Prezentacja przedstawia podstawy prawa autorskiego z punktu widzenia ochrony/dostępności dzieł w formie elektronicznej.
Wprowadzenie do prawa autorskiego jest częścią zajęć z Otwartych Zasobów Edukacyjnych prowadzonych od 3 lat dla studentów pedagogiki oraz nauczycieli na studiach podyplomowych.
2. ŹRÓDŁO
Barbara Szczepańska
Kancelaria prawna Lovells H. Seisler Sp.
komandytowa
Prawo autorskie – ochrona dzieł elektronicznych
BIBLIOTEKI CYFROWE projekty, realizacje, technologie
Praca zbiorowa pod redakcją
Jadwigi Woźniak-Kasperek i Jerzego Franke
Warszawa 2007
Wydawnictwo SBP
2
3. PYTANIA
Jeśli kupujemy książkę, film, muzykę, jakie są
nasze prawa do wykorzystywania dzieła?
Jeśli wypożyczamy książkę, film, muzykę, jakie są
nasze prawa do wykorzystywania dzieła?
Czy wolno nam wykonywać kopie – własnych Czy wolno nam wykonywać kopie – własnych
zbiorów albo wypożyczonych?
Jak prawo autorskie wpływa na korzystanie ze
zbiorów bibliotecznych?
Jak prawo autorskie wpływa na dostęp do dzieła
np. w formie elektronicznej?
3
4. WSTĘP
Udostępnianie, archiwizacja i ochrona zbiorów
bibliotecznych zależą od określenia własności
intelektualnej, w szczególności od prawa
autorskiego i praw pokrewnych.
Zależne od nich są również rodzaje oferowanych Zależne od nich są również rodzaje oferowanych
usług, jak i warunki, na jakich biblioteki zapewniają
dostęp do materiałów chronionych tym prawem.
Problem praw autorskich a społeczeństwo
informacyjne, w którym kluczową rolę odgrywa
dostęp do szeroko rozumianych mediów oraz
środków powszechnej i bezpośredniej komunikacji.
4
5. WSTĘP
Informatyzacja zasobów
Zalety: wykorzystywanie technologii cyfrowej do
zapisywania, udostępniania, przechowywania,
archiwizowania i przesyłania dzieł
Zagrożenia: Zagrożenia:
naruszenia praw autorskich i praw pokrewnych;
wykorzystywanie chronionych dóbr bez zgody
uprawnionych podmiotów;
„manipulowanie” treścią utworów rozpowszechnianych
w postaci cyfrowej.
5
6. POJĘCIA
Pojęcie własności intelektualnej jest bardzo
szerokie i obejmuje prawo autorskie i prawa
pokrewne oraz prawa własności przemysłowej takie
jak: znaki towarowe, projekty wynalazcze, ochrona
konkurencji i zwalczanie nieuczciwej konkurencji.konkurencji i zwalczanie nieuczciwej konkurencji.
Prawa pokrewne, to zgodnie z ustawą o prawie
autorskim i prawach pokrewnych, prawa do
artystycznych wykonań, prawa do fonogramów i
wideogramów, prawa do nagrań programów, prawa
do pierwszych wydań, prawa do wydań naukowych
i krytycznych, niektóre dobra osobiste.
6
7. POJĘCIE DOBRA WSPÓLNEGO
Dobro wspólne (common good) – pojęcie
wywodzące się z angielskiej rewolucji agrarnej
polegającej na grodzeniu dotychczas wspólnych
pastwisk.
Garrett Hardin „Tragedia wspólnego pastwiska”: Garrett Hardin „Tragedia wspólnego pastwiska”:
dobra będące wspólną własnością są skazane na
nieuchronny upadek.
Wykorzystanie tez Hardina do pochwały procesów
prywatyzacji, w tym prywatyzacji kultury oraz
postępujących zmianach prawa autorskiego
Prywatyzacja kultury = ograniczanie dostępu do jej
wytworów 7
8. PRYWATYZACJA KULTURY
Zwiększenie zasięgu i czasu trwania praw
autorskich
Wydłużenie czasu trwania autorskich praw
majątkowych na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat:
1952 – 20 lat od śmierci autora, 1952 – 20 lat od śmierci autora,
1994 – 50 lat od śmierci autora,
2000 – ochrona przez 70 lat po śmierci twórcy.
Kogo interesuje przedłużanie ochrony?
Producentów i wielkie koncerny medialne
Przykład: Walt Disney
w latach 20-tych XX wieku ochrona trwała 32 lata
obecnie prawa do wielu dzieł imperium Disneya wygasa
8
9. DOMENA PUBLICZNA
Domena publiczna (public domain) – ogół utworów,
co do których autorskie prawa majątkowe wygasły
lub ich autorzy się ich zrzekli.
Po wygaśnięciu praw majątkowych nie potrzeba
niczyjej zgody, aby korzystać z dzieła lub tworzyćniczyjej zgody, aby korzystać z dzieła lub tworzyć
utwory zależne (np. film na podstawie książki)
Problem ograniczania domeny publicznej jest
ważny dla bibliotek cyfrowych.
Tylko kilka procent wydawnictw jest w stałym
obiegu, przynosząc zysk autorowi i wydawcy po
kilku latach.
9
10. DOMENA PUBLICZNA
Skoro komercyjne życie większości książek trwa
kilka lat, co stoi na przeszkodzie przeciw włączaniu
ich do bibliotek cyfrowych?
Jeśli książka jest w domenie publicznej – nic.
Jeśli książka jest chroniona prawem autorskim, Jeśli książka jest chroniona prawem autorskim,
twórcy bibliotek cyfrowych muszą otrzymać zgodę
właściciela praw autorskich.
Jest to proces praco- i czasochłonny.
Zjawisko czarnej dziury XX wieku (20th century
black hole)
10
11. PRAWA AUTORA
Niezbywalne prawo do autorstwa utworu –
autorskie prawo osobiste
Prawo do rozporządzania utworem i otrzymywania
wynagrodzenia za jego wykorzystywanie –
majątkowe prawo autorskiemajątkowe prawo autorskie
Prawo majątkowe jest zbywalne, może zostać
przeniesione na inne podmioty
Umowa o przeniesienie autorskich praw
majątkowych pozbawia autora możliwości dalszego
rozporządzania dziełem
Umowy o korzystanie z utworu (licencja)
11
12. RODZAJE LICENCJI
Licencja wyłączna ogranicza prawa autora do
wykorzystywania dzieła
Licencja niewyłączna zezwala twórcy na
upoważnienie innych podmiotów do korzystania z
tego samego dzieła na takich samych polachtego samego dzieła na takich samych polach
eksploatacji (np. publikacje tego samego artykułu w
różnych czasopismach)
12
13. PRAWO AUTORSKIE
Nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego:
akty normatywne lub ich urzędowe projekty,
urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole,
opublikowane opisy patentowe lub ochronne,
proste informacje prasowe
13
14. DOZWOLONY UŻYTEK
Jest to prawo do korzystania z utworów
chronionych prawem autorskim bez uzyskiwania
zgody właściciela praw autorskich, a w niektórych
przypadkach również bez przekazywania
stosownego wynagrodzenia.stosownego wynagrodzenia.
Nie wolno naruszać normalnego korzystania z
utworu i godzić w słuszne interesy twórcy.
Dozwolony użytek prywatny (osobisty) –
nieodpłatne, niewymagające zgody korzystanie z
utworu na własny osobisty użytek
Dozwolony użytek publiczny
14
15. LICENCJA USTAWOWA
Dozwolony użytek publiczny dla bibliotek szkół i
ośrodków dokumentacji (odpłatny, nieodpłatny)
Instytucje naukowe mogą wykorzystywać drobne
utwory lub fragmenty do celów dydaktycznych
kopiowanie przez wykładowców kopiowanie przez wykładowców
zamieszczanie utworów w podręcznikach i wypisach
Dozwolony użytek dla bibliotek
nieodpłatne udostępnianie egzemplarzy
sporządzanie pojedynczych egzemplarzy utworów
niedostępnych w sprzedaży
nieodpłatne udostępnianie zbiorów do celów
badawczych 15
16. CZY KOPIOWANIE KSIĄŻEK JEST LEGALNE?
Artykuł Agnieszki Stach i dyskusja pod nim
http://prawatworcow.pl/blogerzy/kserowanie-jest-
legalne/legalne/
16
17. NOWELIZACJA USTAWY – DOZWOLONY
UŻYTEK
Prawo cytatu
wolno przytaczać w utworach stanowiących
samoistną całość urywki rozpowszechnionych
utworów oraz rozpowszechnione utwory
plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utworyplastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory
w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu,
takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna
lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku
twórczości
wolno w sposób niezamierzony włączyć utwór do
innego utworu, o ile włączony utwór nie ma
znaczenia dla utworu, do którego został włączony 17
18. NOWELIZACJA USTAWY – DZIEŁA OSIEROCONE
Dostrzeżono, że chroniąc prawa twórców, krajowe i
międzynarodowe akty prawne ograniczają
możliwości udostępniania i archiwizowania
utworów, co mogłoby się dokonywać na przykład
poprzez digitalizację.poprzez digitalizację.
Po nowelizacji, dozwolone będzie korzystanie z
utworów osieroconych przez archiwa, instytucje
oświatowe i instytucje kultury w celach takich jak
zachowanie, odnawianie i udostępnianie w celach
kulturalnych i edukacyjnych.
18
19. NOWELIZACJA USTAWY – UTWORY OUT-OF-
COMMERCE
utwory niedostępne w obrocie handlowym, chodzi o
dzieła niedostępne na rynku, ale z jakiegoś powodu
interesujące dla odbiorców (książki, dzienniki,
czasopisma i inne utwory opublikowane drukiem)
instytucje takie jak archiwa, instytucje oświatowe, instytucje takie jak archiwa, instytucje oświatowe,
uczelnie, jednostki naukowe będą mogły tego
rodzaju pozycje zwielokrotniać oraz udostępniać
przez Internet.
Rejestry takich utworów będą jawne.
19
20. BIBLIOTEKI CYFROWE
Ustawa o bibliotekach nie zawiera żadnych
odniesień do bibliotek cyfrowych.
Materiały biblioteczne – dokumenty zawierające
utrwalony wyraz myśli ludzkiej, przeznaczone do
rozpowszechniania, niezależnie od nośnikarozpowszechniania, niezależnie od nośnika
fizycznego i sposobu zapisu treści
Zdigitalizowane wersje utworów umieszczone w
bibliotece cyfrowej są materiałami bibliotecznymi, a
rozpowszechnianie on-line jest formą udostępnienia
20
21. BIBLIOTEKI CYFROWE
Twórcy zasobów biblioteki cyfrowej
nabywają zdigitalizowane wersje utworów
lub przygotowują je sami
Włączenie nabytych zasobów możliwe jest po
uprzednim zawarciu umowy z podmiotem prawuprzednim zawarciu umowy z podmiotem praw
autorskich
Można pozyskać zbiory poprzez zmianę zapisu już
posiadanego utworu
bezproblemowo przy wygasłych prawach autorskich
na podstawie licencji ustawowej bez zgody podmiotu
praw autorskich i odprowadzania wynagrodzenia
21
22. BIBLIOTEKI CYFROWE
Biblioteki mogą w ramach licencji ustawowej
udostępniać swoje zbiory za pośrednictwem
końcówek systemu informatycznego (terminali)
znajdujących się na ich terenie.
W ramach biblioteki cyfrowej dostępnej tylko za W ramach biblioteki cyfrowej dostępnej tylko za
pośrednictwem sieci wewnętrznej biblioteki można
udostępniać bez zgody twórców nieodpłatnie
egzemplarze utworów.
Udostępnianie to odbywa się wyłącznie dla celów
badawczych lub poznawczych.
22
23. BIBLIOTEKI CYFROWE
Nieograniczone udostępnianie zasobów biblioteki
cyfrowej wymaga uzyskania zgody właścicieli praw
autorskich oraz odprowadzenia wynagrodzenia.
Instytucje naukowe oraz zakłady pracy, np.
biblioteki mają pewną swobodę: pracodawca,biblioteki mają pewną swobodę: pracodawca,
którego pracownik stworzył utwór w wyniku
wykonywania obowiązków służbowych, nabywa
prawa autorskie do tego utworu.
Autorskie prawa majątkowe do utworów, które
powstały w wyniku działalności naukowej lub
badawczej zwykle nie pozostają przy twórcach.
23
24. REPOZYTORIA UNIWERSYTECKIE
Prawa autorskie do publikacji przejmują zwykle
wydawnictwa uczelni.
Repozytoria prac naukowych uczelni mogą w
zasadzie powstawać bez uzyskiwania stosownej
zgody.zgody.
Prawa autorskie do artykułów w czasopismach
naukowych i książek przechodzą na wydawców
odbierając często autorom prawo do korzystania z
tekstu.
Wielokrotnie opłacanie prac badawczych: podczas
badań, publikowanie wyników, prenumeratę pism,
w których wyniki opublikowano. 24
25. REAKCJA ŚRODOWISKA NAUKOWEGO
Powstanie i rozwój ruchu Open Access.
Powstanie nowego rodzaju licencji na korzystanie z
utworów objętych prawem autorskim zwanej
Creative Commons http://creativecommons.pl/.
Creative Commons – organizacja, która za zadanie Creative Commons – organizacja, która za zadanie
postawiła sobie uzyskanie kompromisu pomiędzy
pełną ochroną praw autorskich a niczym nie
skrępowanym korzystaniem z cudzej twórczości.
25
26. BIBLIOTEKA CYFROWA JAKO BAZA DANYCH
Baza danych to
zbiór danych lub jakichkolwiek materiałów
zgromadzony wg określonej systematyki lub metody
dostępny, np. elektronicznie
wymagający istotnego nakładu inwestycyjnego w celu wymagający istotnego nakładu inwestycyjnego w celu
sporządzenia, weryfikacji lub prezentacji jego
zawartości
Zbiory biblioteki cyfrowej spełniają tę definicję w
świetle ustawy o bazach danych.
Twórcom BC przysługuje prawo do ochrony bazy i
uprawnienie do zakazu pobierania i wtórnego
wykorzystania jej fragmentów lub całości. 26
27. ZAGROŻENIA I OGRANICZENIA
Dzieła osierocone (orphan works) – dzieła, których
właściciel praw autorskich nie jest znany.
Techniczne zabezpieczenia – pozwalają na kontrolę
bądź na ograniczenie wykorzystania dzieła w
środowisku cyfrowym .środowisku cyfrowym .
Digital Rights Management
Technological Protection Measures
27
28. PROJEKT GOOGLE BOOK SEARCH
Założenie projektu –umożliwienie dotarcia poprzez
Internet do wielkich zasobów kultury i nauki, dzięki
narzędziom wyszukiwawczym stworzonym przez
firmę Google.
Biblioteka Uniwersytetu w Oxfordzie dostarczyła
twórczość XIX wieku.twórczość XIX wieku.
Do projektu dołączyły biblioteki uniwersytetów
Stanford, Harvard, Michigan i Nowojorska
Biblioteka Publiczna.
Wydawnictwa: Blackwell, Cambridge University
Press, University of Chicago Press, Houghton
Mifflin, Hyperion, McGraw-Hill, Oxford University
Press, Pearson, Penguin. 28
29. PROJEKT GOOGLE BOOK SEARCH
Zasoby przeszukuje się korzystając z okna
wyszukiwarki.
Wynik: lista książek
Bez względu na dostęp do zbiorów warto wiedzieć,
że Google dysponuje całością dzieł.że Google dysponuje całością dzieł.
Udostępnienie:
pełne teksty dzieł (ang. full view)
ograniczony dostęp (ang. limited preview)
urywek (ang. snippet view)
brak dostępu (ang. no preview available)
29
30. EUROPEJSKA BIBLIOTEKA CYFROWA
EUROPEAN DIGITAL LIBRARY
W odpowiedzi na inicjatywę Google, szefowie
sześciu państw, w tym Polski, opowiedzieli się za
utworzeniem europejskiej cyfrowej biblioteki, która
zgodnie z komunikatem w tej sprawie, ma
udostępnić wszystkim zainteresowanym europejskiudostępnić wszystkim zainteresowanym europejski
dorobek kulturalny i naukowy
Dyskusja nad formą udostępniania dzieł
Debata nad środkami technicznych zabezpieczeń i
informacjami o zarządzaniu prawami
http://www.theeuropeanlibrary.org/
30