àëëàhà éþíÿëäèêëÿðè, òÿñëèìèééÿò âÿ òÿâÿêêöë ýþñòÿð-
äèêëÿðè, ñÿáðëÿðèíäÿ hå÷ áèð çàìàí ãöñóðà éîë âåðìÿäèêëÿðè
ö÷öí öñòöíäöðëÿð. Àëëàh ìàë-äþâëÿòè, ìþâãåéè, ïóëó, åëìè âÿ
äöíéàéà àèä îëàí hÿð øåéè áèð ÷îõ èíñàíà âåðÿ áèëÿð. Àíúàã
áóíëàð áèð öñòöíëöê þë÷öñö äåéèë, éàëíûç èìòàhàí âàñèòÿñèäèð.
Áó úöð äöíéÿâè äÿéÿðëÿðè Àëëàh éàíûíäà áèð öñòöíëöê ÿëàìÿòè
êèìè ãèéìÿòëÿíäèðìÿê èñÿ àíúàã äèíäÿí óçàã éàøàéàí èíñàí-
ëàðà õàñ îëàí õöñóñèééÿòäèð:
“Ìÿýÿð ñÿíäÿí ÿââÿëêè Íóh, Àä, Ñÿìóä òàéôàëàðûíûí âÿ
îíëàðäàí ñîíðà ýÿëèá ýåòìèø, àíúàã Àëëàhûí áèëäèéè öì-
ìÿòëÿðèí õÿáÿðëÿðè ñèçÿ ýÿëèá ÷àòìàäûìû? Ïåéüÿìáÿðëÿ-
ðè îíëàðà à÷ûã-àøêàð ìþúöçÿëÿðëÿ ýÿëìèøäèëÿð. Îíëàð ÿë-
ëÿðèíè àüûçëàðûíà ãîéóá: “Áèç ñèçèíëÿ ýþíäÿðèëÿíëÿðÿ
èíàíìûðûã âÿ áèçè äÿâÿò åòäèéèíèç áàðÿñèíäÿ äÿ ìþhêÿì
áèð øÿêê-øöáhÿ è÷èíäÿéèê!” - äåìèøäèëÿð.
Ïåéüÿìáÿðëÿðè äÿ áåëÿ úàâàá âåðìèøäèëÿð: “Ìÿýÿð ýþé-
ëÿðè âÿ éåðè éàðàäàí Àëëàhà äà øöáhÿ åòìÿê îëàðìû?!
Àëëàh ýöíàhëàðûíûçû áàüûøëàìàã âÿ ñèçÿ ìöÿééÿí áèð
16

19. 17
âàõòà ãÿäÿð ìþhëÿò âåðìÿê ö÷öí èìàíà äÿâÿò åäèð”.
Îíëàð äåìèøäèëÿð: “Ñèç äÿ áèçèì êèìè àäè áèð èíñàíñûíûç.
Áèçè àòàëàðûìûçûí èáàäÿò åòäèêëÿðèíäÿí äþíäÿðìÿê èñòÿ-
éèðñèíèç. À÷ûã-àøêàð áèð äÿëèë ýÿòèðèí!” Ïåéüÿìáÿðëÿðè
îíëàðà úàâàá âåðÿðÿê äåìèøäèëÿð: “Áèç äÿ ñèçèí êèìè àäè
áèð èíñàíûã, ëàêèí Àëëàh Þç áÿíäÿëÿðèíäÿí äèëÿäèéèíÿ
íåìÿò áÿõø åäÿð. Àëëàhûí èçíè îëìàäàí áèç ñèçÿ hå÷ áèð
äÿëèë ýÿòèðÿ áèëìÿðèê. Ìþìèíëÿð éàëíûç Àëëàhà òÿâÿêêöë
åòñèíëÿð!” (“Èáðàhèì” ñóðÿñè, 9-11).
Ùç.Íóh òÿáëèü ö÷öí hÿð éîëó ñûíàãäàí
êå÷èðìèøäèð
Ùç.Íóh äà äèýÿð ïåéüÿìáÿðëÿð êèìè ãþâìöíöí èìàí åò-
ìÿñè ö÷öí hÿð úöð éîëó ñûíàãäàí êå÷èðìèøäèð. Îíëàðû à÷ûã äè-
íÿ äÿâÿò åòäèéè êèìè îíëàðà ôÿðãëè éîëëàðëà äà éàíàøìàüà ÷à-
ëûøìûø, àíúàã áöòöí úÿhäëÿðèíÿ áàõìàéàðàã îíóí ãþâìö èí-
êàð åòìÿêäÿ âÿ àçüûíëûãäà èíàäëà äàâàì åòìèøäè. Ùç.Íóh
ãþâìöíöí îíà èíàä åòìÿñèíè áåëÿ áèëäèðìèøäèð:
“Î äåäè: “Åé Ðÿááèì! Ìÿí ãþâìöìö ýåúÿ-ýöíäöç äÿ-
âÿò åòäèì! Ëàêèí äÿâÿòèì îíëàðûí ãà÷ìàëàðûíû äàhà äà
àðòûðìàãäàí áàøãà áèð øåéÿ éàðàìàäû. Ñÿíèí îíëàðû áà-
üûøëàìàüûí ö÷öí ìÿí íÿ çàìàí îíëàðû äÿâÿò åòäèìñÿ,
îíëàð áàðìàãëàðûíû ãóëàãëàðûíà òûõàäûëàð, ëèáàñëàðûíà
áöðöíäöëÿð, èñðàð åäèá äóðäóëàð âÿ òÿêÿááöð ýþñòÿðäè-
ëÿð. Ñîíðà ìÿí îíëàðû óúà ñÿñëÿ äÿâÿò åòäèì. Äàhà ñîí-
ðà îíëàðà àøêàð ñþéëÿäèì âÿ ýèçëè áèëäèðäèì”” (“Íóh”
ñóðÿñè, 5-9).
Ùç.Íóhóí áó ñþçëÿðèíäÿí áÿëëè îëóð êè, ïåéüÿìáÿðëÿð äà-
éàíìàäàí èíñàíëàðû Àëëàhûí éîëóíà ÷àüûðìûø, ìöõòÿëèô öñóëëàð-
äàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê èíñàíëàðûí âèúäàíûíû îéàòìàüà ÷àëûøìûøäû-
ëàð. Èíñàíëàðäàí íÿ úöð ðåàêñèéà ýÿëèðñÿ ýÿëñèí ãÿðàðëû äàâðàí-

20. ìàã, Àëëàhûí “éàõøûëûüû ÿìð åäèá ïèñëèêäÿí ÷ÿêèíäèðìÿê” ÿì-
ðèíè ìöòëÿã ñóðÿòäÿ éåðèíÿ éåòèðìÿê ïåéüÿìáÿðëÿð êèìè ÿìÿ-
ëèñàëåh ìþìèíëÿðèí äÿ öçÿðèíÿ äöøÿí ìöhöì áèð ìÿñóëèééÿò-
äèð:
“È÷ÿðèíèçäÿ éàõøûëûüà ÷àüûðàí, õåéèðëè èøëÿð ýþðìÿéè ÿìð
åäÿí âÿ ïèñ ÿìÿëëÿðè ãàäàüàí åäÿí áèð úàìààò îëñóí!
Áóíëàð, hÿãèãÿòÿí íèúàò òàïìûø øÿõñëÿðäèð” (“Àëè-Èì-
ðàí” ñóðÿñè, 104).
“Îíëàð Àëëàhà òþâáÿ, èáàäÿò âÿ øöêð-ñÿíà åäÿíëÿð, îðóú
òóòàíëàð, ðöêó âÿ ñÿúäÿ åäÿíëÿð, éàõøû èøëÿð ýþðìÿéè
ÿìð åäèá ïèñ èøëÿðè éàñàã åäÿíëÿð âÿ Àëëàhûí hÿäëÿðèíè
ãîðóéàíëàðäûð. Áåëÿ ìþìèíëÿðè ìöæäÿëÿ!” (“Òþâáÿ” ñó-
ðÿñè, 112).
Ùç.Íóhóí ãþâìöíÿ ãàðøû ãÿðàðëû ðÿôòàðû
Éåð öçÿðèíäÿ âàð îëàí hÿð øåéèí ñàhèáèíèí Àëëàh îëäóüóíó,
Àëëàh èñòÿìÿñÿ êèìñÿíèí þçöíÿ áèð çÿðÿð âÿ éà ôàéäà âåðìÿ-
éÿ ýöúöíöí ÷àòìàéàúàüûíû áèëÿí ïåéüÿìáÿðëÿð þç ãþâìëÿðè-
íèí îíëàðà hÿäÿ-ãîðõó ýÿëìÿñèíäÿí hå÷ áèð çàìàí ÷ÿêèíìÿ-
ìèøëÿð. Îíëàð ãàðøûëàøäûãëàðû hÿð úöð ÷ÿòèíëèêäÿ Àëëàhà àðõàëà-
íûá ýöâÿíìèøëÿð. Ùç.Íóh äà èíêàð÷ûëàðûí þíäÿ ýÿëÿíëÿðèíÿ
ãàðøû ãÿhðÿìàíúàñûíà ìöáàðèçÿ àïàðìûø, îíëàðûí èôòèðà âÿ hö-
úóìëàðûíäàí ÿñëà ÷ÿêèíìÿéÿúÿéèíè áåëÿ âóðüóëàìûøäû:
“Îíëàðà Íóhóí õÿáÿðèíè ñþéëÿ. Áèð çàìàí î þç öììÿ-
òèíÿ áåëÿ äåìèøäè: “Åé öììÿòèì! ßýÿð àðàíûçäà ãàëìà-
üûì âÿ Àëëàhûí àéÿëÿðè èëÿ þéöä-íÿñèhÿò âåðìÿéèì ñèçÿ
àüûð ýÿëèðñÿ, ìÿí Àëëàhà òÿâÿêêöë åäèðÿì. Øÿðèêëÿðèíèç-
ëÿ áèðëèêäÿ íÿ åäÿúÿéèíèçè ãÿðàðëàøäûðûí. Ýþðÿúÿéèíèç èø
ýèçëè ãàëìàñûí, ñîíðà ìÿíÿ hå÷ ìþhëÿò äÿ âåðìÿéèá
hàããûìäà èñòÿäèéèíèçè åäèí” (“Éóíóñ” ñóðÿñè, 71).
Ìþìèíëÿð äÿ ïåéüÿìáÿðëÿðäÿí íöìóíÿ ýþòöðÿðÿê ÷ÿòèí-
18

21. 19
ëèêëÿð ãàðøûñûíäà ñÿáð åäèð, äöøìÿíëÿðèíÿ ãàðøû ÿñëà ãîðõàãëûã
âÿ çÿèôëèê ýþñòÿðìèðëÿð. Àëëàhûí êþìÿéèíèí hÿð àí éàíëàðûíäà
îëäóüóíó âÿ ìöòëÿã ãÿëÿáÿíèí hÿð çàìàí èìàí ýÿòèðÿíëÿðÿ
àèä îëäóüóíó áèëèðëÿð. ×öíêè áóíà çÿìàíÿò âåðèëìèøäèð:
“Ðóhäàí äöøìÿéèí âÿ ãÿìýèí îëìàéûí. Ùàëáóêè, ÿýÿð
ìþìèíñèíèçñÿ, ñèç ÷îõ éöêñÿêäÿ äóðóðñóíóç!” (“Àëè-Èì-
ðàí” ñóðÿñè, 139).
“...Àëëàh hå÷ âàõò êàôèðëÿðÿ ìþìèíëÿðèí ÿëåéhèíÿ îëàí
áèð éîë ýþñòÿðìÿç!” (“Íèñà” ñóðÿñè, 41).
Ùç.Íóh þç ãþâìöíÿ áþéöê áèð ÿçàá
áàðÿäÿ õÿáÿðäàðëûã åòìèøäè
Áÿçè ãþâìëÿð îíëàðà ýþíäÿðèëÿí ïåéüÿìáÿðëÿðÿ ãàðøû ÷ûõ-
äûãëàðû âÿ ïåéüÿìáÿðëÿðëÿ âÿ èìàí åäÿíëÿðëÿ ìöáàðèçÿ àïàð-
äûãëàðû ö÷öí Àëëàhûí ýþíäÿðäèéè ìöõòÿëèô ÿçàáëàðëà hÿëàê åäèë-
ìèøäèð. Ïåéüÿìáÿðëÿð èñÿ áó ÿçàáëàð ýÿëìÿìèøäÿí ÿââÿë
ãþâìëÿðèíè õÿáÿðäàð åòìèø âÿ îíëàðû Àëëàhû éîëóíà ÷àüûðìûø-
äûëàð. Ùç.Íóh ãþâìöíö áó øÿêèëäÿ õÿáÿðäàð åòìèøäè:
“Áèç Íóhó þç òàéôàñûíà ýþíäÿðäèê. Î äåäè: “Åé úàìàà-
òûì! Àëëàhà èáàäÿò åäèí. Ñèçèí Îíäàí áàøãà hå÷ áið òàí-
ðûíûç éîõäóð. Ìÿí áþéöê ýöíöí ñèçÿ öç âåðÿúÿê ÿçàáûí-
äàí ãîðõóðàì!”” (“ßðàô” ñóðÿñè, 59).
Ùç.Íóhóí ìþìèíëÿðÿ èñòåhçà åäÿí ãþâìöíÿ úàâàáû
Àëëàh Ãóðàíûí áèð ÷îõ àéÿñèíäÿ ìþìèíëÿðè ÿëÿ ñàëàí èíñàí-
ëàðäàí áÿhñ åäèð. Àíúàã Àëëàh òàðèõ áîéó ìþìèíëÿðÿ èñòåhçà
åäÿí èíñàíëàðû ñîíóíúóëàð hÿëÿ äöíéàäà èêÿí îíëàðà èñòåhçà
åäèëÿúÿê hàëà ñàëìûøäûð. Áó èíñàíëàðûí àõèðÿòäÿ ýþðÿúÿéè òÿh-
ãèð èñÿ äàhà áþéöê îëàúàã. Àëëàh Ãóðàíäà áó èíñàíëàð úÿhÿí-
íÿìäÿ ÿçàá ÷ÿêÿðêÿí ìþìèíëÿðèí äÿ úÿííÿòäÿí îíëàðû ñåéð
åäèá ýöëÿúÿêëÿðèíè áèëäèðìèøäèð (“Ìöòÿôôèôèí” ñóðÿñè, 34).

22. Ùç.Íóhóí ãþâìö äÿ îíó âÿ ìþìèíëÿðè ÿëÿ ñàëìûøäû.
Ùç.Íóhóí áóíóíëà áàüëû þç ãþâìöíÿ âåðäèéè úàâàá èñÿ áó øÿ-
êèëäÿäèð:
“...Íóh îíëàðà äåéèðäè: “ßýÿð ñèç áèçè ìÿñõÿðÿéÿ ãîéóð-
ñóíóçñà, áèç äÿ ñèçè ñèç áèçè ìÿñõÿðÿéÿ ãîéäóüóíóç êè-
ìè ìÿñõÿðÿéÿ ãîéà÷àüûã. Îíäà ðöñâàéåäèúè ÿçàáûí êè-
ìÿ ýÿëÿúÿéèíè âÿ êèìèí ÿáÿäè ÿçàáà äö÷àð îëàúàüûíû áè-
ëÿúÿêñèíèç!”” (“Ùóä” ñóðÿñè, 38-39).
Ùç.Íóh ãþâìö èíêàð÷ûëûãäà èíàäëà äàâàì åòäèéè
ö÷öí Àëëàhäàí êþìÿê èñòÿìèøäèð
Èíäèéÿ ãÿäÿðêè àéÿëÿðäÿí äÿ ýþðäöéöìöç êèìè, Ùç.Íóh
hÿéàòû áîéó ãþâìöíö õÿáÿðäàð åäèá ãîðõóòìóø, îíëàðû
Àëëàhûí ÿçàáûíäàí ãîðóíìàüà ÷àüûðìûøäû. Àíúàã áöòöí áóí-
ëàðà áàõìàéàðàã îíóí àçüûí ãþâìö èíêàð åòìÿêäÿ èíàä åäèí-
úÿ Àëëàhà áåëÿ äóà åòìèøäè:
“Íóh äåäè: “Åé Ðÿááèì! Éåð öçöíäÿ áèð íÿôÿð áåëÿ êà-
ôèð ãîéìà! ×öíêè ñÿí îíëàðû áóðàõñàí, îíëàð Ñÿíèí áÿí-
äÿëÿðèíè éîëäàí ÷ûõàðäàúàã, àíúàã ïîçüóí âÿ êàôèð äî-
üóá-òþðÿäÿúÿêëÿð” (“Íóh” ñóðÿñè, 26-27).
Ïåéüÿìáÿðëÿðäÿí íöìóíÿ ýþòöðÿí ìþìèíëÿðèí áóíëàðû åò-
ìÿñè ëàçûìäûð: äèíè hÿð úöð èìêàíäàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê, ñþçëÿ
âÿ éà éàçûëû øÿêèëäÿ èçàh åäèá Àëëàhûí âàðëûüûíûí hÿð úöð äÿ-
ëèëëÿðèíè îíëàðà ýþñòÿðìÿê, áóíäàí áàøãà håñàá ýöíöíöí, úÿí-
íÿòèí âÿ úÿhÿííÿìèí éàõûíëûüûíû òÿáëèü åòìÿê...
Àíúàã áöòöí áóíëàðà áàõìàéàðàã èíêàð åòìÿêäÿ èíàäëà äà-
âàì åäÿí èíñàíëàð îëàðñà, ìþìèíëÿð áó èíñàíëàðû úÿçàëàíäûð-
ìàñû ö÷öí äÿ Àëëàhà äóà åäÿðëÿð. Âÿ îíëàð Àëëàhûí äöíéàäà
âÿ àõèðÿòäÿ ñîíñóç áèð ÿäàëÿòëÿ ÿâÿç âåðÿúÿéèíè áèëèðëÿð.
20

23. 21
Ùç.Íóhóí îüëóíóí êàôèðëÿðäÿí îëìàñû
Àëëàh èíêàð åòìÿëÿðè, èñòåhçàëàðû âÿ höúóìëàðû èëÿ ÿçàáà
òàì ëàéèã îëàí ãþâìöí öçÿðèíÿ áþéöê áèð áÿëà ýþíäÿðìèø âÿ
Ùç.Íóhó éàëàí håñàá åäÿíëÿð hÿëàê îëìóøäóëàð. Ùç.Íóhëà
áèðëèêäÿ îëàí ìþìèíëÿð èñÿ ýÿìèéÿ ìèíèá ÿçàáäàí õèëàñ îë-
ìóøäóëàð. Ùÿëàê îëàíëàð àðàñûíäà Ùç.Íóhóí îüëó äà âàðäû.
Àòàñûíûí ïåéüÿìáÿð îëìàñû äà îíó ÿçàáäàí ãóðòàðìàìûøäû.
Áó ýöí áÿçè èíñàíëàð þçëÿðè äèíäàð îëìàñà äà àèëÿäÿ îëàí
áþéöêëÿðèíèí, éàõûíëàðûíûí äèíäàðëûüû èëÿ ôÿõð åäèðëÿð. Îíëàðûí
“àòàì hàúûäûð”, “áàáàì áþéöê áèð àëèìäèð” êèìè ñþçëÿðè òåç-
òåç åøèäèëèð. Ëàêèí àõèðÿòäÿ èíñàí éàëíûç þç åòäèêëÿðèíÿ âÿ þç
öçÿðèíÿ äöøÿí âÿçèôÿéÿ ýþðÿ ìÿñóëèééÿò äàøûéàúàã. Éàõûíëà-
ðûíûí öñòöíëöêëÿðè, äèíäàðëûüû îíà hå÷ áèð ôàéäà âåðìÿéÿúÿê.
Áó hàë Ãóðàíäà áåëÿ áèëäèðèëèð:
“Àëëàh êàôèðëÿðÿ Íóhóí þâðÿòè èëÿ Ëóòóí þâðÿòèíè ìèñàë
÷ÿêäè. Îíëàð Áèçèì ãóëëàðûìûçäàí èêè ñàëåh áÿíäÿíèí
êÿáèíè àëòûíäà èäèëÿð. Îíëàð ÿðëÿðèíÿ õÿéàíÿò åòäèëÿð âÿ
îíëàðû Àëëàhäàí hå÷ âÿúhëÿ ãóðòàðà áèëìÿäèëÿð. Îíëàðà:
“Áàøãàëàðû èëÿ áèðëèêäÿ ñèç èêèíèç äÿ úÿhÿííÿìÿ ýèðèí!”
- äåéèëäè” (“Òÿhðèì” ñóðÿñè, 10).
Ùç.Íóh îüëóíà êàôèðëÿðäÿí îëìàìàñû ö÷öí ñîí àíà ãÿäÿð
õÿáÿðäàðëûã åòìèø, ëàêèí îíóí õÿáÿðäàðëûüû hå÷ áèð íÿòèúÿ âåð-
ìÿìèøäè:
“Ýÿìè îíëàðû äàüëàð êèìè äàëüàëàðûí è÷è èëÿ àïàðäûüû çà-
ìàí Íóh àðàëû îëàí îüëóíó hàðàéëàéûá äåäè: “Îüëóì!
Áèçèìëÿ áèðëèêäÿ ýÿìèéÿ ìèí, êàôèðëÿðäÿí îëìà!” Áåëÿ
úàâàá âåðäè: “Ìÿí áèð äàüà ñûüûíàðàì, î äà ìÿíè ñó-
äàí ãîðóéàð”. Íóh äåäè: “Àëëàhûí ðÿhì åòäèêëÿðèíäÿí
áàøãà, áó ýöí hå÷ êÿñ Îíóí ÿçàáûíäàí ãîðóéà áèë-
ìÿç!” Íÿhàéÿò, äàëüà àòà èëÿ îüóëóí àðàñûíà ýèðèá îíëà-
ðû áèð-áèðèíäÿí àéûðäû âÿ î äà ñóäà áîüóëàíëàðäàí îëäó”
(“Ùóä” ñóðÿñè, 42-43).

24. Ùç.Íóh ìþìèíëÿð ö÷öí äÿ äóà åòìèøäèð
Ùç.Íóh èíêàð÷ûëàðûí hÿëàê îëìàñû ö÷öí äóà åòäèéè êèìè ìþ-
ìèíëÿðèí ýöíàhëàðûíûí áàüûøëàíìàñû ö÷öí äÿ äóà åòìèøäèð:
“Åé Ðÿááèì! Ìÿíè, àòà-àíàìû, ìÿíèì åâèìÿ ìþìèí êè-
ìè äàõèë îëàí êèìñÿíè âÿ áöòöí ìþìèí êèøèëÿðè âÿ ãà-
äûíëàðû áàüûøëà. Çàëèìëÿðèí èñÿ àíúàã âÿ àíúàã hÿëàêûíû
àðòûð!”” (“Íóh” ñóðÿñè, 28).
Ïåéüÿìáÿðèí áó äóàñû äà áöòöí ìþìèíëÿðèí íöìóíÿ ýþòö-
ðÿúÿéè âÿ òÿòáèã åòìÿñè ëàçûì ýÿëÿí áèð äàâðàíûøäûð. Àëëàhà
èìàí ýÿòèðÿí èíñàíëàð áèð-áèðèíèí éåýàíÿ äîñòëàðû âÿ éàðäûì÷û-
ëàðûäûð. Áóíà ýþðÿ îíëàðûí áèð-áèðèíèí àõèðÿòèíÿ éþíÿëèê äóà åò-
ìÿñè äÿ áèð èìàí ÿëàìÿòèäèð.
22

25. 23
ÙÇ.ÙÓÄ
Àëëàh-Òÿàëà Ùç.Ùóäó Àä ãþâìöíÿ ïåéüÿìáÿð êèìè ýþí-
äÿðìèøäè. Î äà ãþâìöíÿ Àëëàhûí ýþíäÿðäèéè åòèáàðëû áèð åë÷è
îëäóüóíó, àïàðäûüû òÿáëèüàòûí ÿâÿçèíäÿ hå÷ áèð ãàðøûëûã ýþçëÿ-
ìÿäèéèíè áèëäèðäèêäÿí ñîíðà èíñàíëàðû Àëëàhäàí ãîðõóá ÷ÿêèí-
ìÿéÿ ÷àüûðìûøäû.
Ùç.Ùóä ãþâìöíÿ òÿáëèü åäÿðêÿí ÿââÿëêè ïåéüÿìáÿðëÿð êè-
ìè îíà äà ìöõòÿëèô èôòèðàëàð àòûëìûøäû. Ìÿñÿëÿí, ãþâìö
Ùç.Ùóäóí “àüûëäàíêÿì” îëäóüóíó èääèà åòìèøäè. Ùç.Ùóä îíà
áåëÿ ÷èðêèí èôòèðà àòàí ãþâìöíÿ ÿõëàãè öñòöíëöéöíöí áèð ýþñ-
òÿðèúèñè îëàí ñîí äÿðÿúÿ êàìèë âÿ øÿôãÿòëè áèð öñëóáëà úàâàá
âåðìèøäè:
“Ùóä äåäè: “Åé úàìààòûì! Ìÿí hå÷ äÿ ñÿôåh äåéèëÿì,
ëàêèí ìÿí àëÿìëÿðèí Ðÿááè òÿðÿôèíäÿí ýþíäÿðèëìèø áèð
ïåéüÿìáÿðÿì! Ìÿí ñèçÿ Ðÿááèìèí ÿìðëÿðèíè òÿáëèü åäè-
ðÿì. Ìÿí ñèçÿ äîüðó ìÿñëÿhÿò âåðÿíÿì” (“ßðàô” ñóðÿ-
ñè, 67-68).
Ùç.Ùóä ãþâìöíÿ åòäèéè òÿáëèü ö÷öí hå÷ áèð ÿâÿç
ýþçëÿìÿäèéèíè ñþéëÿìèøäèð
“Åé úàìààòûì! Ìÿí ïåéüÿìáÿðëèéè òÿáëèü åòìÿéÿ ýþðÿ
ñèçäÿí hå÷ áèð ìöêàôàò èñòÿìèðÿì. Ìÿíèì ìöêàôàòûìû
âåðìÿê éàëíûç ìÿíè éàðàäàíà àèääèð. Ìÿýÿð äÿðê åò-
ìèðñèíèç?” (“Ùóä” ñóðÿñè, 51).
“Ìÿí áóíóí ìöãàáèëèíäÿ ñèçäÿí hå÷ áèð ìóçä (ÿâÿç)
èñòÿìèðÿì. Ìÿíèì ìöêàôàòûì àíúàã àëÿìëÿðèí Ðÿááè-
íÿ àèääèð!” (“Øóÿðà” ñóðÿñè, 127).
Áóðà ãÿäÿð áèëäèðèëÿí áöòöí ïåéüÿìáÿðëÿðèí hÿéàòûíäàí
ýþðäöéöìöç êèìè, þìöð áîéó èíñàíëàðà äèíè òÿáëèü åäèá îíëàð-
äàí hå÷ áèð ãàðøûëûã ýþçëÿìÿìÿê ìöhöì áèð ìþìèí õöñóñèé-

26. éÿòèäèð. Áèð ìþìèí hàíñû äþâðäÿ éàøàéûðñà éàøàñûí, êèìëÿðëÿ
áÿðàáÿð îëóðñà îëñóí, èíñàíëàðû Àëëàhûí áÿéÿíäèéè ÿõëàãà ÷à-
üûðìàüà, îíëàðà hÿð àí äàhà äà éàõûíëàøàí håñàá ýöíöíö õà-
òûðëàòìàüà úàâàáäåhäèð. Áóíà ýþðÿ äÿ hå÷ êèìäÿí áèð ãàðøûëûã
ýþçëÿìÿç, éàëíûç âÿçèôÿñèíè ÿí ýþçÿë øÿêèëäÿ éåðèíÿ éåòèðìÿ-
éè âÿ Àëëàhûí îíäàí ðàçû îëìàñûíû èñòÿéÿð.
Ãþâìöíö Àëëàhà ãóëëóã åòìÿéÿ ÷àüûðàðêÿí îíëàðà
àúû áèð ÿçàá áàðÿäÿ õÿáÿðäàðëûã åòìèøäèð
Äèýÿð ïåéüÿìáÿðëÿð êèìè Ùç.Ùóä äà þç ãþâìöíÿ éàëíûç
Àëëàhà ãóëëóã åòìÿéè òþâñèéÿ åòìèø, ÿêñ òÿãäèðäÿ îíëàðûí
ÿçàáëà ãàðøûëàøàúàüûíäàí ãîðõäóüóíó ñþéëÿìèøäè:
“Àä ãþâìöíöí ãàðäàøûíû õàòûðëà! Áèð çàìàí î ßhãàô-
äà éàøàéàí ãþâìöíÿ -îíäàí ÿââÿë âÿ ñîíðà äà ïåéüÿì-
áÿðëÿð ýÿëèá ýåòìèøäèëÿð- áåëÿ äåìèøäè: “Àëëàhäàí áàø-
ãàñûíà èáàäÿò åòìÿéèí! Ìÿí áþéöê ýöíöí ñèçÿ öç âåðÿ-
úÿê ÿçàáûíäàí ãîðõóðàì!”” (“ßhãàô” ñóðÿñè, 21).
Áóíäàí áàøãà, îíëàðà äöíéà hÿéàòûíäà äÿéÿð âåðäèêëÿðè
øåéëÿðèí ìöâÿããÿòè îëäóüóíó äà õàòûðëàòìûøäû. Ùç.Ùóäóí áó
ìþâçóäà þç ãþâìöíÿ åòäèéè òÿáëèü àéÿäÿ áåëÿ áèëäèðèëèð:
“Äîüðóäàíìû ñèç hÿð òÿïÿäÿ áèð êþøê ãóðóá ÿéëÿíèðñè-
íèç? Ñàíêè ÿáÿäè ãàëàúàãñûíûç äåéÿ, ñó hþâçÿëÿðè òèêèðñè-
íèç!” (“Øóÿðà” ñóðÿñè, 128-129).
Áóíäàí ñîíðà äà ãþâìöíÿ Àëëàhäàí ãîðõìàüûí, Îíóí ÿìð
åòäèêëÿðèíè éåðèíÿ éåòèðìÿéèí, èíñàíëàðà çîðàêûëûã åòìÿìÿéèí
âàúèáëèéèíè õàòûðëàòìûøäû. Âÿ ÿýÿð áåëÿ åäÿðëÿðñÿ, áóíëàðà ýþ-
ðÿ äÿ ÿçàáà äö÷àð îëàúàãëàðûíû ñþéëÿéÿðÿê îíëàðà õÿáÿðäàðëûã
åòìèøäè:
“Âÿ éàõàëàäûãäà äà çàëèìëÿð êèìè éàõàëàéûðñûíûç! Àðòûã
Àëëàhäàí ãîðõóí âÿ ìÿíÿ èòàÿò åäèí! Ãîðõóí î êÿñäÿí
êè, àíëàéûá áèëäèéèíèç øåéëÿðè ñèçÿ ÿòà åòäè! Ñèçÿ håéâàíàò,
îüóë-óøàã, áàüëàð âÿ ÷åøìÿëÿð âåðäè! Ìÿí áþéöê ýöíöí
24

27. 25
ñèçÿ öç âåðÿúÿê ÿçàáûíäàí ãîðõóðàì!”” (“Øóÿðà” ñóðÿ-
ñè, 130-135).
Ùç.Ùóä ãþâìöíÿ Àëëàhûí îíëàðà
âåðäèéè íåìÿòëÿðè õàòûðëàòìûøäûð
Àëëàhûí èíñàíëàðà âåðäèéè íåìÿòëÿð “Íÿhë” ñóðÿñèíèí 18-úè
àéÿñèíäÿ áèëäèðèëäèéè êèìè, “áèð öìóìèëÿøäèðìÿ åäèëÿðÿê” áå-
ëÿ ñàéûëà áèëìÿéÿúÿê ãÿäÿð ÷îõäóð. Àíúàã áèð ÷îõ èíñàíëàð áó
íåìÿòëÿðè îíà âåðÿíèí Àëëàh îëäóüóíó âÿ áóíëàð ö÷öí Àëëàhà
øöêð åòìÿéèí âàúèáëèéèíè àüëûíà áåëÿ ýÿòèðìèð. Àëëàhûí èñòÿäè-
éè àíäà áóíëàðû îíëàðäàí ýåðè àëàúàüûíû äà äöøöíìÿçëÿð. Áó-
íà ýþðÿ äÿ ïåéüÿìáÿðëÿð ýåòäèêëÿðè ãþâìëÿðÿ Àëëàhà éþíÿë-
ìÿëÿðèíèí, ñàhèá îëäóãëàðû hÿð øåéèí Àëëàhäàí áèð íåìÿò îëäó-
üóíó áèëìÿëÿðèíèí âÿ áóíóí ö÷öí Îíà øöêð åòìÿëÿðèíèí âà-
úèáëèéèíè õàòûðëàòìûøëàð. Ùç.Ùóä äà þç ãþâìöíÿ Àëëàhûí âåð-
äèéè íåìÿòëÿðè õàòûðëàòìûø, îíëàðû Àëëàhäàí ãîðõóá ÷ÿêèíìÿéÿ
÷àüûðìûøäû:
“Éîõñà ñèçè ãîðõóòìàã ö÷öí è÷ÿðèíèçäÿí îëàí áèð àäàì
âàñèòÿñèëÿ Ðÿááèíèçäÿí ñèçÿ áèð õÿáÿðäàðëûã ýÿëìÿñèíÿ
òÿÿúúöá åäèðñèíèç? Õàòûðëàéûí êè, Àëëàh ñèçè Íóh òàéôàñûí-
äàí ñîíðà îíóí éåðèíÿ ýÿòèðäè, ñèçè õèëãÿòúÿ äàhà ãöâ-
âÿòëè åòäè. Àëëàhûí íåìÿòëÿðèíè éàäà ñàëûí êè, áÿëêÿ, íèúàò
òàïàñûíûç!”” (“ßðàô” ñóðÿñè, 69).
Áóíäàí áàøãà, Ùç.Ùóä ãþâìöíö Àëëàhäàí áàüûøëàíìà äè-
ëÿìÿéÿ äÿ äÿâÿò åòìèøäè. Âÿ ÿýÿð Àëëàhà ñûüûíûá òþâáÿ åäÿð-
ëÿðñÿ, áóíóí ÿâÿçèíäÿ Àëëàh îíëàðà âåðäèéè íåìÿòëÿðèíè àðòû-
ðàúàüûíû õÿáÿð âåðìèøäè:
“Åé úàìààòûì! Ðÿááèíèçäÿí áàüûøëàíìàíûçû äèëÿéèí.
Ñîíðà Îíà òþâáÿ åäèí êè, ýþéäÿí ñèçÿ áîëëó éàüûø ýþí-
äÿðñèí, ãöââÿòèíèçèí öñòöíÿ áèð ãöââÿò äÿ àðòûðñûí. Ýö-
íàhêàð îëàðàã öç ÷åâèðìÿéèí!”” (“Ùóä” ñóðÿñè, 52).

28. Ùç.Ùóä þç ãþâìöíö úàhèëëÿðäÿí îëìàìàã
áàðÿäÿ õÿáÿðäàð åòìèøäèð
Ãóðàíäàêû àíëàéûøëàðäàí áèðè îëàí “úàhèë” àíëàéûøû þçöíöí
àéÿëÿðäÿ èñòèôàäÿ åäèëäèéè ìÿíàñû èëÿ äèíè áèëìÿéÿí, äèíäÿí
óçàã éàøàéàí èíñàíëàðû òÿñâèð åäèð. Éÿíè ìÿñÿëÿí, áèð èíñàí
éöêñÿê àëè òÿhñèë àëà áèëÿð, àììà î, ÿýÿð Àëëàhû òàíûìûðñà,
Àëëàhûí êèòàáûíû áèëìèðñÿ âÿ îíó òÿòáèã åòìèðñÿ, hÿìèí øÿõñ
Ãóðàíà ýþðÿ, úàhèëäèð. Èíñàí áÿçè ìÿëóìàòëàðà ñàhèá îëñà äà
êèì îëäóüóíó, íÿäÿí éàðàäûëäûüûíû äöøöíìöðñÿ, îíó Éàðàäà-
íû òàíûìûðñà âÿ áóíà ýþðÿ Àëëàhûí îíäàí èñòÿäèêëÿðèíè éåðèíÿ
éåòèðìèðñÿ, hÿìèí øÿõñ úàhèëëÿð àðàñûíäàäûð.
Áó èíñàíëàðäàí ñîðóøàíäà ÷îõ çàìàí äèíÿ òàáå îëäóãëàðûíû
ñþéëÿéèðëÿð. Ùàëáóêè îíëàðûí íÿçÿðäÿ òóòäóüó äèí áàáàëàðûíäàí
ýþðäöéö úàhèë áèð äèíäÿí áàøãà áèð øåé äåéèë. Áó äèíèí
Àëëàhûí êèòàáû èëÿ hå÷ áèð ÿëàãÿñè éîõäóð.
Àëëàhûí Ãóðàí ãèññÿëÿðèíäÿ äÿ áèëäèðèëäèéè êèìè, òàðèõ áîéó
ïåéüÿìáÿðëÿð áåëÿ úàhèë úÿìèééÿòëÿðÿ hàãã äèíè èçàh åòìèø-
ëÿð. Àíúàã áó úÿìèééÿòëÿðèí ÷îõó hÿãèãÿòè âèúäàíëû øÿêèëäÿ
ýþðäöêëÿðè hàëäà éàøàäûãëàðû úÿhàëÿò ñÿáÿáèëÿ òÿêÿááöð ýþñ-
òÿðìèøëÿð. Îíëàðà åäèëÿí áöòöí õÿáÿðäàðëûãëàðà äà áàõìàéàðàã
àðàëàðûíäàí ÷îõ àç áèð ãèñìè èñòèñíà îëìàãëà þç áàòèë äèíëÿðèíè
ìöäàôèÿ åòìÿêäÿ äàâàì åòìèøëÿð.
Ùç.Ùóäóí ãþâìö äÿ þéðÿøäèêëÿðè úàhèë ñèñòåìäÿí èìòèíà
åäèá ïåéüÿìáÿðÿ ãóëàã àñìàüû ðÿää åòìèøäè. Áó ñÿáÿáëÿ
Ùç.Ùóä þç ãþâìöíÿ îíóí äöøäöéö hàëûí àøêàð áèð úÿhàëÿò îë-
äóüóíó áåëÿ õàòûðëàòìûøäû:
“Äåìèøäè: “Àíúàã Àëëàh áèëèð. Ìÿí ñèçÿ éàëíûç ìÿíèì-
ëÿ ýþíäÿðèëÿíëÿðè òÿáëèü åäèðÿì. Àíúàã ìÿí ñèçèí úàhèë
áèð ãþâì îëäóúóíóçó ýþðöðÿì!”” (“ßhãàô” ñóðÿñè, 23).
26

29. 27
Ùç.Ùóä ãþâìöíöí èíêàð÷ûëàðûíà
îíëàðäàí ãîðõìàäûüûíû âÿ Àëëàhà
òÿâÿêêöë åòäèéèíè áèëäèðìèøäèð
Áöòöí ÷àüûðûøëàðûíà áàõìàéàðàã ãþâìö Ùç.Ùóäà ãàðøû ÷ûõ-
ìûø âÿ áó åë÷èíèí îíëàðû ÷àüûðäûüû éîëà òàáå îëìàüû ãÿáóë åò-
ìÿìèøäè. Òàðèõ áîéó áöòöí èíêàð÷ûëàð êèìè îíëàð äà þç ïåé-
üÿìáÿðèíäÿí ìþúöçÿ èñòÿäèêëÿðèíè, ÿêñ òÿãäèðäÿ èìàí ýÿòèð-
ìÿéÿúÿêëÿðèíè ñþéëÿìèøäèëÿð:
“Îíëàð äà äåäèëÿð: “Åé Ùóä! Ñÿí áèçÿ àøêàð áèð ìþúö-
çÿ èëÿ ýÿëìÿäèí. Ñÿíèí ñþçöíëÿ òàíðûëàðûìûçû òÿðê åäÿí
äåéèëèê. Áèç ñÿíÿ èíàíìûðûã!” (“Ùóä” ñóðÿñè, 53).
Áóíóí ÿâÿçèíäÿ Ùç.Ùóä îíëàðûí Àëëàhà øÿðèê ãîøìàñûíäàí
óçàã îëäóüóíó âÿ îíóí ö÷öí ãóðàúàãëàðû òÿëÿëÿðäÿí ãîðõìà-
äûüûíû áåëÿ áèëäèðìèøäèð:
“...Áåëÿ úàâàá âåðäè: “Àëëàhû øàhèä òóòóðàì âÿ ñèç äÿ øà-
hèä îëóí êè, ìÿí ñèçèí ãîøäóüóíóç øÿðèêëÿðäÿí óçàüàì!
Áèðúÿ Îíäàí áàøãà! Èíäè hàìûëûãëà ìÿíÿ ãàðøû íÿ hèé-
ëÿ ãóðóðñóíóçñà, ãóðóí âÿ ìÿíÿ hå÷ ìþhëÿò äÿ âåðìÿ-
éèí!” (“Ùóä” ñóðÿñè, 54-55).
Ùç.Ùóä Àëëàhûí áèð ïåéüÿìáÿðè îëàðàã hÿð øåéè Àëëàhûí éà-
ðàòäûüûíû âÿ Àëëàhûí ñÿìèìè ãóëëàðûíû ãîðóéàúàüûíû áèëèðäè. Áó
ñÿáÿáëÿ îíà àòûëàí èôòèðàëàðûí áîøà ÷ûõàúàüûíà ÿìèí áèð òÿðçäÿ
Àëëàhà îëàí èíàì âÿ åòèáàðûíû áåëÿ äèëÿ ýÿòèðìèøäèð:
“Ìÿí þçöìöí âÿ ñèçèí Ðÿááèíèç îëàí Àëëàhà òÿâÿêêöë
åòäèì. Åëÿ áèð úàíëû éîõäóð êè, îíóí èõòèéàðû ÿëèíäÿ îë-
ìàñûí. Ùÿãèãÿòÿí, Ðÿááèì äöç éîëäàäûð!” (“Ùóä” ñóðÿ-
ñè, 56).

30. ÙÇ.ÑÀËÅÙ
Àëëàh-Òÿàëà Ùç.Ñàëåhè Ñÿìóä ãþâìöíÿ ïåéüÿìáÿð ýþí-
äÿðìèøäè. Ãóðàíäà Ùç.Ñàëåhèí ïåéüÿìáÿð êèìè ýÿëäèéè ãþâ-
ìÿ éàëíûç Àëëàhà ãóëëóã åòìÿéèí âàúèáëèéèíè ñþéëÿäèéè õÿáÿð
âåðèëìèøäèð:
“Áèç Ñÿìóä òàéôàñûíà - Àëëàhà èáàäÿò åäèí äåéÿ -ãàð-
äàøëàðû Ñàëåhè ýþíäÿðäèê. Ñàëåh þç òàéôàñûíûí éàíûíà ýÿ-
ëÿí êèìè îíëàð áèð-áèðè èëÿ ÷ÿêèøÿí èêè ôèðãÿéÿ àéðûëäûëàð”
(“Íÿìë” ñóðÿñè, 45).
Áöòöí ïåéüÿìáÿðëÿð êèìè Ùç.Ñàëåh äÿ þíúÿ ãþâìöíÿ åòè-
áàðëû áèð ïåéüÿìáÿð îëäóüóíó òÿáëèü åòìèø âÿ ãþâìöíö
Àëëàhäàí ãîðõóá ÷ÿêèíìÿéÿ ÷àüûðìûøäû:
“Ñÿìóä òàéôàñû äà ïåéüÿìáÿðëÿðè òÿêçèá åòäè. Î âàõò êè,
ãàðäàøëàðû Ñàëåh îíëàðà äåäè: “Ìÿýÿð ãîðõìóðñóíóç?
Øöáhÿñèç êè, ìÿí ñèçèí ö÷öí åòèáàð îëóíàñû áèð ïåéüÿì-
áÿðÿì! Àðòûã Àëëàhäàí ãîðõóí âÿ ìÿíÿ èòàÿò åäèí!”
(“Øóÿðà” ñóðÿñè, 141-144).
Ùç.Ñàëåh äÿ áó èíñàíëàðû Àëëàhûí äèíèíÿ ÷àüûðàðêÿí îíëàð-
äàí hå÷ áèð ÿâÿç ýþçëÿìÿäèéèíè ñþéëÿìèøäè.
Ùç.Ñàëåh ãþâìöíÿ Àëëàhûí áþéöêëöéöíö èçàh åäèá
îíëàðû áàüûøëàíìà äèëÿìÿéÿ äÿâÿò åòìèøäèð
Àëëàhûí ðÿñóëëàðû þç ãþâìëÿðèíÿ åòäèêëÿðè òÿáëèü çàìàíû
Àëëàhûí âàðëûüûíûí äÿëèëëÿðèíÿ äèããÿòè úÿëá åòìèø, Àëëàhûí éà-
ðàòäûüû ãöñóðñóç òàðàçëûãëàðû, ñèñòåìëÿðè, úàíëûëàðäàêû öñòöí õö-
ñóñèééÿòëÿðè èíñàíëàðà õàòûðëàòìûøäûëàð.
Ùç.Ñàëåh äÿ éàðàäûëûø äÿëèëëÿðèíè èçàh åäÿðÿê ãþâìöíö
Àëëàhû õàòûðëàìàüà òÿøâèã åäÿí åë÷èëÿðäÿí áèðèäèð. Ãþâìöíöí
Àëëàhûí ñîíñóç åëìèíè, ñîíñóç àüëûíû âÿ ñîíñóç áþéöêëöéöíö
äÿðê åòìÿñè ö÷öí îíà èíñàíûí èëê éàðàäûëûøûíû õàòûðëàòìûøäû:
28

31. 29
“Ñÿìóä ãþâìöíÿ äÿ ãàðäàøëàðû Ñàëåhè ïåéüÿìáÿð ýþí-
äÿðäèê. Î äåäè: “Åé úàìààòûì! Àëëàhà èáàäÿò åäèí. Ñè-
çèí Îíäàí áàøãà hå÷ áèð òàíðûíûç éîõäóð. Î ñèçè éåðäÿí
éàðàäûá îðàäà ñàêèí åòäè. Áàüûøëàíìàíûçû äèëÿéèí, ñîíðà
äà Îíà òþâáÿ åäèí. Ùÿãèãÿòÿí, Ðÿááèì éàõûíäûð, äóà-
ëàðû ãÿáóë åäÿíäèð!”” (“Ùóä” ñóðÿñè, 61).
Ùç.Ñàëåh ãþâìöíö Àëëàhûí åë÷èñè îëàðàã îíà èòàÿò
åòìÿéÿ ÷àüûðìûøäûð
Ùç.Ñàëåh ãþâìöíÿ ñàhèá îëäóãëàðû íåìÿòëÿðèí hÿãèãè ñàhè-
áè îëàí Àëëàhäàí ãîðõóá ÷ÿêèíìÿéèí, éåð öçöíäÿ ôèòíÿ-ôÿñàä
òþðÿòìÿìÿéèí âÿ îíà èòàÿò åòìÿéèí âàúèáëèéèíè õàòûðëàòìûøäû.
ßýÿð áóíó åòìÿñÿëÿð, Àëëàhûí îíëàðû éàøàäûãëàðû éåðäÿ òÿhëö-
êÿñèçëèê è÷èíäÿ ñàõëàìàéàúàüûíû áó ñþçëÿðè èëÿ òÿáëèü åòìèøäè:
“Ìÿýÿð ñèç åëÿ áóðàäà îíëàðûí è÷èíäÿ àðõàéûíëûãëà ãàëà-
úàãñûíûç? Áàüëàð âÿ ÷åøìÿëÿð è÷èíäÿ, ÿêèíëÿð âÿ ëÿòèô ÷è-
÷ÿêëè õóðìàëûãëàð è÷èíäÿ! Äàüëàðäàí ìÿhàðÿòëÿ åâëÿð
éîíóá äöçÿëäÿúÿêñèíèç? Àðòûã Àëëàhäàí ãîðõóí âÿ ìÿ-
íÿ èòàÿò åäèí! Ùÿääè àøàíëàðûí ÿìðèíÿ òàáå îëìàéûí! Î
êÿñëÿð êè, éåð öçöíäÿ ôèòíÿ-ôÿñàä òþðÿäÿð âÿ èñëàh åò-
ìÿçëÿð!” (“Øóÿðà” ñóðÿñè, 146-152).
Àëëàh-Òÿàëà ïåéüÿìáÿðëÿðè èíñàíëàðû hàãã äèíÿ äÿâÿò åò-
ìÿê âÿ éåð öçöíäÿ íèçàì-èíòèçàì éàðàòìàã ö÷öí ýþíäÿðìèø-
äèð. Ùç.Ñàëåhèí éóõàðûäàêû õÿáÿðäàðëûãëàðû äà áó âÿçèôÿíè éå-
ðèíÿ éåòèðìÿéÿ éþíÿëÿí áèð ÷àüûðûøäûð.
Ùç.Ñàëåh ãþâìöíÿ Àëëàhûí íåìÿòëÿðèíè
õàòûðëàìàüûí âÿ ôèòíÿ-ôÿñàä òþðÿòìÿìÿéèí
âàúèáëèéèíè ñþéëÿìèøäèð
“Ñÿìóä òàéôàñûíà äà ãàðäàøëàðû Ñàëåhè ïåéüÿìáÿð ýþí-
äÿðäèê. Î äåäè: “Åé úàìààòûì! Àëëàhà èáàäÿò åäèí. Ñè-

32. çèí Îíäàí áàøãà hå÷ áèð òàíðûíûç éîõäóð. Ðÿááèíèçäÿí
ñèçÿ à÷ûã-àéäûí áèð äÿëèë ýÿëäè. Àëëàhûí áó äèøè äÿâÿñè ñè-
çèí ö÷öí áèð ìþúöçÿäèð. Áóðàõûí Àëëàhûí òîðïàüûíäà îò-
ëàñûí, îíà ïèñëèê åòìÿéèí, éîõñà ÷îõ øèääÿòëè áèð ÿçàáà
äö÷àð îëàðñàíûç!
Àëëàhûí ñèçè Àä òàéôàñûíäàí ñîíðà îíóí éåðèíÿ ýÿòèðäèéè,
äöçëÿðèíäÿ ãÿñðëÿð òèêäèéèíèç, äàüëàðûíû îâóá åâëÿð äö-
çÿëòäèéèíèç éåð öçöíäÿ éåðëÿøäèéè âàõòû õàòûðëàéûí,
Àëëàhûí íåìÿòëÿðèíè éàäà ñàëûí, éåð öçöíäÿ äîëàøûá ôèò-
íÿ-ôÿñàä òþðÿòìÿéèí!”” (“ßðàô” ñóðÿñè, 73-74).
Ùç.Ñàëåh ãþâìöíÿ Àëëàhà öñéàí åòìÿéèí öìèäñèç
íÿòèúÿñèíè õàòûðëàòìûøäûð
Àíúàã Ñÿìóä ãþâìö Ùç.Ñàëåhÿ èòàÿò åòìÿìèø âÿ “Îíëàð
äåäèëÿð: “Åé Ñàëåh! Ñÿí áóíäàí ÿââÿë è÷ÿðèìèçäÿ öìèä åäè-
ëÿí áèð àäàì èäèí. Èíäè àòàëàðûìûçûí èáàäÿò åòäèéèíÿ èáàäÿò
åòìÿéè áèçÿ ãàäàüàíìû åäèðñÿí? Äîüðóñó, áèç ñÿíèí áèçëÿ-
ðè äÿâÿò åòäèéèí áàðÿäÿ øÿêê-øöáhÿ è÷èíäÿéèê” (“Ùóä” ñó-
ðÿñè, 62) äåéÿðÿê ãàðøû ÷ûõìûøäû. Áóíóí öçÿðèíÿ Ùç.Ñàëåh
ãþâìöíÿ Àëëàhà ãàðøû ÷ûõàúàüû çàìàí îíà êþìÿê åäÿ áèëÿ-
úÿê hå÷ áèð âàðëûüûí îëìàäûüûíû òÿáëèü åòìèøäè:
“Ñàëåh îíëàðà áåëÿ úàâàá âåðäè: “Åé úàìààòûì! Áèð äå-
éèí ýþðÿê. ßêÿð ìÿíèì Ðÿááèìäÿí àøêàð áèð ìþúöçÿì
îëñà, Î ìÿíÿ Þçöíäÿí áèð ìÿðhÿìÿò ëöòô åòñÿ, ìÿí äÿ
Îíà àñè îëñàì, ìÿíè Àëëàhûí ÿçàáûíäàí êèì ãóðòàðà áè-
ëÿð? Ñèç ìÿíÿ çèéàíäàí áàøãà áèð øåé àðòûðìàéàúàãñû-
íûç!” (“Ùóä” ñóðÿñè, 63).
ßëáÿòòÿ, Àëëàhà öñéàí åäÿí èíñàíëàðû Àëëàhûí ãÿçÿáèíäÿí
ãîðóéà áèëÿúÿê hå÷ áèð ýöú éîõäóð. Âÿ Ùç.Ñàëåhèí éóõàðûäà-
êû ñþçëÿðè èëÿ áèëäèðäèéè êèìè, Àëëàhà öñéàí åäÿí áèð èíñàíà
óéàí àäàì äà ìöòëÿã áèð çèéàíà óüðàéàúàã.
30

33. 31
Ùç.Ñàëåh ãþâìöíÿ ÿçàáäàí ÷ÿêèíìÿëÿðè áàðÿäÿ
þéöä âåðìèøäèð
Ïåéüÿìáÿðëÿðèí ýÿòèðäèéè hàãã äèí èíêàð÷ûëàðûí ìÿíàôåéèíÿ
çèää îëäóüó ö÷öí áó èíñàíëàð ïåéüÿìáÿðëÿðÿ èìàí ýÿòèðìÿê
èñòÿìÿìèøäèëÿð. Ïåéüÿìáÿðëÿðèí îíëàðà Àëëàhû âÿ àõèðÿòè õà-
òûðëàòìàñûíäàí ñîí äÿðÿúÿ áþéöê áèð íàðàhàòëûã hèññ åòìèøäè-
ëÿð. Áó, òàðèõ áîéó áöòöí èíêàð÷û ãþâìëÿðäÿ òåç-òåç ðàñò ýÿë-
äèéèìèç õöñóñèééÿòäèð. ßëáÿòòÿ, åéíè âÿçèééÿò Àëëàhäàí ãîðõ-
ìàéàí Ñÿìóä ãþâìöíäÿ äÿ îëìóøäó. Áó èíñàíëàð Ùç.Ñàëå-
hèí îíëàðà âåðäèéè áöòöí þéöä-íÿñèhÿòäÿí öç ÷åâèðìèøäè.
Ùç.Ñàëåhèí áó áàðÿäÿ ãþâìöíÿ õèòàáû áåëÿäèð:
“Ñàëåh îíëàðäàí öç äþíäÿðèá áåëÿ äåäè: “Åé úàìààòûì!
Ìÿí ñèçÿ Ðÿááèìèí ÿìðèíè òÿáëèü åòäèì âÿ ñèçÿ þéöä-
íÿñèhÿò âåðäèì. Ëàêèí ñèç þéöä-íÿñèhÿò âåðÿíëÿðè ñåâ-
ìèðñèíèç!”” (“ßðàô” ñóðÿñè, 79).
Ùç.Ñàëåh ãþâìöíö hàãã éîëà éþíÿëäÿ áèëìÿê ö÷öí úèääè
ìöáàðèçÿ àïàðìûø, àíúàã ãþâìö èíàäêàðëûã åäÿðÿê èíêàðäà èñ-
ðàð åòìèøäè. Àëëàh áó ãþâìö îíà áèð äèøè äÿâÿ ýþíäÿðìÿêëÿ
ñûíàìûø âÿ îíëàðà äÿâÿíè èíúèòìÿìÿéè ÿìð åòìèøäè. Áó ÿìðÿ
óéìàäûãëàðû òÿãäèðäÿ îíëàðà áþéöê áèð ÿçàá ýÿëÿúÿéèíè äÿ áèë-
äèðìèøäè. Àëëàhûí ÿìðèíÿ ãàðøû ÷ûõàí ãþâì îíà ýþíäÿðèëÿí
äÿâÿíè þëäöðìöø âÿ áåëÿëèêëÿ, Àëëàhà ãàðøû ÷ûõàí áèð ãþâì êè-
ìè áþéöê áèð ÿçàáëà hÿëàê åäèëìèøäè. Áóíóíëà áàüëû îëàí àéÿ-
ëÿðäÿí áÿçèëÿðè áåëÿäèð:
“ßìðèìèç ýÿëäèêäÿ Áèçäÿí áèð ìÿðhÿìÿò îëàðàã Ñàëåhè
âÿ îíóíëà áèðëèêäÿ èìàí ýÿòèðÿíëÿðè õèëàñ åòäèê âÿ î ýö-
íöí ðöñâàé÷ûëûüûíäàí ãóðòàðäûã. Ùÿãèãÿòÿí, Ðÿááèí éå-
íèëìÿç ãöäðÿò, ãöââÿò ñàhèáèäèð! Î çöëì åäÿíëÿðè ãîð-
õóíú áèð ñÿñ áöðöäö âÿ åâëÿðèíäÿ äèç öñòÿ ÷þêöá ãàëäû-
ëàð. Ñàíêè îíëàð hå÷ éàøàìàìûøäûëàð. Áèëèí êè, Ñÿìóä

34. òàéôàñû Ðÿááèíè èíêàð åòìèøäè. Õÿáÿðèíèç îëñóí êè, Ñÿ-
ìóä òàéôàñû êÿíàð îëäó!” (“Ùóä” ñóðÿñè, 66-68).
Áó íöìóíÿäÿí äÿ ýþðäöéöìöç êèìè, Àëëàhûí ïåéüÿìáÿð-
ëÿðè ýþíäÿðèëäèêëÿðè úÿìèééÿòèí èíñàíëàðûíà Àëëàhûí äèíèí òÿá-
ëèü åòìèø, äöíéàíûí áèð èìòàhàí éåðè îëäóüóíó õàòûðëàòìûø âÿ
àíúàã Àëëàhûí ÿìðëÿðèíè éåðèíÿ éåòèðÿí èíñàíëàðûí ÿçàáäàí
ãóðòóëà áèëÿúÿêëÿðèíè ñþéëÿìèøäèëÿð. ßýÿð èíêàð åòìÿêäÿ èñðàð-
ëà äàâàì åòñÿëÿð, Àëëàhûí îíëàðà ìöòëÿã áèð ÿçàá ýþíäÿðÿúÿ-
éèíè áèëäèðìèøäèëÿð.
Àíúàã ïåéüÿìáÿðëÿðèí áó áþéöê úÿhäëÿðè éàëíûç Àëëàhà
èìàí ýÿòèðÿí àç áèð ãðóïà òÿñèð åòìèø, èíñàíëàðûí ÷îõó þéöä àë-
ìàüà ñÿé ýþñòÿðìÿìèøäè. Àììà ÿëáÿòòÿ, áó èñðàðëû èíêàð÷ûëû-
üûí íÿòèúÿñèíäÿ äÿ èòêèéÿ ìÿðóç ãàëàí þçëÿðè îëìóø, ÿçàáëà
ãàðøûëàøìûøäûëàð. Àõèðÿòäÿ èñÿ áóíäàí äàhà áþéöê úÿçà èëÿ
ãàðøûëàøàúàãëàð.
32

35. 33
ÙÇ. ÈÁÐÀÙÈÌ
“Éàõøû ÿìÿë ñàhèáè îëóá þçöíö Àëëàhà òÿñëèì åäÿí, Èá-
ðàhèìèí hÿíèô ìèëëÿòèíÿ òàáå îëàí øÿõñäÿí äèí åòèáàðèëÿ
äàhà ýþçÿë êèì îëà áèëÿð? Ùÿãèãÿòÿí, Àëëàh Èáðàhèìè
äîñò òóòìóøäóð!” (“Íèñà” ñóðÿñè, 125).
Ùç.Èáðàhèì Àëëàhûí “äîñò åòäèéè” áèð ïåéüÿìáÿðäèð. Àëëàh-
Òÿàëà áèð ÷îõ àéÿäÿ Ùç.Èáðàhèìèí öñòöí ÿõëàãûíäàí áÿhñ åäèð.
Ìþìèíëÿðÿ ýþçÿë ÿõëàãû èëÿ íöìóíÿ îëàí Ùç.Èáðàhèì Àëëàhà
öðÿêäÿí éþíÿëÿí, éóìøàã õàñèééÿòëè, Àëëàhà ãàðøû hÿññàñ, úÿ-
ñóð, ñþçöíäÿ äîüðó áèð èíñàíäûð. Àëëàh áèð àéÿäÿ Ùç.Èáðàhèìèí
ÿõëàãûíû áåëÿ òÿðèô åäèð:
“Ùÿãèãÿòÿí, Èáðàhèì Àëëàhà ìöòè, áàòèëäÿí hàããà òàïû-
íàí áèð èìàì èäè. Î hå÷ âàõò ìöøðèêëÿðäÿí îëìàìûøäû.
Î, íåìÿòëÿðèíÿ øöêð åäÿí èäè. Àëëàh äà îíó ñå÷äè âÿ äöç
éîëà éþíÿëòäè. Áèç îíà äöíéàäà ýþçÿë íåìÿò áÿõø åòäèê.
Øöáhÿñèç êè, î, àõèðÿòäÿ äÿ ñàëåhëÿðäÿíäèð!” (“Íÿhë” ñó-
ðÿñè, 120-122).
Àëëàhûí öñòöí ÿõëàãû èëÿ áÿhñ åòäèéè Ùç.Èáðàhèì þçëÿðèíèí
äöçÿëòäèéè áöòëÿðÿ òàïûíàí âÿ òàïûíìà ìÿñÿëÿñèíäÿ ñîí äÿðÿ-
úÿ ãÿðàðëû âÿ èíàäêàð îëàí áèð ãþâìÿ ýþíäÿðèëìèøäè. Âÿ îíóí
âÿçèôÿñè ãþâìöíö éàëíûç Àëëàhà ãóëëóã åòìÿéÿ ÷àüûðìàã èäè.
Àììà ãþâìöíöí èíñàíëàðû hàãã äèíèí îíëàðûí äöíéÿâè ìÿí-
ôÿÿòëÿðè èëÿ çèää îëäóüóíó äöøöíäöéö ö÷öí îíó ãÿáóë åòìÿê
èñòÿìÿìèø, Ùç.Èáðàhèìÿ áèð òÿëÿ ãóðàðàã îíó þëäöðìÿéÿ ÷à-
ëûøìûøäûëàð. Àíúàã Àëëàh Ùç.Èáðàhèìÿ ãóðóëàí òÿëÿíè ïîçìóø,
îíó çàëûì ãþâìöíöí ÿëèíäÿí õèëàñ åòìèøäè:
“Áåëÿ äåäèëÿð: “ßýÿð áèð èø ýþðÿúÿêñèíèçñÿ, îíó éàíäû-
ðûí âÿ òàíðûëàðûíûçà êþìÿê åäèí!” Áèç äÿ: “Åé àòÿø! Èá-
ðàhèìÿ ãàðøû ñÿðèí âÿ çÿðÿðñèç îë!” - äåéÿ áóéóðäóã.
Îíëàð hèéëÿ ãóðìàã èñòÿäèëÿð, ëàêèí Áèç îíëàðû äàhà ÷îõ

36. çèéàíà óüðàòäûã. Áèç îíó äà, Ëóòó äà àëÿìëÿð ö÷öí ìö-
áàðÿê åòäèéèìèç éåðÿ ãîâóøäóðäóã. Áèç îíà Èñhàãû, öñ-
òÿëèê Éÿãóáó äà áÿõø åäèá îíëàðûí hàìûñûíû ñàëåh êèì-
ñÿëÿð åòäèê. Áèç îíëàðû ÿìðèìèçëÿ äîüðó éîëà ýÿòèðÿí
èìàìëàð åòäèê. Áèç îíëàðà õåéèðëè èøëÿð ýþðìÿéè, íàìàç
ãûëìàüû âÿ çÿêàò âåðìÿéè âÿhé åòäèê. Îíëàð éàëíûç Áèçÿ
èáàäÿò åäèðäèëÿð” (“ßíáèéà” ñóðÿñè, 68-73).
Áó ãèññÿäÿí äÿ ýþðäöéöìöç êèìè, Àëëàh Ùç.Èáðàhèìèí ñÿ-
ìèìèééÿòèíèí ÿâÿçèíäÿ ãþâìöíöí îíà çöëì åòìÿñèíÿ ìàíå
îëìóøäóð. Áóíäàí ñîíðà îíà òÿëÿ ãóðìàã èñòÿéÿí ãþâìöíÿ
ÿçàá âåðìèø, îíëàðû ñöãóòà óüðàòìûøäûð. Ùç.Èáðàhèìè âÿ éàíûí-
äàêû ìþìèíëÿðè äàhà éàõøû áèð éåðÿ éåðëÿøäèðÿðÿê îíëàðà áîë-
ëóã, ìöõòÿëèô íåìÿòëÿð âåðìèø, öçÿðëÿðèíäÿêè ðÿhìÿòèíè ýþñ-
òÿðìèøäèð.
Ùç.Èáðàhèì ñÿìèìè áèð äöøöíúÿ èëÿ
Àëëàhà éþíÿëìèø âÿ ãþâìöíÿ
ìöøðèêëÿðäÿí îëìàäûüûíû ñþéëÿìèøäèð
Ùç.Èáðàhèì ìöøðèê áèð ãþâìöí è÷èíäÿ éàøàñà äà þçö
Àëëàhûí áèð âÿ òÿê Òàíðû îëäóüóíó âèúäàíëà äöøöíÿðÿê äÿðê
åòìèøäè. Âÿ éàëíûç Àëëàhà èìàí ýÿòèðìèø âÿ Îíà éþíÿëìèøäè.
Ãóðàíäà Ùç.Èáðàhèìèí Àëëàhà ãÿòè øÿêèëäÿ èìàí ýÿòèðìÿñèíèí
íåúÿ áàø âåðäèéèíè áèëäèðÿí àéÿëÿð áó øÿêèëäÿäèð:
“Áåëÿúÿ, Èáðàhèìÿ ýþéëÿðèí âÿ éåðèí ìöëêöíö ýþñòÿðäèê
êè, òàì ãÿíàÿòëÿ èíàíàíëàðäàí îëñóí! Ýåúÿ ãàðàíëûüû
áöðöäöêäÿ î, áèð óëäóç ýþðöá: “Áó ìÿíèì Ðÿááèì-
äèð!” - äåäè. Óëäóç áàòäûãäà èñÿ: “Ìÿí áàòàíëàðû ñåâìè-
ðÿì” - ñþéëÿäè. Ñîíðà äîüàí àéû ýþðöá: “Áó ìÿíèì
Ðÿááèìäèð!” - äåäè. Àé áàòäûãäà èñÿ: “Äîüðóäàí äà,
ÿýÿð Ðÿááèì ìÿíè äîüðó éîëà éþíÿëòìÿñÿéäè, ìÿí çÿ-
ëàëÿòÿ äöøÿíëÿðäÿí îëàðäûì” - ñþéëÿäè. Äàhà ñîíðà äî-
34

37. 35
üàí ýöíÿøè ýþðöá: “Áó ìÿíèì Ðÿááèìäèð, áó äàhà áþ-
éöêäöð!” - äåäè. Ýöíÿø áàòäûãäà èñÿ äåäè: “Åé úàìàà-
òûì, ìÿí, hÿãèãÿòÿí, ñèçèí Àëëàhà øÿðèê ãîøäóãëàðûíûç-
äàí óçàüàì!” (“ßíàì” ñóðÿñè, 75-78).
ßëáÿòòÿ, Ùç.Èáðàhèìëÿ áàüëû îëàí áó ãèññÿäÿ ìþìèíëÿð
ö÷öí ÿhÿìèééÿò êÿñá åäÿí áèð äÿðñ âàð. Áèð èíñàíûí Àëëàhûí
âàðëûüûíû ãàâðàìàñû ñîí äÿðÿúÿ àñàíäûð. Èíñàíûí ýþçöíöí ýþð-
äöéö hÿð éåðäÿ éàðàäûëûøûí ñàéñûç äÿëèëè âàð. Âèúäàíëû áèð èí-
ñàí hå÷ áèð øåé áèëìÿñÿ äÿ, îíà hå÷ áèð øåé èçàh åäèëìÿñÿ äÿ
áèð íå÷ÿ äÿãèãÿëèê ñÿìèìè áèð äöøöíúÿ èëÿ äöøöíñÿ, êàèíàòûí
áèð Éàðàäûúûñûíûí îëäóüóíó àñàíëûãëà ýþðÿ áèëÿð. Âÿ Àëëàhûí
ýöúöíö, áþéöêëöéöíö, hÿð øåéÿ hàêèì îëäóüóíó àíëàéà áèëÿð.
Åëÿ áó ñÿáÿáäÿí âèúäàíëà äöøöíÿí Ùç.Èáðàhèì îíà áÿëêÿ äÿ
hå÷ èçàh åäèëìÿäèéè hàëäà ñÿìèìè áèð äöøöíúÿ íÿòèúÿñèíäÿ
Àëëàhûí âàðëûüûíû âÿ óúàëûüûíû ýþðìöøäöð. Âÿ ãþâìöíÿ îíëà-
ðûí øèðê ãîøäóüó ñàõòà òàíðûëàðäàí ãîïóá àéðûëäûüûíû áåëÿ õÿ-
áÿð âåðìèøäèð:
“Ìÿí, hÿãèãÿòÿí, áàòèëäÿí hàããà òàïûíàðàã öçöìö
ýþéëÿðè âÿ éåðè éàðàäàíà ÷åâèðäèì. Ìÿí øÿðèê ãîøàíëàð-
äàí äåéèëÿì” (“ßíàì” ñóðÿñè, 79).
Ùç.Èáðàhèì ãþâìöíö Àëëàhà
ãóëëóã åòìÿéÿ ÷àüûðìûøäûð
Äàhà èðÿëèäÿêè ôÿñèëëÿðäÿ äÿ ýþðÿúÿéèìèç êèìè, ïåéüÿì-
áÿðëÿð ýþíäÿðèëäèêëÿðè ãþâìö Àëëàhûí éîëóíà ñàëìàã ö÷öí hÿð
éîëó ñûíàãäàí êå÷èðèðëÿð. Ãþâìëÿðèíÿ ÷îõ ìöõòÿëèô þðíÿêëÿðëÿ
òÿáëèü åäÿí ïåéüÿìáÿðëÿð åéíè ìþâçóíó áèð-áèðèíäÿí ôÿðãëè
íöìóíÿëÿðëÿ áàøà ñàëûð, Àëëàhûí áÿéÿíäèéè ÿõëàãû ìöôÿññÿë
øÿêèëäÿ èçàh åäèð, èíñàíëàðû hàãñûç äàâðàíûøëàðäàí óçàãëàøäûðûð,
áó äàâðàíûøëàðûí ÷èðêèíëèéèíè âÿ áóíà ýþðÿ ìÿðóç ãàëàúàãëàðû
èòêèíè áèëäèðèð, hÿð éîëäàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê áó èíñàíëàðà äîüðó-
íó ýþñòÿðìÿéÿ âÿ îíëàðûí âèúäàíûíû îéàòìàüà ÷àëûøûðëàð.

38. Ùç.Èáðàhèì äÿ þíúÿ ãþâìöíö äîüðó éîëà ÷àüûðìûø âÿ îí-
ëàðà áöòëÿðäÿí ÿë ÷ÿêìÿéèí âÿ Àëëàhà éþíÿëìÿéèí âàúèáëèéè-
íè ñþéëÿìèøäèð. Ãóðàíûí áèð ÷îõ àéÿñèíäÿ Ùç.Èáðàhèìèí àòàñû-
íà âÿ ãþâìöíÿ áó áàðÿäÿ åòäèéè òÿáëèü áèëäèðèëèð. Ùç.Èáðàhèì
áöòëÿðÿ òàïûíàí áó èíñàíëàðû áèð îëàí Àëëàhà ãóëëóã åòìÿéÿ,
Îíäàí ãîðõóá ÷ÿêèíìÿéÿ áåëÿ äÿâÿò åòìèøäèð:
“Èáðàhèìè äÿ éàä åò! Áèð çàìàí î þç òàéôàñûíà áåëÿ äå-
ìèøäè: “Àëëàhà èáàäÿò åäèí âÿ Îíäàí ãîðõóí. Ùå÷ áèëèð-
ñèíèç áó ñèçèí ö÷öí íÿ ãÿäÿð õåéèðëèäèð?! Ñèç Àëëàhû ãî-
éóá àíúàã áöòëÿðÿ èáàäÿò åäèð, éàëàí óéäóðóðñóíóç. Ñè-
çèí Àëëàhäàí áàøãà èáàäÿò åòäèêëÿðèíèç ñèçÿ ðóçè âåðìÿ-
éÿ ãàäèð äåéèëëÿð. Ðóçèíè Àëëàhäàí äèëÿéèí. Îíà òàïûíûí,
Îíà øöêð åäèí. Ñèç Îíóí höçóðóíà ãàéòàðûëàúàãñûíûç!””
(“ßíêÿáóò” ñóðÿñè, 16-17).
Àéÿëÿðäÿí äÿ ýþðöíäöéö êèìè, Ùç.Èáðàhèì èíêàð÷û ãþâìö-
íÿ Àëëàhûí ýöúöíö, öñòöíëöéöíö ìöõòÿëèô íöìóíÿëÿðëÿ áèëäèð-
ìèøäèð. Îíëàðûí áó hÿãèãÿòè ãàâðàéà áèëìÿñè ö÷öí ìöãàéèñÿ-
ëÿð àïàðìûø, îíëàðà hÿð øåéè âåðÿíèí Àëëàh îëäóüóíó õàòûðëàò-
ìûø, îíëàðû Àëëàhûí höçóðóíà ãàéòàðûëàúàãëàðû áàðÿäÿ õÿáÿðäàð
åòìèøäè. Ùç.Èáðàhèì áöòöí ãþâìö êèìè éàõûíëàðûíû äà áó áà-
ðÿäÿ õÿáÿðäàð åòìèøäè. Àòàñû Àçÿðÿ éàíëûøëûã è÷èíäÿ îëäóüóíó
áåëÿ áèëäèðìèøäèð:
“Õàòûðëà êè, áèð çàìàí Èáðàhèì àòàñû Àçÿðÿ äåìèøäè:
“Ñÿí áöòëÿðè òàíðûëàðìû ãÿáóë åäèðñÿí? Ìÿí ñÿíè âÿ ñÿ-
íèí òàéôàíû à÷ûã-àéäûí çÿëàëÿò è÷èíäÿ ýþðöðÿì!””
(“ßíàì” ñóðÿñè, 74).
Ùç.Èáðàhèì þç ãþâìöíÿ øåéòàíà óéìàìàã
áàðÿäÿ õÿáÿðäàðëûã åòìèøäèð
Èíñàíûí ÿí áþéöê äöøìÿíè øåéòàíäûð. Àëëàh èëê èíñàí îëàí
Ùç.Àäÿìè éàðàäàíäà øåéòàíà Ùç.Àäÿìÿ ñÿúäÿ åòìÿéè ÿìð
36

39. 37
åòìèøäèð. Àíúàã øåéòàí òÿêÿááöð ýþñòÿðÿðÿê Àëëàhûí ÿìðèíÿ
ãàðøû ÷ûõìûøäûð. Áóíóí ÿâÿçèíäÿ Àëëàh øåéòàíû ëÿíÿòëÿìèø âÿ
úÿííÿòäÿí ãîâìóøäóð. Øåéòàí úÿííÿòäÿí ãîâóëäóãäàí ñîíðà
èíñàíëàðû äîüðó éîëäàí àçäûðìàã ìÿãñÿäèëÿ ãèéàìÿòÿ ãÿäÿð
Àëëàhûí îíà èçí âåðìÿñèíè èñòÿìèøäèð. Øåéòàíûí ìÿãñÿäè þçö-
íöí úÿííÿòäÿí ãîâóëìàñûíà ñÿáÿá êèìè ýþðäöéö èíñàíëàðû
Àëëàhûí ðàçû îëàúàüû hàãã éîëäàí óçàãëàøäûðìàã âÿ áåëÿúÿ îí-
ëàðûí äà úÿhÿííÿìÿ ýåòìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìàãäûð.
Áó ñÿáÿáëÿ øåéòàí Ùç.Àäÿìäÿí áÿðè éàðàäûëìûø áöòöí èí-
ñàíëàðà úöðáÿúöð îéóíëàðëà éàõûíëàøàðàã îíëàðû àçäûðìàüà ÷à-
ëûøûð. Øåéòàíûí éàëíûç Àëëàhà ãÿòèééÿòëÿ èìàí ýÿòèðÿí âÿ òÿ-
âÿêêöë åäÿí èíñàíëàðà òÿñèðè îëìàç, áåëÿ êè, Àëëàh Ãóðàíäà áó
èíñàíëàðûí ñàéûíûí àç îëàúàüûíû áèëäèðìèøäèð. Åëÿ áó ñÿáÿáëÿ
Ùç.Èáðàhèì Àëëàhûí éîëóíäàí óçàãëàøàí àòàñûíà âÿ ãþâìöíÿ
øåéòàíà óéìàìàã âÿ îíà òàáå îëìàã áàðÿäÿ õÿáÿðäàðëûã åò-
ìèø âÿ áåëÿ äåìèøäèð:
“Àòàúàí! Ùÿãèãÿòÿí, ñÿíÿ ýÿëìÿéÿí áèð åëì ìÿíÿ ýÿë-
ìèøäèð. Àðäûìúà ýÿë êè, ñÿíè äîüðó éîëà ÷ûõàðäûì! Àòà-
úàí! Øåéòàíà èáàäÿò åòìÿ, hÿãèãÿòÿí, Øåéòàí Ðÿhìàíà
÷îõ àñè îëìóøäóð! Àòàúàí! Ãîðõóðàì êè, Ðÿhìàíäàí
ñÿíÿ áèð ÿçàá òîõóíñóí âÿ áåëÿúÿ Øåéòàíà éîëäàø îëà-
ñàí!” (“Ìÿðéÿì” ñóðÿñè, 43-45).
Ùç.Èáðàhèì ãþâìöíÿ áèð-áèðèíè òàíðûéà ÷åâèðìÿìÿéè
âÿ Àëëàhà øÿðèê ãîøìàìàüû òþâñèéÿ åòìèøäèð
Ìöøðèê úÿìèééÿòëÿðèí ÿí ãàáàðûã õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí áèðè
îíëàðûí Àëëàhäàí áàøãà äèýÿð âàðëûãëàðà Àëëàhäàí äàhà ÷îõ
èíàíìàñû âÿ áó âàðëûãëàðäàí äàhà ÷îõ ãîðõìàñûäûð. Áó èíñàí-
ëàðûí èíàíäûüû âàðëûãëàð éàëíûç òàõòàäàí âÿ äàøäàí äöçÿëäèëÿí
håéêÿëëÿðëÿ áèòìèð.

40. Áèð èíñàíûí áàøãà áèð èíñàíû Àëëàhäàí ÷îõ ñåâìÿñè,
Àëëàhäàí ÷îõ îíà ãèéìÿò âåðìÿñè, Àëëàhûí ðèçàñû éåðèíÿ îíóí
ðàçûëûüûíû öñòöí òóòìàñû âÿ éà Àëëàhäàí ÷îõ î èíñàíäàí ãîðõ-
ìàñû äà áèð ìöøðèê õöñóñèééÿòèäèð. Ùÿì÷èíèí Ùç.Èáðàhèìèí
ãþâìöíäÿ äÿ áèð ÷îõ âàðëûãëàðû Àëëàhäàí ÷îõ ñåâÿí, îíëàðà
Àëëàhäàí äà ÷îõ äÿéÿð âåðÿí èíñàíëàð âàðäû. Ùàëáóêè ãèéàìÿò
ýöíö áó èíñàíëàð Àëëàhäàí áàøãà áèð ýöúöí îëìàäûüûíû àíëà-
éàúàã, Àëëàhäàí äàhà ÷îõ äÿéÿð âåðäèêëÿðè âàðëûãëàðûí èñÿ ÿñ-
ëèíäÿ hå÷ äÿéÿð âåðèëìÿéÿ ëàéèã îëìàäûüûíû, îíëàðûí äà
Àëëàhûí ýöúö ãàðøûñûíäà àúèç ãóëëàð îëäóãëàðûíû ýþðÿúÿêäèð. Áó
ñÿáÿáëÿ Ùç.Èáðàhèì þç ãþâìöíÿ Àëëàhäàí áàøãà äèýÿð âàðëûã-
ëàðû èëàhèëÿøäèðìÿéèí éîëâåðèëìÿçëèéèíè, ÿêñ hàëäà áó òàíðûëàð-
ëà ãèéàìÿò ýöíö ëÿíÿòëÿíèá úÿhÿííÿìÿ àòûëàúàãëàðûíû õàòûðëàò-
ìûøäûð:
“Äåäè: “Ñèçèí Àëëàhû ãîéóá áöòëÿðè òàíðû ãÿáóë åòìÿéè-
íèç éàëíûç äöíéàäà àðàíûçäà îëàí äîñòëóüà ýþðÿäèð. Ñîí-
ðà äà ãèéàìÿò ýöíö áèð-áèðèíèçè èíêàð åäÿúÿê, áèð-áèðè-
íèçÿ ëÿíÿò îõóéàúàãñûíûç. Ìÿñêÿíèíèç úÿhÿííÿì îäó
îëàúàã, þçöíöçÿ äÿ êþìÿê åäÿí êèìñÿëÿð òàïûëìàéàúàã-
äûð!”” (“ßíêÿáóò” ñóðÿñè, 25).
Ùç.Èáðàhèì èíñàíëàðà Àëëàhûí áþéöêëöéöíö âÿ
ýöúöíö òÿáëèü åòìèøäèð
Ùç.Èáðàhèì ãþâìöíÿ Àëëàhûí âàðëûüûíû âÿ áþéöêëöéöíö
äÿðê åòìÿñè ö÷öí ìöõòÿëèô íöìóíÿëÿð âåðìèøäèð. Ìÿñÿëÿí,
éàëíûç çÿíýèí îëäóüó ö÷öí òÿêÿááöð ýþñòÿðÿí âÿ îíà ñàhèá îë-
äóãëàðûíû âåðÿíèí Àëëàh îëäóüóíó óíóäàí áèð íÿôÿð Ùç.Èáðà-
hèìëÿ Àëëàh áàðÿäÿ ìöáàhèñÿ åòìèøäèð. Ùç.Èáðàhèì áó àäàìà
hÿì þç àúèçëèéèíè, hÿì äÿ Àëëàhûí ýöúöíö èçàh åòìÿê ö÷öí
áåëÿ áèð úàâàá âåðìèøäèð:
38