1. Od czego rozpocząć przygodę z
gwiazdami zmiennymi?
Gwiazdy zmienne, które szczególnie
dobrze nadają się do obserwacji
fotometrycznych dla początkujących
Mateusz Bielski
Redakcja: A. Majczyna i M. Należyty Projekt logo: Armella Leung, www.armella.fr.to
Ten projekt został zrealizowany przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej.
Projekt lub publikacja odzwierciedlają jedynie stanowisko ich autora i Komisja
Europejska nie ponosi odpowiedzialności za umieszczoną w nich zawartość
merytoryczną.
2. Fotometria gwiazd zmiennych zalicza
się do najtrudniejszych obserwacji,
jakie można prowadzić przy użyciu
kamery internetowej zbudowanej na
bazie CCD.
Opanowanie procesu zbierania i
obróbki danych wymaga cierpliwości i
determinacji...
3. Nagrodą są wyniki stanowiące wartość
nie tylko dydaktyczną, ale również
naukową w pełni tego słowa znaczeniu.
Nauczyciel wraz ze swoimi uczniami
może zatem stworzyć w szkole
prawdziwe laboratorium naukowe!!!
4. Które gwiazdy wybrać na początek?
Proces wykształcenia warsztatu jest trudny i
czasochłonny. Aby móc obserwować słabsze
gwiazdy lub te o mniejszych amplitudach, warto na
początek „poćwiczyć” z takimi, które można by
rzec, są wręcz stworzone do obserwacji
fotometrycznych przy pomocy webkamerki.
Na niebie można znaleźć właśnie takie gwiazdy,
których obserwacje niemal zawsze dają świetne
rezultaty robiące wrażenie nawet na laiku lub
początkującym obserwatorze nieba.
5. Poniżej znajdują się propozycje trzech gwiazd,
których amplitudy i jasności są na tyle duże, że
bez kłopotu można na krzywej zmian jasności
zaobserwować minimum. Dane pochodzą z
obserwacji autora.
• RZ Cas
• TX UMa
• U Cep (przykład płaskiego dna)
6. RZ Cas
• Typ: zaćmieniowa
• Jasność w maksimum: 6.4 mag
• Jasność w minimum: 7.8 mag
• Amplituda: 1.4 mag
• Okres: 1.19525780 JD
7. RZ Cas – krzywa blasku
RZ Cas
-1
-0,5
0
0,5
1
1,5
2
2453411,30 2453411,35 2453411,40 2453411,45 2453411,50 2453411,55
Dni Juliańskie
C-V
[mag]
8. TX UMa
• Typ: zaćmieniowa
• Jasność w maksimum: 7.06 mag
• Jasność w minimum: 8.8 mag
• Amplituda: 1.74 mag
• Okres: 3.06329200 JD
9. TX UMa – krzywa blasku
(niepełna, jedna gałąź, ale zmienność jest wyraźnie widoczna)
10. U Cep
• Typ: zaćmieniowa
• Jasność w maksimum: 6.74 mag
• Jasność w minimum: 9.81 mag
• Amplituda: 3.07 mag
• Okres: 2.49309770 JD
13. Aby móc odnaleźć interesujący obiekt konieczna jest
umiejętność identyfikacji poszczególnych
gwiazdozbiorów i gwiazd.
Wymaga to poświęcenia kilku nocy i cierpliwości, lecz
przynosi ogromną satysfakcję.
Podczas nauki poruszania się po nocnym niebie przydatna
będzie obrotowa mapka nieba.
Najprościej znaleźć ją w internecie (wystarczy w dowolnej
wyszukiwarce wpisać „obrotowa mapa nieba”) i kupić
wysyłkowo (cena około 7 złotych z wysyłką).
14. Obrotowa mapka nieba wygląda następująco
Bardzo prostą instrukcję, jak jej używać można
znaleźć z tyłu mapki.
15. Jeżeli dysponujemy przenośnym komputerem lub znajdujemy
się w miejscu, gdzie możemy korzystać z komputera
stacjonarnego, warto jest skorzystać z elektronicznych atlasów
nieba.
W większości są to programy komercyjne, lecz w internecie
można znaleźć darmowe oprogramowanie tego typu.
Najbardziej popularnym atlasem jest Cartes Du Ciel (istnieje
polska wersja językowa).
Dostępny jest na stronie:
www.stargazing.net/astropc
Elektroniczne atlasy są bardzo pomocne i umożliwiają
drukowanie dokładnych mapek, dzięki którym można
identyfikować gwiazdy zmienne i gwiazdy porównania
stosowane później w procesie fotometrii.
16. Nawigacja po nocnym niebie
Aby sprawnie i szybko poruszać się po sferze
niebieskiej należy na początek nauczyć się
rozpoznawać główne gwiazdozbiory.
Na niebie znajduje się kilka gwiazdozbiorów, w
których główne gwiazdy są bardzo jasne, oraz
ich kształt jest bardzo charakterystyczny i łatwo
go rozpoznać.
(Zaliczamy do nich:) tekst do wyrzucenia
51. Oczywiście na niebie znajduje się znacznie
więcej gwiazdozbiorów, ale gdy już nauczymy
się odszukiwać i rozpoznawać te najbardziej
charakterystyczne, odszukanie pozostałych przy
pomocy mapki nieba nie powinno stanowić już
problemu.
Wśród gwiazdozbiorów wyróżniamy takie, które
widoczne są na niebie w zimie, te które widzimy
latem, oraz takie, które obecne są na nocnym
niebie przez cały rok.
54. Gwiazdozbiory widoczne na niebie przez
cały rok lub prawie cały rok:
• Mała Niedźwiedzica
• Wielka Niedźwiedzica
• Kasjopea
• Smok
• Cefeusz
• Żyrafa
• Perseusz
• Woźnica
• Ryś
55. Gdy już potrafimy poruszać się po
nocnym niebie i jesteśmy wyposażeni
w wydrukowane mapki (np. z Cartes
Du Ciel), możemy rozpocząć
poszukiwanie interesujących gwiazd
zmiennych w celu wykonania
obserwacji fotometrycznych za pomocą
kamery internetowej.
56. W przypadku prezentowanych trzech gwiazd sprawa jest wygodna, gdyż
wchodzą one w skład gwiazdozbiorów, które są widoczne na niebie
północnym przez cały rok.
Ich wzajemne położenia wyglądają następująco:
57. W przypadku prezentowanych trzech gwiazd sprawa jest wygodna, gdyż
wchodzą one w skład gwiazdozbiorów, które są widoczne na niebie
północnym przez cały rok.
Ich wzajemne położenia wyglądają następująco:
Gwiazda
Polarna Wielka
Niedźwiedzica
Kasjopea
Cefeusz
58. Położenie tego układu może być różne
w zależności od pory roku i godziny
obserwacji, ale w stosunku do siebie
układ nie zmienia kształtu.
(Wielka Niedźwiedzica jest po przeciwnej stronie
gwiazdy polarnej w stosunku do Cefeusza i Kasjopei)
59. Tok postępowania:
• Należy zacząć od odszukania gwiazdozbioru, w którym
znajduje się interesująca nas gwiazda zmienna (informuje o
tym drugi człon nazwy np. RZ Cas oznacza, że gwiazda
należy do gwiazdozbioru Kasjopei). Do tego nie
potrzebujemy żadnego instrumentu optycznego.
• Posługując się mapką odszukujemy najbliższą sąsiadkę
interesującej nas gwiazdy zmiennej, która jest widoczna
gołym okiem.
60. Tok postępowania:
• Następnie przy pomocy lornetki lub lunetki
celowniczej (najprostsze i najskuteczniejsze
rozwiązanie to skonstruować zestaw, dzięki któremu
możemy połączyć kamerkę z lunetką celowniczą,
tak żeby można było je wycentrować, aby patrzyły
w ten sam punkt na niebie) odszukujemy
interesującą nas gwiazdę.
• W ostatnim kroku wykonujemy zdjęcie obszaru
nieba i porównujemy je z mapką, by upewnić się, że
w polu widzenia kamery znajduje się interesująca
nas gwiazda zmienna i gwiazdy porównania.
61. Najprościej spośród proponowanych gwiazd odnaleźć RZ Cas
znajdującą się w gwiazdozbiorze Kasjopei.
Na niebie znajdujemy gwiazdozbiór Kasjopei. Najłatwiej jest
to zrobić poruszając się po linii prostej od Gwiazdy Polarnej w
kierunku Andromedy.
Gwiazda Polarna μ And
M31
62. Gdy już znajdziemy Kasjopeę...
Odszukujemy gwiazdę ι (Jota) znajdującą się na przedłużeniu
ramienia zakończonego gwiazdą Segin.
Segin
ι (Jota)
63. Następnie już przy użyciu lunetki
Gdy w środku polu widzenia lunetki będziemy mieli gwiazdę ι (Jota), to
przesuwając się w kierunku od gwiazdy Segin (strzałka) z łatwością
odnajdziemy RZ Cas
Segin
ι (Jota)
RZ Cas
64. Najlepiej jest umieścić gwiazdę zmienną w środku pola widzenia (siatka krzyży
w lunetce), a za gwiazdę porównania wybrać jedną z czterech gwiazd
tworzących charakterystyczny zygzak. W polu widzenia znajduje się również
inna gwiazda zmienna SU Cas. Nie nadaje się ona jako gwiazda porównania!
ι (Jota)
RZ Cas
SU Cas
65. Nieco trudniej jest odszukać gwiazdę TX UMa. Znajduje się
ona w gwiazdozbiorze Wielkiej Niedźwiedzicy i od
odnalezienia tego gwiazdozbioru zaczynamy poszukiwania.
Odnalezienie gwiazdozbioru nie stanowi kłopotu nawet dla początkujących
obserwatorów. Idąc po linii prostej wzdłuż linii łączącej górę skrzyni wozu
(patrz rysunek) od Małej Niedźwiedzicy docieramy do gwiazdy Mizar.
66. Mizar to najbardziej znana gwiazda gwiazdozbioru Wielkiej
Niedźwiedzicy ze względu na znajdującą się obok niej towarzyszkę -
Alkora dostrzegalnego gołym okiem.
Mizar
67. Należy odnaleźć w gwiazdozbiorze gwiazdę Phecda.
Kierując się od gwiazdy Megrez poprzez gwiazdę „przedniego koła”
Phecda należy odszukać gwiazdę (strzałka).
Phecda
Megrez
68. Poruszając się nadal od wozu od gwiazdy χ natrafiamy na gwiazdę ψ i . Są
one widoczne na ciemnym niebie gołym okiem, ale warto sobie pomóc lunetką
celowniczą. Z tymi dwoma gwiazdami tworzy trójkąt gwiazda HIP 52469.
ψ
HIP 52469
69. Troszkę pod linią łączącą gwiazdę i HIP 52469, mniej więcej w 1/5
drogi od gwiazdy HIP 52469 znajduje się TX UMa. Jest ona
niewidoczna gołym okiem
Za gwiazdę porównania może służyć jedna z gwiazd znajdujących się w
żółtych okręgach.
HIP 52469
HIP 52831
HIP 52881
HIP 52702
HIP 53160
70. Na koniec U Cep
Zaczynamy od odnalezienia gwiazdozbioru Cefeusza,
w którego obrębie znajduje się gwiazda.
71. Najłatwiej będzie na początek odnaleźć gwiazdę Alrai.
Poruszając się po linii prostej od gwiazdy polarnej w kierunku Kasjopei,
a dokładnie gwiazdy Caph, po drodze natrafimy na jasną gwiazdę Alrai,
należącą do gwiazdozbioru Cefeusza.
Gwiazda
Polarna
Caph
Alrai
ι (Jota)
72. Gdy już znaleźliśmy Alrai...
Poruszając się wzdłuż prostej łączącej gwiazdę ι Cephei i Alrai, oddalając się
od Alrai w kierunku Gwiazdy Polarnej, trafimy na gwiazdę HIP 760. Jest ona
niewidoczna gołym okiem, zatem do tego kroku musimy wykorzystać lunetkę
celowniczą.
Alrai
HIP 760
73. Następnie poruszając się po
linii łączącej Alrai i
HIP 760, w tym samym
kierunku co poprzednio
trafiamy na U Cep.
U Cep znajduje się mniej
więcej w tej samej
odległości od HIP 760, co
HIP 760 od gwiazdy Alrai.
U Cep
HIP 760
Alrai
74. Gwiazdą porównania może być jedna z gwiazd znajdujących
się w żółtych okręgach.
HIP 5108
HIP 4966
TYC 4505-387-1
TYC 4505-558-1
HIP 3132
75. W ten oto sposób mamy odnalezione
gwiazdy i możemy przystąpić do
obserwacji fotometrycznych.
Ich wyniki prawdopodobnie wywołają
nie tylko zachwyt nas samych, ale
również uczniów i znajomych.
A zdobyte umiejętności nawigowania
po nocnym niebie będą źródłem
satysfakcji i podziwu innych.
Notes de l'éditeur
Wydaje się, że bardziej „zimowym” gwiazdozbiorem niż te ze znakami zapytania są np. Bliźnięta. Można jeszcze wymienić Małego Psa. (AM+MN)
Dla nas sens zdania na powyższym slajdzie jest łatwy do odgadnięcia, nie wiadomo jednak czy większość czytających zrozumie go poprawnie. W gruncie rzeczy wystarczyłoby napisać, że w ciągu roku wzajemne położenia gwiazdozbiorów nie ulegają zmianie. (AM+MN)
Warto dodać, że 5 najjaśniejszych gwiazd gwiazdozbioru Kasjopei tworzy charakterystyczną spłaszczoną literę W. (AM+MN)
„Wielki Wóz” widać w zasadzie od razu. Jego charakterystyczny kształt z łatwością dostrzeże nawet początkujący obserwator. Natomiast gwiazdozbiór Małej Niedźwiedzicy jest stosunkowo słabo widoczny. Zaproponowana tutaj metoda jest więc mało szczęśliwa („Małego Wozu” szuka się znajdując najpierw „Wielki”!!!). (AM+MN)
To co Autor określił na slajdzie jako dyszel absolutnie nim nie jest !!!!!!! (AM+MN)
