Беларускі грамадска-культурны часопіс, прысвечаны пытанням сучаснасці, гісторыі, літаратуры і мастацтва, месца чалавека ў свеце. Форум думкі беларусаў і ўсіх тых, каму блізкая беларуская тэматыка. Пазіцыі аўтараў тэкстаў не заўсёды адпавядаюць пазіцыям рэдакцыі. Не публікуюцца матэрыялы, якія прапагандуюць камунафашызм, расізм, нацыянальную варожасць.
2. У НУМАРЫ
3 АД РЭДАКТАРА
Дзённік рэдактара
6 ЗАПІСЫ ЧАСУ (за X 2022)
Наша хроніка
– на Падляшшы, у Польшчы,
у Беларусі, у свеце
■Nadgorliwa akcja (стар. 7)
■Журналісцкія майстар-класы
па-беларуску для вучняў (стар. 8)
■Цяжкія прысуды ў„справе
Аўтуховіча”(стар. 12)
■Сацрэалізм як пры Сталіне (стар. 13)
■Меркаванні, opinie (стар. 13)
14 УСПАМІНЫ
Niezvyčajny ŭspamin muzykanta
16 АРХЕАЛАГІЧНЫЯ ЗНАХОДКІ
Паміж Усходам і Захадам
19 ЗГАДКА
Нарадзілася на Зэльвеншчыне
21 REPORTAŻ
Autochtoni zepchnięci na margines
25 PRAWDA I MITY
„Prorok”Ilja. Historia prawdziwa (cz. 9)
28 КАЛЕНДАРЫЮМ
Гадоў таму ў лістападзе
29 OPOWIEŚCI BIAŁOWIESKIE
O rzeźbiarzu Aleksandrze Gigolu
30 УСПАМІН
Мой незабыўны сябра
31 80 ГАДОЎ ТАМУ
Трагедыя ў Азяранах
на Дзятлаўшчыне
32 PAMIAĆ
Płacz zwanoŭ
11. Szumnaje zabojstwo uboŭca
33 АКТРЫСА
Дзяўчына з Астрога
36 ROZKAZ
Ne može byti!
Veronika
38 ZAPISKI
Dni i myśli
41 FELIETON
Armia Wolnej Białorusi
42 FELIETON
Bosaczek
Фота на вокладцы Гміннага цэнтра
культуры ў Гарадку
Zepchnięci na margines (стар. 21)
Шчырыя спачуваньні
Лене Глагоўскай
у сувязі з напаткаўшым яе горам – сьмерцю
МАМЫ
выказваюць сябры з рэдакцыі
Трагедыя ў Азяранах (стар. 31)
Дзяўчына з Астрога (стар. 33)
3. 3
XI.2022
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
3 кастрычніка 2022 г.
Пабываў я на сустрэчы з Святланай Ціханоўскай у
Падляшскай кніжніцы. Адбылася там прэзентацыя кні-
гі пра яе „Lodołamaczka. Swiatłana Cichanouska”, што
выйшла ў канцы верасня. На сустрэчы, якую дасканала
вялі журналісты Радыё Рацыя Міхась Андрасюк і Коля
Ваўранюк (як перакладчык), прысутны быў таксама яе
аўтар Руслан Шошын, журналіст па замежных справах
польскай газеты „Rzeczpospolita”. Сам ён з Беларусі,
радзіму пакінуў даўно, у васямнаццацігадовым узро-
сце. Уцёк у Польшчу з-за сваёй антылукашэнкоўскай
дзейнасці. Дасканала прысвоіў польскую мову.
На сустрэчу сышлося шмат людзей, у тым ліку палі-
тыкі і натоўп журналістаў. Найбольш прысутных было
з нашага беларускага асяроддзя. Калі ўвайшоў я ў залу,
згледзеў нават старшыню БГКТ Васіля Сегеня. Прысеў
да яго, каб не выглядала, што мы не разам. Кансерватыў-
нае асяроддзе БГКТ, парваўшы – лепш сказаць, замаро-
зіўшы – кантакты з афіцыйнымі структурамі рэжыму ў
Мінску, вымушана цяпер крыху пераарыентавацца.
Да Святланы Ціханоўскай усе звярталіся per „спада-
рыня прэзідэнт”. Безумоўна перамагла яна на жнівень-
скіх прэзідэнцкіх выбарах 2020 г., якіх вынікі рэжым
фальсіфікаваў і брутальна пацыфікаваў удзельнікаў
пратэстаў. Самую Ціханоўскую амаль адразу памочні-
кі Лукашэнкі прымусілі пакінуць Беларусь і адвезлі яе
з дзецьмі на мяжу з Літвой. Дакладна невядома, што
здарылася ў кабінеце старшыні Цэнтральнай выбар-
чай камісіі Лідзіі Ярмошынай. Ціханоўская расказала
(крыху пра тое ёсць і ў кніжцы), што падвяргалася там
псіхалагічнаму ціску. Палохалі яе, што дзеці трапяць у
дзіцячы дом і ніколі не пабачаць бацьку, якога арышта-
валі яшчэ перад выбарамі і асудзілі на 18 гадоў зняво-
лення ў карнай калоніі.
Гераіня кніжкі ў Падляшскай кніжніцы распявала пра
сваё жыццё, сказала, што ў пачатку двухтысячных гадоў
на сваіх першых выбарах прагаласавала так як бацькі
за Лукашэнку. Пасля перажыла метамарфоз, асабліва
калі з’ехала з Беларусі і вырашыла кінуць яшчэ боль-
шы выклік тырану. Лукашэнка недаацаніў яе, ігнараваў
жанчыну, яе магчымасці і здольнасці. Ёсць яму цяпер
пра што думаць.
Кніга Шошына не біяграфічная, гэта больш рэпартаж.
Аўтар размаўляў таксама з людзьмі з Мікашэвічаў на
Піншчыне, адкуль паходзіць гераіня.
З сустрэчы найбольш запамяталіся мне асабістыя
прызнанні Ціханоўскай проста як беларускай жанчы-
ны, жонкі і маці. Гаварыла пра каханне да мужа Сяргея,
як разам з дзецьмі кожную нядзелю пішуць яму лісты
ў лагер і што адтуль зваротныя перасталі прыходзіць. З
мужам можа кантактавацца толькі праз адваката, якому
дазволена наведваць яго раз у тыдзень. Нядаўна Сяргей
чатырнаццаць сутак правёў у карцары, гэта кашмар. У
людзей, якія там апынуліся, ёсць толькі адно адзенне,
якое яны носяць і ў камеры, і на паветры. У будынку
не ўключаюць абагравання, там жудасна холадна. Іх
будзяць кожныя дзве гадзіны, каб рабілі фізічныя прак-
тыкаванні. Яны не маюць дастатковага доступу да ежы,
вады і свежага паветра. Гэта сапраўднае катаванне, як
сказала лідарка беларускай апазіцыі. Падкрэсліла, што
змагаецца не толькі за вызваленне мужа, але таксама
двух тысяч іншых палітвязняў.
Былі таксама пытанні пра стаўленне да сённяшняй
сітуацыі ў сувязі з вайной ва Украіне. Ціханоўская ад-
назначна сказала, што ўкраінцы, а разам з імі белару-
сы-добраахвотнікі з палку Кастуся Каліноўскага, зма-
гаюцца не толькі за сваю дзяржаву, але і за будучыню
свабоднай суверэннай Беларусі.
7 кастрычніка 2022 г.
Прыемная навіна з Осла. Нобелеўскі камітэт прысу-
дзіў прэмію міру беларусу Алесю Бяляцкаму, кіраўніку
праваабарончага цэнтру „Вясна”. Такую прэстыжную
ўзнагароду ў гэтай катэгорыі разам з ім атрымалі яшчэ
дзве праваабарончыя арганізацыі – „Цэнтр грамадскіх
свабодаў” з Украіны і цэнтр „Мемарыял” з Расіі. Такое
рашэнне – сімвалічнае з увагі на ваенныя дзеянні на су-
тыкненні гэтых трох суседніх дзяржаў. Дзве, Беларусь
і Расія, пад рэпрэсіўнымі рэжымамі, а Украіна цяпер з
імі змагаецца.
Сімвалічнае і тое, што Алесь Бяляцкі Нобелеўскую
прэмію атрымаў асабіста – за сваё саракагадовае зма-
ганне ў адстойванні годнасці і свабоды людзей як аба-
ронца правоў чалавека. Ён сапраўдны беларускі герой,►
Юрка Хмялеўскі
Галоўны рэдактарc
Дзённік рэдактара
4. 4 XI.2022
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
які цяпер страшэнна пакутуе, бо з ліпеня 2021 г. знахо-
дзіцца за кратамі.
Аб’яўляючы рашэнне пра прызнанне прэміі міру
Алесю Бяляцкаму прадстаўнік Нобелеўскага камітэту
заклікала ўлады ў Мінску яго вызваліць. Падкрэсліла,
што ў Беларусі цяпер тысячы палітычных вязняў, таму
гэтае жаданне пэўна не вельмі рэалістычнае.
Памятаю, як на пачатку дзевяностых гадоў у Мінску
сустракаў я Алеся Бяляцкага ў кампаніі маіх сяброў з
тадышняй газеты „Свабода”. Ён тады быў дырэктарам
Літаратурнага музея Максіма Багдановіча, у будынку
якога рэдакцыя мела свой юрыдычны адрас. Пасля
трыццаці гадоў сустрэліся мы ў Беластоку, калі наве-
даў ён рэдакцыю „Нівы”. Тады першы раз вылучаны
быў ён як кандыдат на Нобелеўскую прэмію міру. Па-
сля вылучаўся на гэтую ўзнагароду яшчэ чатыры разы.
Яе прызнанне было пэўнай нечаканасцю, паколькі ў
шорт-спіску кандыдатаў былі іншыя асобы. Найчасцей
гаварылася пра Святлану Ціханоўскую і Аляксея На-
вальнага.
Можна заўважыць, і я пра гэта ўжо пісаў, што працэс
змагання за дэмакратычную Беларусь нагадвае крыху
Польшчу васьмідзясятых гадоў. Так як тады над Віслай
прайшоў „карнавал свабоды” пры першай Салідарна-
сці, летам 2020 г. беларусы таксама паднялі галовы.
А цяпер у Беларусі маем штосьці накшталт ваеннага
становішча ў Польшчы. Над Віслу перамены прыйшлі
ў канцы васьмідзясятых, а адным са штуршкоў было
прызнанне Нобелеўскай прэміі міру лідару Салідарна-
сці Леху Валэнсу. Такое вылучэнне цяпер для беларуса
Алеся Бяляцкага гэта таксама яркі сігнал са свету для
ўсяго беларускага народу.
18 кастрычніка 2022 г.
Сёння на могілках у Баброўніках пахавалі матулю
Лены Глагоўскай – Сафію Казлоўскую з Ярылаўкі.
Соня, як яе называлі ў вёсцы, жыла доўга, памерла на
92-ім годзе жыцця. Я яе бачыў ўсяго пару разоў, калі па
рэдакцыйных справах заязджаў у Ярылаўку да Лены,
якая жывучы ў Гданьску надта часта бывае ў родным
доме. Запамяталася мне як ветлівая і сімпатычная ба-
буля.
Развітацца з матуляй Лены паехаў я з Веськам Хару-
жым і сяброўкай з „Нівы” Ганнай Кандрацюк-Свяруб-
скай. На пахаванне зышлося даволі шмат людзей – рад-
ня, суседзі і знаёмыя з Ярылаўкі, Коматаўцаў, Гарадка,
Беластока, Гданьска і нават з Беларусі. Ля труны ў хаце
было многа развітальных вянкоў, мы прынеслі каляровы
букет свежых свойскіх кветак. Гэта была мая думка, бо
пластмасавая гурба на магіле гэта пазней толькі прабле-
ма – экалагічная і фінансавая, паколькі нашым абезлюд-
нелым прыходам вываз смецця з могілак абыходзіцца
немалым коштам. Настаяцелі павінны, замест наракаць
на такія выдаткі, болей заклікаць людзей, каб абмяжоў-
валі колькасць надмагільнай пластмасы. Дарэчы такая
традыцыя ў нас даволі свежай даты, распаўсюдзілася
толькі ў канцы мінулага стагоддзя. Так як і запальван-
не знічаў. На шчасце бачу, што экалагічная сведамасць
ўзрастае ў народзе і ў гэтай дзялянцы. Штораз часцей
сем’і просяць, каб на пахаванне не прыносіць кветак,
асабліва штучных, а замест іх грошы перадаваць як
ахвяру на царкоўныя трэбы. Дарэчы ля труны Ленінай
мамы таксама стаяла скрыначка, у якую можна было
ўкідаць грошы.
Стаяў прыгожы восеньскі дзянёк. Над Ярылаўкай,
апранутай у каляровае пажаўцелае лісце, свяціла цёп-
ленькае сонейка. Памаліўшыся ў доме нябожчыцы
мастаўлянскі бацюшка правёў яе ў труне да вясковых
крыжоў. Так як ад вякоў праводзяць у нас памерлых
на другі свет. У Ярылаўцы гэтыя крыжы надта стара-
даўнія. Асабліва адзін, які нетыповы, бо ўсталяваны ў
камень, магчыма яшчэ з дахрысціянскіх часоў. Нагадвае
гэта і архаічная назва вёскі, якая пэўна ад язычніцкага
Ярылы – вясновага бога Сонца, урадлівасці і кахання.
Распаложана яна на высокім узгорку, дзе магло быць
капішча, на якім даўнія тут людзі славілі свайго ідала.
Каб гэта ўсё ўдакладніць неабходныя археалагічныя
раскопкі і іншыя спецыялістычныя навуковыя расследа-
ванні. Тым больш, што суседнія Коматаўцы гэта ніякія
не Chomontowce, але вёска заснаваная ў трынаццатым
стагоддзі ваякамі славутага яцвяжскага князя-кунігаса
Комата, пра якога ўспамінаюць нават сярэднявечныя
летапісы. А яшчэ калісь Лена мне казала, што ў часах
яе дзяцінства людзі з Ярылаўкі і наваколля, калі хадзі-
лі ў царкву ў Крушыняны на Юр’я, гаварылі што ідуць
„на Ярылу”. Сапраўды ў нашай традыцыі і абраднасці
веснавое Юр’еўскае свята, калі ўспамінаецца веліка-
мучаніка Георгія Пабеданосца (імя святога – грэцкае
і абазначае проста земляроба), мае шмат супольнага з
язычніцкім культам Ярылы. Надта відавочна, што хры-
Сулаўрэат Нобелеўскай прэміі міру 2022 г. Алесь Бя-
ляцкі. За кратамі з ліпеня 2021 г.
Фота
з
Інтэрнету
►
5. 5
XI.2022
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
сціянская вера ў такі спосаб яго пераняла як і іншыя
дахрысціянскія вераванні тыпу Каляды.
Пабываўшы цяпер у гэтым незвычайным месцы я
ўважліва прыглядаўся паводзінам аўтахтонаў, асабліва
пажылых, якія ў большасці згэтуль выбылі. У царкве
падчас адпявання звярнуў я ўвагу на бабульку, якую ба-
цюшка маліўшыся перад труной усё адсоўваў ад сябе.
На канец яна зняла са свечніка тоўстую грамнічную
свечку і пагасіўшы паклала ля нябожчыцы. Штосьці
пад носам мармытала, магчыма нейкі язычніцкі зага-
вор. З чымсьці такім падчас пахаванняў сустракаўся я
і ў сваім востраўскім старонні, калі напрыклад хтосьці
клаў у труну таксама некалькі грошыкаў...
Соня Казлоўская пражыла ў Ярылаўцы семдзесят
гадоў, сама яна была з Коматаўцаў. Гэтыя вёскі пасля
другой сусветная вайны апынуліся ў Савецкім Саюзе.
Вярнулі іх у Польшчу толькі ў 1948 г. Канчаткова мяжа
пралягла тут па рацэ Свіслачы. На другім баку, каля Це-
цяроўкі, засталіся аднак могілкі. Туды і цяпер ездзяць
– праз пагранпераход у Баброўніках – Лена з братам
наведваць магілы сваякоў. Частка іх радні да сёння там
жыве, хтосьці адтуль быў і на пахаванні.
Жыхары вёсак, якія ў Польшчы засталіся без могі-
лак, летам 1949 г. заснавалі новыя ў Баброўніках. Маці
Лены лягла ў магіле побач свайго мужа, які памёр сем
гадоў таму.
На гэтых могілках цяпер стаіць і царква. Была яна
асвечана дванаццаць гадоў таму. Тады якраз быў я ды-
рэктарам дома культуры ў Гарадку. Тадышні мастаўлян-
скі бацюшка, які быў ініцыятарам пабудовы гэтай цар-
квы як філіялу прыходскай, ангажаваў мяне з калекты-
вам „Хутар” для „мастацкай часткі” падчас пачастунку
пасля богаслужэнняў з нагоды ўсталявання на купалах
крыжоў і галоўнага – асвячэння храма.
Цяпер тут іншы бацюшка – айцец Славамір Якімюк.
У прыходзе толькі крыху больш за пяцьдзясят чалавек.
Тым часам старынная царква ў Мастаўлянах безупын-
на патрабуе рамонту. Прыходскай супольнасці гэта не
пад сілу. Значным успамажэннем ёсць датацыі звонку.
Аднак гэтага недастаткова. Айцец Якімюк у гэтым го-
дзе пачаў вось рамонт даху. Паводле яго слоў слабой
канструкцыі дадаткова пагражаюць верталёты, якія ў
памежнай зоне часта лётаюць нізка над царквой і рас-
хістваюць купал.
На рамонт даху бацюшка прыдбаў 95 тысяч зл. з Мар-
шалкоўскай управы і 25 тыс. зл. з бюджэту Гарадоцкай
гміны. Трэба яшчэ 75 тыс. зл. Некалькі месяцаў таму
бацюшка аб’явіў збор грошай у Інтэрнэце. Дагэтуль
прынесла гэта амаль 12 тыс. злотых.
Падчас пахавання, вядома, таксама былі збіраныя
грошы, між іншым з думкай пра цяперашні каштоў-
ны рамонт.
Лена цяпер будзе прыязджаць у Ярылаўку ў пустую
хату. З часам прывыкне. Я таксама гэта перажыў па-
хаваўшы бацькоў. Пасля смерці мамы, калі ўваходзіў у
дом, мне доўга здавалася, што ляжыць яна ў спальні-
-бакоўцы ў сваім ложку...
Яшчэ раз сяброўцы перадаю спачуванні з прычыны
смерці матулі, а Ёй няхай пухам будзе родная зямелька.
Юрка Хмялеўскі■
Царква на могілках у Баброўніках
Фота
Юркі
Хмялеўскага
6. 6 XI.2022
Czasopis
n
ЗАПІСЫ ЧАСУ (X.2022)
Наша хроніка
На Падляшшы
■3 października w Książnicy Pod-
laskiej w Białymstoku odbyła się
promocja świeżo wydanej przez
Wydawnictwo Literackie książki
„Lodołamaczka. Swiatłana Cicha-
nouska”. Wzięła w niej udział bo-
haterka publikacji, a także jej autor
Rusłan Szoszyn. Spotkanie prowa-
dził dziennikarz Radia Racja, literat
Michał Androsiuk. Czyt. str. 3
■8 października w Krynkach pod ha-
słem „Exodus” odbył się 22. Tria-
log Białoruski. W spotkaniu zorga-
nizowanym przez Fundację Villa
Sokrates wziął udział m.in. udział
redaktor naczelny „Gazety Wybor-
czej”Adam Michnik, z którym roz-
mawiał znany dziennikarz i publi-
cysta Jacek Żakowski. Panelista-
mi byli też prezes fundacji, arty-
sta Leon Tarasewicz, prawosławny
duchowny o. Konstanty Bondaru-
ki białoruski pisarz Michał Andro-
siuk, a także aktywistki niosące po-
moc uchodźcom na polsko-białoru-
skiej granicy. Tegorocznemu Tria-
logowi towarzyszyło otwarcie wy-
stawy w Galerii Krynki, w ramach
której Leon Tarasewicz zaprezen-
tował pracę przestrzenną pod ty-
tułem „Exodus” oraz swoje prace
z lat 1963-1999 w siedzibie miej-
scowego antykwariatu. Wydarze-
nie zakończył koncert Czesława
Mozila.
■9 października w centrum Białego-
stoku odbyła się akcja pod hasłem
„Razem przeciwko rosyjskiej agre-
sji”, zorganizowana przez diasporę
białoruską Białegostoku. Wydarze-
nie miało na celu wsparcie Ukrainy
w jej walce o niepodległość i nieza-
leżność, a także pokazanie, że więk-
szość Białorusinów nie popiera re-
żimu Łukaszenki, wspomagającego
Rosję w jej agresji.
■W dniach 5-15 października od-
był się w Białymstoku VI Festi-
wal „Kierunek Wschód”, prezen-
tujący teatry wschodnich sąsiadów
Polski oraz innych krajów dawne-
go ZSRR, współpracujących w ra-
mach Partnerstwa Wschodniego,
czyli programu Europejskiej Poli-
tyki Sąsiedztwa UE. Tym razem w
Białymstoku na scenie zaprezento-
wały się zespoły z Polski, Białoru-
si, Litwy, Ukrainy, Gruzji, Arme-
nii i Mołdawii. Organizatorem fe-
stiwalu jest Teatr Dramatyczny im.
A. Węgierki w Białymstoku, im-
preza finansowana jest z budżetu
państwa – ze środków Minister-
Прэзентацыя кнігі „Lodołomaczka. Swiatłana Cichanouska” ў Падляшскай
кніжніцы ў Беластоку. На здымку вядучы Міхал Андрасюк, аўтар Руслан
Шошын, Святлана Ціханоўская і як перакладчык Мікола Ваўранюк
Фота
Юркі
Хмялеўскага
У Беластоку перайменавалі частку вуліцы, дзе знаходзіцца кансулат Рэс-
публікі Беларусь, на вуліцу Вольнай Беларусі
►
7. 7
XI.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
stwa Kultury i Dziedzictwa Naro-
dowego oraz z budżetu wojewódz-
twa podlaskiego.
■18 października ruszyła w Białym-
stoku kampania bilbordowa „Pra-
wosławny, nie ruski”. Na 15 plaka-
tach znalazły się treści protestują-
ce przeciw utożsamianiu polskiego
prawosławia z Rosją („Ruskimi”).
Akcję prowadzi Fundacja Hagia
Marina, której prezesem jest uro-
dzony w Białymstoku Patryk Pana-
siuk, podkreślający swoje korzenie
prawosławne; od 2020 r. jest eks-
pertem ds. polityki międzynarodo-
wej w Biurze Ministra Obrony Na-
rodowej.
■20 października na mapie Białego-
stoku pojawiły się nowe nazwy: ul.
Wolnej Białorusi i Rondo Wolnej
Ukrainy. Tę pierwszą nazwę przyjął
dotychczasowy fragment ul. Elek-
trycznej – między Warszawską a
Jana Klemensa Branickiego. Nie-
przypadkowo, bo znajduje się tu
konsulat Republiki Białorusi, tu-
taj też na manifestacjach spotyka-
ją się Białorusini – przedstawiciele
mniejszości oraz białoruskiej dia-
spory w Białymstoku, którzy mu-
Młody człowiek o swojsko brzmiącym u nas nazwisku
w połowie października rozwiesił w Białymstoku dwa-
naście bilbordów z hasłem #PrawosławnyNieRuski. To
Patryk Panasiuk, mający rodzinne korzenie pod Gród-
kiem i Michałowem. Akcję firmuje kierowana przez nie-
go Fundacja Hagia Marina, powołana by „budować po-
zytywny wizerunek polskiego prawosławia”. Kampania
zrodziła się w obliczu trwającej wojny w Ukrainie, by za-
pobiec łączeniu prawosławnych w Polsce z putinowską
Rosją. Użyto jednak nie tego słownictwa co trzeba, przez
co bijące z plakatów hasło krzywdząco uderzyło w tożsa-
mość i historyczne korzenie prawosławnych na Podlasiu,
przede wszystkim nas, Białorusinów.
To nietrafiona, niemądra i nadgorliwa akcja. Potwierdza
to odzew na fejsbuku, gdzie setki osób nie tylko z nasze-
go środowiska wyraziły swe oburzenie i sprzeciw. Głosy
popierające Panusiuka, który jak mantra powtarzał tylko,
że słowo „ruski” ma w Polsce pejoratywny wydźwięk, na-
leżały do rzadkości.
Prawosławie na Podlasiu oparte jest na ruskiej trady-
cji, przyszło wszak z Rusi Kijowskiej jako wiara grecka,
czym inicjator kampanii mocno manipuluje. Od wieków
dominował na tych terenach język ruski, dla nas staro-
białoruski. My Białorusini, jak też prawosławni, którzy
teraz w spisie powszechnym podają już przeważnie, tak
jak Panasiuk, polską narodowość, jesteśmy potomkami
dawnych Rusinów i to z niezbyt odległych jeszcze histo-
rycznie czasów.
Dlatego słowo „ruski” w odniesieniu do prawosław-
nych w Polsce nie jest obce ani wrogie i krzywdzące, jak
twierdzą autorzy kampanii. Potwierdziły to także głosy w
dyskusji w Internecie. Wśród ogółu Polaków współoby-
watele #prawosławniruscy na szczęcie nie są utożsamia-
ni, czego obawia się Panasiuk, ze znienawidzoną z powo-
du napaści na Ukrainę Rosją. Bo jak trafnie to ujął Jurek
Sulżyk kilka miesięcy temu w swym felietonie w Czaso-
pisie – „Putin nie jest Ruśki”.
Kampania dotyka jednak przede wszystkim identyfika-
cji prawosławnych na Podlasiu, których większość czuje
sie już Polakami. Z pewnością wykażą to też niebawem
wyniki ubiegłorocznego spisu powszechnego. To skutek
gwałtownie zachodzących procesów asymilacji i poloni-
zacji, jak też nieświadomego utożsamiania narodowości
z obywatelstwem.
Ale transfer prawosławnych do polskości nie oznacza
jeszcze – co teraz demonstruje na siłę Panasiuk – zerwa-
nia z ruskimi korzeniami. Tego wyzbyć się nie da, zbyt
głęboko tkwi w duszy i genach. Z tego wynika nieusta-
jące zamiłowanie do swojskich rusko-białoruskich pio-
senek, folkloru, fascynacja wielokulturowoścą. Również
dlatego nie przyjęły się polskojęzyczne nabożeństwa w
cerkwiach. Nie ta duchowość.
Ta akcja niczego nie zmieni, narobiła tylko niepotrzeb-
nego zamieszania grając na niebezpiecznej nucie podzia-
łów religijno-narodowościowych w regionie. Bo nie sły-
chać, aby ktoś prawosławnych teraz zbytnio stygmatyzo-
wał, jakoś to się ułożyło. Ciekawe, czy Panasiuk jest za-
dowolony, że jego akcję popierają polscy narodowcy. Na
stronie „Narodowa Hajnówka” natychmiast to pochwalili
– nad wpisem zapraszającym na obchody urodzin Romu-
alda Rajsa ps. „Bury”, odpowiedzialnego z krwawą zbrod-
nię na prawosławnych, którzy gadali po rusku.
Jerzy Chmielewski
P.S. Panasiuk swą akcją zapewne nie chciał nikogo ura-
zić, intencje miał może i dobre. Jako polityk powinien te-
raz po prostu przeprosić.
Nadgorliwa akcja
►
►
8. 8 XI.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
sieli opuścić swój kraj ze względu
na represje.
■22 października w Gminnym Cen-
trum Kultury w Gródku otwarto
wystawę „Karo w Gródku”. Eks-
pozycja opowiada historię duże-
go zakładu odzieżowego, który w
okresie PRL-u dawał pracę kilkuset
mieszkańcom gminy Gródek i licz-
nym przyjezdnym. W galerii GCK
zgromadzono pamiątki zebrane od
dawnych pracowników „Karo” i
ich rodzin. Otwarcie wystawy po-
przedził film o historii gródeckie-
go zakładu.
■„Godzina stąd na wschód” to edu-
kacyjny projekt, w którym uczest-
niczą uczniowie podlaskich i ma-
zowieckich szkół. Polega on na
uczestnictwie w interaktywnej lek-
cji, podczas której poznają oni sytu-
ację młodych Białorusinów w Miń-
sku w 2020 r., jacy w związku z sy-
tuacją polityczną muszą podejmo-
wać trudne decyzje. Zajęcia reali-
zowane są przez pedagogów i edu-
katorów związanych z fundacją Su-
stainable Strategies Network, której
partnerem w tym projekcie jest bia-
łostocka fundacjaTUTAKA. Przed-
sięwzięcie finansowane jest przez
Islandię, Liechtenstein i Norwegię
z Funduszy EOG w ramach Progra-
mu Aktywni Obywatele – Fundusz
Regionalny.
■W całym regionie rozdystrybuowa-
no tabletki jodku potasu oraz tzw.
płyn Lugola, czyli środki lecznicze
wykorzystywane w przypadku ska-
żenia radioaktywnego. Władze zde-
cydowały się na ten krok w związku
z wojną w Ukrainie i niepewną sy-
tuacją w okolicy Zaporoskiej Elek-
trowni Jądrowej. Leki zabezpieczo-
no w obiektach publicznych, m.in.
szkołach, przychodniach, czy świe-
tlicach. Specjaliści przestrzegają
przed bezmyślnym przyjmowa-
niem leków bez konsultacji i pod-
kreślają, że obecne zagrożenie ska-
żeniem Podlasia jest znikome.
■Strażnicy leśni z obszaru Regional-
nej Dyrekcji Lasów Państwowych
w Białymstoku otrzymali ponad 50
karabinków Grot. Jest to nowocze-
sna broń automatyczna, którą posłu-
gują się żołnierze Wojska Polskie-
go, w tym Wojska Obrony Teryto-
rialnej. Pojawiły się komentarze, że
broń rozdano strażnikom leśnym w
związku ze stałym kryzysem migra-
cyjnym na polsko-białoruskiej gra-
nicy, której większość biegnie przez
tereny zalesione.
■W dniach 15-30 października pa-
rafia prawosławna w Dubinach k.
Hajnówki zorganizowała akcję po-
mocy ofiarom wojny i uchodźcom
przebywającym w Ławrze Pocza-
jowskiej w Ukrainie. Zbierano
środki czystości np. proszki, płyny
do prania, mydła, pastę do zębów,
pampersy, środki higieniczne dla
kobiet, papier toaletowy oraz pro-
dukty żywnościowe – makaron, ryż,
kaszę, olej, cukier, mąkę, konser-
Журналісцкія майстар-класы
па-беларуску для вучняў
25-29 верасня ў аграсядзібе Бора-Здруй у Новым Ляўкове прайшлі
34-ыя „Сустрэчы „Зоркі”. Гэта журналісцкія майстар-класы для вучняў
пачатковых школ на Беласточчыне, што вывучаюць беларускую мову.
Ладзіць іх з 1995 г. штотыднёвік „Ніва”, у якім з самога пачатку – з 1956
г. – ёсць дадатак „Зорка” для школьнікаў. Ужо дваццаць восем гадоў рэ-
дагуе яго Ганна Кандрацюк-Свярубская, якая прыдумала і арганізуе такія
сустрэчы (на здымку з удзельнікамі).
Сёлетнія майстар-класы адбыліся пасля двухгадовага перапынку з пры-
чыны пандэміі. Дзеткі з ахвотай вучыліся пісаць карэспандэнцкія допісы
і складалі сваю газетку. Апрача журналісцкіх заняткаў мелі шмат сустрэ-
чаў з цікавымі асобамі. Міра Лукша чытала ім свае вершы і расказвала
як узнікае яе паэзія. Адбылі таксама віртуальнае падарожжа ў Іспанію з
журналістам Польскага Радыё Беласток, Міхалам Сцепанюком. Фатограф
Юры Раецкі прэзентаваў здымкі людзей і краявідаў Падляшша. З дзеткамі
сустрэўся таксама вядомы беларускі пісьменнік Уладзімір Арлоў, які за-
чытаў фрагмент сваёй кнігі „Адкуль наш род”. Галоўны рэдактар „Нівы”
Яўген Вапа прывёз даўнія падшыўкі штотыднёвіка і паказаў вучням як
выглядала„Зорка” з дзяцінства іхніх бабуляў і дзядуляў.
Удзельнікі майстар-класаў адбылі таксама экскурсію ў Белавежскую
пушчу.
Радыё
Рацыя
►
9. 9
XI.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
►
wy rybne, słodycze, suszone owo-
ce, kaszki, zupy w proszku, mleko
niemowlętom. Do akcji przyłączyło
się kilkanaście parafii i organizacji
prawosławnych z Hajnówki, Biel-
ska, Białegostoku i Warszawy.
У Польшчы
■4 października w odbywającym się
w stolicyWarszawskim Forum Bez-
pieczeństwa wzięła udział liderka
białoruskich sił demokratycznych,
Światłana Cichanoŭskaja. Spotka-
ła się tu z wieloma zachodnimi dy-
plomatami, przyjęta została rów-
nież przez prezydenta Andrzeja
Dudę i premiera Mateusza Mora-
wieckiego.
■Ponad 800 osób, ochotników do
walki zbrojnej z reżimem Łuka-
szenki, wywodzących się z biało-
ruskiej emigracji, zrekrutowała w
ciągu zaledwie trzech dni organi-
zacja ByPol, ujawnił 4 październi-
ka w Warszawie jej szef Alaksandr
Azaraŭ. Zakładane w Polsce cho-
rągwie ochotnicze mają składać się
z Białorusinów, którzy chcą wró-
cić do swojej ojczyzny „w momen-
cie, kiedy będą tam potrzebni” do
udziału w „zaplanowanych przez
nas operacjach specjalnych” – po-
wiedział Azarau. Zgodnie z zamy-
słem białoruskiej opozycji w Pol-
sce, powstają stowarzyszenia, któ-
rych członkowie będą się legalnie
uczyć strzelectwa, sportów walki i
„innych specjalistycznych dyscy-
plin” przydatnych podczas przy-
szłych działań w Białorusi.
■10 października ministerstwo spraw
zagranicznych wydało oświadcze-
nie w sprawie wyjazdów Pola-
ków do Białorusi. „Ze względu na
wzrost napięcia, wydarzenia wojen-
ne w regionie, a także powtarzające
się przypadki aresztowań obywate-
li polskich MSZ odradza wszelkie
podróże do Republiki Białorusi”
– napisano w komunikacie. Ponad-
to rekomenduje się wyjazd z Bia-
łorusi wszystkim polskim obywa-
telom, którzy tam przebywają z ja-
kichkolwiek powodów.
■59 327 obywateli Białorusi przeby-
wa na stałe w Polsce (według sta-
nu na 30 września 2022 r.), wyni-
ka z raportu opublikowanego przez
emigracyjne Centrum Białoruskiej
Solidarności (CBS) na podstawie
danych uzyskanych od Urzędu do
Spraw Cudzoziemców. Większość
z nich uciekła przed represjami re-
żimu. Według statystyk, obywatele
Białorusi najchętniej osiedlają się
w Polsce w województwach ma-
22 кастрычніка ў Меляшках пад Гарадком ушанавалі паэта Яна Да-
рашкевіча (1890-1942), народжанага ў гэтай вёсцы. Дэманстраваныя
былі лозунгі з радкамі яго верша „Стогн”, якія актуальныя і сёння. Ян
Дарашкевіч „Каршун” друкаваўся на старонках „Нашай Нівы”, загінуў
на фронце падчас ІІ сусветнай вайны. Падчас акцыі, праведзянай па іні-
цыятыве Дарыюша Жукоўскага, ля хаты cястры паэта Любы свой верш
пра Меляшкі прачытала таксама Міра Лукша. Фота арганізатараў
23 кастрычніка ў Беластоку ў памешканні Беларускага грамадска-
культурнага таварыства прайшоў агляд „Пявучыя сем’і”. Удзел прыня-
ло каля двух дзесяткаў сямейных калектываў, у тым ліку сем’і з Беларусі
і Украіны, якія цяпер тут пражываюць. На здымку маці і дачка – Люба
Гаўрылюк і Ала Каменская
Радыё
Рацыя
10. 10 XI.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
zowieckim, pomorskim oraz pod-
laskim. Od 2019 r. Białorusini sta-
nowią drugą co do liczebności gru-
pę obcokrajowców przebywających
w Polsce, ustępując pod tym wzglę-
dem tylko obywatelom Ukrainy.
У Беларусі
■Białoruskie władze odbierają ka-
tolikom tzw. Czerwony Kościół
w Mińsku. Parafia św. Szymona i
Heleny jest jedną z największych i
najstarszych w stolicy. Znacjonali-
zowany przez bolszewików budy-
nek formalnie należy do państwa,
choć od ponad 30 lat był dzierża-
wiony parafii. Po protestach 2020
r. władze zażądały od wspólnoty
religijnej zapłacenia podatku od
gruntu, który przerósł możliwości
wiernych. Zakazano też korzysta-
nia z domu parafialnego, który peł-
nił funkcję tymczasowej świątyni i
był miejscem spotkań mińskich ka-
tolików. Oficjalnym pretekstem do
zamknięcia świątyni był niewielki
pożar, który w tajemniczy sposób
wybuchł 26 września w jej wnętrzu.
Władze uznały, że spowodował on
na tyle duże techniczne problemy,
że stanowi zagrożenie dla wiernych,
a kościół nie może nadal spełniać
swojej roli.
■Na początku październikaAleksan-
der Łukaszenka ogłosił w mediach
o możliwych atakach na Białoruś
przygotowywanych w Ukrainie.
Po raz kolejny już dyktator pogro-
ził potencjalnym napastnikom zde-
cydowaną odpowiedzią. Opozycyj-
ne białoruskie gazety zaczęły pisać
natomiast o możliwych operacjach
wojskowych przeciwko Ukrainie
planowanych z terytorium Biało-
rusi. Świadczyć o tym może prze-
rzucanie do Białorusi nowych ro-
syjskich jednostek.
■6 października sąd w Mińsku ogło-
sił wyroki w sprawie kierownictwa
niezależnej agencji informacyjnej
BiełaPAN. Czworo oskarżonych –
dyrektor BiełaPAN Dzmitryj Nawa-
żyłau i redaktorka naczelna agencji
Iryna Leŭszyna oraz Andrej Alak-
sandrau i Iryna Złobina – zostali
skazani na kary od 4 do 14 lat po-
bytu w koloniach karnych.
■Szef unijnego przedstawicielstwa
w Białorusi Dirk Schuebel poinfor-
mował o definitywnym zakończe-
niu pracy na tym stanowisku. Wła-
dze w Mińsku odmówiły mu prze-
dłużenia akredytacji dyplomatycz-
nej. Ambasador UE był zmuszony
opuścić Białoruś w czerwcu 2021
r. „na prośbę” białoruskich władz
w reakcji na unijne sankcje, wpro-
wadzone w związku ze sfałszowa-
niem wyborów prezydenckich i ła-
maniem praw człowieka przez re-
żim Łukaszenki. Obecnie placów-
ką unijną w Mińsku kieruje charge
d’affaires Evelina Schulz.
■Po przyznaniu Pokojowej Nagrody
Nobla Alesiowi Bialackamu głos
zabrało białoruskie MSZ. Usta-
mi swego rzecznika Anatola Hła-
za wyraziło brak zainteresowania
tym faktem, zarzucając Komite-
towi Noblowskiemu skrajne upo-
litycznienie tej najbardziej presti-
żowej nagrody świata. Reżimowe
władze po raz kolejny – po Noblu
dla ŚwiatłanyAleksijewicz – poka-
zały swoją pogardę dla najbardziej
docenianych na świecie Białorusi-
nów, którzy podkreślają swoją nie-
zależność.
■Od 10 października przewoźni-
cy drogowi zarejestrowani w Unii
Europejskiej będą mogli ubiegać się
o zezwolenia na międzynarodowy
transport drogowy towarów w Re-
publice Białorusi – poinformowa-
ło Ministerstwo Transportu Biało-
rusi. Przewoźnik musi wystąpić do
białoruskiego Inspektoratu Trans-
portu, autoryzować swoje osobi-
ste konto w automatycznym syste-
mie zezwoleń, wystawić w automa-
tycznym systemie fakturę na żąda-
ną liczbę zezwoleń i zapłacić za za-
mówienie przelewem na wskazane
konto. Koszt wydania takiego ze-
zwolenia przez inspektorat trans-
portu wynosi 15 jednostek pod-
21 кастрычніка ў Белай сінагозе ў Сейнах прайшла сустрэча з Марга-
рытай Дзмітрук (на здымку), вядомай мастачкай, якая родам з Бельска.
Прэзентавала яна там свае працы. Адбылася сустрэча з Вальдэмарам
Яндам, суааўтарам фільму „Сізіф” пра настаўніка мастачкі Дзмітрыя
Малатокава з Мінска. Фота арганізатараў
►
11. 11
XI.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
16 кастрычніка ў касцёле св. Язэпа ў Лодзі адбылася першая тут імша
па-беларуску. Правілі яе ксяндзы Дзмітры Прыступа і Вячаслаў Барок з
Беларусі, якія вымушаныя былі пакінуць радзіму з-за палітычнага пера-
следу. На прыканцы службы ўдзельнікі праспявалі гімн „Магутны Божа”.
Пасля набажэнства ў касцёле выступіў з беларускімі песнямі дуэт Znak
Stop (на здымку). Цяпер імшы па-беларуску ў касцёле ў Лодзі (па вул.
Аградоваай 22) святары будуць служыць – з думкай пра беларускую,
таксама ўкраінскую дыяспару – кожную нядзелю а 14-й гадзіне.
Радыё
Рацыя
stawowych (czyli łącznie 480 rubli
białoruskich – ok. 940 zł). Przypo-
mnijmy, iż od 16 kwietnia 2022 r.
obowiązywał zakaz przekraczania
granicy białoruskiej przez cięża-
rówki zarejestrowane w UE.
■14 października Białoruś wpro-
wadziła „reżim operacji antyter-
rorystycznej”, a powodem tego
mają być „informacje o planowa-
nych prowokacjach ze strony są-
siednich państw”. Decyzję do pu-
blicznej wiadomości podał mini-
ster spraw zagranicznych Uładzi-
mir Makiej. Ogłoszony stan daje
białoruskim siłom bezpieczeństwa
szerokie uprawnienia, w tym np.
prawo do zatrzymań w celu wery-
fikacji tożsamości, wydawanie za-
kazu przemieszczania się, podsłu-
chiwania i kontroli wszelkiej komu-
nikacji oraz nieograniczonego wstę-
pu agentów służb państwowych w
dowolne miejsce.
■Białoruski parlament uchwalił pra-
wo ograniczające swobodny wy-
jazd z kraju i uzależnił go od zgo-
dy KGB oraz wojskowych organów
państwa. I tak np. wszyscy poboro-
wi, a także obywatele do 27 roku
życia, którzy ze względów zdrowot-
nych nie odbyli służby wojskowej,
będą mogli wyjechać poza granice
kraju jedynie za zgodą wojskowej
komendy uzupełnień. KGB zaś bę-
dzie mogło ograniczyć wyjazd Bia-
łorusinom z kraju na pół roku, je-
śli będzie to „sprzeczne z interesa-
mi bezpieczeństwa narodowego Re-
publiki Białoruś”.
■W połowie października opubliko-
wano projekt amnestii dla więź-
niów, którą Aleksander Łukaszen-
ka zapowiedział już 17 września
– z okazji ogłoszonego Dnia Jed-
ności Narodowej. Nowe prawo
nie obejmie jednak więźniów ska-
zanych na podstawie „politycz-
nych” artykułów Kodeksu Karne-
go („rozpalanie nienawiści”, „ma-
sowe zamieszki”, „działania po-
ważnie naruszające porządek spo-
łeczny”, „udział w ugrupowaniu
ekstremistycznym”, „obraza gło-
wy państwa”), czyli praktycznie
wszystkich skazanych więźniów
politycznych w Białorusi.
■17 października sąd w Grodnie
skazał na 25 lat więzienia Mikała-
ja Aŭtuchowicza, przedsiębiorcę z
Wołkowyska, oskarżonego o terro-
ryzm i planowanie zamachu stanu.
Na ławie oskarżonych obok niego
zasiadło jeszcze 11 osób. Również
one zostały przez sąd potraktowa-
ne bardzo surowo. Dziewięć dostało
kary od 15 do 20 lat więzienia, dwie
– 2,5 roku. 25 lat kolonii karnej dla
Awtuchowicza to najsurowszy wy-
rok, jaki kiedykolwiek wydano w
Białorusi wobec więźnia politycz-
nego. Czyt. str. 12
■21 października Komitet Śled-
czy wszczął tzw. „postępowa-
nie szczególne” wobec opozycyj-
nych działaczy na emigracji. Ob-
jęci nim zostali m.in.: Swiatła-
na Cichanoŭskaja, Мaryja Maroz,
Paweł Łatuszka, Wolha Kawal-
kowa, Siarhiej Dyleŭski. Liderce
Cichanoŭskiej władze postawiły
zarzuty aż z dziesięciu artykułów,
w tym dotyczących obalenia ustro-
ju, przygotowywania i udziału w za-
Пробашч Чырвонага касьцёла ў
Мінску кс. Уладзіслаў Завальнюк
моліцца на прыступках апячата-
нага ўладамі каталіцкага храму
Тэлеграм-канал
►
12. 12 XI.2022
Czasopis
n
mieszkach, tworzenia i kierowania
organizacjami ekstremistycznymi.
Nowe prawo, wprowadzone w bia-
łoruskim kodeksie karnym w lipcu
tego roku, daje sądowi możliwość
przeprowadzenia procesu zaoczne-
go, bez udziału osób postawionych
w stan oskarżenia.
■24 października Aleksander Łuka-
szenka podpisał dekret o wystąpie-
niu Białorusi z Poszerzonej Czę-
ściowej Umowy w sprawie Sportu,
podpisanej w ramach Rady Europy
w 2007 r. Oficjalnie podaje się, że
powodem tej decyzji jest zawiesze-
nie udziału Białorusi we wszystkich
porozumieniach Rady Europy.
■Białoruski laptop „Horizont” trafi
do masowej produkcji i będzie do-
stępny zarówno w kraju, jak i na
rynkach państw dawnego ZSRR.
Zaprezentowany publicznie przez
Łukaszenkę komputer posiada tyl-
ko 10 proc. białoruskich komponen-
tów. Ma kosztować średnio około
1300 rubli (2,5 tys. zł).
У свеце
■Tegoroczna Pokojowa Nagroda
Nobla została podzielona pomię-
dzy białoruskiego dysydenta Ale-
sia Bialackaha, rosyjską organi-
zację praw człowieka Memoriał
i ukraińskie Centrum Wolności
Obywatelskich. Aleś Bialacki jest
twórcą jednej z najstarszych i naj-
bardziej znanych białoruskich nie-
zależnych organizacji obrony praw
obywatelskich – Centrum Obrony
Praw Człowieka Wiasna. Za swo-
ją działalność niejednokrotnie wię-
ziony był przez reżim Łukaszenki.
Od 14 lipca 2021 r. do chwili obec-
nej przebywa bez wyroku w biało-
ruskim areszcie.
■Tylko 10 przywódców państw z
całego świata złożyło w tym roku
urodzinowe życzenia Władimiro-
wi Putinowi. Wśród nich znalazł
się oczywiście białoruski dyktator
Aleksander Łukaszenka, który ju-
bilatowi podarował… talon na trak-
tor marki Biełarus.
■12 października Zgromadzenie
Ogólne ONZ przegłosowało rezo-
lucję potępiającą rosyjską próbę
aneksji terytorium Ukrainy. Za re-
zolucją opowiedziały się 143 kraje,
zaś przeciwko było tylko 5 (w tym
sama Rosja, Syria, Korea Północ-
na, Białoruś i Nikaragua). 35 kra-
jów wstrzymało się od głosu, w tym
Indie i Chiny.
■12 października, podczas jednego ze
spotkań ministrów obrony państw
NATO, sekretarz generalny Soju-
szu Jens Stoltenberg, po raz kolej-
ny zaapelował do Aleksandra Łu-
kaszenki o zaprzestanie udzielania
przez Białoruś pomocy Rosji w jej
agresji na Ukrainę. – Powinien on
powstrzymać współudział Białorusi
w tym nielegalnym konflikcie – po-
wiedział.
■14 października liderka białoruskich
sił demokratycznych i przewodni-
cząca Połączonego Gabinetu Przej-
ściowego Swiatłana Cichanoŭskaja
otworzyła w Brukseli Misję Demo-
kratycznej Białorusi. Stosowne do-
kumenty umożliwiające jej powsta-
nie zostały podpisane z rządem bel-
gijskiego hrabstwa Flandria. Misja
Demokratycznej Białorusi będzie
pełnić rolę ambasady opozycji
przy władzach Belgii, Unii Euro-
Цяжкія прысуды ў„справе Аўтуховіча”
17 кастрычніка Абласны суд у Гродне агучыў прысуды ў справе Міка-
лая Аўтуховіча (на здымку) і адзінаццаці іншых асоб, абвінавачаных ў
тэрарызме. Былі яны арыштаваныя ў канцы 2020 г. за тое, што на Гара-
дзеншчыне нібыта падпальвалі аўтамашыны і дамы супрацоўнікаў мі-
ліцыі. Пракуратура абвінаваціла Аўтуховіча, што рыхтаваў ён тэракты
і збіраў інфармацыі пра сілавікоў па ўказаннях украінскіх спецслужбаў.
Нібыта кіраваў групай з мэтай захапіць расійскіх вайскоўцаў на тэры-
торыі Беларусі.
Мікалай Аўтуховіч гэта 59-гадовы ветэран вайны ў Афганістане, прад-
прымальнік і гродзенскі актывіст. За сваю антырэжымную дзейнасць
быў двойчы зняволены, у 2006 і 2010 годзе. На волю выйшаў у 2014 г.
Змагаўся за правы прадпрымальнікаў.
Аўтуховіч да тэрактаў не прызнаўся, сказаў што планаваў вывесці лю-
дзей на самую масавую акцыю пратэсту, з якой не сыдуць да перамогі.
Пра суджаных разам з ім адзінаццаць асоб сказаў, што „яны вінаватыя
толькі ў тым, што былі яго знаёмымі”.
Аўтуховіча прысудзілі на 25 гадоў калоніі ва ўмовах строгага рэжы-
му. Іншыя, што нібыта былі з ім у змове, атрымалі прысуды ад 16-ці да
20-ці гадоў зняволення, толькі двух засудзілі на меншыя тэрміны – 6 і
2,5 гадоў.
►
13. 13
XI.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
pejskiej i NATO. Ma też być prze-
strzenią dla organizacji białoruskiej
diaspory.
■19 października Parlament Europej-
ski przyznał Nagrodę im. Sacharo-
wa narodowi ukraińskiemu i pre-
zydentowi Wołodymyrowi Zełeń-
skiemu. Jest to najważniejsze eu-
ropejskie wyróżnienie w dziedzinie
ochrony praw człowieka, przyzna-
wane przez Parlament Europejski
od 1988 r. Wręczenie Nagrody im.
Sacharowa odbędzie się 14 grudnia
w Strasburgu.
■21 października Centrum Komu-
nikacji Strategicznej Sił Zbrojnych
Ukrainy opublikowało odezwę do
mieszkańców Białorusi, w którym
odniosło się do rosnącego zagroże-
nia z jej strony. Ukraińcy zapewni-
li Białorusinów (nazywanych brać-
mi) o swojej przyjaźni, potępiając
zarazem trzymającego ich w nie-
woli Łukaszenkę. – Wasze władze
zamierzają przyłączyć się do zbroj-
nej agresji Rosji na Ukrainę. Zamie-
rzają wciągnąć naród białoruski w
brudną wojnę, splamić go krwią i
śmiercią – napisano w oświadcze-
niu. Wobec włączenia się Białoru-
si do wojny nie należy spodziewać
się litości – nie będzie „braterskie-
go miłosierdzia” – ostrzegli na ko-
niec Ukraińcy.
■W ostatnim tygodniu października
na Litwie, blisko granicy z Biało-
rusią, odbyły się manewry NATO
pod kryptonimem Iron Wolf 2022-
II. Ćwiczenia obejmowały m.in.
wykorzystanie jednostek zmecha-
nizowanych w lasach, a wzięło w
nich udział 10 państw. Równolegle
z ćwiczeniami na Litwie, w Polsce
pod Rzeszowem odbywały się ma-
newry o kryptonimie Puma. ■
18 кастрычніка ў Палацы мастацтва ў Мінску ад-
крылася выстаўка „Чалавечы фактар” пралукашэн-
коўскай мастачкі Святланы Жыгімонт. У „Трыпціху”
прысвечаным падзеям 2020 года на галоўным плане
– Аляксандр Лукашэнка. Вось як патлумачыла на вер-
нісажы аўтарка:
„Аляксандр Рыгоравіч намаляваны максімальна да-
кладна і вядома кіраўнік дзяржавы не ўзвышаецца на
пастаменце, а прысеў на зямлю каля векавога дуба,
што ўвасабляе моц чалавека і яго адданасць роднай
зямлі. Аднак раскол у зямлі побач з ім нагадвае аб
спробе дзяржперавароту, аб падзеле грамадства. У
руцэ галоўны герой трымае далікатны васілёк, адзін
з сімвалаў нашай краіны – гэта вернасць традыцыям,
захаванне вопыту продкаў, павага да народа. Побач,
як апошні аргумент, ляжыць аўтамат. Далейшы фон
– метафара, якая адлюстроўвае нашу гісторыю, як
мы жылі і жывём. Тут і горад, і вёска, і трактары,
і каровы, якія пасуцца, і царква... Вяскоўцы працу-
юць, дзеці гуляюць, і ўсім ім свеціць сонца. Зямлі на
гэтай карціне больш чым неба, паколькі Аляксандр
Рыгоравіч менавіта да зямлі імкнецца, ён не лунае
ў аблоках”.
Сацрэалізм як пры Сталіне
МЕРКАВАННІ, OPINIE
Мне здаецца, што гэта нейкая палітычная акцыя, якая
выкарыстоўвае вайну ва Украіне, каб асіміляваць як мага больш
жыхароў Падляшша, якія, магчыма, у сваёй ідэнтыфікацыі
няўпэўненыя і завіслі паміж рускасцю, беларускасцю, польскасцю.
Паўліна Сегень, пісьменніца і публіцыстка з Падляшша, пра акцыю
#PrawosławnyNieRuski ў Радыё Рацыя, 19 кастрычніка 2022 г.
Porty i dworce kolejowe, szkoły i szpitale, budynki mieszkalne i
stacje obsługi samochodów, fabryki i piekarnie, elewatory pszenicy i
elektrownie... Rosja niszczy to wszystko. Ponad jedna trzecia samego
sektora energetycznego została zniszczona przez rakiety i irańskie drony...
A to jest w przededniu zimy.
Prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski 24 października br. podczas międzynarodowej
konferencji na temat odbudowy i modernizacji Ukrainy w Berlinie
14. 14 XI.2022
Czasopis
n
Успаміны
Niezvyčajny
ŭspamin muzykanta
U kancy kastryčnika na Biełastoččynie
prajszoŭ fiestyval„Bardaŭskaja vosień”(šy-
rej budzie pra heta ŭ nastupnym numary).
Adzin z kancertaŭ adbyŭsia ŭ domu kultury
ŭHaradku,dzievystupiŭmižinšymviadomy
tutejšy lehiendarny muzykant Jan Karpovič.
Vośjahoniezvyčajnyŭspaminzsiamidziesia-
tych hadoŭ minułaha stahoddzia.
Viasielle Hienika
Asabovy samachod marki Sirena, jak tady nazyvali „ka-
raleva šos”, chutka imčaŭsia ŭ napramku Niazbudki i da-
lej na Juškaŭ Hrud i Naraŭku.
Spadar Zyhmunt, aficer-pahraničnik, spraŭna abminaŭ
jamy dy kałdobiny, uvažliva jechaŭ, kab biez prablemaŭ
davieźci muzyčny kalektyŭ „Haradčanie” i hukavuju apara-
turu ŭ Huščevinu. Heta była rodnaja vioska našaha hieroja
i siabra Hienika, raspałožanaja na ŭskrainie Biełaviežskaj
puščy. Jechali my z zadačaj syhrać na kavalerskim viečary
i viasielli našaha znakamitaha kalehi. Z našaha boku heta
byŭ muzyčny padarunak. Hienik u hety čas u našym Ha-
radku byŭ vialikaj „šyškaj”, jak kazali tutejšyja, „pryvie-
zieny ŭ tečcy”. Zakvataravaŭsia jon u bloku šviejnaj fabry-
ki „Karo”, u jakoj u tym časie pracavała amal 500 žančyn
z usiaje Biełastoččyny i Polščy.
Mnohija našy chłopcy, pažanilisia časta z pryčyny ciažar-
naści dziaŭčat, jakija pryjechali ŭ Haradok za pracaj.
Haradok razrastaŭsia, budavalisia ŭ tym časie dva rajo-
ny – „Manhatan” na zachad i „Piaski” na ŭschod. Pieršyja
jaho kroki, jak sam maŭlaŭ, byli ŭ Haradocki Dom Kultu-
ry, dzie była biblijateka, kaviarnia i zbor moładzi. Adby-
valisia tancavalnyja zabavy, pačynalisia dyskateki, praca-
vali amatarskija kalektyvy – u hetym „viry” moładź chut-
ka viazałasia ŭ pary.
Ihrajučy na viasielli ŭ Lovika, na jakim byŭ naš Hienik,
u razhary viesiałości pry bahatym zastolli jamu „wpadła w
oko” čarniavaja pryhažunia, maja dobraja siabroŭka, z ja-
koj ja jaho paznajomiŭ u čas zabavy.
Jany chutka pasiabravali, sustrakalisia, i peŭna ŭ siabie
zakachalisia, bo nieŭzabavie zaručylisia i zaprasili nas ih-
rać na viasiełli. U našym narodzie muzykantaŭ šanavali,
jak kaža siabra prafiesar Lonik Tarasevič, jaki ŭ tym časie
ihraŭ sa mnoj na bubnach. Muzykant byŭ nośbitam trady-
cyi i muzyčnaha bahaćcia narodu i asiaroddzia. Kavalerski
viečar, razvitannie z volnym stanam i ŭvachod u darosłaje
žyccio – heta nahoda kab sustrecca i vypić z kalehami, z
jakimi prachodzili školnyja i kavalerskija hady.
My, kalektyŭ „Haradčanie” ŭ składzie: Jurka harmanist,
Janka hitaryst, Kola arhanist i Lonik bubnač, paśla baha-
taj viačery, ustalavaŭšysia na placoŭcy ŭkviečanaj biaroz-
kami i stužkami, „urezali” viasiołyja, biełaruskija, polski-
ja, ukrainskija i ruskija pieśni i tancy.
Hulała ŭsia vioska i navakolle, baćka Hienika ŭ čas za-
bavy prynosiŭ nam pajeści i vypić. Pierapynku na viačeru
muzykantam nie było.
Usie zachaplalisia našymi muzykaj i pieśniami, zabavu
ciažka było zakončyć, usie prasili i kryčali «jašče! jašče!
jašče adnu!..». Paśla zabavy prykleiłasia da nas niekalki
viaskovych dziaŭčat, z jakimi my krychu paciskalisia na
łaŭcy, pažartavali dy pašli spać u humno.
Ranicaj zniačeŭku pačuŭ ja znajomy hołas: «Chłopcy,
ustavajcia! – treba papravicca, tak, tak, ad čaho zachvareŭ,
tym i lačysia!». Heta haspadar nios butelku harełki, a Hie-
nikava mama zakusku, naliŭšy nam pa dobraj čarcy, pa-
žadali nam dobraha zdaroŭja i kab dobra my zajhrali na
viasielli.
Užo pad abied my spakojna čakali, kali buduć schodzic-
ca rodnyja i hości z boku maładoha, kab ich pryvitać via-
sielnym maršam.
Na panadvorku moładź upryhožvała furmanki biarozka-
mi i kvietkami, a koniej stužkami i zvanočkami. Samy pie-
ršy zjaviŭsia svat maršałak viasiella, dziadźka maładoha,
jakoha haspadynia abviazała ručnikom, a haspadar uručyŭ
kačałku – „sinonim ułady”.
Pry hetym my ŭračysta zajhrali pieśniu „Pryjšoŭ na via-
sielle naš svatok”. Pasla abiedu pačali schodzicca hości z
miascovych Hrušak, Naraŭki i Biełastoka.
Abnimalisia, vitalisia, maršałak zaprašaŭ da stała na ka-
rotki pačastunak. Maładoha dahladała staršaja družba, kab
jak najlepš vyhladaŭ. Tak i było – Hienik rosły, strojny, moh
padabacca i pryvabić nie adnu dziaŭčynu. Kali ŭsie zjeli i
vypili, maršałak zakamandavaŭ siadać na furmanki i jechać
pa maładuju. Dla muzykantaŭ pavozka była asobnaja, zaraz
za maładym i staršaj družbaj. Jak naličyŭ, było dvanaccać
furaŭ. «Pa kaniam!» – kryknuŭ svat i śvisnuŭ puhaj pa pary
hniedych, jakija rvanuli i panieślisia, a za imi ŭsie.
Z maršam i viasiołaj muzykaj, sa śmiechami i žartami,
15. 15
XI.2022
Czasopis
n
cieraz lasy i bałoty, dajechali da maładoj. Pryvitali radniu
maładoj i adpravili maładych da šlubu ŭ traśscianickuju
carkvu (tak uprasili baćki maładoj).
– Muzykanty dobra zajhrali, vialiki dziakuj! – kryknuŭ
svat sa starany maładoj. – Muzykanciki, siadajcie za stoł,
treba vypić za maładych, chaj im dobra viadziecca!
Svat naliŭ pa kilišku – zapachła cukroŭkaj, a naš naj-
małodšy muzykant krucić nosam: «Ciociu, moža, majacie
manapaloŭku?» – «Ade jaje ŭziać?» – adburknuła, a potym
łaskava kaža: «Chłopci, berete, berete, vona z medom». I
praŭda, da kanca viasiella było ŭsio z medom i medom. U
hałavie jak by narmalna, a nie ŭstaiš – nohi jak z vaty.
Pierad samaj vioskaj, pryvitaŭšy maładych sa šlubu,
pačaŭsia razhar viasiella. Małady daryŭ baćkoŭ maładoj,
a maładaja baćkoŭ i radniu maładoha. Tostami z pažadan-
ni mnohich let i sto hadoŭ nie było kanca. Muzyka zliva-
łasia z homanam haściej, jakija pry stałach vypivali, zna-
jomilisia, hutaryli, chvalilisia kolki ŭ pasah dali, dzie chto
pracuje i kolki zarablaje.
Kali ŭžo ŭsie dobra vypili i pajeli, pačałosia darennie
maładych. Naš svat tut pakazaŭ svaje fokusy. Na kožnu-
ju paru sumieŭ prydumać vieršyk ci prykazku, što razvie-
sialała zastolle.
«Daru duhoju, kab nie biehaŭ za druhoju» – łupcavaŭ ka-
čałkaj pa belkach, až parachno sypałasia, zaklikajučy: „Da-
rujcie! Nie škadujcie! Na maładoje, na kałysku, na pialu-
ški i radziužki!”
Na dobry viečar zajhrali my paśla dareńnia. Heta, mo-
žna skazać, byŭ naš ekzamien z repiertuaru. Byvała, zaka-
zvali pieśni, jakich my jašče nie čuli, kryčali „hraj abo hro-
šy addavaj”. Ale najčaściej zakazvali takija, jakija my do-
bra vykonvali z miascovaha falkloru, polskija, biełaruski-
ja i pieśni pryviezienyja z biežanstva.
Viasielnaja zabava adbyvałasia ŭ viaskovaj śviatlicy. Pa-
čali my ad valčyka dla maładych „Na chvalach Dunaja”.
Paśla ihrali my ŭsio, polki, tanha, kazačka, džajf. Vielmi
papularnyja byli ŭ toj čas Laskoŭski, Pałomski, Čyrvo-
nyja Hitary, Puhačova i hetak dalej. Na zabavie ludziej
było šmat, aprača viasielnych haściej zbiehłasia ŭsia vio-
ska – zabavy viasielnyja byli biez biletaŭ. Pry ścienach na
łaŭkach siadzieli starejšyja žančyny, kab nalubavacca jak
hulaje moładź, i kab acanić maładych jak razam vyhlada-
juć i ci maładoj zaranioŭ nie vyras žyvot. Zajhraŭšy na „do-
bry dzień”, u paniadziełak, paśla abiedu, małady z mała-
doj i haśsciami jechali haściavać i viesialicca da małado-
ha. Svaty i starejšaja družba viezli prydanaje, pasah, i ŭsio,
što zdaryli hości.
Pierad samaj vioskaj maładoha adnaviaskoŭcy zrabi-
li „bramu”. Maładyja, pryniaŭšy pažadanni mnohich let,
dali haściniec – viadoma, była heta harełka i kaŭbasa. U
maładoha viasielle było ŭžo ŭ vialikim zapoi, mnohich try-
mała jašče ŭčarašniaje. Zabava była znoŭ na placoŭcy, pa-
śla jakoj usie, pamučanyja, palahali spać u humnie.
Nam ciažka było zasnuć. Čuvać było niejkija stohny,
cmokanni i rohat. Ranicaj usich mocna rezała pa cukroŭcy
z medom. Lečylisia tym samym što pili, a chto padpiŭkam.
Kali mužčyny vyjšli na panadvorak, kab zakuryć, naš Jur-
ka-muzykant niastomna ihraŭ svaje lubimyja kavałki, łan-
cuh rvaŭ zły vielizarny sabaka. Chtości z ich skazaŭ: «Chto
da jaho padydzie, staŭlu litar harełki! Davajcie zasporym!».
Naš Jurka tolki hetaha čakaŭ. Pieraklučyŭšy rehistr harmo-
nii na najvyšejšyja tony, ihrajučy sa śvistam i piskam, pa-
mału išoŭ u napramku złosnaha sabaki, jaki śpiarša pačaŭ
skavytać i skuholić, až urešcie ŭbiŭsia ŭ budku, z jakoj nie-
mahčyma było jaho dastać. Jurka, padyšoŭšy, nakryŭ jaho
budkaj i tak zarabiŭ litroŭku.
Ranicaj u aŭtorak užo aŭtobusam viartalisia my ŭ Hara-
dok. Kupiŭšy bilety, usielisia na zadnich siadzienniach. Naš
Jurka z harmonikam nie razłučaŭsia, jamu ŭžo skura zlezła
z levaj ruki ad paska. Usieŭšysia spieradu, ihraŭ svaje naj-
lepšyja piesni. Navat kiroŭca jaho pachvaliŭ: „Panie, jak
pan gra, to maszyna lepiej ciągnie!”. Zachodzili ŭ aŭtobus
ludzi, a Jurka ihrać nie pierastavaŭ. Nie dajazdžajučy da
Michałova: „Stop, bilety do kontroli”. Kantralor pa čarzie
praviaraje bilety, a tut raptam: „Szanowna pani, a czemu
nie ma biletu?!” – „Oj, panoczku, – pakazała na Jurku, – jak
jon zajhraŭ, to ja zabyłasia pra ŭvieś śviet, a vy mianie pra
bilet pytajacie?!» Aŭtobus skručvaŭsia ad śmiechu „I kto
tu winien – muzykant”. Našto ihraŭ i žančynu začaravaŭ,
što pra ŭsio zabyłasia.
Praz tydzień ihrali my na padviasiołku i viarnulisia z in-
strumientami.
Potym jašče my niekalki raz ihrali ŭ siamji Hienika z via-
likim pośpiecham.
Jan Karpovič ■
Jan Karpovič. Zaŭsiody z gitaraj
Fota
Miry
Łukšy
16. 16 XI.2022
Czasopis
n
АРХЕАЛАГІЧНЫЯ ЗНАХОДКІ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Паміж Усходам і Захадам
Нешматлікія з цяперашніх ад-
крыццяў можна назваць пералом-
нымі, змяніўшымі ўяўленне пра
перадгісторыю – як рэгіёну, так і
ўсяго памежжа Усходняй і Заходняй
Еўропы. Безумоўна, да іх адносяц-
ца выяўленыя ў Супраслі рэшткі
ўнікальных рытуальных прадметаў
заходнееўрапейскіх супольнасцей
Звонавых келіхаў, якія атаясамлі-
ваюцца з працэсам фарміравання
раннееўрапейскіх «эліт».
Чаму «Звонавыя келіхі»? Мы
не ведаем мовы, якой карысталіся
людзі таго часу. Мы таксама не ве-
даем іх этнасу. Назва, дадзеная ім,
Звонавых келіхаў, адносіцца да ха-
рактэрных, багата арнаментаваных
сасудаў, якія нагадвалі звон, пера-
вернуты ўверх дном.
У ваколіцах Супраслі працавалі
археолагі з Інстытута археалогіі
Варшаўскага ўніверсітэта і Пад-
ляшскага музея ў Беластоку. Тут,
на вяршыні невялікага «востра-
ва», які ўзвышаецца пасярод далі-
ны ракі Супраслі, былі закладзены
новыя даследчыя раскопкі, якія далі
новыя захапляльныя адкрыцці. Ка-
меннае лязо кінжала, знойдзенае
падчас даследаванняў гарадзішча,
стала прадвеснікам далейшых па-
дзей – адкрыцця яшчэ двух радо-
вішчаў, звязаных з абшчынамі Зва-
ночных келіхаў. Пры іх разглядзе
было знойдзена некалькі фрагмен-
таў багата арнаментаванага посуду.
Самыя буйныя з iх уяўлялi сабой
своеасаблівую «падкладку», на
якую клалi больш дробныя прадме-
ты: крэмніевыя наканечнiкi стрэл,
фрагмент бурштынавага ўпрыга-
жэння, тачыльную плітку i пера-
паленыя косцi (чалавечыя?).
Малая плітка – вялікая сенсацыя!
Самым вялікім сюрпрызам стала
невялікая арнаментаваная камен-
ная плітка з прасвідраванай адту-
лінай. Выгравіраваны на ім матыў
паўтараў дэкор, бачны на паверхні
посуду, – расказвае Адам Ваўрусе-
віч з Падляшскага музея. – Прадме-
ты гэтага тыпу да гэтага часу былі
вядомыя амаль выключна з раёнаў
Пірэнейскага паўвострава, дзе яны
трактаваліся як прадметы сімваліч-
ныя, а прадстаўленыя на іх матывы
маглі мець значэнне спецыфічных
знакаў сямейнай (кланавай?) пры-
належнасці. Гэта першае адкрыццё
такога тыпу ў нашай частцы Еўро-
пы. Такім чынам, ці выяўленыя
цяпер аб’екты з’яўляюцца следам
далёкага перасялення нейкай, вера-
годна, невялікай групы людзей, якія
каля 4500 гадоў таму выправіліся з
абшараў паўднёва-заходняй Еўро-
пы да ракі Супрасль? Гэта здаецца
вельмі верагодным. Гэта таксама
пацвярджаюць характэрныя фор-
мы і ўпрыгожванні посуду, зной-
дзеныя таксама падчас папярэдніх
археалагічных даследаванняў, якія
пераводзіліся на гэтым месцы.
Якія гіпотэзы? Аналіз і затым ін-
тэрпрэтацыя такога тыпу адкрыц-
цяў выклікае шмат праблем, таму
што сучасным людзям надзвычай
цяжка зразумець крытэрыі, якімі
кіраваліся дагістарычныя суполь-
насці. Бо ў той час не было пісь-
мовых крыніц, якія б дазвалялі
рэканструяваць сістэму вераван-
няў нашых далёкіх продкаў. Па-
знаць іх можна толькі на аснове
«жменькі» археалагічных крыніц
– аб'ектаў, трапіўшых у зямлю не-
калькі тысяч гадоў таму. Можна
меркаваць, што супрасльскія ад-
клады былі своеасаблівай ахвярай,
падарункам мясцовым «багам», які
прыносіўся ў абмен на права заняць
новае месца, сімвалічна завалодаць
мясцовасцю або шляхам. Варта па-
мятаць, што сухапутных дарог на
тагачаснай прасторы не было. Сваю
ролю адыгралі рэкі. Тут Супрасль
мела асаблівае значэнне, бо злучала
два розныя светы – басейн Віслы на
захадзе і Нёмана на ўсходзе.
Сярэднявечная
сенсацыя на
Падляшшы!
Зброя праляжала ў зямлі больш
за 1000 гадоў і знаходзіцца ў выда-
тным стане. Меч не пашкоджаны.
Пра незвычайную знаходку па-
ведаміў Музей Войска ў Беласто-
ку. Раннесярэднявечны меч быў
дастаўлены на аб'ект 29 жніўня
пасля даследаванняў, праведзеных
Пераломная археалагічная
знаходка ў Супраслі
Рэшткі Звонкавага келіха 4,5-ты-
сячaгадовай даўнасці, знойдзены
ў ваколіцах Супраслі
17. 17
XI.2022
Czasopis
n
Ваяводскай службай аховы помні-
каў у Беластоку.
Супрацоўнік Музея войска ў Бе-
ластоку падчас адпачынку, ныра-
ючы, знайшоў унікальны помнік
вялікай гістарычнай каштоўнасці
– раннесярэднявечны меч у тыпе
зброі вікінгаў, верагодна, з Х ста-
годдзя. Такі меч X стагоддзя – дру-
гі скарб такога тыпу, якая трапіў у
Музей Войска ў Беластоку. Папя-
рэдні быў знойдзены і перададзены
аб'екту больш за 40 гадоў таму.
Музей не хоча раскрываць да-
кладнае месцазнаходжанне месца
(у Падляшскім ваяводстве), дзе
быў знойдзены меч; там плануюц-
ца больш паглыбленыя археалагіч-
ныя работы.
– Гэта бясцэнная рэч з пункту гле-
джання нашага рэгіёна, таму што
яна шмат расказвае пра тое, як, на-
прыклад, пралягалі гандлёвыя шля-
хі тысячу гадоў таму ці якія народы
тут маглі пражываць, таму што меч,
знойдзены зараз, даволі спецыфіч-
ны. , – заявіў дырэктар Музея Вой-
ска Роберт Садоўскі.
Спецыялісты падкрэслівалі, што
гэта, верагодна, меч з Кіеўскай Русі
X стагоддзя. Яго знешні выгляд на-
гадвае мячы скандынаўскага тыпу,
якімі карысталіся ў той час вікінгі.
Супрацоўнікі музея заўважылі «ба-
гатую ўмеласць вытворцы і вельмі
якаснае жалеза», якое магло пахо-
дзіць з Хазарыі ці Блізкага Усходу.
Цяпер знаходка змешчана ў ды-
стыляваную ваду, каб не падвяр-
галася ўздзеянню паветра. Зна-
ходнік Шчэпан Скібіцкі цешыўся:
– Наткнуўся я на гэты артэфакт і
адразу зразумеў, што гэта такое,
таму што адразу было відаць, што
гэта меч 9-10 стагоддзяў. Ён знахо-
дзіўся ў такім месцы, што яго трэ-
ба было раскапаць, бо яго далейшае
знаходжанне ў гэтым месцы было
пад пагрозай знішчэння. Выцягнуў
я меч з вады і адразу зразумеў, што
знайшоў нешта каштоўнае, бо кож-
ны дзень сустракаю такія помнікі.
Форма, якую я ўбачыў, была беспа-
мылковай. Наверша, цаўё і галоўка
паказалі, што яго можна ацаніць з
9-10 стагоддзі. Дакладная тыпало-
гія мяча будзе выяўлена пасля таго,
як ён будзе ачышчаны ад карозіі і
мінералаў. Я як першаадкрываль-
нік у адпаведнасці з заканадаўствам
неадкладна мусіў паведаміў у кам-
петэнтныя службы. Супрацоўнікі
неадкладна агледзелі прадмет і пе-
радалі ў музей. Пра знаходку неад-
кладнапаведамілімыПадляшскаму
ваяводскаму кансерватару помнікаў
і гарадскому кансерватару помні-
каў, і звярнуліся па археалагічную
кансультацыю да археолагаў з Пад-
ляшскага музея ў Беластоку.
Аляксандр Пясецкі з аддзела ар-
хеалогіі Падляшскага музея ў Бела-
стоку, які з'яўляецца спецыялістам
у гэтай галіне, кажа, што ўсё паказ-
вае на тое, што гэта меч «вікінгска-
га тыпу», верагодна, датаваны X
стагоддзем, хутчэй за ўсё, зроб-
лены з вельмі якаснай сталі аль-
бо ў надрэйнскай ваколіцы, альбо
ў кіеўскай. На яго думку, існуюць
тры працоўныя тэорыі пра тое, як
такі меч мог трапіць на тэрыторыю
цяперашняга Падляшскага ваявод-
ства. Першая абвяшчае, што ён тра-
піў у ваду з размытай магілы, дру-
гая – магчыма быў страчаны падчас
узброенай сутычкі пры пераправе,
трэцяя – быў укінуты ў раку ў рам-
ках культавага абраду. Такіх культ-
авых знаходак у Польшчы даволі
шмат. Даследчык дадаў, што ў су-
працоўніцтве з падводнымі архео-
лагамі гэтае месца будзе старанна
даследавана ў бліжэйшы час.
– Інфармацыі, дзе знайшлі меч,
няма і не будзе. Мы баімся, што
знойдуцца людзі, якія захочуць
даследаваць гэтае месца, – тлума-
чыць Скібіцкі. – Хто ведае, можа,
там яшчэ нешта, можа, нейкае ме-
сца сутычкі? Супрацоўнікі музея не
хочуць настаўляцца на адкрыццё ў
гэтым месцы іншых помнікаў, каб
не расчаравацца. Неўзабаве туды
з'явяцца прафесіяналы, якія дасле-
дуюць месца, каб засцерагчы ад
знішчэння магчымыя далейшыя
знаходкі. Скібіцкі таксама асце-
рагае выпадковых даследчыкаў да
такіх адкрыццяў. Першая прычына
– юрыдычная, бо ўсё, што ляжыць
у зямлі, – наш супольны нацыя-
нальны здабытак, і трэба пра яго
задбаць, а не пакідаць сабе само-
му. Другі вельмі важны момант:
большасць выпадковых знаходні-
каў паняцця не мае аб захаванні і
ахове такіх прадметаў. Вынятыя з
зямнога або воднага асяроддзя яны
вельмі хутка падвяргаюцца карозіі
пры доступе кіслароду. Акрамя
таго, няправільнае абыходжанне з
экспанатам можа прывесці да не-
зваротнай шкоды.
Як толькі меч трапіць афіцыйна
ў Музей Войска, стане адным з са-
мых каштоўных помнікаў ва ўсёй
калекцыі.
Людзі на балоце
Унікальныя 22 абарончыя па-
селішчы каля 2,5 тыс. гадоў таму
гады, гэтак званыя далінныя, што
знаходзіцца ў далінах рэк, знайшлі
на Падляшшы археолагі Падляш-
скага музея ў Беластоку. Адкрыц-
цё стала магчымым дзякуючы вы-
карыстанню сучасных тэхналогій.
Работы вяліся па праекце «Крэпасці
на балотах».
Дзякуючы г.зв неінвазіўным ме-
тадам, выкарыстоўваючы, напры-
клад, магнітаметрычныя даследа-
ванні (яны дазваляюць атрымаць
інфармацыю аб падземных струк-
турах зямлі), геарадар або аналіз
аэрафотаздымкаў, робленых я з
беспілотніка – археолагі вызна-
чылі гэтыя паселішчы і потым па-
цвердзілі гэтыя веды на тэрыторыі.
Лікавыя мадэлі рэльефу зроблены
Гэта раннесярэднявечны меч у тыпе зброі вікінгаў, верагодна з Х стагод-
дзя
►
18. 18 XI.2022
Czasopis
n
АРХЕАЛАГІЧНЫЯ ЗНАХОДКІ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
таксама па матэрыялах Галоўнай
установы па геадэзіі і картаграфіі
па выніках лазернага сканіравання
мясцовасці або агульнадаступных
геадэзічных дадзеных. Больш дэ-
талёва былі разгледжаны чаты-
ры гарадзішчы: Касцюкі ў гміне
Харошча, Філіпы ў гміне Вышкі,
Манюшкі (гміна Ясвілы) і Ятвезі
Вялікай у гміне Сухаволя.
– Сабраны матэрыял плануецца
выкарыстоўваць для распрацоўкі
планаў аховы гэтых месцаў. Вя-
дуцца намаганні па іх ахове, каб
яны не пацярпелі, бо з'яўляюцца ка-
штоўнай крыніцай інфармацыі пра
гісторыю рэгіёну, – сказаў кіраўнік
праекта, археолаг Адам Ваўрусевіч
з Падляшскага музея. – Аб’екты
плануецца ўнесці ў рэестр ахоў-
ных археалагічных помнікаў, а най-
больш цікавыя, магчыма, унясуць у
рэестр помнікаў. Далінныя паселі-
шчы, размешчаныя на Падляшшы з
каля 2,5 тыс. гадоў (позні бронзавы
век, пачатак жалезнага веку) – фе-
номен, новыя рэчы, пра якія раней
ніхто не ведаў. Мы адкрылі зусім
новы элемент у нашым культурным
ландшафце Падляшша і хочам, каб
гэты культурны элемент заставаўся
як мага даўжэй. Тое, што ацалела
2,5 тыс. гадоў, няхай захаваецца для
наступных пакаленняў. Гэта ў пер-
шую чаргу наш абавязак.
Умацаваныя паселішчы падоб-
ныя, ва ўсіх можна ўбачыць кан-
цэнтрычныя кругі як рэшткі, на-
прыклад, лініі равоў і валоў. – Мы
пакуль не ведаем, што гэта за кругі,
– прызнаўся Ваўрусевіч. Археолаг
адзначыў, што даліна ракі – незвы-
чайнае месца для размяшчэння
ўмацаванага паселішча, бо звычай-
на для такіх мэт выбіраліся ўзвыш-
шы. Даследчыкі мяркуюць, што га-
радзішчы на балотах можна, напры-
клад, разглядаць як месцы культу,
рытуалаў, але пацверджанне гэтых
здагадак патрабуе дадатковых да-
следаванняў.
– Будаўніцтва валаў, капанне ра-
воў, нават у наш гістарычны час, не
заўсёды было дзеля абароны. Роў,
вал-насып, павінен быў аддзяліць
святую зону ад зоны побыту, – тлу-
мачыць Ваўрусевіч.
У праекце «Крэпасці на балотах»
таксама ўдзельнічалі навукоўцы з
Інстытута геаграфіі Варшаўскага
ўніверсітэта, універсітэта Яна Ка-
ханоўскага ў Кельцах, Дзяржаўны
археалагічны музей у Варшаве.
Праект быў падтрыманы Міні-
стэрствам культуры і нацыяналь-
най спадчыны і Маршалкоўскай
управай у Беластоку.
Замчышча
ў Белавежы
У ваколіцах Старой Белавежы
для караля Стэфана Баторыя быў
пабудаваны паляўнічы замак. У
гэтым замку нібыта была трады-
цыйная белая вежа. З дзевятнацца-
тага стагоддзя існуе здагадка, што
сляды руін гэтага замка знаходзяц-
ца ва ўрочышчы Замчышча (Карцоў
– адзін з першых прыхільнікаў та-
кой ідэнтыфікацыі). Археалагічныя
работы, праведзеныя ў ХХ стагод-
дзі, паказалі, што Замчышча знач-
на старэйшае і трэба яго звязваць з
раннеславянскімі пасяленнямі.
Пасля 1820 г. вакол Замчышча
вырасла шмат легенд. У ХІХ ста-
годдзі пагорак неаднаразова пера-
копвалі як ананімныя скарбашу-
кальнікі, так і тагачасныя ўлады.
У выніку гарадзішчу была нане-
сена незваротная шкода для сістэ-
матычных археалагічных даследа-
ванняў. Пра раскопкі, праведзеныя
ў 1825 г. (іншыя крыніцы згадваюць
1827 г.), паведамляе Павел Бароў-
скі. Было знойдзена шмат магіл, у
якіх упарадкавана ляжалі шкілеты,
а пад галавою кожнага з іх ляжалі
гліняныя пасудзіны.
Калі ў 1889 годзе цар Аляксандр
ІІІ пачаў будаваць сваю паляўнічую
рэзідэнцыю ў Белавежы, вялізныя
валуны з Замчышчка на фурманках
звозілі на падмуркі палаца. Засталі-
ся толькі меншыя камяні, але тыя ў
гады (1939 – 1941), падчас савецкай
акупацыі, былі выкарыстаны для
будаўніцтва брукаванай дарогі з
Гайнаўкі ў Свінароі.
Тут бывалі пісьменнікі ХІХ ста-
годдзя. Тут Эліза Ажэшкова шукала
натхненне для свайго рамана «Ad
astra». Гэта месца наведалі і апісалі
Вацлаў Серашэўскі, Генрык Сянке-
віч і Зыгмунт Глогер. Легенды і па
гэты дзень падтрымліваюць мясцо-
выя жыхары, надалей «падкормлі-
ваюць» гіды, а таксама ахвотна
прымаюць самі турысты.
У 1971 годзе ў Замчышча прыеха-
ла археолаг Ірэна Гурска з Інстыту-
та гісторыі матэрыяльнай культуры
Польскай акадэміі навук (цяпер вя-
домага як Інстытут археалогіі і эт-
налогіі Польскай акадэміі навук) і
правяла даследаванне паверхні. У
адной з раскопак яна знайшла тры
фрагменты гліняных пасудзін XII-
XIII стагоддзяў. Яе даследаванні
паказалі, што Замчышча было хут-
чэй сярэднявечным могільнікам,
чым замкам.
Восенню 2003 г. Інстытут дасле-
даванняў млекакормячых Польскай
акадэміі навук у Белавежы і Інсты-
тут археалогіі і этналогіі Польскай
акадэміі навук сумесна арганіза-
валі даследаванні, накіраваныя на
высвятленне гісторыі Замчышча.
Знойдзены магілы маленькіх дзя-
цей, невялікія скроневыя кольцы,
гліняны гаршчочак, шмат дробных
фрагментаў керамікі і рэшткі аб-
паленай драўніны. Пацвердзілася
гіпотэза Ірэны Гурскай аб тым,
што ў Замчышчы быў не замак,
а могілкі. Знойдзеныя скроневыя
кольцы сведчаць аб тым, што яны
паходзяць з перыяду Х-ХІІІ стагод-
дзяў. Гэтую датыроўку таксама па-
цвердзіў радыёвугляродны аналіз
фрагмента костак адной з магіл.
Ёсць шмат доказаў таго, што на гэ-
тым месцы мы маем справу з вель-
мі пашкоджанымі пахаваннямі ў
каменных агароджах, і калі гэтыя
здагадкі слушныя, за выключэннем
басейна Нёмна, Замчышча было б
самым усходнім могільнікам тако-
га тыпу.
Радаслаў Маціевіч■
►
19. 19
XI.2022
Czasopis
n
►
Згадка
Нарадзілася
на Зэльвеншчыне
У сярэдзіне XVIII стагоддзя Пя-
нюга належала сям’і Радзевіч (Рад-
зевічуўнам). Гэта быў іх маёнтак.
Яго ў 1812 годзе набыў дзед Марыі
Радзевіч Антоній. Сям’я была даво-
лі шляхетная. І так склаўся лёс, што
дзяўчынка з’явілася на свет тады,
калі яе бацькі, былыя паўстанцы
1863 года, былі прыгавораны да
сібірскай катаргі. Справа ў тым, у
іх маёнтку царскія жаўнеры знай-
шлі зброю паўстанцаў. І гэтага ха-
піла дзеля таго, каб Радзевічаў выс-
лаць на катаргу. Таму Бацька Марыі
Радзевіч быў сасланы раней і нара-
джэння дачкі ў Пянюзе ён не дача-
каўся. А вось маці Марыі царскія
ўлады „пашкадавалі” і дазволілі ёй
нарадзіць дачку ў Пянюзе. А праз
месяц Амелію Радзевіч таксама
адправілі ў далёкую Сібір. Дзяцей
яна пакінула сваякам, якія адвезлі
іх на Палессе. Марыя выхоўвалася
ў Караліны Скірмунт, якая была з
вядомага роду Скірмунтаў.
Праз сем гадоў з Сібіры вяртаюц-
ца яе бацькі. Але былым паўстан-
цам забаранілі жыць на Бацькаўш-
чыне і сям’я чатыры гады шукала
прытулку ў Варшаве.
У 1875 годзе памірае брат бацькі
МарыіРадзевічТэадорРадзевіч,які
валодаў маёнткам Грушава на Коб-
рыншчыне. Гэты маёнтак ён некалі
купіў у нашчадкаў Суворава, якім
Кацярына II падаравала у знак за-
слуг па заваяванні Беларусі. Сюды
і пасяліліся бацькі Марыі Радзевіч.
Фактычна пісьменніца ў Грушаве і
жыла да 1939 года. Бо з 1887 года
пані Радзевіч фармальна стала гас-
падыняй маёнтка Грушава.
Першыя літаратурныя навелы
„Гама пачуццяў” і „З блакнота рэ-
парцёра” Марыя Радзевіч апубліка-
вала пад псеўданімам Маро ў ад-
ным з польскіх часопісаў. А ў 1884
годзе пад гэтым псеўданімам пісь-
менніца друкуе апавяданні „Язон
Баброўскі” і „Farsa pany”.
Сапраўдная папулярнасць да Ма-
рыі Радзевіч прыйшла пасля пера-
могі ў літаратурным конкурсе ча-
сопіса „Świt”, дзе яна апублікавала
сваю аповесць „Страшны дзядуня”,
якая была надрукавана на старон-
ках львоўскага „Dziennika Lwowsk-
iego”, а затым у кніжным выдавецт-
ве ў Варшаве. Аповесць выйшла з
друку, калі аўтарцы было дваццаць
гадоў. Нягледзячы на пэўную наіў-
насць, надуманасць сітуацый, апо-
весць прываблівала тады чытачоў
сваёй навізной і шчырасцю. Здзі-
ўляла багаццем фантазіі маладой
пісьменніцы, яе ўменнем трымаць
у напружанасці чытачоў, заінтры-
гаваць іх, арганічна ўвесці ў твор
элемент таямнічасці. Аповесць
„Страшны дзядуня” была невялі-
кай па аб’ёму. Яна ўключала шэсць
раздзелаў і эпілог, у якіх апісвала-
ся жыццё маладога пецярбургскага
студэнта, пазней інжынера Герані-
ма Бялапятровіча.
Гэту папулярнасць хутка ўзмац-
ніла чарговая перамога пісьмен-
ніцы на конкурсе раманаў, які ар-
ганізавала выдавецтва „Куранты
Варшаўскія”. Яе раман „Дэвайціс”
вельмі добра прыняла тагачасная
сучасная літаратурная крытыка,
Нядаўна наведаў я маленькую вёсачку Пянюга на Зэль-
веншчыне. З-за дрэў і кустоў не відаць нават тых хат, якія
засталіся.ХацяніколіўПянюзенебыломногахат,іневы-
значалася гэта вёска шматлюднасцю. Хіба на пачатку ХХ
стагоддзя, калі там налічвалі 350 чалавек. А на пачатку
ХХI стагоддзя ў Пянюзе пражывалі ўсяго 13 вяскоўцаў.
Тут у сям’і Радзевіч 30 студзеня 1864 года нарадзілася
дзяўчынка Марыя – пазнейшая пісьменніца, якой творы
атрымаліеўрапейскуювядомасць.Пісалапа-польску,але
прататыпаміяегерояўнярэдкабыліжыхарыГрушавана
Кобрыншчыне, дзе праваяла большасць свайго жыцця.
Марыя Родзевіч – Maria Rodziewi-
czówna (1864-1944)
