99 tình huống và tư vấn pháp luật

1. LuËt s- TiÕn sÜ Phan ThÞ H¬ng Thñy
99 T×nh huèng vµ t vÊn ph¸p luËt
vÒ thõa kÕ nhµ vµ quyÒn sö dông ®Êt
(Cã ¸p dông nh÷ng v¨n b¶n míi ban hµnh
vÒ gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp liªn quan ®Õn thõa kÕ)
Nhµ xuÊt b¶n t ph¸p
Hµ Néi - 2005
Lêi nãi ®Çu
ChÕ ®Þnh quyÒn thõa kÕ lµ mét trong nh÷ng chÕ ®Þnh ph¸p luËt chiÕm
vÞ trÝ quan träng cña luËt d©n sù ViÖt Nam, bao gåm c¸c quy ph¹m ph¸p luËt
quy ®Þnh vÒ tr×nh tù, thñ tôc chuyÓn dÞch tµi s¶n cña ngêi chÕt sang cho ng-
êi thõa kÕ. Theo quy ®Þnh cña Bé luËt d©n sù ViÖt Nam (n¨m 1995 vµ n¨m
2005) th× di s¶n thõa kÕ bao gåm tµi s¶n riªng cña ngêi chÕt, phÇn tµi s¶n cña
ngêi chÕt trong khèi tµi s¶n chung víi ngêi kh¸c. QuyÒn sö dông ®Êt còng ®îc
coi lµ di s¶n thõa kÕ ®Æc biÖt vµ ®îc ®Ó l¹i thõa kÕ theo quy ®Þnh cña Bé
luËt d©n sù vµ ph¸p luËt vÒ ®Êt ®ai. Së dÜ viÖc thõa kÕ di s¶n lµ quyÒn sö
dông ®Êt, tµi s¶n g¾n liÒn víi quyÒn sö dông ®Êt ph¶i tu©n theo ph¸p luËt ®Êt
®ai v× theo quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p n¨m 1992 ®Êt ®ai thuéc së h÷u toµn d©n
do nhµ níc thèng nhÊt qu¶n lý. Theo c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt ban hµnh tríc n¨m
1992 (LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 1959, LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m
1986, LuËt ®Êt ®ai n¨m 1987...) th× ®Êt ®ai thuéc quyÒn së h÷u toµn d©n, do
®ã quyÒn sö dông ®Êt ®îc giao kh«ng ph¶i lµ quyÒn së h÷u vÒ tµi s¶n cña
c«ng d©n nªn kh«ng thÓ trë thµnh di s¶n khi c«ng d©n chÕt.
Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt th× mét trong nh÷ng c¨n cø x¸c lËp quyÒn
sö dông ®Êt cña c¸ nh©n lµ th«ng qua viÖc nhËn chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt
th«ng qua thõa kÕ. Thõa kÕ quyÒn sö dông ®Êt lµ viÖc chuyÓn quyÒn sö
dông ®Êt cña ngêi chÕt sang ngêi cßn sèng (ngêi thõa kÕ) theo di chóc hoÆc
theo ph¸p luËt.
Trong c¸c lo¹i di s¶n thõa kÕ th× quyÒn sö dông ®Êt vµ quyÒn sö dông
®Êt g¾n liÒn víi tµi s¶n trªn ®ã (nhµ cöa, c«ng tr×nh, c©y l©u n¨m....) lµ lo¹i di
s¶n thõa kÕ mµ ®iÒu kiÖn ®Ó l¹i thõa kÕ vµ nhËn thõa kÕ ph¶i tu©n theo
1

2. nh÷ng quy ®Þnh ph¸p luËt riªng kh¸c víi lo¹i di s¶n thõa kÕ lµ ®éng s¶n. §iÓm
kh¸c nhau gi÷a di s¶n thõa kÕ lµ quyÒn sö dông ®Êt hoÆc quyÒn sö dông ®Êt
cã tµi s¶n g¾n liÒn víi ®Êt víi c¸c tµi s¶n kh¸c chÝnh lµ ngoµi ¸p dông c¸c quy
®Þnh vÒ thõa kÕ cña Bé luËt d©n sù cßn ph¶i ¸p dông c¸c quy ®Þnh cña ph¸p
luËt vÒ ®Êt ®ai nh: ®iÒu kiÖn vÒ chñ thÓ ®îc ®Ó thõa kÕ quyÒn sö dông ®Êt;
®iÒu kiÖn ®îc thõa kÕ theo ph¸p luËt vµ theo di chóc quyÒn sö dông c¸c lo¹i
®Êt nh: ®Êt n«ng nghiÖp ®Ó trång c©y hµng n¨m, nu«i trång thuû s¶n; thõa kÕ
quyÒn sö dông ®Êt ®èi víi ®Êt n«ng nghiÖp ®Ó trång c©y l©u n¨m, ®Êt l©m
nghiÖp ®Ó trång rõng, ®Êt ë; quyÒn tiÕp tôc sö dông ®Êt cña c¸c thµnh viªn
trong hé gia ®×nh.
Theo quy ®Þnh cña LuËt ®Êt ®ai n¨m 1987 th× quyÒn sö dông ®Êt
kh«ng ph¶i lµ di s¶n thõa kÕ. LuËt ®Êt ®ai n¨m 1993 vµ LuËt ®Êt ®ai söa ®æi
n¨m 1998 cã quy ®Þnh vÒ ®iÒu kiÖn ®Ó l¹i thõa kÕ lµ quyÒn sö dông ®Êt nh-
ng chØ ®èi víi lo¹i ®Êt n«ng nghiÖp ®Ó trång c©y hµng n¨m, nu«i trång thuû
s¶n vµ ®Êt ®îc Nhµ níc cho thuª mµ tr¶ tiÒn thuª ®Êt cho c¶ thêi gian thuª. Cô
thÓ c¸ nh©n ®îc giao ®Êt n«ng nghiÖp ®Ó trång c©y hµng n¨m, nu«i trång thuû
s¶n sau khi chÕt ®îc ®Ó l¹i thõa kÕ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt; hé gia ®×nh
®îc giao c¸c lo¹i ®Êt trªn nÕu trong hé cã thµnh viªn chÕt th× c¸c thµnh viªn cßn
l¹i ®îc quyÒn tiÕp tôc sö dông ®Êt nÕu hé kh«ng cßn thµnh viªn nµo th× nhµ n-
íc thu håi ®Êt; c¸ nh©n, thµnh viªn cña hé gia ®×nh ®îc giao ®Êt n«ng nghiÖp
trång c©y l©u n¨m, ®Êt l©m nghiÖp ®Ó trång rõng, ®Êt ë, sau khi chÕt cã
quyÒn ®Ó l¹i thõa kÕ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt thõa kÕ. Hé gia ®×nh, c¸
nh©n ®îc Nhµ níc cho thuª ®Êt mµ tr¶ tiÒn thuª ®Êt cho cµ thêi gian thuª cã
quyÒn ®Ó thõa kÕ quyÒn sö dông ®Êt thuª trong thêi h¹n thuª theo quy ®Þnh
cña ph¸p luËt. Ngêi ®îc thõa kÕ quyÒn sö dông ®Êt thuª cã c¸c quyÒn nh: thÕ
chÊp, chuyÓn nhîng, gãp vèn, cho thuª l¹i quyÒn sö dông ®Êt thuª trong thêi
h¹n thuª cïng víi tµi s¶n thuéc së h÷u cña m×nh g¾n liÒn víi ®Êt thuª. Cßn ®èi
víi quyÒn sö dông ®Êt ë th× viÖc ®Ó l¹i thõa kÕ theo quy ®Þnh cña Bé luËt
d©n sù.
Theo quy ®Þnh cña LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003 th× quyÒn thõa kÕ ®îc x¸c
®Þnh lµ quyÒn chung cña ngêi sö dông ®Êt kh«ng phô thuéc vµo lo¹i ®Êt. Ngêi
sö dông ®Êt ®îc thùc hiÖn quyÒn thõa kÕ khi cã c¸c ®iÒu kiÖn sau: Cã giÊy
chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt, ®Êt kh«ng cã tranh chÊp, quyÒn sö dông ®Êt
kh«ng bÞ kª biªn ®Ó ®¶m b¶o thi hµnh ¸n, trong thêi h¹n sö dông ®Êt th× ngêi
sö dông ®îc thùc hiÖn quyÒn ®Ó thõa kÕ vµ quyÒn hëng thõa kÕ theo quy
®Þnh cña ph¸p luËt. Vµ nghÜa vô chung cña ngêi ®îc nhËn thõa kÕ quyÒn sö
dông ®Êt lµ ph¶i thùc hiÖn ®¨ng ký quyÒn sö dông ®Êt.
Riªng víi c¸c vÊn ®Ò vÒ h×nh thøc ®Ó l¹i thõa kÕ, tr×nh tù thñ tôc ®¨ng ký
quyÒn së h÷u, thêi hiÖu thõa kÕ... ®îc ¸p dông thèng nhÊt cho c¸c lo¹i ®Êt theo
ph¸p luËt d©n sù vµ ®Êt ®ai.
2

3. Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu cÇn lµm râ khi x¸c lËp quyÒn thõa kÕ
lµ ph¶i x¸c ®Þnh tµi s¶n ®Ó l¹i thõa kÕ lµ tµi s¶n thuéc së h÷u hîp ph¸p cña ngêi
chÕt. Khi cã tranh chÊp ®èi víi di s¶n thõa kÕ th× viÖc x¸c ®Þnh nh÷ng ngêi
thuéc hµng thõa kÕ theo ph¸p luËt (®èi víi trêng hîp kh«ng cã di chóc) lµ rÊt
quan träng.
Nh÷ng vô ¸n liªn quan ®Õn thõa kÕ mµ cã yÕu tè níc ngoµi sÏ ®îc ¸p dông
ph¸p luËt ph¸p luËt ViÖt Nam trong trêng hîp c¸c ®iÒu íc quèc tÕ mµ ViÖt Nam
ký kÕt hoÆc tham gia kh«ng cã quy ®Þnh, ph¸p luËt níc ngoµi kh«ng ®îc viÖn
dÉn hoÆc tho¶ thuËn ¸p dông mµ viÖc tho¶ thuËn nµy kh«ng tr¸i víi quy ®Þnh
cña ph¸p luËt ViÖt Nam. "Quan hÖ d©n sù cã yÕu tè níc ngoµi" ®îc quy ®Þnh
râ h¬n trong Bé luËt d©n sù n¨m 2005 nh sau: Quan hÖ d©n sù cã Ýt nhÊt mét
trong c¸c bªn tham gia lµ c¬ quan, tæ chøc, c¸ nh©n níc ngoµi, ngêi ViÖt Nam
®Þnh c ë níc ngoµi hoÆc lµ c¸c quan hÖ d©n sù gi÷a c¸c bªn tham gia lµ c«ng
d©n, tæ chøc ViÖt Nam nhng c¨n cø ®Ó x¸c lËp, thay ®æi, chÊm døt quan hÖ
®ã theo ph¸p luËt níc ngoµi, ph¸t sinh t¹i níc ngoµi, hoÆc tµi s¶n liªn quan ®Õn
quan hÖ ®ã ë níc ngoµi.
§èi víi c¸c yªu cÇu khëi kiÖn liªn quan ®Õn tranh chÊp tµi s¶n thõa kÕ th×
toµ ¸n gi¶i quyÕt nÕu cßn thêi hiÖu vµ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt d©n sù thêi
hiÖu yªu cÇu toµ ¸n chia thõa kÕ lµ 10 n¨m kÓ tõ thêi ®iÓm më thõa kÕ. §èi víi
di s¶n lµ quyÒn sö dông ®Êt th× toµ ¸n gi¶i quyÕt theo quy ®Þnh cña luËt d©n
sù vµ luËt ®Êt ®ai.
Qua thùc tÕ cho thÊy nhiÒu trêng hîp c«ng d©n bÞ mÊt quyÒn yªu cÇu
tßa ¸n chia thõa kÕ theo quy ®Þnh ph¸p luËt do hÕt thêi hiÖu chØ v× ngêi thõa
kÕ kh«ng n¾m ®îc c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ thõa kÕ (vÝ dô quyÒn khëi kiÖn
liªn quan ®Õn quyÒn thõa kÕ). Cã nh÷ng trêng hîp nh÷ng ngêi thõa kÕ ®·
®Þnh ®o¹t di s¶n thõa kÕ nhng v× kh«ng tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ h×nh thøc
nªn kh«ng cã c¨n cø ®Ó chøng minh quyÒn së h÷u cña m×nh trong khèi tµi s¶n
thuéc së h÷u chung (vÝ dô kh«ng ®¨ng ký quyÒn së h÷u ®èi víi bÊt ®éng s¶n
khi ®îc thõa kÕ, tÆng cho).
LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003 (cã hiÖu lùc tõ 1/7/2004) ®· b¾t ®Çu ®i vµo cuéc
sèng víi nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ vÒ ®iÒu kiÖn thñ tôc ®Ó l¹i thõa kÕ quyÒn sö
dông ®Êt nh: §¨ng ký quyÒn sö dông ®Êt trong trêng hîp ®îc ®Ó l¹i thõa kÕ;
cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt dùa trªn c¬ së lµ giÊy tê vÒ thõa kÕ;
quyÒn vµ nghÜa vô cña ngêi sö dông ®Êt khi ®Ó l¹i thõa kÕ, quy ®Þnh vÒ
giÊy tê do ngêi chÕt ®Ó l¹i liªn quan ®Õn quyÒn sö dông ®Êt, ®iÒu kiÖn ®Ó
quyÒn sö dông ®Êt trë thµnh di s¶n ... §Ó kÞp thêi ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ
ph¸t sinh liªn hÖ ®Õn thõa kÕ, Uû ban thêng vô quèc héi, Héi ®ång thÈm ph¸n
Toµ ¸n Nh©n d©n tèi cao còng ®· ban hµnh nh÷ng v¨n b¶n ph¸p luËt híng dÉn
¸p dông ph¸p luËt trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp thõa kÕ vÒ nhµ ë, quyÒn sö
dông ®Êt nh: NghÞ quyÕt 58/1998/NQ-UBTVQH 10 ngµy 20/8/1998 cña Uû
ban thêng vô Quèc héi vÒ giao dÞch d©n sù vÒ nhµ ë ®îc x¸c lËp tríc ngµy
3

4. 01/7/1991; Th«ng t liªn tÞch sè 01/1999/TTLT-TANDTC-VKSNDTC ngµy
25/1/1999 cña Toµ ¸n Nh©n d©n tèi cao vµ ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao h-
íng dÉn ¸p dông 1 sè quy ®Þnh t¹i NghÞ quyÕt vÒ giao dÞch d©n sù vÒ nhµ ë
®îc x¸c lËp tríc ngµy 1/7/1991 cña Uû ban thêng vô Quèc héi; NghÞ quyÕt sè
01/2003/NQ-H§TP ngµy 17/4/2003 cña Héi ®ång thÈm ph¸n Toµ ¸n Nh©n d©n
tèi cao híng dÉn ¸p dông ph¸p luËt trong viÖc gi¶i quyÕt 1 sè lo¹i tranh chÊp
d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh; NghÞ quyÕt sè 02/2004/NQ-H§TP ngµy
10/8/2004 cña Héi ®ång thÈm ph¸n Toµ ¸n Nh©n d©n tèi cao híng dÉn ¸p dông
ph¸p luËt trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh...Vµ
ngµy 14/6/2005 t¹i kú häp thø 7 Quèc héi kho¸ XI Bé luËt d©n sù n¨m 2005 ®·
®îc th«ng qua, trong ®ã cã söa ®æi bæ sung chÕ ®Þnh thõa kÕ ®Ó phï hîp víi
thùc tiÔn (vÝ dô bá quy ®Þnh vÒ ®Ó thõa kÕ lµ quyÒn sö dông ®Êt cña c¸
nh©n, hé gia ®×nh theo di chóc hoÆc theo ph¸p luËt, mµ chÕ ®Þnh ph¸p luËt
nµy ®îc ®a vµo Ch¬ng V LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003 vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña
ngêi sö dông ®Êt).
Qua nh÷ng c©u hái yªu cÇu t vÊn cô thÓ cña nh©n d©n mµ V¨n phßng
luËt s Hoµng Long ®· thùc hiÖn cho thÊy nhu cÇu t×m hiÓu ph¸p luËt liªn quan
®Õn quyÒn thõa kÕ, ®iÒu kiÖn ®Ó l¹i vµ nhËn thõa kÕ ®èi víi di s¶n lµ quyÒn
sö dông ®Êt vµ quyÒn sö dông ®Êt cã g¾n víi tµi s¶n trªn ®Êt, tranh chÊp thõa
kÕ liªn quan ®Õn di s¶n lµ quyÒn sö dông ®Êt... ngµy cµng t¨ng. Víi mong
muèn gãp phÇn tuyªn truyÒn c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ d©n sù vµ ®Êt ®ai
trong lÜnh vùc thõa kÕ, n©ng cao kiÕn thøc ph¸p luËt cho c«ng d©n, chóng t«i
®· tiÕn hµnh chän läc vµ xuÊt b¶n mét sè c¸c c©u hái ®iÓn h×nh vÒ vÊn ®Ò
thõa kÕ quyÒn sö dông ®Êt vµ c¸c t vÊn cã vËn dông c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt míi
nhÊt vÒ ¸p dông ph¸p luËt trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ thõa kÕ ®Ó
b¹n ®äc tham kh¶o.
Hµ Néi, ngµy 30 th¸ng 6 n¨m 2005.
LuËt s, tiÕn sÜ
Phan ThÞ H¬ng Thñy
Trëng V¨n phßng luËt s Hoµng Long
Th«ng tin t¸c gi¶
- T¸c gi¶: Phan ThÞ H¬ng Thñy
- Sinh n¨m: 1959
- T¹i: Hµ Néi
- Quª qu¸n: Thõa Thiªn HuÕ
- Tèt nghiÖp §¹i häc Tæng hîp quèc gia L«m«n«xèp (t¹i M¸txc¬va- Liªn X« cò)
- Häc vÞ: TiÕn sÜ luËt häc
4

5. - LuËt s thuéc §oµn luËt s Hµ Néi
- Gi¸m ®èc C«ng ty luËt Hoµng Long
- Trëng V¨n phßng luËt s Hoµng Long
- Trëng Chi nh¸nh V¨n phßng luËt s Hoµng Long t¹i §«ng Anh.
- Chi héi trëng Chi héi luËt gia V¨n phßng luËt s Hoµng Long
- §Þa chØ: sè 768 Minh Khai, Hai Bµ Trng, Hµ Néi
- §iÖn tho¹i: 04.9712632 - 04.9871778
- Fax: 04.9871778
- Di ®éng: 0903.454699
- Email: hoanglong@netnam.org.vn/ hoanglonglaw@yahoo.com
- Website:http//www.lawvietnam.com.vn
PhÇn thø nhÊt
Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ ph¸p luËt thõa kÕ cña ViÖt nam
§iÒu 58 HiÕn ph¸p n¨m 1992 quy ®Þnh: “Nhµ níc b¶o hé quyÒn së h÷u
hîp ph¸p vµ quyÒn thõa kÕ cña c«ng d©n”. QuyÒn thõa kÕ lµ mét quyÒn HiÕn
®Þnh cña c«ng d©n vµ ®îc Nhµ níc b¶o ®¶m b»ng viÖc nhiÒu v¨n b¶n ph¸p
luËt nh Ph¸p lÖnh thõa kÕ n¨m 1990, Bé luËt d©n sù n¨m 1995, LuËt ®Êt ®ai
n¨m 2003, Bé luËt d©n sù n¨m 2005...
1.QuyÒn thõa kÕ:
QuyÒn thõa kÕ ®îc x¸c ®Þnh ë 1 lo¹t c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt quan träng nh:
Ph¸p lÖnh thõa kÕ n¨m 1990 (kho¶n 1 ®iÒu 36); LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh
n¨m 2000 (®iÒu 31); Bé luËt d©n sù n¨m 1995 ( ®iÒu 634, 648); Bé luËt d©n sù
n¨m 2005 (®iÒu 631, 645). Néi dung quyÒn thõa kÕ bao gåm quyÒn ®Ó l¹i di
s¶n cho ngêi thõa kÕ, quyÒn ®îc hëng di s¶n thõa kÕ, quyÒn yªu cÇu chia di
s¶n thõa kÕ, quyÒn yªu cÇu x¸c nhËn quyÒn thõa kÕ cña m×nh hoÆc quyÒn
b¸c bá quyÒn thõa kÕ cña ngêi kh¸c. Ngêi cã tµi s¶n cã quyÒn ®Þnh ®o¹t tµi
s¶n thuéc së h÷u cña m×nh b»ng c¸ch ®Ó l¹i cho ngêi kh¸c th«ng qua viÖc lËp
di chóc. Ngêi thõa kÕ cã thÓ hëng thõa kÕ trªn c¬ së di chóc hoÆc theo quy
®Þnh cña ph¸p luËt (lµ trêng hîp kh«ng cã di chóc hoÆc di chóc kh«ng hîp
ph¸p...).
QuyÒn thõa kÕ ph¸t sinh ®èi víi c¸ nh©n lµ ngêi ®· thµnh niªn cã quyÒn
lËp di chóc ®Ó ®Þnh ®o¹t tµi s¶n cña m×nh trõ trêng hîp ngêi ®ã bÞ bÖnh t©m
thÇn hoÆc m¾c c¸c bÖnh kh¸c mµ kh«ng thÓ nhËn thøc vµ lµm chñ ®îc hµnh
vi cña m×nh. §èi víi ngêi tõ ®ñ mêi l¨m tuæi ®Õn cha ®ñ mêi t¸m tuæi cã thÓ
lËp di chóc nÕu ®îc cha, mÑ hoÆc ngêi gi¸m hé ®ång ý. Ngêi ®Ó l¹i thõa kÕ cã
5

6. quyÒn lËp di chóc ®Ó l¹i di s¶n cho bÊt kú ai dï ngêi ®ã cã quan hÖ huyÕt
thèng, quan hÖ h«n nh©n hoÆc quan hÖ nu«i dìng víi m×nh hay kh«ng.
Ngêi thõa kÕ lµ ngêi ®îc hëng di s¶n cña ngêi chÕt theo di chóc hoÆc
theo ph¸p luËt vµ cã thÓ lµ c¸ nh©n hoÆc c¬ quan, tæ chøc.
-Trêng hîp ngêi thõa kÕ lµ c¸ nh©n: Ngêi thõa kÕ lµ c¸ nh©n th× ph¶i lµ
ngêi cßn sèng vµo thêi ®iÓm më thõa kÕ hoÆc sinh ra vµ cßn sèng sau thêi
®iÓm më thõa kÕ nhng ®· thµnh thai tríc khi ngêi ®Ó l¹i di s¶n chÕt.
Ngêi ®ang lµ vî hoÆc chång cña mét ngêi t¹i thêi ®iÓm ngêi ®ã chÕt th×
dï sau thêi ®iÓm më thõa kÕ ®· kÕt h«n víi ngêi kh¸c còng vÉn ®îc hëng thõa
kÕ miÔn lµ t¹i thêi ®iÓm ngêi ®Ó l¹i thõa kÕ chÕt, gi÷a hä vÉn tån t¹i quan hÖ
h«n nh©n hîp ph¸p.
T¬ng tù, trêng hîp vî chång ®· ph©n chia tµi s¶n chung trong thêi kú h«n
nh©n sau ®ã mét ngêi chÕt th× ngêi cßn sèng vÉn ®îc hëng thõa kÕ di s¶n.
Vî chång ®· ly h«n nhng cha cã b¶n ¸n hoÆc quyÕt ®Þnh cho ly h«n cã
hiÖu lùc ph¸p luËt cña Toµ ¸n mµ nÕu 1 ngêi chÕt th× ngêi cßn sèng vÉn ®îc h-
ëng thõa kÕ.
Con riªng víi bè dîng, mÑ kÕ nÕu cã quan hÖ ch¨m sãc, nu«i dìng nhau
nh cha con, mÑ con th× ®îc thõa kÕ di s¶n cña nhau vµ cßn ®îc thõa kÕ theo
di chóc hoÆc theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
Con nu«i vµ cha nu«i, mÑ nu«i ®îc thõa kÕ di s¶n cña nhau. Ngoµi ra,
con nu«i cßn ®îc thõa kÕ vÒ phÝa cha, mÑ ®Î cña m×nh theo di chóc hoÆc
theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
- Trêng hîp ngêi thõa kÕ kh«ng ph¶i lµ c¸ nh©n: C¬ quan, tæ chøc ®îc x¸c
®Þnh lµ ngêi thõa kÕ theo di chóc víi ®iÒu kiÖn lµ ®ang tån t¹i vµo thêi ®iÓm
më thõa kÕ.
C¸ nh©n ®îc hëng di s¶n thõa kÕ cã thÓ lµ ngêi ®· thµnh niªn hoÆc cha
thµnh niªn, ngêi cã nhîc ®iÓm vÒ thÓ chÊt hoÆc t©m thÇn, ngêi ®ang bÞ giam
gi÷, ngêi ®ang ph¶i thi hµnh ¸n h×nh sù, ngêi v¾ng mÆt, ngêi ®ang ë níc
ngoµi... trõ c¸c trêng hîp ph¸p luËt quy ®Þnh nh:
- Ngêi bÞ kÕt ¸n vÒ hµnh vi cè ý x©m ph¹m tÝnh m¹ng, søc khoÎ hoÆc vÒ
hµnh vi ngîc ®·i nghiªm träng, hµnh h¹ ngêi ®Ó l¹i di s¶n, x©m ph¹m nghiªm
träng danh dù, nh©n phÈm cña ngêi ®ã;
- Ngêi vi ph¹m nghiªm träng nghÜa vô nu«i dìng ngêi ®Ó l¹i di s¶n;
- Ngêi bÞ kÕt ¸n vÒ hµnh vi cè ý x©m ph¹m tÝnh m¹ng ngêi thõa kÕ kh¸c
nh»m hëng mét phÇn hoÆc toµn bé phÇn di s¶n mµ ngêi thõa kÕ ®ã cã quyÒn
hëng;
- Ngêi cã hµnh vi lõa dèi, cìng Ðp hoÆc ng¨n c¶n ngêi ®Ó l¹i di s¶n trong
viÖc lËp di chóc, söa ch÷a di chóc, huû di chóc nh»m hëng mét phÇn hoÆc
toµn bé di s¶n tr¸i víi ý chÝ cña ngêi ®Ó l¹i di s¶n.
Tuy nhiªn nh÷ng ngêi nµy vÉn ®îc hëng di s¶n, nÕu ngêi ®Ó l¹i di s¶n ®·
biÕt hµnh vi cña ngêi ®ã, nhng vÉn cho hä hëng di s¶n theo di chóc.
6

7. Ngoµi ra, ph¸p luËt còng quy ®Þnh trêng hîp nh÷ng ngêi cã quyÒn thõa
kÕ di s¶n cña nhau ®Òu chÕt trong cïng mét thêi ®iÓm hoÆc ®îc coi lµ chÕt
trong cïng mét thêi ®iÓm do kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®îc ngêi nµo chÕt tríc, th× hä
kh«ng ®îc thõa kÕ di s¶n cña nhau vµ di s¶n cña mçi ngêi do ngêi thõa kÕ cña
ngêi ®ã hëng (trõ trêng hîp thõa kÕ thÕ vÞ- ®©y lµ 1 ®iÓm míi cña Bé luËt d©n
sù 2005).
Bªn c¹nh ®ã, cã nh÷ng ngêi thõa kÕ kh«ng phô thuéc vµo néi dung di
chóc nh: con cha thµnh niªn hoÆc ®· thµnh niªn mµ kh«ng cã kh¶ n¨ng lao
®éng, cha, mÑ, vî, chång cña ngêi ®ã. Nh÷ng ngêi nµy sÏ ®îc hëng phÇn di s¶n
b»ng 2/3 suÊt cña mét ngêi thõa kÕ theo ph¸p luËt nÕu nh di s¶n ®îc chia theo
ph¸p luËt, trong trêng hîp hä kh«ng ®îc ngêi lËp di chóc cho hëng di s¶n hoÆc
chØ cho hëng phÇn di s¶n Ýt h¬n 2/3 suÊt ®ã, trõ khi hä lµ nh÷ng ngêi tõ chèi
hëng di s¶n hoÆc hä lµ nh÷ng ngêi kh«ng cã quyÒn hëng di s¶n theo quy
®Þnh cña ph¸p luËt.
Ph¸p luËt cßn quy ®Þnh nh÷ng trêng hîp thõa kÕ cã yÕu tè níc ngoµi.
YÕu tè níc ngoµi nµy ®îc x¸c ®Þnh khi: cã Ýt nhÊt mét ngêi trong bªn ®Ó l¹i di
s¶n hoÆc bªn nhËn thõa kÕ cã quèc tÞch níc ngoµi hoÆc ®ang thêng tró ë níc
ngoµi; tµi s¶n thõa kÕ tån t¹i ë níc ngoµi; di chóc ®îc lËp ë níc ngoµi.
Bªn c¹nh quyÒn hëng di s¶n, ph¸p luËt cßn quy ®Þnh quyÒn cña ngêi
thõa kÕ ®îc tõ chèi nhËn di s¶n trõ trêng hîp tõ chèi nh»m trèn tr¸nh viÖc thùc
hiÖn nghÜa vô vÒ tµi s¶n cña m×nh ®èi víi ngêi kh¸c. Ph¸p luËt quy ®Þnh tr×nh
tù thñ tôc tõ chèi nhËn di s¶n nh sau: viÖc tõ chèi di s¶n ph¶i ®îc lËp thµnh v¨n
b¶n vµ ngêi tõ chèi ph¶i th«ng b¸o cho nh÷ng ngêi sau ®©y biÕt nh: ngêi thõa
kÕ kh¸c, ngêi ®îc giao nhiÖm vô ph©n chia di s¶n, C«ng chøng Nhµ níc hoÆc
Uû ban nh©n d©n x·, phêng, thÞ trÊn n¬i cã ®Þa ®iÓm më thõa kÕ vÒ viÖc tõ
chèi nhËn di s¶n. Thêi h¹n tõ chèi nhËn di s¶n lµ 6 th¸ng kÓ tõ ngµy më thõa
kÕ.
2.Di s¶n thõa kÕ:
Thõa kÕ lµ viÖc chuyÓn tµi s¶n cña ngêi chÕt cho ngêi kh¸c (lµ c¸ nh©n
®ang cßn sèng hoÆc ph¸p nh©n ®ang tån t¹i) theo di chóc hoÆc theo quy
®Þnh cña ph¸p luËt. Trong c¸c lo¹i tµi s¶n ®Ó l¹i thõa kÕ th× bÊt ®éng s¶n ®îc
quan t©m ®Õn nhiÒu nhÊt mµ ®Æc biÖt lµ nhµ ë vµ quyÒn sö dông ®Êt.
QuyÒn thõa kÕ g¾n liÒn víi quyÒn së h÷u tµi s¶n cña c¸ nh©n, tuy nhiªn
quyÒn sö dông ®Êt ®ai thuéc së h÷u toµn d©n còng ®îc thõa kÕ theo quy
®Þnh cña ph¸p luËt.
Di s¶n thõa kÕ ph¶i lµ tµi s¶n thuéc së h÷u hîp ph¸p cña ngêi ®Ó thõa kÕ
vµ tµi s¶n nµy bao gåm vËt cã thùc, tiÒn, giÊy tê trÞ gi¸ ®îc b»ng tiÒn. Tµi s¶n
®ã lµ tµi s¶n riªng cña ngêi chÕt, phÇn tµi s¶n cña ngêi chÕt trong tµi s¶n
chung víi ngêi kh¸c.
7

8. Tµi s¶n riªng mµ ngêi ®Ó thõa kÕ lµ chñ së h÷u hîp ph¸p gåm cã: t liÖu
sinh ho¹t nh bµn ghÕ, giêng tñ, ch¨n mµn, tivi, tñ l¹nh, bÕp ga...; t liÖu s¶n xuÊt
nh nhµ xëng, m¸y mãc ®Ó s¶n xuÊt, dông cô s¶n xuÊt...; vèn s¶n xuÊt hoÆc
kinh doanh hîp ph¸p; nhµ ë; tr¸i phiÕu; tiÒn tiÕt kiÖm göi ng©n hµng hoÆc quü
tÝn dông; c¸c thu nhËp hîp ph¸p kh¸c nh tiÒn thëng, tiÒn tróng xæ sè, tiÒn
nhuËn bót...
PhÇn tµi s¶n cña ngêi ®Ó l¹i thõa kÕ trong khèi tµi s¶n chung víi ngêi kh¸c
lµ phÇn tµi s¶n thuéc së h÷u chung cña ngêi chÕt víi nh÷ng chñ thÓ kh¸c nh:
phÇn vèn gãp trong c«ng ty cæ phÇn, phÇn nhµ ®Êt cïng chung mua víi ngêi
kh¸c...
QuyÒn vÒ tµi s¶n theo quy ®Þnh cña Bé luËt d©n sù còng ®îc coi lµ tµi
s¶n. QuyÒn tµi s¶n lµ quyÒn trÞ gi¸ ®îc b»ng tiÒn vµ cã thÓ chuyÓn giao trong
quan hÖ d©n sù nh: quyÒn ®ßi nî, ®ßi tµi s¶n cho thuª cho mîn, ®ßi båi thêng
thiÖt h¹i...
QuyÒn sö dông ®Êt còng thuéc di s¶n thõa kÕ nhng v× ®©y lµ mét lo¹i tµi
s¶n ®Æc biÖt nªn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®Êt ®ai th× ngêi sö dông ®Êt
chØ ®îc thùc hiÖn quyÒn thõa kÕ khi cã c¸c ®iÒu kiÖn nh: cã giÊy chøng nhËn
quyÒn sö dông ®Êt, ®Êt kh«ng cã tranh chÊp, quyÒn sö dông ®Êt kh«ng bÞ kª
biªn ®Ó ®¶m b¶o thi hµnh ¸n, trong thêi h¹n sö dông ®Êt. Theo Bé luËt d©n sù
n¨m 2005 chØ quy ®Þnh vÒ di s¶n thõa kÕ nãi chung cßn di s¶n lµ quyÒn sö
dông ®Êt ®îc quy ®Þnh cô thÓ trong LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003.
Theo quy ®Þnh t¹i NghÞ quyÕt sè 02 cña Héi ®ång thÈm ph¸n Toµ ¸n
Nh©n d©n tèi cao ban hµnh ngµy 10/8/2004 th× quyÒn sö dông ®Êt ®îc x¸c
®Þnh lµ di s¶n thõa kÕ trong nh÷ng trêng hîp sau:
- §èi víi ®Êt do ngêi chÕt ®Ó l¹i (kh«ng ph©n biÖt cã tµi s¶n hay kh«ng cã
tµi s¶n g¾n liÒn víi quyÒn sö dông ®Êt) mµ ngêi ®ã ®· cã giÊy chøng nhËn
quyÒn sö dông ®Êt theo LuËt ®Êt ®ai n¨m 1987, LuËt ®Êt ®ai n¨m 1993, LuËt
®Êt ®ai n¨m 2003 th× quyÒn sö dông ®Êt ®ã lµ di s¶n.
- §èi víi trêng hîp ®Êt do ngêi chÕt ®Ó l¹i mµ ngêi ®ã cã 1 trong c¸c lo¹i
giÊy tê quy ®Þnh t¹i c¸c kho¶n 1, 2 vµ 5 ®iÒu 50 LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003 (cã 8
lo¹i giÊy tê), th× kÓ tõ ngµy 1/7/2004 quyÒn sö dông ®Êt ®ã còng lµ di s¶n,
kh«ng phô thuéc vµo thêi ®iÓm më thõa kÕ.
Trong c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt thõa kÕ cã nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ vÒ
di s¶n dïng vµo viÖc thê cóng. §©y lµ sù ®Þnh ®o¹t cña ngêi chÕt dµnh 1 phÇn
tµi s¶n cña m×nh ®Ó ®¶m b¶o cho viÖc thê cóng m×nh vµ thê cóng tæ tiªn.
PhÇn di s¶n thê cóng chØ dïng vµo viÖc thê cóng mµ kh«ng ®îc chia cho
nh÷ng ngêi thõa kÕ vµ ngêi lËp di chóc sÏ chØ ®Þnh ngêi ®îc giao qu¶n lý, sö
dông. Ngêi ®îc giao qu¶n lý di s¶n thê cóng chØ cã quyÒn sö dông, thu lîi cña
tµi s¶n ®Ó thùc hiÖn viÖc thê cóng chø kh«ng cã quyÒn së h÷u ®èi víi tµi s¶n
®ã.
8

9. Liªn quan ®Õn di s¶n thõa kÕ, quy ®Þnh vÒ ngêi qu¶n lý di s¶n thõa kÕ
còng ®îc x¸c ®Þnh lµ ngêi ®îc chØ ®Þnh trong di chóc hoÆc do nh÷ng ngêi
thõa kÕ tho¶ thuËn cö ra. Trong trêng hîp di chóc kh«ng chØ ®Þnh ngêi qu¶n lý
di s¶n vµ nh÷ng ngêi thõa kÕ cha cö ®îc ngêi qu¶n lý di s¶n th× nh÷ng ngêi
®ang chiÕm h÷u, sö dông, qu¶n lý di s¶n tiÕp tôc qu¶n lý di s¶n ®ã cho ®Õn
khi nh÷ng ngêi thõa kÕ cö ®îc ngêi qu¶n lý di s¶n. Trong trêng hîp cha x¸c
®Þnh ®îc ngêi thõa kÕ vµ di s¶n cha cã ngêi qu¶n lý th× di s¶n do c¬ quan nhµ
níc cã thÈm quyÒn qu¶n lý.
Ngêi qu¶n lý di s¶n cã nghÜa vô lËp danh môc di s¶n; thu håi tµi s¶n
thuéc di s¶n thõa kÕ mµ ngêi kh¸c ®ang chiÕm h÷u; b¶o qu¶n di s¶n; kh«ng ®-
îc b¸n, trao ®æi, tÆng cho, cÇm cè, thÕ chÊp vµ ®Þnh ®o¹t tµi s¶n b»ng c¸c
h×nh thøc kh¸c nÕu kh«ng ®îc nh÷ng ngêi thõa kÕ ®ång ý b»ng v¨n b¶n; th«ng
b¸o vÒ di s¶n cho nh÷ng ngêi thõa kÕ; båi thêng thiÖt h¹i nÕu vi ph¹m nghÜa vô
cña m×nh mµ g©y ra thiÖt h¹i; giao l¹i di s¶n theo yªu cÇu cña ngêi thõa kÕ....
Ngoµi ra ngêi qu¶n lý di s¶n cã quyÒn ®¹i diÖn cho nh÷ng ngêi thõa kÕ
trong quan hÖ víi ngêi thø ba liªn quan ®Õn di s¶n thõa kÕ; ®îc tiÕp tôc sö
dông di s¶n theo tho¶ thuËn trong hîp ®ång víi ngêi ®Ó l¹i di s¶n hoÆc ®îc sù
®ång ý cña nh÷ng ngêi thõa kÕ; ®îc hëng thï lao theo tho¶ thuËn víi nh÷ng ngêi
thõa kÕ...
3.Thêi ®iÓm më thõa kÕ vµ thêi hiÖu khëi kiÖn vÒ thõa kÕ:
Quy ®Þnh nµy rÊt quan träng v× liªn quan trùc tiÕp ®Õn quyÒn lîi cña ng-
êi thõa kÕ cô thÓ lµ quyÒn thõa kÕ cña hä cã ®îc b¶o vÖ b»ng ph¸p luËt hay
kh«ng.
C¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh quyÒn thõa kÕ ph¸t sinh lµ thêi ®iÓm më thõa kÕ-
®ã lµ thêi ®iÓm ngêi ®Ó l¹i tµi s¶n chÕt. Ngêi cã tµi s¶n ®Ó thõa kÕ cã thÓ lËp
di chóc ®Þnh ®o¹t nhng thêi ®iÓm më thõa kÕ chØ b¾t ®Çu khi ngêi cã tµi s¶n
chÕt. ViÖc më thõa kÕ ®îc x¸c ®Þnh bëi thêi ®iÓm më thõa kÕ, tøc lµ ngµy giê
ngêi ®Ó l¹i di s¶n chÕt theo giÊy khai tö hoÆc theo quyÕt ®Þnh cña toµ ¸n
tuyªn bè mét ngêi lµ ®· chÕt.
Yªu cÇu x¸c ®Þnh thêi ®iÓm më thõa kÕ lµ b¾t buéc v× liªn quan ®Õn
viÖc x¸c ®Þnh tµi s¶n, nghÜa vô cña ngêi chÕt. §©y còng lµ thêi ®iÓm ®Ó x¸c
®Þnh nh÷ng ngêi thõa kÕ cña ngêi ®Ó l¹i di s¶n theo di chóc hoÆc theo ph¸p
luËt. ChØ tõ thêi ®iÓm më thõa kÕ th× nh÷ng ngêi thõa kÕ míi cã c¸c quyÒn vµ
nghÜa vô tµi s¶n do ngêi chÕt ®Ó l¹i. §Þa ®iÓm më thõa kÕ lµ n¬i c tró cuèi
cïng cña ngêi ®Ó l¹i di s¶n hoÆc nÕu kh«ng x¸c ®Þnh ®îc n¬i c tró cuèi cïng
th× ®Þa ®iÓm më thõa kÕ lµ n¬i cã toµn bé hoÆc cã phÇn lín di s¶n.
Thêi hiÖu khëi kiÖn vÒ quyÒn thõa kÕ lµ thêi h¹n mµ ngêi thõa kÕ ®îc
quyÒn khëi kiÖn ®Ó yªu cÇu toµ ¸n b¶o vÖ quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p bÞ x©m
ph¹m nÕu thêi h¹n ®ã kÕt thóc th× mÊt quyÒn khëi kiÖn. Ph¸p lÖnh thõa kÕ vµ
Bé luËt d©n sù ®Òu quy ®Þnh thêi hiÖu khëi kiÖn vÒ quyÒn thõa kÕ lµ 10 n¨m
9

10. kÓ tõ thêi ®iÓm më thõa kÕ. Thêi hiÖu khëi kiÖn vÒ quyÒn thõa kÕ lµ mét chÕ
®Þnh ph¸p lý quan trong theo ®ã th× trong thêi h¹n 10 n¨m nµy, ngêi thõa kÕ cã
thÓ thùc hiÖn quyÒn thõa kÕ cña m×nh b»ng viÖc khëi kiÖn t¹i toµ ¸n ®Ó yªu
cÇu chia di s¶n, x¸c nhËn quyÒn thõa kÕ cña m×nh hoÆc b¸c bá quyÒn thõa
kÕ cña ngêi kh¸c. QuyÒn thõa kÕ bÞ chÊm døt khi hÕt thêi h¹n khëi kiÖn mµ
ph¸p luËt quy ®Þnh. Bé luËt d©n sù n¨m 2005 cßn quy ®Þnh thêi hiÖu khëi
kiÖn ®Ó yªu cÇu ngêi thõa kÕ thùc hiÖn nghÜa vô vÒ tµi s¶n cña ngêi chÕt
®Ó l¹i lµ 3 n¨m kÓ tõ thêi ®iÓm më thõa kÕ (®iÒu 645).
Tho¶ thuËn lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña ph¸p luËt d©n sù,
nªn trong mét sè trêng hîp kh«ng cÇn tÝnh ®Õn thêi hiÖu khëi kiÖn vÒ quyÒn
thõa kÕ ®ã lµ khi di s¶n thõa kÕ chuyÓn thµnh tµi s¶n thuéc së h÷u chung.
NghÞ quyÕt sè 02/2004/NQ-H§TP cña Héi ®ång thÈm ph¸n Toµ ¸n Nh©n d©n
tèi cao ngµy 10/8/2004 híng dÉn ¸p dông ph¸p luËt trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô
¸n d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh ®a ra c¸c trêng hîp nh sau:
+ Trêng hîp trong thêi h¹n mêi n¨m, kÓ tõ thêi ®iÓm më thõa kÕ mµ c¸c
®ång thõa kÕ kh«ng cã tranh chÊp vÒ quyÒn thõa kÕ vµ cã v¨n b¶n cïng x¸c
nhËn lµ ®ång thõa kÕ hoÆc sau khi kÕt thóc thêi h¹n mêi n¨m mµ c¸c ®ång
thõa kÕ kh«ng cã tranh chÊp vÒ hµng thõa kÕ vµ ®Òu thõa nhËn di s¶n do ng-
êi chÕt ®Ó l¹i cha chia th× di s¶n ®ã chuyÓn thµnh tµi s¶n chung cña c¸c thõa
kÕ. Khi cã tranh chÊp vµ cã yªu cÇu Toµ ¸n gi¶i quyÕt th× kh«ng ¸p dông thêi
hiÖu khëi kiÖn vÒ quyÒn thõa kÕ mµ ¸p dông c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ
chia tµi s¶n chung ®Ó gi¶i quyÕt. Cô thÓ:
- NÕu cã di chóc mµ c¸c ®ång thõa kÕ kh«ng cã tranh chÊp vµ tho¶
thuËn viÖc chia tµi s¶n sÏ ®îc thùc hiÖn theo di chóc khi cã nhu cÇu chia tµi
s¶n, th× viÖc chia tµi s¶n chung ®ã ®îc thùc hiÖn theo di chóc.
- NÕu kh«ng cã di chóc mµ c¸c ®ång thõa kÕ tho¶ thuËn vÒ phÇn mçi
ngêi ®îc hëng khi cã nhu cÇu chia tµi s¶n, th× viÖc chia tµi s¶n chung nµy ®îc
thùc hiÖn theo tho¶ thuËn cña hä.
- NÕu kh«ng cã di chóc vµ gi÷a c¸c ®ång thõa kÕ còng kh«ng cã tho¶
thuËn vÒ phÇn mçi ngêi ®îc hëng khi cã nhu cÇu chia tµi s¶n, th× viÖc chia tµi
s¶n chung ®ã ®îc thùc hiÖn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ chia tµi s¶n
chung.
+ Trêng hîp ngêi chÕt ®Ó l¹i di s¶n cho c¸c thõa kÕ nhng c¸c thõa kÕ
kh«ng trùc tiÕp qu¶n lý, sö dông mµ di s¶n ®ã ®ang do ngêi kh¸c chiÕm h÷u
bÊt hîp ph¸p hoÆc thuª, mîn, qu¶n lý theo uû quyÒn... th× c¸c thõa kÕ cã
quyÒn khëi kiÖn ngêi kh¸c ®ã ®Ó ®ßi l¹i di s¶n.
Ph¸p luËt còng quy ®Þnh nh÷ng trêng hîp dï ®· hÕt thêi hiÖu khëi kiÖn
nhng nÕu cã nh÷ng ®iÒu kiÖn ®îc ph¸p luËt quy ®Þnh th× cã mét kho¶ng thêi
gian sÏ kh«ng tÝnh vµo thêi hiÖu khëi kiÖn. §ã lµ khi x¶y ra mét trong nh÷ng tr-
êng hîp sau ®©y: cã sù kiÖn bÊt kh¶ kh¸ng hoÆc trë ng¹i kh¸ch quan kh¸c lµm
ngêi cã quyÒn khëi kiÖn kh«ng thÓ khëi kiÖn trong ph¹m vi thêi hiÖu; ngêi cã
10

11. quyÒn khëi kiÖn ®ang cha thµnh niªn, ®ang bÞ mÊt n¨ng lùc hµnh vi d©n sù,
®ang bÞ h¹n chÕ n¨ng lùc hµnh vi d©n sù nhng cha cã ngêi ®¹i diÖn; ngêi ®¹i
diÖn cña ngêi cha thµnh niªn, ngêi mÊt n¨ng lùc hµnh vi d©n sù, ngêi bÞ h¹n
chÕ n¨ng lùc hµnh vi d©n sù chÕt nhng cha cã ngêi ®¹i diÖn kh¸c thay thÕ
hoÆc v× lý do chÝnh ®¸ng kh¸c mµ kh«ng thÓ tiÕp tôc ®¹i diÖn ®îc. Trong hai
trêng hîp sau thêi gian kh«ng tÝnh vµo thêi hiÖu khëi kiÖn kh«ng qu¸ 1 n¨m, Bé
luËt d©n sù n¨m 2005 ®· bá quy ®Þnh nµy.
Sù kiÖn bÊt kh¶ kh¸ng lµ sù kiÖn x¶y ra mét c¸ch kh¸ch quan kh«ng thÓ l-
êng tríc ®îc vµ kh«ng thÓ kh¾c phôc ®îc mÆc dï ®· ¸p dông mäi biÖn ph¸p cÇn
thiÕt mµ kh¶ n¨ng cho phÐp nh thiªn tai, ho¶ ho¹n... TÝnh chÊt kh«ng lêng tríc
®îc vµ kh«ng thÓ tr¸nh ®îc, kh«ng kh¾c phôc ®îc ph¶i ®îc xem xÐt vµ ®¸nh gi¸
cô thÓ trong tõng trêng hîp.
Bé luËt d©n sù n¨m 2005 gi¶i thÝch vÒ trë ng¹i kh¸ch quan lµ nh÷ng trë
ng¹i do hoµn c¶nh kh¸ch quan t¸c ®éng lµm cho ngêi cã quyÒn, nghÜa vô d©n
sù kh«ng thÓ biÕt vÒ viÖc quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p cña m×nh bÞ x©m ph¹m
hoÆc kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc quyÒn hoÆc nghÜa vô d©n sù cña m×nh.
VÒ thêi hiÖu khëi kiÖn vÒ thõa kÕ, Bé luËt d©n sù n¨m 2005 cã quy
®Þnh cô thÓ h¬n Bé luËt d©n sù n¨m 1995 nh sau: Trong thêi h¹n 10 n¨m kÓ tõ
thêi ®iÓm më thõa kÕ ngêi thõa kÕ cã quyÒn khëi kiÖn ®Ó chia di s¶n thõa
kÕ; x¸c nhËn quyÒn thõa kÕ cña m×nh; b¸c bá quyÒn thõa kÕ cña ngêi kh¸c.
§ång thêi ngêi thõa kÕ còng ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô vÒ tµi s¶n do ngêi chÕt
®Ó l¹i trong 3 n¨m kÓ tõ thêi ®iÓm më thõa kÕ theo yªu cÇu cña ngêi cã
quyÒn.
VÒ thÈm quyÒn gi¶i quyÕt tranh chÊp vÒ thõa kÕ tµi s¶n thuéc thÈm
quyÒn gi¶i quyÕt cña Toµ ¸n Nh©n d©n theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 5 ®iÒu 25 Bé
luËt tè tông d©n sù n¨m 2004.
§èi víi di s¶n thõa kÕ lµ quyÒn sö dông ®Êt th× thÈm quyÒn gi¶i quyÕt
®îc x¸c ®Þnh nh sau:
- Trêng hîp ®Êt cã giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt hoÆc cã mét
trong c¸c lo¹i giÊy tê quy ®Þnh t¹i kho¶n 1, 2 vµ 5 ®iÒu 50 LuËt ®Êt ®ai vµ
tranh chÊp vÒ tµi s¶n g¾n liÒn víi ®Êt th× do Toµ ¸n nh©n d©n gi¶i quyÕt.
-NghÞ quyÕt sè 02/2004/NQ-H§TP cña Héi ®ång thÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n
d©n tèi cao ngµy 10/8/2004 quy ®Þnh vÒ trêng hîp ngêi chÕt ®Ó l¹i quyÒn sö
dông ®Êt mµ ®Êt ®ã kh«ng cã 1 trong c¸c lo¹i giÊy tê ®îc híng dÉn t¹i tiÓu môc
1.1 vµ tiÓu môc 1.2 môc 1 nµy nhng cã di s¶n lµ nhµ ë, vËt kiÕn tróc kh¸c (nh:
nhµ bÕp, nhµ t¾m, nhµ vÖ sinh, giÕng níc, nhµ ®Ó « t«, nhµ thê, têng x©y lµm
hµng rµo g¾n liÒn víi nhµ ë, c¸c c«ng tr×nh x©y dùng trªn ®Êt ®îc giao ®Ó sö
dông vµo môc ®Ých s¶n xuÊt, kinh doanh nh nhµ xëng, kho tµng, hÖ thèng tíi,
tiªu níc, chuång tr¹i ch¨n nu«i hay vËt kiÕn tróc kh¸c hoÆc trªn ®Êt ®ã cã c¸c tµi
s¶n kh¸c nh c©y lÊy gç, c©y lÊy l¸, c©y ¨n qu¶, c©y c«ng nghiÖp hay c¸c c©y
11

12. l©u n¨m kh¸c) g¾n liÒn víi quyÒn sö dông ®Êt ®ã mµ cã yªu cÇu chia di s¶n
thõa kÕ th× ph©n biÖt c¸c trêng hîp sau:
- Trong trêng hîp ®¬ng sù cã v¨n b¶n cña UBND cÊp cã thÈm quyÒn x¸c
nhËn viÖc sö dông ®Êt ®ã lµ hîp ph¸p, nhng cha kÞp cÊp giÊy chøng nhËn
quyÒn sö dông ®Êt, th× Toµ ¸n gi¶i quyÕt yªu cÇu chia di s¶n lµ tµi s¶n g¾n
liÒn víi quyÒn sö dông ®Êt vµ quyÒn sö dông ®Êt ®ã.
- Trong trêng hîp ®¬ng sù kh«ng cã v¨n b¶n cña UBND cÊp cã thÈm
quyÒn x¸c nhËn viÖc sö dông ®Êt ®ã lµ hîp ph¸p, nhng cã v¨n b¶n cña UBND
cÊp cã thÈm quyÒn cho biÕt râ lµ viÖc sö dông ®Êt ®ã kh«ng vi ph¹m quy
ho¹ch vµ cã thÓ ®îc xem xÐt ®Ó giao quyÒn sö dông ®Êt, th× Toµ ¸n gi¶i
quyÕt yªu cÇu chia di s¶n lµ tµi s¶n g¾n liÒn víi quyÒn sö dông ®Êt. §ång thêi
ph¶i x¸c ®Þnh ranh giíi, t¹m giao quyÒn sö dông ®Êt ®ã cho ®¬ng sù ®Ó
UBND cÊp cã thÈm quyÒn tiÕn hµnh c¸c thñ tôc giao quyÒn sö dông ®Êt vµ
cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt cho ®¬ng sù theo quy ®Þnh cña
ph¸p luËt vÒ ®Êt ®ai.
- Trong trêng hîp UBND cÊp cã thÈm quyÒn cã v¨n b¶n cho biÕt râ viÖc
sö dông ®Êt ®ã lµ kh«ng hîp ph¸p, di s¶n lµ tµi s¶n g¾n liÒn víi quyÒn sö dông
®Êt kh«ng ®îc phÐp tån t¹i trªn ®Êt ®ã th× toµ ¸n chØ gi¶i quyÕt tranh chÊp vÒ
di s¶n lµ tµi s¶n trªn ®Êt ®ã.
Cßn trêng hîp ngêi chÕt ®Ó l¹i quyÒn sö dông ®Êt mµ ®Êt ®ã kh«ng cã 1
trong c¸c lo¹i giÊy tê quy ®Þnh t¹i tiÓu môc 1.1, tiÓu môc 1.2 môc 1 nµy vµ còng
kh«ng cã di s¶n lµ tµi s¶n g¾n liÒn víi quyÒn sö dông ®Êt t¹i tiÓu môc 1.3 môc
1 nµy th× nÕu cã tranh chÊp thuéc thÈm quyÒn gi¶i quyÕt cña UBND theo quy
®Þnh cña ph¸p luËt vÒ ®Êt ®ai (cô thÓ lµ theo quy ®Þnh t¹i ®iÒu 135 vµ 136
LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003).
4.Thõa kÕ theo di chóc vµ thõa kÕ theo ph¸p luËt:
Ph¸p luËt vÒ thõa kÕ cña ViÖt Nam quy ®Þnh viÖc chuyÓn tµi s¶n cña
ngêi chÕt cho ngêi kh¸c theo hai h×nh thøc: Theo di chóc -tøc lµ ngêi cã tµi s¶n
lËp di chóc ®Ó ®Þnh ®o¹t tµi s¶n cña m×nh cho ngêi kh¸c vµ theo ph¸p luËt-
tøc lµ viÖc ngêi thõa kÕ ®îc nhËn di s¶n thõa kÕ trong trêng hîp kh«ng cã di
chóc hoÆc di chóc kh«ng hîp ph¸p vµ mét sè trêng hîp ®Æc biÖt kh¸c mµ ph¸p
luËt quy ®Þnh.
Trong trêng hîp cã tranh chÊp vÒ di chóc do ngêi chÕt ®Ó l¹i th× ngêi
thõa kÕ theo di chóc vµ theo ph¸p luËt cã quyÒn yªu cÇu toµ ¸n x¸c ®Þnh tÝnh
hîp ph¸p cña di chóc ®Ó lµm c¨n cø chia thõa kÕ theo di chóc.
a. Thõa kÕ theo di chóc
Di chóc lµ sù thÓ hiÖn ý chÝ cña c¸ nh©n nh»m chuyÓn tµi s¶n cña m×nh
cho ngêi cßn sèng sau khi chÕt. Nh vËy, di chóc chÝnh lµ ý chÝ cuèi cïng cña
mét ngêi, thÓ hiÖn sù ®Þnh ®o¹t vÒ tµi s¶n cña ngêi nµy sau khi hä chÕt.
12

13. Ph¸p luËt quy ®Þnh ngêi lËp di chóc ph¶i lµ ngêi ®· thµnh niªn mµ kh«ng
bÞ bÖnh t©m thÇn hoÆc m¾c c¸c bÖnh kh¸c mµ kh«ng thÓ nhËn thøc vµ lµm
chñ ®îc hµnh vi cña m×nh; ngêi cha thµnh niªn tõ ®ñ 15 tuæi nhng cha ®ñ 18
tuæi cã thÓ lËp di chóc nÕu ®îc cha, mÑ hoÆc ngêi gi¸m hé ®ång ý. Vî, chång
còng cã thÓ lËp di chóc chung ®Ó ®Þnh ®o¹t tµi s¶n chung cña vî chång.
Ngêi lËp di chóc cã quyÒn chØ ®Þnh hoÆc truÊt quyÒn hëng di s¶n ®èi
víi ngêi thõa kÕ; x¸c ®Þnh phÇn di s¶n cho tõng ngêi thõa kÕ; dµnh 1 phÇn tµi
s¶n trong khèi di s¶n ®Ó di tÆng, thê cóng; giao nghÜa vô cho ngêi thõa kÕ
trong ph¹m vi di s¶n cña m×nh vµ chØ ®Þnh ngêi gi÷ di chóc, ngêi qu¶n lý, ngêi
ph©n chia di s¶n.
Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ngêi ®Ó l¹i di chóc cã thÓ b»ng miÖng
hoÆc b»ng v¨n b¶n.
§èi víi di chóc miÖng lµ di chóc ®îc lËp trong trêng hîp tÝnh m¹ng mét ng-
êi bÞ c¸i chÕt ®e do¹ do bÖnh tËt hoÆc c¸c nguyªn nh©n kh¸c (bÞ tai n¹n, th¬ng
tËt...) mµ kh«ng thÓ lËp di chóc b»ng v¨n b¶n. Tuy nhiªn, di chóc miÖng chØ
hîp ph¸p khi ngêi ®Ó di chóc miÖng thÓ hiÖn ý chÝ cuèi cïng cña hä tríc mÆt
Ýt nhÊt hai ngêi lµm chøng vµ ngay sau ®ã nh÷ng ngêi nµy ph¶i ghi chÐp l¹i vµ
cïng ký tªn hoÆc ®iÓm chØ. Sau 3 th¸ng kÓ tõ thêi ®iÓm ®Ó di chóc miÖng
mµ ngêi di chóc cßn sèng, minh mÉn, s¸ng suèt th× di chóc miÖng bÞ hñy bá.
§èi víi di chóc b»ng v¨n b¶n chØ ®îc coi lµ hîp ph¸p khi cã ®ñ c¸c ®iÒu
kiÖn nh:
VÒ ý chÝ: Ngêi lËp di chóc minh mÉn, s¸ng suèt trong khi lËp di chóc;
kh«ng bÞ lõa dèi, ®e do¹ hoÆc cìng Ðp.
VÒ néi dung: nh÷ng ®Þnh ®o¹t cña ngêi lËp di chóc kh«ng ®îc tr¸i ph¸p
luËt, ®¹o ®øc x· héi.
VÒ h×nh thøc: Ngêi lËp di chóc tù tay m×nh viÕt vµ ký vµo di chóc mµ
kh«ng cÇn cã ngêi lµm chøng.
Di chóc cña ngêi tõ ®ñ 15 tuæi ®Õn cha ®ñ 18 tuæi ph¶i ®îc lËp thµnh
v¨n b¶n vµ ph¶i ®îc cha, mÑ hoÆc ngêi gi¸m hé cña ngêi ®ã ®ång ý.
NÕu trêng hîp ngêi lËp di chóc kh«ng thÓ tù m×nh viÕt di chóc th× cã thÓ
nhê ngêi kh¸c viÕt nhng ph¶i cã Ýt nhÊt hai ngêi lµm chøng. Ngêi lËp di chóc
ph¶i ký hoÆc ®iÓm chØ tríc mÆt nh÷ng ngêi lµm chøng vµ nh÷ng ngêi lµm
chøng nµy ph¶i x¸c nhËn ch÷ ký, ®iÓm chØ cña ngêi lËp di chóc vµ ký vµo di
chóc.
Di chóc cña ngêi bÞ h¹n chÕ vÒ thÓ chÊt hoÆc cña ngêi kh«ng biÕt ch÷
ph¶i ®îc ngêi lµm chøng lËp thµnh v¨n b¶n vµ cã chøng nhËn cña C«ng chøng
Nhµ níc hoÆc chøng thùc cña Uû ban Nh©n d©n x·, phêng, thÞ trÊn. Theo
h×nh thøc nµy, ngêi lËp chóc tuyªn bè néi dung cña di chóc tríc c«ng chøng viªn
hoÆc ngêi cã thÈm quyÒn chøng thùc cña Uû ban Nh©n d©n ®Ó nh÷ng ngêi
®ã ghi chÐp l¹i néi dung di chóc. Sau ®ã, ngêi lËp di chóc ký hoÆc ®iÓm chØ
13

14. vµo b¶n di chóc råi c«ng chøng viªn hoÆc ngêi cã thÈm quyÒn chøng thùc ký
vµo b¶n di chóc.
Trong trêng hîp mµ ngêi lËp di chóc kh«ng ®äc ®îc hoÆc kh«ng nghe ®-
îc, kh«ng ký hoÆc kh«ng ®iÓm chØ ®îc th× ph¶i cã ngêi lµm chøng vµ ngêi
nµy ph¶i ký x¸c nhËn tríc mÆt c«ng chøng viªn hoÆc ngêi cã thÈm quyÒn
chøng thùc cña Uû ban chøng nhËn b¶n di chóc tríc mÆt ngêi lËp di chóc vµ
ngêi lµm chøng.
ViÖc lËp di chóc cã c«ng chøng, chøng thùc cã thÓ thùc hiÖn t¹i nhµ cña
ngêi ®Ó di s¶n.
§èi víi nh÷ng trêng hîp di chóc b»ng v¨n b¶n tuy kh«ng b¾t buéc nhng ng-
êi lËp di chóc còng cã thÓ yªu cÇu c«ng chøng hoÆc chøng thùc.
VÒ ngêi lµm chøng, ph¸p luËt quy ®Þnh mäi ngêi ®Òu cã thÓ lµm chøng
viÖc lËp di chóc trõ trêng hîp ph¸p luËt d©n sù kh«ng cho phÐp ®ã lµ:
- Ngêi thõa kÕ theo ph¸p luËt hoÆc theo di chóc cña ngêi lËp di chóc
- Ngêi cã quyÒn, nghÜa vô vÒ tµi s¶n liªn quan ®Õn néi dung di chóc
- Ngêi cha ®ñ 18 tuæi, ngêi kh«ng cã n¨ng lùc vÒ hµnh vi d©n sù
Cßn ®èi víi c«ng chøng viªn vµ ngêi cã thÈm quyÒn chøng thùc cña Uû
ban nh©n d©n kh«ng ®îc c«ng chøng, chøng thùc di chóc nÕu hä lµ mét trong
nh÷ng ngêi sau ®©y:
- Ngêi thõa kÕ theo ph¸p luËt hoÆc theo di chóc cña ngêi lËp di chóc
- Ngêi cã cha, mÑ, vî hoÆc chång, con lµ ngêi thõa kÕ theo di chóc
hoÆc theo ph¸p luËt
- Ngêi cã quyÒn, nghÜa vô vÒ tµi s¶n liªn quan ®Õn néi dung di chóc.
Tuy nhiªn, ngêi lËp di chóc cã thÓ söa ®æi, bæ sung, thay thÕ, huû bá di
chóc vµo bÊt cø lóc nµo. NÕu ngêi lËp di chóc bæ sung di chóc th× di chóc ®·
lËp vµ phÇn bæ sung ®Òu cã hiÖu lùc ph¸p luËt nh nhau; nÕu phÇn di chóc ®·
lËp vµ phÇn bæ sung m©u thuÉn víi nhau, th× chØ phÇn bæ sung cã hiÖu lùc
ph¸p luËt. NÕu ngêi lËp di chóc thay thÕ di chóc b»ng di chóc míi th× di chóc tr-
íc bÞ huû bá. Di chóc chung cña vî, chång còng cã thÓ söa ®æi, bæ sung, thay
thÕ, huû bá bÊt cø lóc nµo. Khi vî hoÆc chång muèn söa ®æi, bæ sung, thay
thÕ, huû bá di chóc chung th× ph¶i ®îc sù ®ång ý cña ngêi kia; nÕu mét ngêi ®·
chÕt th× ngêi kia chØ cã thÓ söa ®æi, bæ sung di chóc liªn quan ®Õn phÇn tµi
s¶n cña m×nh.
Nh×n chung, mét b¶n di chóc ®îc thùc hiÖn trªn thùc tÕ ph¶i lµ di chóc cã
hiÖu lùc ph¸p luËt. Nãi ®Õn hiÖu lùc ph¸p luËt cña di chóc lµ nãi ®Õn tÝnh b¾t
buéc ph¶i thi hµnh, ph¶i tu©n theo di chóc.
Di chóc cã hiÖu lùc ph¸p luËt lµ c¸c di chóc ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn cña
mét di chóc hîp ph¸p nh ®· nªu vµ cã hiÖu lùc kÓ tõ thêi ®iÓm më thõa kÕ.
Di chóc kh«ng cã hiÖu lùc ph¸p luËt cã thÓ lµ kh«ng cã hiÖu lùc ph¸p luËt
toµn bé hoÆc kh«ng cã hiÖu lùc mét phÇn khi: Ngêi thõa kÕ theo di chóc chÕt
tríc hoÆc chÕt cïng thêi ®iÓm víi ngêi lËp di chóc; c¬ quan, tæ chøc ®îc chØ
14

15. ®Þnh lµ ngêi thõa kÕ kh«ng cßn vµo thêi ®iÓm më thõa kÕ. NÕu cã nhiÒu ng-
êi thõa kÕ mµ cã ngêi chÕt tríc hoÆc chÕt cïng thêi ®iÓm víi ngêi lËp di chóc,
mét trong nhiÒu c¬ quan, tæ chøc ®îc chØ ®Þnh hëng thõa kÕ theo di chóc
kh«ng cßn vµo thêi ®iÓm më thõa kÕ th× chØ phÇn di chóc cã liªn quan ®Õn
ngêi chÕt tríc hoÆc cïng thêi ®iÓm, ®Õn c¬ quan, tæ chøc kh«ng cßn ®ã lµ
kh«ng cã hiÖu lùc ph¸p luËt.
Di chóc còng kh«ng cã hiÖu lùc ph¸p luËt nÕu di s¶n thõa kÕ kh«ng cßn
vµo thêi ®iÓm më thõa kÕ, nÕu di s¶n ®Ó l¹i cho ngêi thõa kÕ chØ cßn 1
phÇn th× phÇn di chóc vÒ phÇn di s¶n cßn l¹i vÉn cã hiÖu lùc.
NÕu di chóc cã phÇn kh«ng hîp ph¸p mµ phÇn ®ã kh«ng ¶nh hëng ®Õn
hiÖu lùc cña c¸c phÇn kh¸c th× chØ phÇn kh«ng hîp ph¸p lµ kh«ng cã hiÖu lùc
ph¸p luËt.
Khi mét ngêi ®Ó l¹i nhiÒu b¶n di chóc ®èi víi mét di s¶n th× chØ b¶n di
chóc sau cïng míi cã hiÖu lùc ph¸p luËt. Riªng víi trêng hîp vî, chång lËp di chóc
chung mµ mét ngêi chÕt tríc th× chØ phÇn di s¶n cña ngêi chÕt trong tµi s¶n
chung cã hiÖu lùc ph¸p luËt. Cßn nÕu vî, chång cã tho¶ thuËn trong di chóc vÒ
thêi ®iÓm cã hiÖu lùc cña di chóc lµ thêi ®iÓm ngêi sau cïng chÕt th× di s¶n
nµy chØ ®îc ph©n chia tõ thêi ®iÓm ®ã. Bé luËt d©n sù n¨m 2005 quy ®Þnh di
chóc chung cña vî, chång cã hiÖu lùc tõ thêi ®iÓm ngêi sau cïng chÕt hoÆc t¹i
thêi ®iÓm vî, chång cïng chÕt.
b. Thõa kÕ theo ph¸p luËt
Kh¸c víi quan hÖ thõa kÕ theo di chóc, quan hÖ thõa kÕ theo ph¸p luËt ®-
îc x¸c lËp trªn c¬ së quan hÖ h«n nh©n, quan hÖ huyÕt thèng, quan hÖ nu«i d-
ìng gi÷a ngêi chÕt vµ ngêi thõa kÕ theo ph¸p luËt.
Thõa kÕ theo ph¸p luËt lµ thõa kÕ theo hµng thõa kÕ, ®iÒu kiÖn vµ tr×nh
tù thõa kÕ do ph¸p luËt quy ®Þnh, ®îc ¸p dông trong nh÷ng trêng hîp sau ®©y:
kh«ng cã di chóc; di chóc kh«ng hîp ph¸p; nh÷ng ngêi thõa kÕ theo di chóc ®Òu
chÕt tríc hoÆc chÕt cïng thêi ®iÓm víi ngêi lËp di chóc hay c¬ quan, tæ chøc
®îc hëng thõa kÕ theo di chóc kh«ng cßn vµo thêi ®iÓm më thõa kÕ hoÆc
nh÷ng ngêi ®îc chØ ®Þnh lµm ngêi thõa kÕ theo di chóc mµ kh«ng cã quyÒn h-
ëng di s¶n hoÆc tõ chèi quyÒn hëng di s¶n.
Ngoµi ra viÖc thõa kÕ theo ph¸p luËt còng ®îc ¸p dông trong c¸c trêng hîp
nh: PhÇn di s¶n kh«ng ®îc ®Þnh ®o¹t trong di chóc; phÇn s¶n cã liªn quan ®Õn
phÇn cña di chóc kh«ng cã hiÖu lùc; phÇn di s¶n cã liªn quan ®Õn ngêi ®îc
thõa kÕ theo di chóc nhng hä kh«ng cã quyÒn hëng di s¶n, tõ chèi quyÒn hëng
di s¶n, chÕt tríc hoÆc chÕt cïng thêi ®iÓm víi ngêi lËp di chóc; liªn quan ®Õn
c¬ quan, tæ chøc ®îc hëng di s¶n theo di chóc, nhng kh«ng cßn vµo thêi ®iÓm
më thõa kÕ.
Thõa kÕ theo ph¸p luËt ®Æt ra vÊn ®Ò x¸c ®Þnh hµng thõa kÕ, tøc lµ x¸c
®Þnh thø tù u tiªn hëng di s¶n thõa kÕ. Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt th× thø tù
ngêi thõa kÕ thõa kÕ theo ph¸p luËt lµ: Nh÷ng ngêi thuéc hµng thõa kÕ thø
15

16. nhÊt gåm: vî, chång, cha ®Î, mÑ ®Î, cha nu«i, mÑ nu«i, con ®Î, con nu«i cña
ngêi chÕt; hµng thõa kÕ thø hai gåm: «ng néi, bµ néi, «ng ngo¹i, bµ ngo¹i, anh
ruét, chÞ ruét, em ruét cña ngêi chÕt; hµng thõa kÕ thø ba gåm: cô néi, cô
ngo¹i, b¸c ruét, chó ruét, cËu ruét, c« ruét, d× ruét, ch¸u ruét cña ngêi chÕt.
Theo quy ®Þnh cña Bé luËt d©n sù n¨m 2005 th× ch¸u ruét cña ngêi chÕt mµ
ngêi chÕt lµ «ng néi, bµ néi, «ng ngo¹i, bµ ngo¹i còng thuéc hµng thõa kÕ thø
hai vµ ch¾t ruét cña ngêi chÕt mµ ngêi chÕt lµ cô néi, cô ngo¹i còng thuéc
hµng thõa kÕ thø ba.
Nh÷ng ngêi thõa kÕ cïng hµng ®îc hëng phÇn di s¶n b»ng nhau, nh÷ng
ngêi ë hµng thõa kÕ sau chØ ®îc hëng phÇn di s¶n thõa kÕ nÕu kh«ng cßn ai
ë hµng thõa kÕ tríc do ®· chÕt, kh«ng cã quyÒn hëng di s¶n, bÞ truÊt quyÒn h-
ëng thõa kÕ hoÆc tõ chèi nhËn di s¶n.
§Ó ®¶m b¶o quyÒn lîi cña nh÷ng ngêi thõa kÕ thuéc hµng thõa kÕ thø
hai, thø ba ®îc nhËn phÇn thõa kÕ di s¶n cña ngêi ë hµng thõa kÕ tríc ®· chÕt,
ph¸p luËt thõa kÕ quy ®Þnh trêng hîp thõa kÕ thÕ vÞ. §ã lµ trêng hîp nÕu con
cña ngêi ®Ó l¹i di s¶n chÕt tríc ngêi nµy th× phÇn di s¶n ®¸ng lÏ ngêi con ®ã ®-
îc hëng nÕu cßn sèng sÏ do con cña hä (tøc ch¸u cña ngêi ®Ó l¹i di s¶n) ®îc h-
ëng. Bé luËt d©n sù n¨m 2005 quy ®Þnh c¶ trêng hîp con cña ngêi ®Ó l¹i di s¶n
chÕt cïng thêi ®iÓm víi ngêi nµy còng ®îc hëng theo quy ®Þnh trªn. Trêng hîp
nÕu ch¸u còng chÕt tríc ngêi ®Ó l¹i di s¶n th× con cña ch¸u (tøc lµ ch¾t cña ng-
êi ®Ó l¹i di s¶n) ®îc hëng phÇn di s¶n mµ ®¸ng lÏ cha hoÆc mÑ cña ch¾t ®îc h-
ëng nÕu cßn sèng. Bé luËt d©n sù n¨m 2005 quy ®Þnh c¶ trêng hîp ch¸u chÕt
cïng thêi ®iÓm víi ngêi nµy th× còng ®îc hëng thõa kÕ.
Trong quan hÖ thõa kÕ theo ph¸p luËt còng cã trêng hîp ngêi kh«ng cã
quan hÖ huyÕt thèng víi ngêi chÕt mµ chØ cã quan hÖ nu«i dìng còng cã
quyÒn hëng thõa kÕ. §ã lµ quan hÖ gi÷a con riªng víi bè dîng, mÑ kÕ. Còng
nh quan hÖ gi÷a con nu«i víi cha, mÑ nu«i, ph¸p luËt quy ®Þnh vÒ ®iÒu kiÖn
®Ó nh÷ng ngêi kh«ng cã quan hÖ huyÕt thèng víi ngêi ®Ó l¹i di s¶n lµ gi÷a hä
ph¶i cã sù ch¨m sãc, nu«i dìng nhau nh cha con, mÑ con. Ngoµi ®îc hëng thõa
kÕ di s¶n cña nhau, hä cßn ®îc thõa kÕ di s¶n theo quy ®Þnh ph¸p luËt nh ®·
nªu ë trªn. §èi víi quan hÖ gi÷a con riªng vµ bè dîng, mÑ kÕ, vÒ mÆt luËt thùc
®Þnh, tuy cã quy ®Þnh cho hä ®îc thõa kÕ di s¶n cña nhau, nhng ®iÒu 679 Bé
luËt d©n sù (®iÒu 676 Bé luËt d©n sù n¨m 2005) kh«ng xÕp hä vµo hµng thõa
kÕ nµo nªn viÖc ph©n chia di s¶n thõa kÕ cho hä theo ph¸p luËt lµ rÊt khã. §ã
còng lµ ®iÓm bÊt cËp cña ph¸p luËt vÒ thõa kÕ hiÖn hµnh trong khi quan hÖ
gi÷a con con nu«i víi cha mÑ nu«i tuy kh«ng ph¶i lµ quan hÖ huyÕt thèng nhng
vÉn ®îc x¸c ®Þnh thuéc hµng thõa kÕ thø nhÊt.
5.Thanh to¸n vµ ph©n chia di s¶n:
Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò thêng g©y tranh chÊp trong c¸c vô tranh chÊp
vÒ thõa kÕ di s¶n lµ ph©n chia di s¶n thõa kÕ vµ ®©y còng lµ vÊn ®Ò trung
16

17. t©m c¸c tranh chÊp thõa kÕ, nhÊt lµ ®èi víi lo¹i tµi s¶n ®Æc biÖt nh nhµ vµ
quyÒn sö dông ®Êt.
Ph¸p luËt quy ®Þnh sau khi cã th«ng b¸o vÒ viÖc më thõa kÕ (tøc lµ khi
ngêi ®Ó l¹i di s¶n chÕt) hoÆc c«ng bè di chóc th× nh÷ng ngêi thõa kÕ cã thÓ
häp mÆt ®Ó tho¶ thuËn nh÷ng vÊn ®Ò nh: cö ngêi qu¶n lý, ph©n chia di s¶n,
c¸ch thøc ph©n chia di s¶n... mäi tho¶ thuËn gi÷a nh÷ng ngêi thõa kÕ ®Òu ph¶i
®îc lËp thµnh v¨n b¶n. ViÖc quy ®Þnh tho¶ thuËn ph¶i ®îc lËp thµnh v¨n b¶n
còng lµ ®Ó tr¸nh nh÷ng tranh chÊp sau nµy vµ ®©y lµ c¬ së ®Ó gi¶i quyÕt c¸c
tranh chÊp gi÷a nh÷ng ngêi thõa kÕ sau nµy (nÕu cã). §Ò cao nguyªn t¾c tù
tho¶ thuËn trong mèi quan hÖ d©n sù ®Æc thï nµy nªn ph¸p luËt kh«ng quy
®Þnh v¨n b¶n tho¶ thuËn cña nh÷ng ngêi thõa kÕ ph¶i ®îc c«ng chøng, chøng
thùc bëi c¸c c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn. Trong khi ®iÒu kiÖn nµy lµ b¾t
buéc trong c¸c giao dÞch vÒ tÆng cho, chuyÓn nhîng tµi s¶n lµ nhµ, ®Êt. Theo
quy ®Þnh cña NghÞ quyÕt sè 02 ngµy 10/8/2004 cña Héi ®ång thÈm ph¸n-
TANDTC th× sù tho¶ thuËn cña c¸c thõa kÕ vÒ hµng thõa kÕ, di s¶n thõa kÕ
còng lµ c¨n cø ®Ó chuyÓn khèi di s¶n thõa kÕ cha chia thµnh tµi s¶n thuéc së
h÷u chung cña nh÷ng ngêi thõa kÕ. Quy ®Þnh nµy lµ phï hîp víi thùc tÕ cña
ViÖt Nam nh»m gi¶i quyÕt mét sè tranh chÊp liªn quan ®Õn thõa kÕ khi hÕt
thêi hiÖu, ®©y còng lµ sù b¶o ®¶m b»ng ph¸p luËt quyÒn thõa kÕ cña c¸ nh©n
theo quy ®Þnh t¹i ®iÒu 634 Bé luËt d©n sù (®iÒu 631 Bé luËt d©n sù n¨m
2005).
§Ó ®¶m b¶o trËt tù trong thanh to¸n vµ ph©n chia di s¶n, ph¸p luËt quy
®Þnh thø tù u tiªn thanh to¸n di s¶n. C¸c nghÜa vô tµi s¶n vµ c¸c kho¶n chi phÝ
liªn quan ®Õn thõa kÕ ®îc thanh to¸n theo thø tù nh sau: chi phÝ hîp lý theo tËp
qu¸n cho viÖc mai t¸ng; tiÒn cÊp dìng cßn thiÕu; tiÒn trî cÊp cho ngêi sèng n-
¬ng nhê; tiÒn c«ng lao ®éng; tiÒn båi thêng thiÖt h¹i; thuÕ vµ c¸c kho¶n nî kh¸c
®èi víi nhµ níc; tiÒn ph¹t; c¸c kho¶n nî kh¸c ®èi víi c¸ nh©n, ph¸p nh©n hoÆc tæ
chøc kh¸c; chi phÝ cho viÖc b¶o qu¶n di s¶n; c¸c chi phÝ kh¸c.
ViÖc ph©n chia di s¶n ®îc thùc hiÖn bëi ngêi ph©n chia di s¶n vµ ngêi
ph©n chia di s¶n cã thÓ ®ång thêi lµ ngêi qu¶n lý di s¶n ®îc chØ ®Þnh trong di
chóc hoÆc ®îc nh÷ng ngêi thõa kÕ tho¶ thuËn cö ra. Ngêi ph©n chia di s¶n
ph¶i ph©n chia di s¶n theo ®óng di chóc hoÆc ®óng tho¶ thuËn cña nh÷ng ng-
êi thõa kÕ theo ph¸p luËt vµ ®îc hëng thï lao, nÕu ngêi ®Ó l¹i di s¶n cho phÐp
trong di chóc hoÆc nh÷ng ngêi thõa kÕ cã tho¶ thuËn.
T¬ng øng víi h×nh thøc hëng di s¶n còng cã nh÷ng c¸ch thøc ph©n chia di
s¶n: ph©n chia di s¶n theo di chóc vµ ph©n chia di s¶n theo ph¸p luËt.
Ph©n chia di s¶n theo di chóc lµ viÖc ph©n chia di s¶n ®îc thùc hiÖn theo
ý chÝ cña ngêi ®Ó l¹i di chóc; nÕu di chóc kh«ng x¸c ®Þnh râ phÇn cña tõng
ngêi thõa kÕ, th× di s¶n ®îc chia ®Òu cho nh÷ng ngêi ®îc chØ ®Þnh trong di
chóc, trõ trêng hîp cã tho¶ thuËn kh¸c.
17

18. Trong trêng hîp di chóc x¸c ®Þnh ph©n chia di s¶n theo hiÖn vËt th× ngêi
thõa kÕ ®îc nhËn hiÖn vËt kÌm theo hoa lîi, lîi tøc thu ®îc tõ hiÖn vËt ®ã hoÆc
ph¶i chÞu phÇn gi¸ trÞ cña hiÖn vËt bÞ gi¶m sót tÝnh ®Õn thêi ®iÓm ph©n
chia di s¶n; nÕu hiÖn vËt bÞ tiªu huû do lçi cña ngêi kh¸c, th× ngêi thõa kÕ cã
quyÒn yªu cÇu båi thêng thiÖt h¹i.
Trong trêng hîp di chóc chØ x¸c ®Þnh ph©n chia di s¶n theo tû lÖ ®èi víi
tæng gi¸ trÞ khèi di s¶n th× tû lÖ nµy ph¶i ®îc tÝnh trªn gi¸ trÞ khèi di s¶n ®ang
cßn vµo thêi ®iÓm ph©n chia di s¶n.
Cßn ph©n chia di s¶n theo ph¸p luËt th× khi ph©n chia di s¶n nÕu cã ngêi
thõa kÕ cïng hµng ®· thµnh thai nhng cha sinh ra th× ph¶i dµnh l¹i mét phÇn di
s¶n b»ng phÇn mµ ngêi thõa kÕ kh¸c ®îc hëng ®Ó nÕu ngêi thõa kÕ ®ã cßn
sèng khi sinh ra th× ®îc hëng; nÕu chÕt tríc khi sinh ra th× nh÷ng ngêi thõa kÕ
kh¸c ®îc hëng.
Nh÷ng ngêi thõa kÕ cã quyÒn yªu cÇu ph©n chia di s¶n b»ng hiÖn vËt;
nÕu kh«ng thÓ chia ®Òu b»ng hiÖn vËt th× nh÷ng ngêi thõa kÕ cã thÓ tho¶
thuËn vÒ viÖc ®Þnh gi¸ hiÖn vËt vµ tho¶ thuËn vÒ viÖc ®Þnh gi¸ hiÖn vËt vµ
tho¶ thuËn vÒ ngêi nhËn hiÖn vËt; nÕu kh«ng tho¶ thuËn ®îc th× hiÖn vËt ®îc
b¸n ®Ó chia.
Tuy nhiªn, theo ý chÝ cña ngêi lËp di chóc hoÆc theo tho¶ thuËn cña tÊt
c¶ nh÷ng ngêi thõa kÕ, di s¶n chØ ®îc ph©n chia sau mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh
th× chØ khi nµo thêi h¹n ®ã ®· hÕt míi ®îc ®em chia di s¶n.
Bé luËt d©n sù n¨m 2005 cßn quy ®Þnh trêng hîp ®· ph©n chia di s¶n mµ
xuÊt hiÖn ngêi thõa kÕ míi th× kh«ng thùc hiÖn viÖc ph©n chia l¹i di s¶n b»ng
hiÖn vËt, nhng nh÷ng ngêi thõa kÕ ®· nhËn di s¶n ph¶i thanh to¸n cho ngêi
thõa kÕ míi mét kho¶n tiÒn t¬ng øng víi phÇn di s¶n cña ngêi ®ã t¹i thêi ®iÓm
thanh to¸n theo tû lÖ t¬ng øng víi phÇn di s¶n ®· nhËn trõ trêng hîp cã tho¶
thuËn kh¸c. HoÆc trong trêng hîp ®· ph©n chia di s¶n mµ cã ngêi thõa kÕ bÞ
b¸c bá quyÒn thõa kÕ th× ngêi ®ã ph¶i tr¶ l¹i di s¶n hoÆc thanh to¸n mét kho¶n
tiÒn t¬ng ®¬ng víi gi¸ trÞ di s¶n ®îc hëng t¹i thêi ®iÓm chia thõa kÕ, trõ trêng
hîp cã tho¶ thuËn kh¸c (®iÒu 687).
Tãm l¹i: quyÒn thõa kÕ lµ mét trong nh÷ng quyÒn quan träng cña c«ng
d©n v× liªn quan trùc tiÕp ®Õn c¸c vÊn ®Ò vÒ tµi s¶n ®Æc biÖt liªn quan ®Õn
nhµ vµ quyÒn sö dông ®Êt-mét lo¹i tµi s¶n rÊt cã gi¸ trÞ. H¬n thÕ n÷a ®©y l¹i lµ
mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng chñ thÓ ®Æc biÖt ®îc x¸c lËp bëi quan hÖ huyÕt
thèng, h«n nh©n vµ nu«i dìng, mµ sù ph¸t triÓn theo híng tÝch cùc hay tiªu cùc
cña nã ¶nh hëng trùc tiÕp kh«ng chØ ®Õn c¸c quan hÖ ph¸p luËt kh¸c mµ cßn
®Õn c¸c quan hÖ ®¹o ®øc x· héi.
Tõ Ph¸p lÖnh thõa kÕ n¨m 1990 ®Õn Bé luËt d©n sù n¨m 1995, Bé luËt
d©n sù n¨m 2005 (cã hiÖu lùc tõ ngµy 1/1/2006) vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt hiÖn
hµnh cã liªn quan thÓ hiÖn viÖc kh«ng ngõng hoµn thiÖn nh÷ng quy ®Þnh ph¸p
luËt vÒ thõa kÕ nh»m ®¶m b¶o quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cho c«ng d©n, c¸c c¬
18

19. quan, tæ chøc. Tuy nhiªn cïng víi sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña ®êi sèng x· héi
vµ sù héi nhËp quèc tÕ ngµy cµng m¹nh mÏ, cã nhiÒu quy ®Þnh ph¸p luËt thÓ
hiÖn sù cha phï hîp, ®ßi hái c¸c c¬ quan ban hµnh ph¸p luËt ph¶i kÞp thêi hoµn
thiÖn ph¸p luËt trong lÜnh vùc nµy nh»m ®¶m b¶o sù thèng nhÊt gi÷a quy
®Þnh ph¸p luËt víi thùc tÕ cña cuéc sèng.
PhÇn thø hai
99 T×nh huèng vµ t vÊn ph¸p luËt vÒ
thõa kÕ nhµ vµ quyÒn sö dông ®Êt
A. QuyÒn thõa kÕ
1. §iÒu kiÖn vµ thñ tôc ®Ó ngêi ViÖt Nam ®Þnh c ë níc ngoµi ®îc hëng thõa
kÕ bÊt ®éng s¶n t¹i ViÖt Nam
Tríc ®©y t«i ë ViÖt Nam nhng nay ®· ®i ®Þnh c ë níc ngoµi tõ l©u. Bè mÑ cña
t«i cã tµi s¶n lµ mét c¨n nhµ trªn ®Êt t¹i ViÖt Nam. VËy ngêi ViÖt Nam ®Þnh c
ë níc ngoµi cã ®îc hëng thõa kÕ tµi s¶n (lµ nhµ ®Êt) cña cha mÑ ®Ó l¹i t¹i ViÖt
Nam hay kh«ng? Thñ tôc xin hëng thõa kÕ nh thÕ nµo?
NguyÔn TuÊn Anh
QuËn B×nh Ch¸nh, TP. Hå ChÝ Minh
Thõa kÕ lµ viÖc chuyÓn giao tµi s¶n cña ngêi chÕt cho ngêi cßn sèng lµ
ngêi thõa kÕ. V× vËy, t¹i kho¶n 5 §iÒu 176 Bé luËt d©n sù n¨m 1995(1)
quy
®Þnh mét trong nh÷ng c¨n cø x¸c lËp quyÒn së h÷u lµ: “§îc thõa kÕ tµi s¶n”. V×
tµi s¶n ë t¹i ViÖt Nam nªn ®iÒu kiÖn ®îc hëng thõa kÕ ph¶i tu©n theo ph¸p luËt
cña ViÖt Nam lµ n¬i cã tµi s¶n (theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 1 §iÒu 833 Bé luËt
d©n sù n¨m 1995).
Kho¶n 1 §iÒu 833 Bé luËt d©n sù(2)
quy ®Þnh: “ViÖc x¸c lËp, chÊm døt
quyÒn së h÷u, néi dung quyÒn së h÷u ®èi víi tµi s¶n ®îc x¸c ®Þnh theo
ph¸p luËt cña níc n¬i cã tµi s¶n ®ã, trõ trêng hîp ph¸p luËt Céng hßa x·
héi chñ nghÜa ViÖt Nam cã quy ®Þnh kh¸c”.
Kho¶n 3 §iÒu 15 Bé luËt d©n sù(3)
quy ®Þnh: “Bé luËt d©n sù ®îc ¸p dông
®èi víi c¸c quan hÖ d©n sù cã ngêi ViÖt Nam ®Þnh c ë níc ngoµi tham gia t¹i
ViÖt Nam, trõ mét sè quan hÖ d©n sù mµ ph¸p luËt cã quy ®Þnh riªng”. Do ®ã,
anh còng thuéc ®èi tîng ®iÒu chØnh cña Bé luËt nµy.
C¨n cø §iÒu 634 Bé luËt d©n sù(4)
quy ®Þnh vÒ quyÒn thõa kÕ cña c¸
nh©n nh sau: “C¸ nh©n cã quyÒn lËp di chóc ®Ó ®Þnh ®o¹t tµi s¶n cña m×nh;
®Ó l¹i tµi s¶n cña m×nh cho ngêi thõa kÕ theo ph¸p luËt; hëng di s¶n theo di
chóc hoÆc theo ph¸p luËt”.
Nh vËy anh ®îc hëng di s¶n thõa kÕ nÕu bè mÑ anh cã ®Ó l¹i di chóc nãi
vÒ vÊn ®Ò nµy hoÆc lµ ngêi thuéc hµng thõa kÕ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt
trong trêng hîp bè mÑ anh kh«ng ®Ó l¹i di chóc.
19

20. V× di s¶n thõa kÕ lµ bÊt ®éng s¶n (nhµ g¾n liÒn víi quyÒn sö dông ®Êt)-
lµ lo¹i tµi s¶n ®Æc biÖt nªn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam, ngêi ViÖt
Nam ®Þnh c ë níc ngoµi vÉn cã thÓ ®îc hëng thõa kÕ tµi s¶n cña cha mÑ hä
®Ó l¹i t¹i ViÖt Nam nÕu cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn nh sau:
- §èi víi di s¶n thõa kÕ lµ nhµ ë g¾n liÒn víi quyÒn sö dông ®Êt: theo quy
®Þnh t¹i ®iÓm d kho¶n 2 §iÒu 121 LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003 th× trêng hîp ngêi
thõa kÕ lµ ngêi ViÖt Nam ®Þnh c ë níc ngoµi kh«ng thuéc ®èi tîng quy ®Þnh t¹i
kho¶n 1 §iÒu nµy) th× ®îc hëng gi¸ trÞ cña phÇn thõa kÕ ®ã.
- §iÓm d kho¶n 2 §iÒu 121 LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003: “...trêng hîp ngêi
thõa kÕ lµ ngêi ViÖt Nam ®Þnh c ë níc ngoµi kh«ng thuéc ®èi tîng quy
®Þnh t¹i kho¶n 1 §iÒu nµy hoÆc c¸ nh©n níc ngoµi th× ®îc hëng gi¸ trÞ
cña phÇn thõa kÕ ®ã”.
- Kho¶n 1 §iÒu 121 LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003 quy ®Þnh:
“a. Ngêi vÒ ®Çu t l©u dµi cã nhu cÇu nhµ ë trong thêi gian ®Çu t t¹i ViÖt
Nam;
b. Ngêi cã c«ng ®ãng gãp víi ®Êt níc;
c. Nh÷ng nhµ ho¹t ®éng v¨n ho¸, nhµ khoa häc cã nhu cÇu vÒ ho¹t ®éng
thêng xuyªn t¹i ViÖt Nam nh»m phôc vô sù nghiÖp x©y dùng ®Êt níc;
d. Ngêi cã nhu cÇu vÒ sèng æn ®Þnh t¹i ViÖt Nam;
®. C¸c ®èi tîng kh¸c theo quy ®Þnh cña Uû ban thêng vô Quèc héi”.
- §èi víi di s¶n thõa kÕ lµ quyÒn sö dông ®Êt: Theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 2
§iÒu 637 Bé luËt d©n sù(5)
: “QuyÒn sö dông ®Êt còng thuéc di s¶n thõa kÕ vµ
®îc ®Ó l¹i thõa kÕ theo quy ®Þnh t¹i PhÇn thø n¨m cña Bé luËt nµy”. §Ó ®îc h-
ëng thõa kÕ quyÒn sö dông ®Êt th× ngêi thõa kÕ còng ph¶i cã c¸c ®iÒu kiÖn
theo quy ®Þnh cña Bé luËt d©n sù vµ LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003.
T¹i kho¶n 5 §iÒu 113 LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003 quy ®Þnh: “Trêng hîp ngêi
®îc thõa kÕ lµ ngêi ViÖt Nam ®Þnh c ë níc ngoµi thuéc ®èi tîng quy ®Þnh t¹i
kho¶n 1 §iÒu 121 cña LuËt nµy th× ®îc nhËn thõa kÕ quyÒn sö dông ®Êt”.
Tuy nhiªn, ®èi víi trêng hîp kh«ng thuéc ®èi tîng quy ®Þnh t¹i kho¶n 1
§iÒu 121 LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003 th× hä sÏ “®îc hëng gi¸ trÞ cña phÇn thõa kÕ
®ã” theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 5 §iÒu 113.
Do vËy, nÕu anh kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó ®îc hëng thõa kÕ lµ nhµ ®Êt
t¹i ViÖt Nam th× cã thÓ chuyÓn nhîng cho ngêi kh¸c ®Ó lÊy b»ng tiÒn.
C¨n cø kho¶n 1 §iÒu 14 NghÞ ®Þnh sè 63/1998/N§-CP ngµy 17/8/1998
cña ChÝnh phñ vÒ qu¶n lý ngo¹i hèi quy ®Þnh vÒ mua vµ chuyÓn ngo¹i tÖ cña
c¸ nh©n nh sau: “1. Ngêi c tró lµ c«ng d©n ViÖt Nam cã nhu cÇu ngo¹i tÖ ®Ó
chuyÓn tiÒn trî cÊp, thõa kÕ cho gia ®×nh vµ ngêi th©n ë níc ngoµi... sÏ ®îc
phÐp mua, chuyÓn, mang ngo¹i tÖ ra níc ngoµi trªn c¬ së xuÊt tr×nh c¸c giÊy tê
cã liªn quan theo quy ®Þnh cña Ng©n hµng nhµ níc”.
Nh vËy sau khi ®îc nhËn gi¸ trÞ thõa kÕ b»ng tiÒn th× anh cã quyÒn mua
ngo¹i tÖ vµ chuyÓn ra níc ngoµi theo quy ®Þnh nªu trªn.
20

21. -------------------------------------------
(1) Kho¶n 5 ®iÒu 170 Bé luËt d©n sù n¨m 2005.
(2) Kho¶n 1 ®iÒu 766 Bé luËt d©n sù n¨m 2005 quy ®Þnh: "ViÖc x¸c lËp, thùc
hiÖn, thay ®æi, chÊm døt quyÒn së h÷u tµi s¶n, néi dung quyÒn së h÷u ®èi víi
tµi s¶n ®îc x¸c ®Þnh theo ph¸p luËt cña níc n¬i cã tµi s¶n ®ã, trõ trêng hîp quy
®Þnh t¹i kho¶n 2 vµ kho¶n 4 ®iÒu nµy".
(3) Bé luËt d©n sù n¨m 2005 ®· bá quy ®Þnh nµy. VÊn ®Ò nµy ®îc quy ®Þnh
t¹i kho¶n 5 ®iÒu 113 LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003: "C¸ nh©n cã quyÒn ®Ó thõa kÕ
quyÒn sö dông ®Êt cña m×nh theo di chóc hoÆc theo ph¸p luËt".
(4) §iÒu 631 Bé luËt d©n sù n¨m 2005.
(5) Bé luËt d©n sù n¨m 2005 ®· bá quy ®Þnh nµy.
2. Ngêi con ®· ®îc bè mÑ cho quyÒn sö dông ®Êt th× cã quyÒn ®ßi chia thõa
kÕ n÷a kh«ng?
Bè mÑ t«i cã 879m2 ®Êt thæ c t¹i x· Liªn Ninh, Thanh Tr×, Hµ Néi vµ cã t¸m ng-
êi con. Khi bè t«i cßn sèng ®· chia cho hai ngêi con lµ t«i vµ anh C hai m¶nh
®Êt trong tæng diÖn tÝch ®ã (vµo n¨m 1983 vµ 1991) cßn nh÷ng ngêi con kh¸c
th× kh«ng ®îc chia v× cha x©y dùng gia ®×nh. N¨m 1996 bè t«i mÊt kh«ng ®Ó
l¹i di chóc, mÑ t«i lµ ngêi sö dông vµ ®ãng thuÕ tõ ®ã cho ®Õn nay. N¨m 2003
mÑ t«i chia diÖn tÝch ®Êt cßn l¹i cho 3 ngêi con trai cha ®îc chia (cßn t«i, anh
C vµ ba ngêi con g¸i ®· ®i lÊy chång kh«ng ®îc chia n÷a). Nhng anh C muèn ®-
îc chia thªm mét phÇn n÷a nhng mÑ t«i kh«ng ®ång ý. Hái anh C ®· ®îc chia
®Êt (149m2) khi bè cßn sèng th× cã quyÒn ®ßi chia thõa kÕ vµ hëng thªm ®Êt
n÷a kh«ng?
Hoµng V¨n Ao
Néi Am, Liªn Ninh, Thanh Tr×, Hµ Néi
- §èi víi diÖn tÝch ®Êt mµ bè mÑ «ng ®· cho «ng C khi bè «ng cßn sèng:
Theo quy ®Þnh ®iÒu 1 Ph¸p lÖnh hîp ®ång d©n sù n¨m 1991 th×: " Hîp ®ång
d©n sù lµ sù tho¶ thuËn gi÷a c¸c bªn vÒ viÖc x¸c lËp, thay ®æi hoÆc chÊm døt
quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn trong...tÆng cho tµi s¶n".
V× diÖn tÝch ®Êt 879 m2 lµ tµi s¶n cña bè mÑ «ng nªn vµo c¸c n¨m 1983
vµ 1991 bè mÑ «ng ®· thùc hiÖn quyÒn ®Þnh ®o¹t b»ng c¸ch chia cho hai ngêi
con (lµ «ng vµ «ng C) mçi ngêi mét m¶nh ®Êt trong tæng sè diÖn tÝch nµy khi
x©y dùng gia ®×nh lµ phï hîp víi quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ ®Êt ®ai vµo thêi
®iÓm ®ã bëi v× LuËt ®Êt ®ai n¨m 1987 chØ nghiªm cÊm ngêi sö dông ®Êt
"mua b¸n ®Êt ®ai ...díi mäi h×nh thøc" (®iÒu 5) chø kh«ng nghiªm cÊm viÖc bè
mÑ chia ®Êt cho con ®Ó x©y nhµ vµ sö dông.
V× bè «ng mÊt kh«ng ®Ó l¹i di chóc nªn viÖc chia thõa kÕ sÏ theo quy
®Þnh cña ph¸p luËt. C¨n cø ®iÓm a kho¶n 1 §iÒu 679 Bé luËt d©n sù(1)
quy
21

22. ®Þnh vÒ hµng thõa kÕ thø nhÊt nh sau: “vî, chång, cha ®Î, mÑ ®Î, cha nu«i,
mÑ nu«i, con ®Î, con nu«i cña ngêi chÕt” cho nªn mÑ «ng vµ t¸m ngêi con
(trong ®ã cã c¶ «ng vµ «ng C) sÏ ®îc chia thõa kÕ cña bè. Nh vËy lµ «ng C
còng cã quyÒn yªu cÇu chia thõa kÕ (®èi víi phÇn di s¶n cña bè «ng).
- C¨n cø d÷ kiÖn «ng nªu th× mÑ «ng kh«ng muèn chia thªm ®Êt cho «ng
C (v× «ng C ®· ®îc chia 149m2 khi bè «ng cßn sèng) mµ mÑ «ng chØ ®Þnh
chia ®Êt cho nh÷ng con cha ®îc bè mÑ cho ®Êt. ViÖc «ng C cã ®îc hëng thªm
®Êt n÷a kh«ng phô thuéc vµo kû phÇn thõa kÕ mµ mçi ngêi thõa kÕ ®îc hëng.
Cã hai trêng hîp x¶y ra:
- Trêng hîp 1: C¨n cø kho¶n 1 ®iÒu 18 LuËt ®ai n¨m 1987(2)
quy ®Þnh
nghÜa vô cña ngêi ®ang sö dông ®Êt hîp ph¸p : "..ph¶i xin ®¨ng ký ®Êt ®ai t¹i
C¬ quan nhµ níc nãi ë kho¶n 2 ®iÒu nµy (lµ Uû ban nh©n d©n quËn, thµnh phè
thuéc tØnh, thÞ x·, thÞ trÊn vµ Uû ban nh©n d©n x· thuéc huyÖn)". NÕu nh «ng
C sau khi ®îc bè mÑ chia ®Êt ®· x©y dùng nhµ ë vµ ®· thùc hiÖn viÖc ®¨ng ký
quyÒn sö dông ®Êt theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ ®îc ®øng tªn trong b¶n ®å
®Þa chÝnh th× ®îc coi lµ ngêi sö dông ®Êt (®èi víi diÖn tÝch 149m2). C¨n cø
®iÓm b kho¶n 1 ®iÒu 50 LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003(3)
quy ®Þnh mét trong nh÷ng
lo¹i giÊy tê ®Ó cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt lµ ngêi sö dông ®Êt "
cã tªn trong sæ ®Þa chÝnh". Th× «ng C vÉn cã quyÒn yªu cÇu chia thõa kÕ
®èi víi phÇn di s¶n cña bè «ng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt (trêng hîp bè «ng
mÊt ®i kh«ng ®Ó l¹i di chóc) v× theo quy ®Þnh t¹i ®iÒu 635 Bé luËt d©n sù n¨m
1995(4)
"Mäi c¸ nh©n ®Òu b×nh ®¼ng vÒ..quyÒn hëng di s¶n...theo ph¸p luËt".
Trong trêng hîp nµy phÇn diÖn tÝch ®Êt mµ «ng C ®îc bè mÑ chia khi bè
®ang cßn sèng kh«ng ®îc tÝnh vµo khèi tµi s¶n chung.
- Trêng hîp 2: Cßn nÕu «ng C cha thùc hiÖn nghÜa vô ®¨ng ký quyÒn sö
dông ®Êt theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ ®Êt ®ai vµ cha ®îc ®øng tªn trong
b¶n ®å ®Þa chÝnh, nay mÑ «ng kh«ng thõa nhËn viÖc cho ®Êt tríc kia th× «ng
C cha ph¶i lµ ngêi sö dông ®Êt hîp ph¸p (®èi víi diÖn tÝch 149m2) theo quy
®Þnh cña ph¸p luËt. Tuy nhiªn «ng C vÉn cã quyÒn yªu cÇu chia di s¶n thõa kÕ
cña bè theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Trong trêng hîp nµy phÇn diÖn tÝch mµ
«ng C ®ang qu¶n lý ®îc tÝnh chung vµo khèi tµi s¶n chung ®Ó chia.
ViÖc chia khèi tµi s¶n chung trong c¶ hai trêng hîp nh sau:
- C¨n cø ®iÒu 15 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 1959(5)
th× mÑ «ng ®îc
quyÒn së h÷u ®èi víi mét nöa khèi tµi s¶n. Do ®ã khèi tµi s¶n chung ®îc chia
®«i vµ mÑ «ng ®îc hëng 419m2 ®Êt (nÕu thuéc trêng hîp 2).
- C¨n cø kho¶n 2 ®iÒu 679 Bé luËt d©n sù n¨m 1995(6)
th× mét nöa khèi
tµi s¶n cña bè «ng (lµ quyÒn sö dông 439,5m2) ®îc chia thµnh c¸c phÇn b»ng
nhau cho nh÷ng ngêi thõa kÕ thuéc hµng thø nhÊt. Theo quy ®Þnh t¹i ®iÓm a
kho¶n 1 ®iÒu 679 Bé luËt d©n sù n¨m 1995 (7)
th× nh÷ng ngêi thõa kÕ thuéc
hµng thõa kÕ thø nhÊt gåm: "Vî, chång, ...con ®Î cña ngêi chÕt". Do ®ã phÇn
cña bè «ng vÒ nguyªn t¾c sÏ ®îc chia thµnh 9 phÇn b»ng nhau (cô thÓ lµ cho
22

23. c¶ mÑ «ng vµ 8 ngêi con trong ®ã cã 3 ngêi con g¸i ®· ®i lÊy chång). Mçi ngêi
sÏ ®îc hëng kû phÇn lµ 48,83m2 (nÕu thuéc truêng hîp 2). C¨n cø d÷ kiÖn «ng
nªu th× «ng C ®· ®îc chia 149m2 lµ nhiÒu h¬n kû phÇn thõa kÕ mµ «ng C ®îc
hëng nªn «ng C ph¶i cã tr¸ch nhiÖm thanh to¸n l¹i cho nh÷ng ngêi thõa kÕ kh¸c
®Ó b¶o ®¶m cho hä ®îc hëng ®ñ víi kû phÇn mµ hä ®îc hëng theo ph¸p luËt.
Cßn nÕu thuéc trêng hîp 1 th× khèi tµi s¶n chung cña bè mÑ ®îc x¸c
®Þnh lµ 730m2 vµ phÇn di s¶n thõa kÕ cña bè «ng lµ 365m2. Nh vËy mçi kû
phÇn thõa kÕ sÏ lµ 40,55m2. §©y còng lµ sè ®Êt mµ «ng C ®îc hëng thªm.
------------------------------------------------
(1) §iÓm a kho¶n 1 ®iÒu 676 Bé luËt d©n sù n¨m 2005.
(2) Kho¶n 1 ®iÒu 18 LuËt ®Êt ®ai n¨m 1987 quy ®Þnh: "Khi ®îc C¬ quan nhµ
níc cã thÈm quyÒn giao ®Êt, cho phÐp chuyÓn quyÒn sö dông, thay ®æi môc
®Ých sö dông h¹¬c ®ang sö dông ®Êt hîp ph¸p mµ cha ®¨ng ký th× ngêi sö
dông ph¶i xin ®¨ng ký ®Êt ®ai t¹i c¬ quan nhµ níc nãi t¹i kho¶n 2 ®iÒu nµy"
(3) §iÓm b kho¶n 1 ®iÒu 50 LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003 quy ®Þnh: "1. Hé gia
®×nh, c¸ nh©n ®ang sö dông ®Êt æn ®Þnh, ®îc Uû ban Nh©n d©n x·, phêng,
thÞ trÊn x¸c nhËn kh«ng cã tranh chÊp mµ cã mét trong c¸c lo¹i giÊy tê sau ®©y
th× ®îc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt vµ kh«ng ph¶i nép tiÒn sö
dông ®Êt:
b. GiÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt t¹m thêi ®îc c¬ quan nhµ níc cã thÈm
quyÒn cÊp hoÆc cã tªn trong sæ ®¨ng ký ruéng ®Êt, sæ ®Þa chÝnh;"
(4) §iÒu 632 Bé luËt d©n sù n¨m 2005 quy ®Þnh: "Mäi c¸ nh©n ®Òu b×nh
®¼ng vÒ quyÒn ®Î l¹i tµi s¶n cña m×nh cho ngêi kh¸c vµ quyÒn hëng di s¶n
theo di chóc hoÆc theo ph¸p luËt".
(5) §iÒu 15 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 1959 quy ®Þnh: "Vî vµ chång
®Òu cã quyÒn së h÷u, hëng thô vµ sö dông ngang nhau ®èi víi tµi s¶n cã tríc
vµ sau khi cíi".
(6) Kho¶n 2 ®iÒu 676 Bé luËt d©n sù n¨m 2005.
(7) §iÓm a kho¶n 1 ®iÒu 676 Bé luËt d©n sù n¨m 2005..
3. QuyÒn cña ngêi ViÖt Nam ®Þnh c ë níc ngoµi ®èi víi tµi s¶n thõa kÕ lµ nhµ
t¹i ViÖt Nam
Bè mÑ t«i cã mét ng«i nhµ ®îc c¬ quan thanh lý. MÑ t«i mÊt n¨m 1998 cßn bè
t«i mÊt n¨m 1999. MÑ t«i mÊt kh«ng cã di chóc nhng tríc khi mÊt bè t«i ®· viÕt
di chóc ®Ó l¹i cho t«i ®îc hëng thõa kÕ toµn bé ng«i nhµ. S¸u anh em trong gia
®×nh ®Òu nhÊt trÝ ®Ó t«i ®øng tªn së h÷u ng«i nhµ vµ lµm n¬i thê cóng tæ
tiªn. HiÖn nay t«i ®ang ®Þnh c ë níc ngoµi vµ Ýt cã ®iÒu kiÖn ®Ó vÒ níc. VËy
t«i cã thÓ ®øng tªn trong sæ ®á ®èi víi ng«i nhµ ®îc thõa kÕ kh«ng? Ai cã
quyÒn qu¶n lý tr«ng nom ng«i nhµ ®Ó thê cóng?
23

24. Phan Quèc ChÝnh
Phè Chïa L¸ng, §èng §a, Hµ Néi
C¨n cø §iÒu 634 Bé luËt d©n sù(1)
quy ®Þnh: “C¸ nh©n cã quyÒn lËp di
chóc ®Ó ®Þnh ®o¹t tµi s¶n cña m×nh; ®Ó l¹i tµi s¶n cña m×nh cho ngêi thõa
kÕ theo ph¸p luËt; hëng di s¶n theo di chóc hoÆc theo ph¸p luËt”. Nh vËy «ng
lµ ngêi ViÖt Nam ®Þnh c ë níc ngoµi còng cã quyÒn hëng thõa kÕ t¹i ViÖt Nam
theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam.
Kho¶n 1 §iÒu 637 Bé luËt d©n sù(2)
quy ®Þnh: “Di s¶n bao gåm tµi s¶n
riªng cña ngêi chÕt, phÇn tµi s¶n cña ngêi chÕt trong tµi s¶n chung víi ngêi
kh¸c”. V× ng«i nhµ lµ tµi s¶n chung vî chång nªn bè «ng chØ cã quyÒn ®Þnh
®o¹t phÇn tµi s¶n cña m×nh trong khèi tµi s¶n chung.
C¨n cø kho¶n 1, 2 §iÒu 233 Bé luËt d©n sù(3)
quy ®Þnh vÒ së h÷u chung
vî chång: “1. Së h÷u chung cña vî chång lµ së h÷u chung hîp nhÊt. 2. Vî, chång
cïng nhau t¹o lËp, ph¸t triÓn khèi tµi s¶n chung b»ng c«ng søc cña mçi ngêi; cã
quyÒn ngang nhau trong viÖc chiÕm h÷u, sö dông, ®Þnh ®o¹t tµi s¶n chung”.
Do ®ã bè «ng chØ ®îc lËp di chóc ®Ó thõa kÕ cho «ng mét nöa ng«i nhµ, cßn
mét nöa thuéc quyÒn së h÷u cña mÑ.
V× n¨m 1998 mÑ «ng chÕt kh«ng ®Ó l¹i di chóc nªn theo quy ®Þnh t¹i
®iÓm a kho¶n 1 §iÒu 679 Bé luËt d©n sù(4)
quy ®Þnh vÒ hµng thõa kÕ thø
nhÊt th× b¶y anh em cña «ng vµ bè lµ nh÷ng ngêi thõa kÕ cïng hµng ®îc hëng
phÇn thõa kÕ cña mÑ b»ng nhau. N¨m 1999 bè «ng chÕt vµ tríc khi chÕt ®Ó l¹i
di chóc cho «ng toµn bé ng«i nhµ, nhng bè chØ cã quyÒn ®Þnh ®o¹t mét nöa
ng«i nhµ vµ 1/8 trong mét nöa phÇn cña mÑ. Tuy nhiªn, sau ®ã c¶ s¸u ngêi anh
em cña «ng ®· thèng nhÊt ®Ó cho «ng hëng toµn bé ng«i nhµ vµ ®Ó ng«i nhµ
lµm n¬i thê cóng tæ tiªn.
V× «ng lµ ngêi ViÖt Nam nhng ®ang ®Þnh c ë níc ngoµi, kh«ng sèng ë
ViÖt Nam nªn viÖc ®îc hëng thõa kÕ lµ nhµ ®Êt cÇn ph¶i tu©n theo quy ®Þnh
cña ph¸p luËt nh sau:
C¨n cø ®iÓm d kho¶n 2 §iÒu 121 LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003 quy ®Þnh: “Tr-
êng hîp ngêi thõa kÕ lµ ngêi ViÖt Nam ®Þnh c ë níc ngoµi kh«ng thuéc ®èi tîng
quy ®Þnh t¹i kho¶n 1 §iÒu nµy th× ®îc hëng gi¸ trÞ cña phÇn thõa kÕ ®ã”.
Kho¶n 1 §iÒu 121 LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003 quy ®Þnh:
“a. Ngêi vÒ ®Çu t l©u dµi cã nhu cÇu nhµ ë trong thêi gian ®Çu t t¹i ViÖt
Nam;
b. Ngêi cã c«ng ®ãng gãp víi ®Êt níc;
c. Nh÷ng nhµ ho¹t ®éng v¨n ho¸, nhµ khoa häc cã nhu cÇu vÒ ho¹t ®éng
thêng xuyªn t¹i ViÖt Nam nh»m phôc vô sù nghiÖp x©y dùng ®Êt níc;
d. Ngêi cã nhu cÇu vÒ sèng æn ®Þnh t¹i ViÖt Nam;
®. C¸c ®èi tîng kh¸c theo quy ®Þnh cña Uû ban thêng vô Quèc héi”.
Nh vËy lµ «ng kh«ng thÓ ®øng tªn trong sæ ®á ®èi víi ng«i nhµ cña bè
mÑ, tuy nhiªn ng«i nhµ nµy vÉn lµ tµi s¶n cña «ng theo tho¶ thuËn cña c¸c
24

25. ®ång thõa kÕ. ViÖc ®Ó cho «ng së h÷u toµn bé ng«i nhµ cña c¸c ®ång thõa kÕ
lµ cã ®iÒu kiÖn ®ã lµ: ®Ó ng«i nhµ lµm n¬i thê cóng tæ tiªn.
C¨n cø §iÒu 684 Bé luËt d©n sù(5)
quy ®Þnh:
“1. Sau khi cã th«ng b¸o vÒ viÖc më thõa kÕ hoÆc di chóc ®îc c«ng bè, nh÷ng
ngêi thõa kÕ cã thÓ häp mÆt ®Ó tho¶ thuËn nh÷ng viÖc sau ®©y:
a. Cö ngêi qu¶n lý di s¶n, ngêi ph©n chia di s¶n, x¸c ®Þnh quyÒn, nghÜa vô
cña nh÷ng ngêi nµy, nÕu ngêi ®Ó l¹i di s¶n kh«ng chØ ®Þnh trong di chóc;
b. C¸ch thøc ph©n chia di s¶n.
2. Mäi tho¶ thuËn cña nh÷ng ngêi thõa kÕ ph¶i ®îc lËp thµnh v¨n b¶n”.
Theo quy ®Þnh cña §iÒu luËt nªu trªn, b¶y anh chÞ em cña «ng cã thÓ
lËp Biªn b¶n tho¶ thuËn víi néi dung sau: tÊt c¶ c¸c anh chÞ em thèng nhÊt ®Ó
«ng së h÷u ng«i nhµ cña bè mÑ. Trong thêi gian «ng cha ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó
®øng tªn trong giÊy chøng nhËn quyÒn së h÷u nhµ th× cö mét ngêi trong sè c¸c
anh chÞ em ®øng tªn së h÷u. Ngêi nµy chØ lµ ®¹i diÖn chø kh«ng cã quyÒn
®Þnh ®o¹t v× ng«i nhµ chØ ®Ó lµm n¬i thê cóng tæ tiªn chø kh«ng b¸n hoÆc
ph©n chia.
-----------------------------------------------
(1) §iÒu 631 Bé luËt d©n sù n¨m 2005.
(2) §iÒu 634 Bé luËt d©n sù n¨m 2005.
(3) Kho¶n 1, 2 ®iÒu 219 Bé luËt d©n sù n¨m 2005.
(4) §iÓm a kho¶n 1 ®iÒu 676 Bé luËt d©n sù n¨m 2005.
(5) §iÒu 681 Bé luËt d©n sù n¨m 2005.
4. Vî hai kh«ng ®¨ng ký kÕt h«n cã ®îc hëng di s¶n thõa kÕ cña chång kh«ng?
Bè t«i cã hai vî: vî c¶ lÊy n¨m 1956 ë H¶i Phßng sinh ®îc t¸m ngêi con (trong ®ã
cã t«i), vî hai lÊy n¨m 1978 ë Hµ Néi cã tæ chøc ®¸m cíi vµ cã ba ngêi con. Bè
t«i vÉn ®i l¹i víi c¶ hai bµ vî. N¨m 2001 bè t«i mÊt cã ®Ó l¹i mét tµi s¶n lµ c¨n
nhµ cÊp bèn trªn diÖn tÝch 74m2 t¹i th«n Nam D Thîng, x· LÜnh Nam, Thanh
Tr×, Hµ Néi. C¨n nhµ nµy do bè t«i ®îc hëng thõa kÕ cña «ng néi theo b¶n ¸n
cña Toµ ¸n Hµ Néi n¨m 1988 hiÖn vÉn ®øng tªn cña «ng néi. Tõ khi ®îc chia
c¨n nhµ nµy bè t«i vÉn ®Ó kh«ng v× ngêi vî hai cã chç ë kh¸c. Nay chÞ em
chóng t«i muèn chia thõa kÕ c¨n nhµ trªn Hµ Néi ®Ó lÊy n¬i thê cóng tæ tiªn h-
¬ng khãi cho bè(v× quª bè ë Hµ Néi). Nhng bµ vî hai muèn lÊy c¨n nhµ nµy ®Ó
cho ngêi con trai ót (con chung víi bè t«i). VËy bµ vî hai vµ c¸c con cña vî hai cã
®îc hëng thõa kÕ kh«ng?
NguyÔn V¨n §¹i
Th«n Tr¹m B¹c, x· Lª Lîi,
huyÖn An D¬ng, H¶i Phßng
V× bè anh lÊy ngêi vî hai ë Hµ Néi vµo n¨m 1978 lµ trong thêi gian LuËt
h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 1959 cã hiÖu lùc. Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ
h«n nh©n vµ gia ®×nh thêi ®ã chØ thõa nhËn chÕ ®é h«n nh©n mét vî mét
25

26. chång cô thÓ §iÒu 3 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 1959 quy ®Þnh: “CÊm
lÊy vî lÏ”. Do ®ã quan hÖ gi÷a bè anh vµ ngêi vî hai ë Hµ Néi kh«ng ®îc ph¸p
luËt thõa nhËn lµ vî chång.
Sau khi lÊy bµ vî hai, bè anh vÉn gi÷ quan hÖ vî chång víi ngêi vî c¶ ë H¶i
phßng. N¨m 1988 bè anh ®îc hëng thõa kÕ cña «ng néi c¨n nhµ t¹i Thanh Tr×,
Hµ Néi lµ trong thêi gian LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 1986 cã hiÖu lùc.
Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 14 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 1986 th×: “Tµi s¶n
chung cña vî chång gåm tµi s¶n ...hoÆc nh÷ng thu nhËp hîp ph¸p kh¸c cña vî
chång trong thêi kú h«n nh©n”. Nh vËy, c¨n nhµ «ng ®îc hëng thõa kÕ cña bè
«ng theo b¶n ¸n n¨m 1988 lµ tµi s¶n chung vî chång cña bè anh vµ ngêi vî thø
nhÊt (lµ mÑ cña anh), cßn ngêi vî hai kh«ng cã quyÒn lîi ®èi víi tµi s¶n nµy v×
kh«ng ®îc ph¸p luËt c«ng nhËn lµ vî hîp ph¸p cña bè anh .
N¨m 2001 bè anh mÊt kh«ng ®Ó l¹i di chóc nªn diÖn tÝch nhµ ®Êt trªn
mét nöa lµ tµi s¶n cña mÑ anh, mét nöa lµ di s¶n thõa kÕ cña bè anh vµ ®îc
chia theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. C¨n cø d÷ kiÖn anh nªu th× c¨n nhµ nµy do
ngêi vî hai ®ang qu¶n lý vµ kh«ng cã ý ®Þnh chia cho c¸c anh chÞ em anh mµ
®Þnh ®Ó cho ngêi con trai ót (con chung cña bµ vî hai víi bè anh). C¨n cø ®iÒu
648 Bé luËt d©n sù(1)
quy ®Þnh vÒ thêi hiÖu khëi kiÖn vÒ quyÒn thõa kÕ nh
sau: “Thêi hiÖu khëi kiÖn vÒ quyÒn thõa kÕ lµ mêi n¨m kÓ tõ thêi ®iÓm më
thõa kÕ”. V× bè anh mÊt n¨m 2001 nªn hiÖn nay vÉn cßn thêi hiÖu khëi kiÖn
yªu cÇu Toµ ¸n chia thõa kÕ ®èi víi di s¶n cña bè anh. Do ®ã c¸c ®ång thõa kÕ
cã thÓ yªu cÇu Toµ ¸n chia thõa kÕ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®Ó x¸c ®Þnh
kû phÇn thõa kÕ cña mçi ngêi ®îc hëng.
C¨n cø ®iÓm a kho¶n 1 §iÒu 679 Bé luËt d©n sù(2)
th× mêi mét ngêi con
(cña c¶ hai ngêi vî) vµ ngêi vî c¶ cã ®¨ng ký kÕt h«n lµ nh÷ng ngêi thuéc hµng
thõa kÕ thø nhÊt vµ theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 2 §iÒu nµy(3)
th× “nh÷ng ngêi thõa
kÕ cïng hµng ®îc hëng phÇn di s¶n b»ng nhau” (tæng céng lµ 12 ngêi).
§iÓm a kho¶n 1 §iÒu 679 Bé luËt d©n sù vÒ nh÷ng ngêi thõa kÕ theo
ph¸p luËt ®îc quy ®Þnh theo thø tù sau ®©y: “Hµng thõa kÕ thø nhÊt
gåm: vî, chång, cha ®Î, mÑ ®Î, cha nu«i, mÑ nu«i, con ®Î, con nu«i cña
ngêi chÕt”.
Tuy nhiªn, ngêi vî hai vÉn cã thÓ ®îc toµ ¸n cho hëng mét phÇn trong di
s¶n thõa kÕ cña bè «ng v× cã c«ng ®ãng gãp, b¶o qu¶n, duy tu ®èi víi khèi tµi
s¶n ®ã. V× mÑ anh vµ 8 ngêi con ®· cã nhµ ë t¹i H¶i phßng nªn mÑ anh vµ c¸c
anh chÞ em cña anh cã thÓ ®Ò nghÞ toµ ¸n chia b»ng hiÖn vËt chung 1 khèi
®Ó lÊy chç lµm n¬i thê cóng bè anh t¹i Hµ Néi -lµ quª cña bè anh.
------------------------------------------
(1) §iÒu 645 Bé luËt d©n sù n¨m 2005 quy ®Þnh: "Thêi hiÖu khëi kiÖn ®Ó ngêi
thõa kÕ yªu cÇu chia di s¶n, x¸c nhËn quyÒn thõa kÕ cña m×nh hoÆc b¸c bá
quyÒn thõa kÕ cña ngêi kh¸c lµ 10 n¨m, kÓ tõ thêi ®iÓm më thõa kÕ.
26

27. Thêi hiÖu khëi kiÖn ®Ó yªu cÇu ngêi thõa kÕ thùc hiÖn nghÜa vô vÒ tµi s¶n
cña ngêi chÕt ®Ó l¹i lµ 3 n¨m, kÓ tõ thêi ®iÓm më thõa kÕ".
(2) §iÓm a kho¶n 1 ®iÒu 676 Bé luËt d©n sù n¨m 2005.
(3) Kho¶n 2 ®iÒu 676 Bé luËt d©n sù n¨m 2005.
5. QuyÒn thõa kÕ nhµ, ®Êt cña vî hai vµ con d©u
Bè mÑ t«i cã c¨n nhµ trªn diÖn tÝch ®Êt 550m2 nguån gèc lµ cña tæ tiªn ®Ó l¹i
t¹i Hng Yªn. Bè t«i cã hai vî: vî c¶ cã ®¨ng ký kÕt h«n vµ mÑ cña chóng t«i lµ vî
hai lÊy n¨m 1940. Vî c¶ cã mét ngêi con g¸i ®· mÊt kh«ng cã chång con. Cßn vî
hai th× sinh ®îc b¶y anh em chóng t«i (t«i lµ con trai trëng). N¨m 1979 bè t«i
mÊt kh«ng cã di chóc. Sau khi bè t«i mÊt mÑ t«i vµ bµ vî c¶ vÉn sèng ë quª
cïng vî chång ngêi con trai thø ba vµ cã tªn trong sæ ®Þa chÝnh. N¨m 1980 vî
chång ngêi em trai thø ba ®· ph¸ toµn bé ng«i nhµ cò cña bè mÑ ®Ó x©y dùng
nhµ míi. N¨m 1984 ngêi nµy mÊt. N¨m 1991 mÑ t«i ra Hµ Néi tr«ng con cho ngêi
con ót (nhng vÉn vÒ quª tr«ng nom nhµ cöa vµ giç tÕt). N¨m 1996 ngêi con d©u
thø ba ®· tù ý kª khai vµ ®· ®îc cÊp sæ ®á ®èi víi diÖn tÝch ®Êt trªn mµ kh«ng
ai biÕt. N¨m 2000 bµ vî c¶ còng mÊt kh«ng cã di chóc.N¨m 2004 khi mÑ t«i vÒ
ë h¼n t¹i quª th× míi biÕt ®Êt nµy ®· ®îc cÊp sæ ®á cho ngêi con d©u thø ba.
Gia ®×nh t«i ®· ®Ò nghÞ chuyÓn tªn sæ ®á sang tªn mÑ t«i nhng ngêi nµy
kh«ng ®ång ý. VËy mÑ t«i cã ®îc thõa kÕ diÖn tÝch ®Êt cña bè t«i ®Ó l¹i
kh«ng? ViÖc cÊp sæ ®á cho ngêi con d©u thø ba nh vËy cã ®óng kh«ng? Ngêi
nµy cã quyÒn hëng thõa kÕ nhµ, ®Êt nµy kh«ng?
NguyÔn V¨n H¶i
Nam §ång, §èng §a, Hµ Néi
- VÒ quyÒn së h÷u c¨n nhµ trªn diÖn tÝch ®Êt 550m2 t¹i Hng Yªn: C¨n cø
®iÒu 1 LuËt ®Êt ®ai n¨m 1987 quy ®Þnh: " §Êt ®ai thuéc së h÷u toµn d©n do
Nhµ níc thèng nhÊt qu¶n lý" V× vËy bè «ng kh«ng cã quyÒn së h÷u ®èi víi
quyÒn sö dông 550m2 ®Êt cña tæ tiªn ®Ó l¹i mµ chØ cã quyÒn së h÷u ®èi víi
c¨n nhµ trªn ®Êt.
V× bè «ng lÊy hai vî vµ ®Òu x¶y ra tríc thêi ®iÓm LuËt h«n nh©n vµ gia
®×nh n¨m 1959 cã hiÖu lùc (thêi ®iÓm bè «ng lÊy mÑ «ng-lµ vî hai vµo n¨m
1940) nªn h«n nh©n cña bè «ng ®èi víi bµ vî hai còng ®îc coi lµ hîp ph¸p. C¨n
cø ®iÒu 15 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 1959 quy ®Þnh: "Vî vµ chång ®Òu
cã quyÒn së h÷u, hëng thô vµ sö dông ngang nhau ®èi víi tµi s¶n cã tríc vµ sau
khi cíi", do ®ã c¨n nhµ ë Hng Yªn lµ tµi s¶n chung cña bè «ng vµ hai ngêi vî.
- QuyÒn thõa kÕ ®èi víi phÇn di s¶n cña bè «ng:
N¨m 1979 khi bè «ng mÊt kh«ng cã di chóc nªn phÇn tµi s¶n cña bè «ng
trong khèi tµi s¶n chung vî chång ®îc chia theo ph¸p luËt. C¨n cø ®iÒu 2 Ph¸p
lÖnh thõa kÕ n¨m 1990 quy ®Þnh: " C«ng d©n kh«ng ph©n biÖt nam n÷ ®Òu
cã quyÒn b×nh ®¼ng vÒ quyÒn.... hëng di s¶n thõa kÕ" th× ngêi vî hai còng cã
quyÒn thõa kÕ ®èi víi phÇn di s¶n cña bè «ng nh víi c¸c thõa kÕ kh¸c (cô thÓ lµ
27

28. nh bµ vî c¶ cïng c¸c con cña bè «ng). C¨n cø d÷ kiÖn «ng nªu: bµ vî c¶ cã mét
ngêi con g¸i ®· mÊt nhng kh«ng cã chång con, cßn vî hai th× cã b¶y ngêi con.
Nªn nh÷ng ngêi thõa kÕ thuéc hµng thø nhÊt cña bè «ng theo quy ®Þnh t¹i
®iÓm a kho¶n 1 ®iÒu 25 Ph¸p lÖnh thõa kÕ n¨m 1990 gåm: " vî, ..con ®Î..cña
ngêi chÕt" nªn hai ngêi vî vµ b¶y ngêi con ®ang cßn sèng cña ngêi vî hai
(kh«ng cã con cña bµ vî c¶ n÷a v× ®· mÊt vµo n¨m 1971 tøc lµ mÊt tríc bè «ng).
Còng theo quy ®Þnh nªu trªn th× ngêi con d©u thø ba kh«ng ®îc hëng thõa kÕ
v× kh«ng thuéc hµng thõa kÕ nµo cña bè «ng. Nhng v× vµo thêi ®iÓm bè «ng
mÊt quyÒn sö dông ®Êt kh«ng ®îc coi lµ di s¶n thõa kÕ nªn nh÷ng ngêi thõa
kÕ cña bè «ng chØ cã quyÒn hëng thõa kÕ ®èi víi c¨n nhµ vµ c¸c tµi s¶n trªn
®Êt. Do ®ã tµi s¶n trªn ®Êt ®îc x¸c ®Þnh lµ tµi s¶n chung cña nh÷ng ngêi thõa
kÕ.
- QuyÒn së h÷u ®èi víi nhµ vµ quyÒn sö dông diÖn tÝch 550m2 ®Êt sau
thêi ®iÓm bè «ng mÊt:
Sau khi bè «ng mÊt kh«ng cã ai yªu cÇu chia thõa kÕ mµ toµn bé nhµ,
®Êt vÉn do mÑ «ng vµ bµ vî c¶ qu¶n lý. C¨n cø ®iÒu 1 LuËt ®Êt ®ai n¨m 1987
quy ®Þnh: " Nhµ níc giao ®Êt cho ...c¸ nh©n (gäi lµ ngêi sö dông) ®Ó sö dông
l©u dµi. Ngêi ®ang sö dông ®Êt hîp ph¸p th× ®îc tiÕp tôc sö dông theo quy
®Þnh cña LuËt nµy". Nh vËy hai bµ vî cña bè «ng ®îc x¸c ®Þnh lµ ngêi sö dông
®Êt hîp ph¸p theo quy ®Þnh cña LuËt ®Êt ®ai n¨m 1987.
Lóc ®ã t¹i quª Hng yªn chØ cã mÑ «ng, bµ vî c¶ cïng víi vî chång ngêi con
thø ba ë t¹i ®©y, cßn c¸c ngêi con kh¸c ë chç kh¸c. N¨m 1980 vî chång ngêi em
thø 3 ®· ph¸ nhµ cò vµ x©y dùng nhµ míi trªn diÖn tÝch ®Êt ®ã. Nh vËy lµ tµi
s¶n chung (c¨n nhµ cã nguån gèc cña tæ tiªn ®Ó l¹i) ®· kh«ng cßn vµo thêi
®iÓm ®ã, trªn ®Êt cã ng«i nhµ -lµ tµi s¶n cña vî chång ngêi con trai thø ba. Cßn
quyÒn sö dông ®Êt lµ cña hai bµ vî v× theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 1 ®iÒu 2 cña
LuËt ®Êt ®ai n¨m 1993, 1998 th×: "Ngêi sö dông ®Êt æn ®Þnh ®îc Uû ban
nh©n d©n x·, phêng, thÞ trÊn x¸c nhËn th× ®îc c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn
xÐt vµ cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt". Do ®ã hai bµ vî ®· ®îc ®¨ng
ký tªn trong b¶n ®å ®Þa chÝnh vµ thuéc trêng hîp ®îc xÐt cÊp giÊy chøng
nhËn quyÒn sö dông ®Êt theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
Tuy nhiªn c¨n cø d÷ kiÖn «ng nªu th× cã nh÷ng sù kiÖn x¶y ra nh: N¨m
1984 ngêi em trai thø 3 ®· mÊt. N¨m 1991 mÑ cña «ng (ngêi vî hai) ra Hµ Néi ë.
T¹i nhµ ®Êt ë quª chØ cã bµ vî c¶ vµ ngêi con d©u thø ba ë. N¨m 1996 ngêi con
d©u ®· tù ý kª khai ®èi víi quyÒn sö dông 550m2 ®Êt vµ ®· ®îc cÊp giÊy chøng
nhËn (mµ kh«ng ai ®îc biÕt). N¨m 2000 bµ vî c¶ mÊt kh«ng cã di chóc, toµn bé
nhµ ®Êt nµy chØ cã mét m×nh ngêi con d©u thø ba qu¶n lý. V× quyÒn sö dông
®Êt t¹i quª kh«ng ph¶i lµ tµi s¶n cña ngêi con trai thø 3 nªn ngêi con d©u thø ba
chØ lµ ngêi t¹m thêi qu¶n lý tr«ng nom diÖn tÝch ®Êt ®ã.
C¨n cø quy ®Þnh ph¸p luËt vµo thêi ®iÓm cÊp giÊy chøng nhËn n¨m 1996
(cô thÓ lµ NghÞ ®Þnh sè 17/CP ngµy 29/3/1999 cña ChÝnh phñ vÒ thñ tôc
28

29. chuyÓn ®æi, chuyÓn nhîng, cho thuª, cho thuª l¹i, thõa kÕ quyÒn sö dông ®Êt
vµ thÕ chÊp gãp vèn b»ng gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt) th× viÖc cÊp giÊy chøng
nhËn cho ngêi sö dông ®Êt ph¶i c¨n cø vµo c¸c giÊy tê vÒ "thõa kÕ, tÆng cho
quyÒn sö dông ®Êt" theo quy ®Þnh t¹i ®iÓm ® kho¶n 2 ®iÒu 3 NghÞ ®Þnh 17.
Nh vËy viÖc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông toµn bé diÖn tÝch ®Êt
nµy cho ngêi con d©u vµo n¨m 1996 khi hai bµ vî ®ang cßn sèng lµ kh«ng ®óng
v× ngêi nµy kh«ng ph¶i lµ ngêi sö dông ®Êt hîp ph¸p vµ kh«ng cã c¸c lo¹i giÊy tê
mµ ph¸p luËt quy ®Þnh nh nªu trªn.
NÕu ®óng nh trong b¶n ®å ®Þa chÝnh cã tªn hai bµ vî (bµ vî c¶ ®· mÊt
vµ kh«ng cã ngêi thõa kÕ) nªn chØ cã bµ vî hai cã tªn trong b¶n ®å ®Þa chÝnh.
Nh vËy bµ vî hai ®îc x¸c ®Þnh lµ ngêi sö dông ®Êt vµ cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó ®îc
xÐt cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông toµn bé diÖn tÝch 550m2 ë quª v×
theo quy ®Þnh t¹i ®iÓm b kho¶n 1 ®iÒu 50 LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003 th× viÖc ng-
êi sö dông ®Êt "cã tªn trong sæ ®Þa chÝnh" còng ®îc coi lµ mét trong c¸c lo¹i
giÊy tê hîp lÖ ®Ó cÊp giÊy chøng nhËn.
C¨n cø kho¶n 7 ®iÒu 25 Bé luËt tè tông d©n sù n¨m 2004 th× bµ vî hai cã
quyÒn yªu cÇu toµ ¸n gi¶i quyÕt tranh chÊp "quyÒn sö dông ®Êt vµ tµi s¶n g¾n
liÒn víi ®Êt" cô thÓ: yªu cÇu toµ ¸n x¸c ®Þnh bµ vî hai cã quyÒn ®èi víi quyÒn
sö dông 550m2 ®Êt theo quy ®Þnh cña LuËt ®Êt ®ai cßn ngêi con d©u chØ cã
quyÒn së h÷u ®èi víi ng«i nhµ trªn ®Êt.
6. QuyÒn tõ chèi nhËn di s¶n cña ngêi thõa kÕ
Cha t«i võa qua ®êi ®ét ngét kh«ng ®Ó l¹i di chóc, cha mÑ t«i cã tµi s¶n lµ mét
ng«i nhµ do c¶ hai ngêi cïng ®øng tªn. Bè mÑ chóng t«i cã n¨m ngêi con nhng
®Òu ë xa. Nay chóng t«i muèn ®Ó mÑ t«i ®øng tªn ng«i nhµ th× cã ph¶i ®îc sù
®ång ý cña tÊt c¶ nh÷ng ngêi con hay kh«ng? Bëi v× ®iÒu kiÖn cña chóng t«i
kh«ng thÓ tËp trung vÒ ®Ó gi¶i quyÕt ®îc. VËy ph¸p luËt cã quy ®Þnh vÒ thêi
hiÖu ®Ó häp tho¶ thuËn vÒ vÊn ®Ò nµy kh«ng?
Lª Hoa
Thµnh phè Biªn Hoµ, tØnh §ång Nai
C¨n cø d÷ kiÖn bµ cung cÊp c¨n nhµ trªn thuéc quyÒn së h÷u chung cña
cha mÑ bµ theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 1 §iÒu 27 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m
2000 quy ®Þnh: “Tµi s¶n chung cña vî chång gåm tµi s¶n do vî, chång t¹o ra,
thu nhËp do lao ®éng, ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ nh÷ng thu nhËp hîp
ph¸p kh¸c cña vî chång trong thêi kú h«n nh©n; tµi s¶n mµ vî chång ®îc thõa kÕ
chung hoÆc ®îc tÆng cho chung vµ nh÷ng tµi s¶n kh¸c mµ vî chång tho¶ thuËn
lµ tµi s¶n chung.
QuyÒn sö dông ®Êt mµ vî chång cã ®îc sau khi kÕt h«n lµ tµi s¶n chung
cña vî chång. QuyÒn sö dông ®Êt mµ vî hoÆc chång cã ®îc tríc khi kÕt h«n, ®-
îc thõa kÕ riªng chØ lµ tµi s¶n chung khi vî chång cã tho¶ thuËn”.
29

30. Nh vËy, mét nöa c¨n nhµ thuéc quyÒn së h÷u cña cha bµ. Nhng v× ngêi
cha chÕt kh«ng ®Ó l¹i di chóc nªn theo ®iÓm a kho¶n 1 §iÒu 678 Bé luËt d©n
sù(1)
quy ®Þnh trêng hîp kh«ng cã di chóc th× phÇn di s¶n cña ngêi cha sÏ ®îc
chia theo ph¸p luËt.
Kho¶n 1 §iÒu 679 Bé luËt d©n sù(2)
quy ®Þnh: “Nh÷ng ngêi thõa kÕ theo
ph¸p luËt ®îc quy ®Þnh theo thø tù sau ®©y:
a. Hµng thõa kÕ thø nhÊt gåm: vî, chång, cha ®Î, mÑ ®Î, cha nu«i, mÑ nu«i,
con ®Î, con nu«i cña ngêi chÕt”.
Do ®ã mÑ bµ vµ c¸c anh em bµ lµ nh÷ng ngêi thõa kÕ theo ph¸p luËt sÏ
®îc quyÒn hëng phÇn di s¶n cña ngêi cha. C¨n cø ®iÓm b kho¶n 1 §iÒu 684
Bé luËt d©n sù(3)
th× sau khi cã th«ng b¸o vÒ viÖc më thõa kÕ th× nh÷ng ngêi
thõa kÕ ph¶i häp mÆt ®Ó tho¶ thuËn vÒ “c¸ch thøc ph©n chia di s¶n”. Tuy
nhiªn, theo d÷ kiÖn bµ cung cÊp th× anh em bµ kh«ng muèn ph©n chia khèi di
s¶n nµy, hiÖn nay l¹i ®ang ë xa, nªn muèn ®Ó mÑ bµ ®øng tªn ng«i nhµ th× cã
thÓ vËn dông NghÞ quyÕt sè 02/2004/NQ-H§TP ngµy 10/8/2004 cña Héi ®ång
thÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao vÒ híng dÉn ph¸p luËt trong viÖc gi¶i quyÕt
c¸c vô ¸n d©n sù h«n nh©n gia ®×nh cô thÓ nh sau:
Theo quy ®Þnh t¹i ®iÓm a tiÓu môc 2.4 phÇn I cña NghÞ quyÕt sè
02/2004/NQ-H§TP, c¸c anh chÞ em cña bµ víi t c¸ch lµ c¸c ®ång thõa kÕ cã v¨n
b¶n cïng tho¶ thuËn ®Ó cho mÑ bµ ®îc ®øng tªn trong giÊy chøng nhËn quyÒn
së h÷u nhµ ë vµ quyÒn sö dông ®Êt. §ång thêi trong v¨n b¶n ®ã còng ph¶i nãi
râ lµ c¸c ®ång thõa kÕ kh«ng cã tranh chÊp g× vÒ hµng thõa kÕ vµ ®Òu thõa
nhËn di s¶n thõa kÕ do bè chÞ ®Ó l¹i. Vµ v× ®iÒu kiÖn ë xa th× v¨n b¶n nµy cã
thÓ chuyÓn cho c¸c ®ång thõa kÕ ®Ó ký mµ kh«ng cÇn ph¶i häp mÆt mµ chØ
thèng nhÊt b»ng viÖc ký vµo Biªn b¶n nµy. Sau ®ã Biªn b¶n nµy chuyÓn vÒ
cho mÑ cña bµ ®Ó lµm thñ tôc sang tªn.
C¨n cø ®iÓm c kho¶n 1 §iÒu 50 LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003 th× Biªn b¶n tho¶
thuËn cña c¸c ®ång thõa kÕ ®îc coi lµ giÊy tê hîp lÖ vÒ ®Êt ë ®Ó ®îc cÊp giÊy
chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt.
§iÓm c kho¶n 1 §iÒu 50 LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003:
“1. Hé gia ®×nh, c¸ nh©n ®ang sö dông ®Êt æn ®Þnh, ®îc Uû ban nh©n
d©n x·, phêng, thÞ trÊn x¸c nhËn kh«ng cã tranh chÊp mµ cã mét trong
c¸c lo¹i giÊy tê sau ®©y th× ®îc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông
®Êt vµ kh«ng ph¶i nép tiÒn sö dông ®Êt:
c. GiÊy tê hîp ph¸p vÒ thõa kÕ, tÆng cho quyÒn sö dông ®Êt hoÆc tµi
s¶n g¾n liÒn víi ®Êt; giÊy tê giao nhµ t×nh nghÜa g¾n liÒn víi ®Êt”.
-----------------------------------------------------
(1) §iÓm a kho¶n 1 ®iÒu 675 Bé luËt d©n sù n¨m 2005.
(2) Kho¶n 1 ®iÒu 676 Bé luËt d©n sù n¨m 2005 quy ®Þnh: "Nh÷ng ngêi thõa
kÕ theo ph¸p luËt ®îc quy ®Þnh theo thø tù sau ®©y:
30

31. a. Hµng thõa kÕ thø nhÊt gåm: vî, chång, cha ®Î, mÑ ®Î, cha nu«i, mÑ nu«i,
con ®Î, con nu«i cña ngêi chÕt;
b. Hµng thõa kÕ thø hai gåm: «ng néi, bµ néi, «ng ngo¹i, bµ ngo¹i, anh ruét, chÞ
ruét, em ruét cña ngêi chÕt; ch¸u ruét cña ngêi chÕt mµ ngêi chÕt lµ «ng néi,
bµ néi, «ng ngo¹i, bµ ngo¹i;
c. Hµng thõa kÕ thø ba gåm: cô néi, cô ngo¹i cña ngêi chÕt; b¸c ruét, chó ruét,
cËu ruét, c« ruét, d× ruét cña ngêi chÕt; ch¸u ruét cña ngêi chÕt mµ ngêi chÕt
lµ b¸c ruét, chó ruét, cËu ruét, c« ruét, d× ruét, ch¾t ruét cña ngêi chÕt mµ ngêi
chÕt lµ cô néi, cô ngo¹i".
(3) §iÓm b kho¶n 1 ®iÒu 681 Bé luËt d©n sù n¨m 2005.
7. QuyÒn thõa kÕ cña ngêi con mµ ®· sèng trong ng«i nhµ cña bè mÑ
T«i sinh ra vµ lín lªn trong ng«i nhµ cña bè mÑ t«i t¹i 44, Thôy Khuª, Hµ Néi
trong 1 gia ®×nh cã 9 anh em (cã 2 anh ®· chÕt). Ng«i nhµ nµy do bè mÑ t«i
mua tõ thêi Ph¸p thuéc víi gi¸ lµ 150.000 ®ång. N¨m 1973 mÑ t«i mÊt vµ n¨m
1982 bè t«i lÊy vî hai. HiÖn nay chØ cã gia ®×nh t«i ®ang ë t¹i ®©y. Nhng ®Õn
th¸ng 4/2004 t«i míi ®îc biÕt r»ng ng«i nhµ nµy ®· ®îc cÊp sæ ®á cho bè t«i vµ
mÑ kÕ (cÊp vµo n¨m 2000) mµ t«i kh«ng hÒ biÕt. Vµ bè mÑ t«i ®· lµm giÊy
cho ®øt ngêi em g¸i ót cña t«i vµ ®uæi t«i ra khái nhµ. Hái: T«i cã ®îc hëng
quyÒn lîi ®èi víi ng«i nhµ cña bè mÑ kh«ng? T«i ph¶i lµm g× ®Ó ®îc ë trong
ng«i nhµ cña bè mÑ?
T¹ Quèc TuÊn
Sè 44, Thuþ Khuª, T©y Hå, Hµ Néi
V× ng«i nhµ do bè mÑ «ng mua khi mÑ «ng (ngêi vî c¶) cßn sèng nªn c¨n
cø ®iÒu 15 LuËt h«n nh©n gia ®×nh n¨m 1959 quy ®Þnh: “Vî vµ chång ®Òu cã
quyÒn së h÷u, hëng thô vµ sö dông ngang nhau ®èi víi tµi s¶n cã tríc vµ sau khi
cíi” th× mét nöa ng«i nhµ nµy lµ cña mÑ «ng. N¨m 1973 mÑ «ng mÊt kh«ng cã
di chóc nªn phÇn tµi s¶n cña mÑ «ng trong khèi tµi s¶n chung vî chång lµ di s¶n
thõa kÕ cha chia cña mÑ «ng ®Ó l¹i cho nh÷ng ngêi thõa kÕ theo quy ®Þnh
cña ph¸p luËt. C¨n cø ®iÓm a kho¶n 1 ®iÒu 679 Bé luËt d©n sù n¨m 1995 (1)
quy
®Þnh vÒ nh÷ng ngêi thõa kÕ cña hµng thõa kÕ thø nhÊt gåm: “Vî, chång, cha
®Î, mÑ ®Î, cha nu«i, mÑ nu«i, con ®Î, con nu«i cña ngêi chÕt”. Do ®ã bè cña
«ng vµ 7 anh chÞ em cña «ng vµ nh÷ng ngêi thõa kÕ cña 2 ngêi anh ®· mÊt
(nÕu cã) sÏ ®îc hëng thõa kÕ mét nöa c¨n nhµ ®ã. Gia ®×nh anh tuy ë c¨n nhµ
nµy nhng anh chØ ®îc 1 phÇn chø kh«ng ®îc hëng c¶ ng«i nhµ vµ v× cha cã ai
yªu cÇu chia nªn ng«i nhµ nµy vÉn lµ tµi s¶n chung cña c¸c ®ång thõa kÕ. Do
vËy viÖc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn së h÷u ng«i nhµ cho bè «ng vµ ngêi mÑ
kÕ lµ kh«ng ®óng v× ®©y kh«ng ph¶i lµ tµi s¶n chung vî chång cña bè vµ mÑ
kÕ.
Nay ngêi em g¸i ót ®îc bè vµ ngêi mÑ kÕ cho ng«i nhµ nµy vµ ®ang yªu
cÇu gia ®×nh anh ra khái nhµ. C¨n cø tiÓu môc 2.4 môc 2 phÇn I NghÞ quyÕt
31

32. 02/2004/NQ-H§TP cña Héi ®ång thÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao ngµy
10/8/2004 quy ®Þnh nh sau: “Trong thêi h¹n 10 n¨m, kÓ tõ thêi ®iÓm më thõa
kÕ mµ c¸c ®ång thõa kÕ kh«ng cã tranh chÊp vÒ quyÒn thõa kÕ vµ cïng cã v¨n
b¶n x¸c nhËn lµ ®ång thõa kÕ hoÆc sau khi kÕt thóc thêi h¹n 10 n¨m mµ c¸c
®ång thõa kÕ kh«ng cã tranh chÊp vÒ hµng thõa kÕ vµ ®Òu thõa nhËn di s¶n
do ngêi chÕt ®Ó l¹i cha chia th× di s¶n ®ã chuyÓn thµnh tµi s¶n chung cña c¸c
thõa kÕ ....Trêng hîp kh«ng cã di chóc vµ c¸c ®ång thõa kÕ kh«ng cã tho¶
thuËn vÒ phÇn mçi ngêi ®îc hëng khi cã nhu cÇu chia tµi s¶n, th× viÖc chia tµi
s¶n chung ®ã ®îc thùc hiÖn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ chia tµi s¶n
chung”.
Nh vËy «ng vµ c¸c anh chÞ em kh¸c lµ nh÷ng ®ång thõa kÕ cña mÑ «ng
cã thÓ khëi kiÖn ®Ó chia tµi s¶n chung lµ mét nöa ng«i nhµ. Cßn ®èi víi ngêi vî
thø hai cña bè «ng vµ ngêi con riªng cña bè «ng víi ngêi vî nµy kh«ng n»m trong
diÖn thõa kÕ cña mÑ «ng do ®ã kh«ng cã quyÒn hëng thõa kÕ cña mÑ «ng.
------------------------------------------------------------
(1) §iÓm a kho¶n 1 ®iÒu 676 Bé luËt d©n sù n¨m 2005.
8. QuyÒn tõ chèi nhËn di s¶n thõa kÕ lµ nhµ cña ngêi ViÖt Nam ®Þnh c ë níc
ngoµi
Ng«i nhµ mµ chó t«i ®ang sinh sèng lµ cña «ng bµ néi t«i. Sau khi «ng mÊt, bµ
néi t«i, gia ®×nh t«i vµ chó cïng chung sèng t¹i ng«i nhµ nµy. N¨m 1990 gia
®×nh t«i ra níc ngoµi ®Þnh c, n¨m 1994 bµ néi t«i mÊt. Nhng ng«i nhµ chó t«i ë
vÉn cha ®îc cÊp sæ ®á. HiÖn nay bè t«i kh«ng cã ý ®Þnh vÒ níc sinh sèng
n÷a vµ muèn nhêng l¹i phÇn cña bè t«i cho chó t«i ®îc hëng. VËy chó t«i ph¶i
lµm g× ®Ó ®îc hîp thøc ho¸ ng«i nhµ?
Vâ Quý L©n
Khu phè 5, quËn 9, TP.Hå ChÝ Minh
C¨n cø kho¶n 1 §iÒu 679 Bé luËt d©n sù n¨m 1995(1)
quy ®Þnh: “Nh÷ng
ngêi thõa kÕ theo ph¸p luËt ®îc quy ®Þnh theo thø tù sau ®©y: a. Hµng thõa
kÕ thø nhÊt gåm: vî, chång, cha ®Î, mÑ ®Î, cha nu«i, mÑ nu«i, con ®Î, con nu«i
cña ngêi chÕt”. Do ®ã, bè vµ chó anh lµ nh÷ng ngêi thõa kÕ theo ph¸p luËt cña
«ng bµ. Ng«i nhµ mµ chó anh ®ang sö dông lµ di s¶n thõa kÕ cha chia cña «ng
bµ cho c¸c con lµ bè anh vµ chó anh.
V× thêi ®iÓm më thõa kÕ lÇn cuèi cïng ®èi víi di s¶n cña «ng bµ lµ vµo
n¨m 1994 (thêi ®iÓm bµ néi mÊt) nªn c¨n cø ®iÒu 648 Bé luËt d©n sù n¨m
1995(2)
th× thêi hiÖu khëi kiÖn yªu cÇu chia thõa kÕ lµ ®· hÕt vµo n¨m 2004.
§iÒu 648 Bé luËt d©n sù n¨m 1995: "Thêi hiÖu khëi kiÖn vÒ quyÒn thõa
kÕ lµ mêi n¨m kÓ tõ thêi ®iÓm më thõa kÕ".
Theo d÷ kiÖn anh nªu th× hiÖn nay gia ®×nh anh ®ang ®Þnh c ë níc
ngoµi chØ cã mét m×nh ngêi chó ë l¹i nhµ ®Êt cña «ng bµ vµ bè anh còng cã ý
®Þnh nhêng l¹i phÇn thõa kÕ cña m×nh cho ngêi chó cña anh ®îc hëng. C¨n cø
32