Dit artikel is afkomstig uit Od februari 2011. Od is een uitgave van Sdu Uitgevers te Den Haag, www.sdu.nl

1. De Wabo als casus
Een vingeroefening voor ketensamenwerking, keteninformatisering en ketenarchivering
Wat zijn bij de invoering van de Wabo op 1 oktober jl. de lessen tot nu toe? Waar lopen we tegen aan, hoever zijn we gevorderd en
wat moet er nog gebeuren bij het verder op gang brengen van ketensamenwerking, keteninformatisering en ketenarchivering binnen
de overheid en tussen bedrijfsleven en overheid?
Na vele jaren voorbereiding is op 1 oktober 2010 de Wabo, de centrale Omgevingsloket online, waarmee aanvragen voor
Wet Algemene Bepalingen Omgevingsrecht, in werking getre- de omgevingsvergunning digitaal kunnen worden ingediend.
den. In dit artikel zal aangegeven worden dat deze nieuwe wet Dit betekent dat voor de uitvoering van de Wabo de wet de
een geheel nieuw perspectief biedt voor samenwerking binnen weg plaveit voor een nieuwe digitaal ondersteunde Wabo-
de overheid, maar ook voor samenwerking met het bedrijfsle- vergunningspraktijk door daar een aantal harde randvoorwaar-
ven en met name met de bouwsector. Daarmee kan ook met den voor neer te leggen. De facto dwingt de Wabo af dat er in
nieuwe ogen gekeken worden naar een aantal actuele vraag- een keten van overheden interbestuurlijk wordt samengewerkt
stukken, zoals de verbetering van de dienstverlening van de om de omgevingsvergunning te kunnen verlenen, omdat voor
overheid, het profileren van de overheid als een samenwerkend een aantal vergunningscenario’s het inschakelen van andere
geheel (één overheid) en de noodzaak de omvang van de over- overheden als adviseur wettelijk verplicht is.
heid te verminderen. Aan de andere kant wordt de overheid bij de invoering van de
De uitdaging daarbij is de Wabo te gaan zien als een vingeroe- Wabo vrijgelaten bij het regelen van deze ketensamenwerking
fening voor nieuwe vormen van ketensamenwerking, ketenin- en worden er via de Wabo en onderliggende uitvoeringsregels
formatisering en ketenarchivering bij overheid en bedrijfsleven geen strikte voorschriften geboden voor het organiseren van
en te kijken welke kansen die nieuwe vormen van samenwer- deze ketensamenwerking. De gevolgen hiervan zullen later in
king bieden voor actuele vraagstukken, die in het beleid van dit artikel worden belicht.
het Kabinet Rutte een plaats moeten krijgen.
Hiermee wordt de stelling duidelijk dat de ketensamenwer-
De hypothese voor het werkveld van informatiemanagement en king van de Wabo een verborgen dimensie is van de Wabo-
documentmanagement is dat allerlei lopende en nieuwe initi- wetgeving, omdat deze alleen impliciet uit de Wabo-wetgeving
atieven om de dienstverlening van de overheid te vernieuwen naar voren komt en niet expliciet in spelregels voor ketensa-
in samenhang met de voortgaande digitalisering van overheid menwerking, keteninformatisering en ketenarchivering wordt
en bedrijfsleven, indringende eisen stellen aan de wet- en uitgewerkt.
regelgeving op dit gebied en dat die eisen beschouwd kunnen
worden als een definitieve breuk met het verleden. Het onder- De rol van het Wabo-ketendossier
kennen van deze breuk is nodig om de schouders te zetten Ook de vraag of het wenselijk was geweest het Omgevingsloket
onder nieuwe wet- en regelgeving (en spelregels en afspraken) online als ketenarchief te gebruiken en als – door alle bij de
in plaats van te blijven schaven aan bestaande wet- en regel- vergunningaanvraag betrokken partijen te gebruiken – gemeen-
geving. Aan de hand van de Wabo-casus zal duidelijk worden schappelijk vergunningdossier, is bij voorbaat buiten beschou-
De uitdaging is de Wabo te gaan zien als een vingeroefening voor nieuwe vormen van
ketensamenwerking, keteninformatisering en ketenarchivering bij overheid en bedrijfsleven
dat dit een forse uitdaging oplevert voor de komende jaren; wing gebleven door het niet expliciet uitwerken van de rand-
ook zullen de breuklijnen met het verleden zichtbaar gemaakt voorwaarden voor de uit de Wabo voortkomende ketensamen-
worden. werking. Nu we inmiddels in 2011 zijn aangeland en termen
als ‘bewaren van data in de cloud’ langzamerhand gemeengoed
Ketensamenwerking als verborgen dimensie gaan worden is het duidelijk dat er nieuwe concepten denkbaar
De Wabo is meer dan alleen nieuwe gebundelde wetgeving en ook noodzakelijk zijn voor het gemeenschappelijk digitaal
op het terrein van de gebouwde omgeving. De Wabo introdu- opslaan, archiveren, ontsluiten en beschikbaar stellen van ver-
ceert een aantal bestuurlijke innovaties, zoals het fenomeen gunningdossiers van de gebouwde omgeving.
van het, voor alle onder de Wabo ressorterende werkzaamhe- De Wabo legt voor het eerst in relatie tot de gebouwde omge-
den en bijbehorende wetgevingsdomeinen, verantwoordelijke ving een concrete brug tussen de digitale wereld van bedrijven
bevoegd gezag en het inschakelen van andere overheden als en burgers aan de ene kant en de digitale wereld van de over-
adviseur in verschillende adviesmodaliteiten waaronder de heid aan de andere kant. Die digitale brug wordt onder meer
Verklaring van geen bedenkingen (Vvgb). Ook wordt door de gevormd door het digitale Wabo-ketendossier, waarin vastge-
Wabo een technische innovatie geïntroduceerd, namelijk het legd wordt wat er digitaal door de aanvrager aan de overheid
4 Od / jaargang 65 / februari 2011 / #2

2. wordt aangeboden om de omgevingsvergunning te kunnen krijgen. Daardoor ontstaat ook het beeld dat veel besluiten
afgeven. De rol en betekenis van dit digitale Wabo-ketendossier hierover nog genomen moeten worden en dat er desinvesterin-
is nog niet duidelijk geland en leidt in de praktijk nog tot heel gen op de loer liggen, omdat er geen zekerheid is wat de juiste
veel vragen. Dat kan natuurlijk ook te wijten zijn aan ‘onbekend beslissingen zijn.
is onbemind’. Het lijkt er sterk op dat leveranciers van vergunningsystemen
de gemeenten adviseren zo veel mogelijk te focussen op het
Lessons learned van Wabo-ketensimulaties gebruik van die systemen en minimaal gebruik te maken van
In de maanden voorafgaand aan de invoering van de Wabo op 1 het Omgevingsloket online, waardoor de voordelen van het
oktober 2010 zijn er in verschillende provincies en bij gemeen- centraal kunnen beschikken over de aanvraaggegevens en de
Het merendeel van de gemeenten gaf aan te streven naar de minimumvariant
voor het gebruik van het Omgevingsloket online
Foto: Breathe Fitness
ten en waterschappen Wabo-ketensimulaties uitgevoerd. Ik bijlagen bij de aanvraag niet of onvoldoende benut worden.
heb zelf bij vier provincies (Drenthe, Groningen, Overijssel en Terugkijkend op de Wabo-ketensimulaties kan ik niet anders
Utrecht) en met deelname van circa tachtig gemeenten, tien dan concluderen dat het ontbreken van een aantal strakke en
waterschappen en een beperkt aantal veiligheidsregio’s bij bindende afspraken voor het gemeenschappelijk gebruik van
elkaar ruim twintig Wabo-ketensimulaties begeleid. het Omgevingsloket online en met name de dossiermodule,
Deze ketensimulaties hebben veel leerpunten opgeleverd over de een gemiste kans is geweest om de Wabo-ketensamenwerking
mate waarin ketensamenwerking al goed voorbereid is en of de en de Wabo-ketenarchivering te stimuleren en in die bindende
afzonderlijke overheden zich daar ook op hebben ingesteld. Het afspraken in te bedden.
merendeel van de deelnemers gaf er blijk van dat er geen duide-
lijkheid was over harde afspraken voor het via het Omgevingsloket Breuklijnen met het verleden
online inschakelen van adviseurs. Het merendeel van de gemeen- De volle ontplooiing van de Wabo-uitvoering kan niet of onvol-
ten gaf zelfs aan te streven naar de minimumvariant voor het doende tot stand komen omdat de Wabo-uitvoering ontstaat
gebruik van het Omgevingsloket online, waardoor de dossiermo- als kind van een overgangstijdperk, maar wel bedacht is voor
dule niet gebruikt zou worden voor het delen van informatie over een tijdperk waarin deze overgang al achter de rug is.
de aanvraag en het delen van de bijlagen bij de aanvraag. Zo zijn de volgende kenmerken van dit overgangstijdperk aan
Je kan dit generaliseren en uit de ketensimulaties opmaken te geven:
dat er een diffuus beeld is bij de overheden hoe concreet de • De overheden richten de Wabo-uitvoering in vanuit hun
samenwerking via het Omgevingsloket online gestalte gaat historische gescheiden en verkokerde rolopvatting, vanuit
5 Od / jaargang 65 / februari 2011 / #2

3. hun traditionele autonomie ten opzichte van elkaar en niet Dit overziend ligt er een uitdaging de in dit overgangstijdperk
vanuit vooraf gemaakte afspraken over ketensamenwerking duidelijke breuklijnen te benoemen en een gezamenlijke strate-
en ketenarchivering. gie te ontwikkelen voor ontwikkelingen voorbij deze breuklijnen
• De ICT voor de Wabo-uitvoering loopt aan tegen de overgang en voorbij de belemmerende factoren uit het verleden.
van werken en archiveren op papier naar digitaal werken en
archiveren. Wabo-agenda voor de toekomst
• De spelregels voor de Wabo-uitvoering zijn opgesteld vanuit Als we het verleden echt achter ons willen laten bij de Wabo
de gescheiden werkelijkheid van de betrokken overheden en dan moeten we constateren dat we niet zijn toegekomen aan
niet vanuit een overall visie op ketensamenwerking en kete- het echt goed in beeld brengen van de digitale werkelijkheid
narchivering. van de gebouwde omgeving, wat tenslotte wel het doeldomein
• De spelregels voor de Wabo-uitvoering en de inrichting van van de Wabo is.
het Omgevingsloket online bevestigen de traditionele schei- Zo is het opvragen van digitale informatie van aanvragers in het
ding tussen vergunningverlening enerzijds en toezicht en Omgevingsloket online nog gebouwd vanuit de platgemaakte
handhaving anderzijds en bemoeilijken een integrale bena- 2D-werkelijkheid van documenten, foto’s en 2D-tekeningen,
dering en eigentijdse inrichting van de informatievoorziening die gemakkelijk in de archieven passen, die tot nu toe op deze
van beide samenhangende processen. platgemaakte werkelijkheid is ingesteld.
• Het Omgevingsloket online is ontwikkeld vanuit de ambitie Inmiddels leven we in een digitale stereoscopische 3D-werke-
van optimaal werkende koppelingen met basisregistraties, lijkheid, die nu op het filmdoek al veelvuldig in 3D-films te zien
door op die koppelingen gebaseerde vooringevulde aan- is. De Nederlandse bouwsector gaat zich de komende jaren
vraagformulieren voor de Omgevingsvergunning en het inzetten om bouwprojecten geheel op de BIM-methodiek (BIM
maximaal gebruik van webservices; in de praktijk bleken al staat voor Bouw Informatie Model) te baseren, waarbij
deze ambities niet op de praktijk aan te sluiten en moest het 3D-objectmodellen met onderliggende objectgegevens de toon
Omgevingsloket online met vergaand uitgeholde ambities op gaan zetten.
1 oktober 2010 van start gaan. De tijd van 2D-tekeningen als indieningsvereiste voor de
• De wet- en regelgeving voor digitaal werken en archiveren Omgevingsvergunning zal dan snel ingehaald worden door
lijken de bestaande verkokerde rollen van Rijk, provincies, de overdracht van BIM-modellen als bijlage bij de aanvraag
gemeenten en waterschappen eerder te bevestigen en te voor de Omgevingsvergunning. Dit zal de komende vijf jaar de
verstevigen dan bruggen te slaan naar mogelijkheden voor agenda gaan bepalen en dan zal ook gevraagd worden aan de
We leven in een digitale stereoscopische 3D-werkelijkheid, die nu op het filmdoek al
veelvuldig in 3D-films te zien is
documentmanagement- en archiefwereld om oplossingen te
bedenken en te formaliseren voor het opslaan en archiveren
van deze BIM-modellen door de overheid. Deze BIM-modellen
als bouwmodellen kunnen dan aangevuld worden met omge-
vingsinformatie tot complete digitale omgevingsmodellen,
waarbij het digitale bestemmingsplan en GIS-bestanden daarin
jacques@duivenvoordenconsultancy.nl
verwerkt of eraan gekoppeld worden.
Samenvattend doemt de volgende agenda op voor de toekomst,
inspelend op deze ontwikkeling voorbij de geschetste breuklijn:
A De overgang van hybride werken (deels op papier, deels digi-
Jacques Duivenvoorden
taal) naar geheel digitaal werken moet boven aan de digitale
agenda van de overheid worden geplaatst.
B Er moet in nauwe samenwerking tussen overheid en bedrijfs-
leven gewerkt worden aan het digitaliseren van modellen
van de gebouwde omgeving, die zowel door het bedrijfsleven
als door de overheid gebruikt kunnen worden in de gehele
Fotograaf: Jan Elzenga, levenscyclus van objecten in deze gebouwde omgeving.
provincie Overijssel C Overheid en bedrijfsleven moeten de schouders zetten onder
een Nationale BIM-Infrastructuur om het gebruik van BIM-
modellen een plaats te geven in de onder B aangegeven
ketensamenwerking en ketenarchivering; dit kan met name levenscyclus van objecten in de gebouwde omgeving (bij
afgeleid worden uit het oude principe van de zorgdrager, dat ontwerp, vergunningverlening, bouw, onderhoud, beheer, ver-
ervoor zorgt dat nieuwe arrangementen om dit zorgdrager- bouwing/renovatie, sloop).
schap te delen en daarmee digitale archieven gezamenlijk D De document- en archieforganisaties in Nederland moeten
te vormen, te gebruiken en te beheren de facto ontmoedigd spelregels ontwikkelen om BIM-modellen te archiveren en
lijken te worden. een plaats te geven in digitale werkdossiers van de overheid.
6 Od / jaargang 65 / februari 2011 / #2

4. Afsluiting Bij elkaar veel uitdagingen voor het werkveld van informa-
In dit artikel is aan de hand van de Wabo-casus aangetoond tiemanagement, documentmanagement, DIV en archivering.
dat de digitale dienstverlening van de overheid op een breuklijn Het wordt zelfs zo dat het tempo van de vernieuwing van de
staat en er nu forse stappen moeten worden gezet om defi- digitale overheid afhankelijk wordt van de mogelijkheden in dit
Het werkveld van informatiemanagement, documentmanagement, DIV en archive-
ring zal mede het tempo bepalen van de digitale agenda
nitief van het verleden afscheid te nemen; het is tijd ons nu werkveld om de digitale agenda ook volop te realiseren. Ofwel:
echt op de digitale toekomst te richten. De Europese digitale het werkveld van informatiemanagement, documentmanage-
.
agenda, die door Eurocommissaris Kroes in 2009/2010 is ont- ment, DIV en archivering wordt in die digitale agenda een zeer
wikkeld en inmiddels vertaald gaat worden in een Nederlandse belangrijke speler, die mede het tempo bepaalt van die digitale
digitale agenda geeft daarvoor ook op macroniveau de lijn agenda en medeverantwoordelijk is voor de realisatie en het
aan. De realiteit rond de invoering van de Wabo heeft aange- succes van die digitale agenda.
toond dat we bij de overheid nog volop te midden van hybride
werkprocessen leven en dat de mix van papieren en digitale
werkprocessen, papieren en digitale dossiervorming en papie-
ren en digitale archivering veel extra kosten met zich mee- Jacques Duivenvoorden
brengen. Voorbij de breuklijn met het verleden en kijkend naar jacques@duivenvoordenconsultancy.nl
de toekomst zien we ook nieuwe uitdagingen bij het geheel
digitaal werken, namelijk het gebruik van Bouw Informatie Jacques Duivenvoorden beheert het bureau voor interim-
Modellen (BIM), welke een revolutie gaat betekenen ten management en advisering J.J. Duivenvoorden Consultancy BV.
opzichte van de vanouds platte werkelijkheid van documenten De auteur is van 2007 tot 2010 intensief betrokken geweest
en 2D-tekeningen. bij de realisatie van de digitale agenda van de Wabo.
Ledenonderzoek Vereniging SOD
Ons werkveld is qua ontwikkeling de laatste jaren sterk enquête nog een schat aan voorstellen en suggesties van
in beweging. Vooral de toegenomen mogelijkheden op het de leden.
gebied van de digitale verwerking van informatie spelen
hierin een belangrijke rol. Deze ontwikkelingen spelen door Deze uitkomsten zal het bestuur binnenkort, in overleg
in onze vereniging. Voor ons bestuur was dit de aanleiding met de regiobesturen, bespreken en in een plan van aan-
om een onderzoek te doen naar de mening van onze leden. pak samenvatten. De uitkomst van deze stappen zullen wij
Dit onderzoek is na de zomer van 2010 uitgevoerd door vervolgens publiceren en u zo op de hoogte houden van de
het bureau Noordam & de Vries. voortgang.
Tijdens de algemene ledenvergadering in november 2010
kon de voorzitter van onze vereniging, de heer J.C.M. Cox,
al mededelingen doen over de eerste uitkomsten van de
enquête. Belangrijkste conclusie van het ledenonderzoek is
dat het merendeel van de leden (89%) van mening is dat
de vereniging SOD moet blijven bestaan. De leden zijn van
mening dat de vereniging de belangrijkste vak-, beroeps-
en belangenvereniging is. Daarnaast vervult de vereniging
een belangrijke platformfunctie en heeft een rol als ont-
moetingsplek.
Deze conclusie geeft het bestuur van de vereniging vol-
doende houvast om het toekomstperspectief van de ver-
eniging vorm te geven. Naast het antwoord op de vraag Het bestuur van de Vereniging SOD,
over het voortbestaan van de vereniging komt uit de Rob de Nieuwe
7 Od / jaargang 65 / februari 2011 / #2