Nilesaren Hft

Nilesaren leseren

– ein idébank som viser
korleis aviser kan fremje
leselyst.

Forord
«Å lese» er å stille spørsmål, og sjå Innhold
om du får rett.
Kap 1. Nilesaren – planlegging side 03
Når du les, stiller du spørsmål til deg Årshjulet side 04
sjølv før, under og etter lesinga. Informasjon til elevane side 05
Før du startar tenkjer du: Utvalde oppgåver (eit forslag) side 06
«Dette handlar nok om …..» Vurdering, 1. periode side 07

Under lesinga bruker du dei Kap 2. Å kome i gang side 8
kunnskapane du har til å finne meining i Skattejakt side 9
teksten. Til slutt spør du deg sjølv om du Nyhende denne veka side 10
er samd med skribenten, og om du lærde
noko nytt. Kap 3. Avisa si rolle side 11
Kva er eit nyhende side 12
Det er opp til deg å velje, forbetre og Ulike typar nyhende side 13
utvikle ideane i dette heftet slik at dei er Avisa som meiningsbærar side 14
tilpassa undervisninga. Ein kontroversiell påstand side 15

Lukke til! Kap 4. Menneska i avisa side 16
Venleg helsing Bilete av ein person side 17
Avis i Skolen Avisteikning side 18

Kap 5. Lesestrategiar side 19
Tilpassa tekstutval i aviser side 20
Gjett ein artikkel side 21
Skumming side 22
Scanning side 23
Per Tore Moen Oppsummering side 24
Tekst og pedagogisk Fleire idear side 25
tilrettleiing.
Kap 6. Kritisk lesing side 26
Å forstå årsak og verknad side 27
Pålitlege kjelder side 28

Kap 7. Analyse side 29
Aviskort side 30
Biletanalyse side 31

Vår visjon: Kap 8. Journalistiske sjangrar side 33

“
Tilpassa leseopplæring side 34
Avis i Skolen vil bidra til
ein god skole med Kap 9. Les avis og lær matte side 35
dagsaktuell undervisning, “ Fleire forslag til oppgåver side 36
Engelsk og matematikk i avisa side 37
i tråd med skulen sitt
føremål. Kap 10. Evaluering side 38

Kap 11. Sluttord side 39

Visuell idé og presentasjon: Lettlest media AS

Kap 1. Planlegging 3

Nilesaren:
planlegging
NB! Dette heftet er meint som ein idébank, der de kan tileigne dykk kunnskapar
og øve ferdigheiter i tråd med Kunnskapsløftet sine intensjonar. Hovudfokus skal
vere lesing, men skuleavis/klasseavis kan vere eit alternativ!
Det er ikkje meininga at de skal gjere alle øvingane, men velje det som høver!

Læremiddel. Det viktigaste læremiddelet i prosjektet er avisa, på papir eller nett.
Men vi tilrår òg bruk av andre læremiddel til å bygge opp ei kritisk forståing av
dei sakene avisa vel å publisere. Den lokale avisa på papir vil vere tilgjengeleg og
gratis dei fleste stader til dette prosjektet, men vi tilrår òg å bruke nettaviser der
det er ynskjeleg.

Årshjulet. Nilesarprosjektet si lengd vert fastsett av skulen. Vi tilbyr inntil ni
veker med aviser, helst fordelt på kortare periodar, t.d. 3x3 veker i løpet av
skuleåret.
Det kan vere lurt å velje prosjektperiodar der de veit at interessante emne (jfr
Kunnskapsløftet) vil bli omtalt. På hausten veit vi om skulestart, statsbudsjettet,
FN-dagen, bokhausten, Barnekonvensjonen (20. nov), Nobels fredspris,
menneskerettar osb. På våren kjem likestilling (8.mars), serieopning i
fotball, Verdas bokdag (23. april), Pressefridomens dag (3. mai), OL/VM,
lønsforhandlingar m.m. Ting derfor gratis klassesett av aviser i periodar der de vil
ha best nytte av dei.

Prioriterte oppdrag. Prosjektet bør ha minst tre prioriterte oppdrag:
o1: Følgje nyhenda (samfunnskunnskap)
o2: Lesetrening (den andre leseopplæringen)
o3: Aktualisere «pensum» (ta opp tema i
Kunnskapsløftet når dei er dagsaktuelle)
I tillegg bør elevane få trening i å uttrykkje sine meiningar i det offentlege rom
(som lesarbrev, SMS, blogg, nettbyar osb). Prosjektet gir òg høve til å øve på eit
dagsaktuelt ordforråd, øve på kritisk vurdering av tekstar, trene intervju (stille
gode spørsmål) og innføring i dei mange avissjangrane

Gratis materiell. Avis i Skolen tilbyr gratis klassesett av den lokale avisa (gjeld
aviser som er medlemer av Mediebedriftenes landsforening). NB! Ver ute i god
tid med tinginga!
Avis i Skolen kan òg tilby klassesett av anna gratis undervisningsmateriell:
”Nyhendedagboka” høver til oppdraget med å følgje nyhenda.
”Nyhendekalenderen” gir ein god peikepinn på kva som skjer av dagsaktuelle
hendigar gjennom skuleåret.
Sjå ellers nettsida til Avis i Skolen: www.avisiskolen.no.

Informer elevane. På dei neste sidene finn du nokre forslag til korleis elevane
kan få informasjon om prosjektet!

Evaluering. Du finn òg eit enkelt evalueringsskjema som kan nyttast internt etter
kvar periode. Det er laga eigne evalueringsskjema for sluttevalueringa.

Lykke til!

Årshjulet

Årshjulet
- eit døme på ein reiskap som kan vere til hjelp i planlegging av undervisning som skal gjere
læreplanen sine tema meir dagsaktuelle.
Framtida er gitt på den måten at året går sin gang, årstidene skiftar omtrent på same tid kvart år og
enkelte datoar får same innhald – i alle fall i avisene.

Det er utruleg mange føremål og organisasjonar som har ein dato øyremerkt si verksemd. Dessutan
er det mange andre hendingar og /eller tema som har sin faste «plass» i kalenderen. Her følgjer eit
årshjul som kan brukast som reiskap for å få til dagsaktuell undervisning. Dei ulike tema i årshjulet vil
de temmeleg sikkert finne att i avisspaltene. Det er òg ein god idé å tilpasse eit slikt årshjul til lokale
hendingar - som ein vil finne att i lokalavisa sine spalter.

Aktuelle dagar Aktuelle tema Aktuelle hendingar
Januar 01.01. Første nyttårsdag Nyttårsløfte, forbruk, materialisme, Meisterskap i vinteridrett
kosthald, helse

Februar 06.02: Samefolket sin dag Kjærleik, venskap, mor Oscarpris-utdelinga
14.02: Valentins dag
21.02: Kong Harald V sin fødselsdag
Andre sundag: morsdag

Mars 08.03: Internasjonal kvinnedag Streik, likestilling, klima, Lønns-oppgjer
23.03. Meteorologisk verdsdag ver

April 01.04: Narredagen Påske, tru, tradisjon, trafikk, vår, Start på fotball-sesongen
07.04: Verdas helsedag litteratur.
14.04: Første sommardag ifølgje primstaven
23.04: Verdas bokdag

Mai 01.05: Arbeidarrørsla sin dag Fagforeiningar, arbeidarrørsla, Filmfestivalen i Cannes
03.05: Internasjonal dag for pressefridom ytringsfridom, rasisme/
08.05: Frigjeringsdag 1945 kulturelt mangfald,
15.05: Internasjonal familiedag russefeiring, tobakk/rus
17.05: Grunnlovsdag
21.05: Verdsdagen for kulturelt mangfald
31.05: Verdas røykfrie dag

Juni 05.06: Verdsmiljødagen Miljøvern, barnearbeid, fordeling Jonsok
06.06: Svenska flaggans dag av goder, ferietid
07.06: Unionsoppløysninga 1905
12.06: Verdas dag mot barnearbeid
20.06: Verdas dag for flyktningar
21.06: Sommarsolkverv
23.06: Jonsok

Juli 04.07: USA sin nasjonaldag SOMMARFERIE SOMMARFERIE

August 24.08: Stiftningsdagen for NATO Skule, utdanning, forsvar Skulestart

September 21.09: Internasjonal fredsdag Mat, kosthald, landbruk Val

Oktober 02.10: Internasjonal barnedag Psykiatri, FNs tusenårsmål, Opning av Stortinget,
10.10: Verdsdag for mental helse UNICEF statsbudsjettet
14.10: Vinterdagen iflg. primstaven
16.10: Verdas matvaredag
24.10: FN-dagen

November 01.11: Allehelgensdag «Halloween» – amerikansk skikk, Start på vintersport-
19.11: Minnedag for ofre i trafikkulukker amerikanisering, trafikkultur, vald sesongen
25.11: Internasj.dag mot vold mot kvinner mot kvinner, far, farsrollen
Andre sundag: farsdag

Desember 01.12: Internasjonal AIDS-dag Helse, Amnesty, jul Utdeling av
10.12: Menneskerettighetsdagen Nobels fredspris
13.12: Luciadagen
22.12: Vintersolkverv

Informasjon til elevane
Dette er eit døme på korleis du etter å ha
valgt læringsmål, informerer elevane om hva
første prosjektperiode skal innehalde:

Til elevane på 9. trinn!

Nilesaren
Vi skal vere med på eit avisprosjekt som heiter
«Nilesaren». Du skal jobbe med avis i 3x3 veker, og dei
første vekene er 37, 38 og 39. Resten av prosjektet vil bli
på nyåret.

Alle vil få kvar si avis kvar dag i perioden, og du skal
lese (både papir- og nettutgåva), debattere, skrive, stille
spørsmål, svare på spørsmål m.m. Alle oppgåvene skal
samlast i eit hefte. Du vert evaluert for kvar periode, men
heile heftet vil telje med på årskarakteren din.

Du får nokre oppgåver du må gjere, og nokre du kan gjere.
Nokre oppgåver skal gjerast ein gong kvar veke.

Mål. Målet er at du skal bli betre kjend med aviser og
dei ulike sjangrane der, men òg at du skal bli ein betre
avislesar og få betre kunnskap om samfunnet.

Du må sjølv sørgje for å ta ei avis kvar dag, lese ho på
skulen og/eller ta ho den med heim. Elles brukar vi
følgjande timar til prosjektet i denne perioden:
2. time måndag,
5. time onsdag,
1.- 2. time fredag.

Arbeid. Desse oppgåvene skal du gjere kvar veke:

01: «Skattejakt»
02: «Nyhendedagbok»
03: «Ordliste»
04: «7-nøtten» (www.avisiskolen.no )
eller ein quiz som vi lagar sjølve.

Helsing
Lærerteamet, 9. trinn
Foto: istockphoto.com

Utvalde oppgåver (eit forslag)
Dette er eit døme på oppgåver som er vald for den fyrste
prosjektperioden. Dei er henta frå denne idebanken, eller
frå andre kjeldar:

Nileseren
Her kjem ei detaljert oversikt over dei oppgåvene du
skal gjere. Der det er referert til eigne ark, vil desse liggje
inne i heftet ditt eller bli delt ut av lærar i timane.

n Finn døme på følgjande, og lim inn på eige ark:

- eit lesarbrev
- ein reportasje
- ein leiar
- ein annonse
- ein notis
- ei melding (av ei bok, ein film eller eit spel)
- ein enquete

n Nettavisoppgåve
(sjå eige ark: «Dette har eg lese i nettavisa»)

n Utfylling av «Nyhendedagboka» – vel ein sak hver dag

n Skrive opp vanskelege ord i «Ordlista» – eleven si eiga
ordliste

n Quiz – test deg sjølv på «7-nøtten»
(www.avisiskolen.no), eller lag ein tilsvarende quiz
til ein kamerat som handlar om nyhende denne veka.

n Debatt – Kvar fredag skal vi ha ein debatt i klassen.
Finn forslag til tema vi kan debattere ut frå nyhenda
i veka. I denne perioden brukar vi øvinga «Ein

Foto: Alexander M. Schindler
kontroversiell påstand».

n Skriv eit lesarbrev. I løpet av perioden skal du skrive
eit lesarbrev på sidemålet. Finn ut korleis eit lesarbrev
bør byggast opp, og lag eit utkast ut frå ei av dei store
sakene i veka.

n Oppgåve om personar i avisa (sjå eige ark)

n Intervjuoppgåve. – Sjå gjennom avisene for denne
veka og finn to-tre personar som har opplevd noko
utanom det vanlege. Det kan vere ein lokal fotballspelar
som har fått tilbod frå ein eliteserieklubb, - ein kvinnelig
lege som ber om hjelp til gatebarn i Brasil, - ein gut som
har overlevd ei trafikkulukke osb.

Lag tre-fire verkeleg gode spørsmål til kvart tema, og test
ut spørsmåla på ein ven som kan spele intervjuobjekt.
Oppsummér kort kva du fekk vite.

Lukke til!

Vurdering 1. periode
Dette er eit døme på eit enkelt
vurderingsskjema:

Vurdering av Nilesaren
1.periode

Navn:

Arbeidsinnsats:

Utforming/orden:

Nyhendedagbok:

Ordboka:

Debatt:

Intervju:

Lesarbrev:

Sluttkommentar:

Kap 2. Å kome i gang 8

Å kome NB! Dei fleste
i gang “ oppgåveideane
kan med fordel
brukast både på
Skattejakt i avisspaltene papiraviser og
nettaviser
“
Til læraren. Skattejakt (sjå døme neste side) er motiverande
lesetrening samstundes som elevane øver på lesestrategien
scanning (sjå eigen omtale, side 23). Elevane får dessutan
kunnskap om kva som hender i samfunnet. Skattejakt viser òg Aktiviteter
kor utruleg mange ulike opplysningar du kan finne i ei avis. kvar dag
Her finn de mange riktige svar på spørsmåla…
eller kvar veke:
Skattejakta kan vere av generell natur, som dømet på neste
side, eller knytast til spesielle emne eller ferdigheiter, som t.d.: Frilesing. Set av nokre
minutt der elevane kan bla
Skattejakt i avisa. Lag oppgåver som tek elevane frå side til i avisa og gjere seg kjende
side, frå annonse til bilete til nyhende osb… - til dei til slutt finn med innhaldet. Dette vil
skatten. gi dei høve til å ta eigne
leseval.
Ordjakt. Døme på oppgåver:
n Finn fem substantiv, fem adjektiv, osv. Nyhendedagboka.
n Finn ord eller uttrykk som du vil karakterisere som klisjear… Elevane skal velje eit
n Finn ord frå engelsk som har gått inn i det norske språket… nyhende for kvar dag.
n Finn ord som skildrar negative eigenskapar… I den øvste (objektive)
ruta skal dei fortelje om
Vel ein person. Vel ein lokal eller nasjonal kjendis. Finn ti ord nyhendet (fakta). I den
som du meiner skildrar personen på ein utfyllande måte. nedste (subjektive) ruta
skal dei skrive personlege
Sportsjakt kommentarar til nyhendet.
n Finn namn på ti utøvarar frå ti ulike idrettsgreiner… «Nyhendedagboka» Kan
n Finn ti ord som skildrar ei idrettsgrein, eller ein tingast frå Avis i Skolen.
idrettsprestasjon…
n Finn beste lokale utøvar i ein eller fleire konkurransar…
n Finn eit sportsbilete ut frå ei skildring… Nettavis. Finn di
lokale avis på nettet.
Samanlikn førstesida med
Lat elevane lage oppgåver til kvarandre. papirutgåva.

ed
tar vi m
Da star selyst
le
å skape ane!
ev
blant el

Kap 2. Å komme i gang 9
Skattejakt

Skattejakt
Aviser er fulle av informasjon som nyhende, annonsar,
meiningar og meir underhaldande stoff. Les i avisa og sjå
om du finn desse opplysningane…

01: Kor mykje kostar den avisa du no les?

Svar: Side:

02: Finn prisen på ein bruktbil!

Svar: Side:

03: Finn tre samansette ord! (eks.: fiskekort, gjennomgå…)

Svar: Side:

04: Finn ein idrett der det deltek meir enn 20 personar samstundes!

Svar: Side:

05: Finn namn på to byar i andre land!

Svar: Side:

06: Finn namn på to kjende personar!

Svar: Side:

07: Finn to ord du ikkje forstår!

Svar: Side:

08: Kva sier værmeldinga for det området der du bur?

Svar: Side:

09: Kva program vert synt på NRK1 kl. 18.23 i kveld?

Svar: Side:

10: Kva handler avisa sin leiar om i dag?

Svar: Side:

Kap 2. Å komme i gang 10
Vekas nyhende

Vekas nyhende
Gruppeoppgåver
n I løpet av ei veke skal de lese aviser og plukke ut
ei sak kvar dag som de vil ta tak i. Diskuter saka:

01: Kva har hendt …?
02: Kva er årsaka …?
03: Kva for konsekvensar …?
04: Kva kan gjerast …?

Leit òg etter matematiske problemstillingar, sjå
på om desse er relevante for saka, diskuter dykk
fram til forslag til løysingar og sjå på kva for
konsekvensar dette vil få.

n På fredag vel de ei «hjartesak» frå veka og legg
ho kort fram for klassen.
Deretter vel heile klassen ei sak som de skal setje
søkelyset på. Den/dei gruppene som har “utreda”
saka forklarer ho grundigare for klassen.

n Vurder om denne saka er så viktig at ho fortener
ein debatt, eller ei meiningsytring til avisa.


Di eiga
ordliste
Finn minst eitt ukjent ord
i avisa kvar dag. Finn ut
kva ordet tyder og skriv ei
forklaring med eigne ord.

Kap 3. Avisa si rolle 11

Avis si NB! Dei fleste
rolle “ oppgåveideane
kan med fordel
brukast både på
Avisa har ulike roller. Den skal informere, utdanne,
påverke, underhalde, marknadsføre og vere ein
papiraviser og
nettaviser.
“
”handelsplass” på papir og nett.

Kva er eit nyhende? Eit nyhende er nøyaktig, konsis
notidsinformasjon om det som hender rundt oss. Aktiviteter
Nyhenda kan vere lokale, regionale, nasjonale eller kvar dag
globale.
eller kvar veke:
Ikkje to aviser er like. Dei varierer m.a. i stil, innhald og Frilesing
lesarappell. Derfor har kvar avis sin eigen definisjon av
kva eit nyhende er, sjølv om mange av nyhendekriteria
er allmenne. Dessutan styrer Ver Varsom-plakaten, Nyhendedagboka
Redaktørplakaten og avisa sine skrivne og uskrivne
interne «lover» det som kjem på trykk. (Sjå neste side) Vekas nyhende

Kritisk lesing. Det å streve etter å gi ei objektiv
Eleven si eiga ordliste
nyhendedekning, er ei slik uskriven ”lov”. Å vere
objektiv inneber at alle sider ved ei sak skal presenterast
likeverdig, at ein reporter ikkje skal vere personleg Konkurranse. Løys
involvert eller gi uttrykk for eigne meiningar. 7-nøtten på Avis i Skolens
Slike subjektive meiningar skal heller kome fram i si heimeside:
leiarartiklar, kommentarspalter og lesarbrev. www.avisiskolen.no.

I nokre tilfelle er imidlertid grensa mellom objektivitet Nettavis. Velg tre
og subjektivitet flytande. Derfor er det svært viktig interessante artiklar frå
at lesarane er kritiske, og ikkje godtek ”alt” utan di lokale nettavis. Finn
vidare. Dei må lære seg å reflektere for å kome fram til du dei same artiklane
gjennomtenkte meiningar. i papirutgåva? Vurder
årsaker til eventuelle
skilnader.
Til debatt:
n Er aviser ideelle organisasjonar, som berre vil oss alt
godt, eller kan dei òg ha andre føremål? Kva trur du er
avisa sitt fremste mål med det å gi ut ei avis?

n Kva bør ei ideell, god avis innhalde etter di meining?

ar
Kva rolle h
visa?
eigentleg a


Kva er eit nyhende

Kva er eit nyhende?
Kvar einaste dag må redaktørar og journalistar avgjere n Plukk ut nokre tilfeldige saker
kva saker som skal publiserast i avisa. Kva kriterier frå dagens avis. Lag ein enkel
vurderer dei etter når dei viktigaste nyhenda skal analyse av kvar av dei, og skriv
veljast ut? opp kriterier du trur redaktøren
har lagt vekt på då han bestemte
Relevans. Vil nyhendet ha noko å seie for avisa sine seg for å ta saka inn i avisa.
lesarar? Vil saka bety noko for deira liv, økonomi, helse
eller utdanning?

Stad. Skjer dette i vårt distrikt? Vil saka ha noko å seie 01: Tittel:
for utviklinga i området?
Kvifor er det eit nyhende?
Viktigheit. Vil saka gjelde for mange menneske utan
omsyn til kvar dei er? Svar:

Tid. Hender dette nært i tid? Eller er det spesielt viktig
akkurat no?

Kjendisfaktor. Er kjende menneske innblanda, slik som
politikarar, idrettsutøvarar eller selebritetar?

Historia. Er saka om ei hending / - ein handling? Vil ho
vekke kjensler?

Uvanleg. Er saka uvanleg? Har det hendt noko
merkeleg?
02: Tittel:
Konflikt. Er det konflikt mellom menneske, eller mellom
menneske og natur? Kvifor er det eit nyhende?

Noko nytt. Er det gjort ei ny oppfinning som kan Svar:
påverke framtida?

Nytteverdi. Inneheld saka informasjon som lesarane
kan ha nytte av?

Anna. Kva anna kan gjere saka til eit nyhende? Du
avgjer….

n NB! Undersøk om ei lokalavis legg vekt på dei same
nyhendekriteria som ei riksavis (eller ei laussalsavis)!

Ulike typar nyhende

Ulike
typar nyhende
Nyhende vert presenterte på mange ulike måtar. Ofte er det
saka sitt innhald og natur som avgjer korleis ho blir sjåande
ut i avisa. Ein måte å dele nyhenda inn i, er «hard news»,
«soft news» og «feature».

Harde nyhende («Hard news») gjev «harde, kalde» fakta
om ei hending. Meiningar kan kome inn, men då berre som
direkte sitat. Tittelen samanfattar ofte saka i nokre få ord.
I sjølve historia vert det svart på dei seks gode hjelparane:
Kven, kva, kvar, når, korleis og kvifor.

Saka blir presentert med fallande viktigheitsgrad, det
viktigaste kjem alltid først. Politikk, krim, næringsliv, krig og
katastrofar er nokre av mange emne i denne kategorien.

n Vel ei førstesidesak og finn svara på dei seks gode
hjelparane. Meiner du lesarane «vert hjelpne» ved denne
måten å skrive på?
n Kan t.d. sport tenkjast å omfatte òg «harde» nyhende?
n Lag minst ei oppgåve om eit «hardt» nyhende.

Mjuke nyhende («Soft news») fokuserer på dei
mjuke, menneskelege hendingane. «Hund reddar gut frå
drukningsdøden» kan vere eit slikt nyhende.

«Mjuke» nyhende omfatter òg sport, motar, mat,
underhaldning m.m.
n Skriv eit ”mjukt” nyhende basert på ei hending du har

opplevd.
n Lag minst ei oppgåve om eit ”mjukt” nyhende.

Feature. Desse artiklane går meir i djupna på ei hending.
Samanlikna med eit hardt nyhende inneheld dei meir
bakgrunnsstoff, fleire sitat, fleire observasjonar og analyser.

Dei omfattar ofte meir litterære måtar å skrive på, enn den
direkte nyhendejournalistikken.
Featuresaker kan vere både «harde» og «mjuke». Dei vert
ofte skrivne som ein oppfølgjar til ei nyhendesak.
n Les ei featurehistorie og avgjer om den er «hard» eller
«mjuk».

Intervju. Når du intervjuar ein person har du minst tre
utfordringar:

n Du må vite kva du skal finne ut.
n Du må stille spørsmål som gir deg dei opplysningane
du er ute etter.
n Du må kunne samanfatte og skrive ned den
informasjonen du har fått.

Avisa som meiningsberar

Avisa som
meiningsberar
På kommentarplass (leiarartiklar,
kommentarspalter og lesarbrev) gir redaktørar,
journalistar og lesarar uttrykk for eigne meiningar,
ofte for å skape debatt.

Leiarartiklar, kommentarspalter, lesarbrev og
avisteikningar.

Leiarartikkelen vert skriven av redaktøren eller ein
journalist som redaktøren utpeikar. Dette er avisa
sitt offisielle syn i ei sak.

Kommentarspalter kan skrivast av alle; journalistar
som lesarar. Dei er ofte ordrike og inneheld lange
tankerekkjer og argument for eit syn på ei sak.

Lesarbrev vert skrivne av lesarane og kan innehalde
alt frå «fugl til fisk», ei sak som opptek skrivaren.
Lesarbrevet bør vere kort og fyndig.
Avisteikninga uttrykkjer teiknaren sin kommentar til
eit aktuelt «heitt» tema.

n Finn eit døme på kvar av dei ulike
meiningsberande sjangrane i dagens avis.
n Strek under skrivaren si meining og kva for fakta
han/ho underbyggjer denne meininga med.
n Undersøk dagens avisteikning. Forklar for ein
kamerat kva saka gjeld og kva for verkemiddel
teiknaren har brukt.


Vekas debatt
Nyhendedagboka er eit fint utgangspunkt for å
avgjere kva for tema som skal debatterast på siste
dagen i veka (eller første dag i neste veke). Som
innleiing kan t.d. to og to elevar spele roller for og i
mot problemstillinga i artikkelen.

n Sjå øvinga «Ein kontroversiell påstand» på neste
side.

En kontroversiell påstand

Ein kontroversiell påstand
Meininga med denne øvinga er å setje deg i ein situasjon der du blir ”tvungen” til å
sjå ei kontroversiell sak frå minst to sider.
Øvinga er lagt opp som eit rollespel der du skal delta i ein diskusjon med gitte
tidsfristar. Du får på førehand vite kva for standpunkt du skal forfekte. Du skal altså
ikkje diskutere ut frå eigne meiningar, men frå eit tildelt standpunkt.

Eit tema. Finn eit aktuelt tema ved å lese aviser. Klipp ut/skriv ut ein artikkel, eit
sitat, ein påstand, eit lesarbrev, - og bli samde i klassen om kva for tema de skal
diskutere.
Bruk litt tid til å finne bakgrunnsinformasjon om saka.
Formuler ein påstand som det er lett å vere for eller imot.

Roller. Læraren avgjer kven som skal vere for denne påstanden, og kven som skal
vere i mot. Halvparten av klassen for, og halvparten i mot.

Gjennomføring. Set deg skikkeleg inn i det synet du skal diskutere ut frå.
n Finn så mange argument du klarer i løpet av den gitte tidsfristen (3 min?)
n Snakk med ein som har fått same rolla som deg. Del argument og finn fleire
saman i løpet av den tida de har til rådvelde (5 min?)
n Gjennomfør ordskiftet i løpet av ein gitt tidsfrist (5 min?). Den rolla som er mest
ytterleggåande startar ordskiftet.
I ein treningsfase kan de godt stoppe øvinga her. Men det kan òg vere interessant å
fortsetje med å byte roller.
n Byt roller og lat dei som var for no vere imot påstanden. Førebu dykk på samme
måte.
n Ny diskusjon - der du skal forsvare di nye rolle. NB! No skal du ha ein annan
diskusjonsmotstandar enn sist gong.
Etter å ha prøvs å argumentere for og i mot to sider av same sak, er det no på tide å
gjere seg opp ei eiga meining: Kva meiner du sjølv om denne saka?

Plenum. Til slutt kan de diskutere denne saka i klassen ut frå eigne meiningar

Nokre opplysningr. Dette er ei
fin øving når de skal lære/trene
på argumentasjon. Alle som sutrar i timen
burde vore tvinga til å gå
De får øving i å:
n Finne argument
med smukk og bleie!
n Formulere desse
n Lytte til andre sin
argumentasjon
n Få andres reaksjonar på
synspunkt
n Vurdere eigne standpunkt

I tillegg er det rimeleg «ufarlig»
å framføre ei rolle. Dessutan
blir undervisninga vonleg
motiverande når de tek opp
dagsaktuelle problem.

Kap 4. Menneska i avisa 16

Menneska
i avisa
NB! Dei fleste

Menneske i avisspaltene – nokre idear:
“ oppgåveideane
kan med fordel
brukast både på
papiraviser og
“
nettaviser.
Nyhendetavle. Set av veggplass til bilete av personar
som dukkar opp i nyhenda. Skriv ein minirapport med
dei viktigaste opplysningane om kvifor denne personen er
avbilda i avisa. Heng minirapporten under biletet. Aktiviteter
Dersom saka går over fleire dager, kan de følgje opp med
utfyllande opplysningar.
kvar dag
eller kvar veke:
Nyhendetavla kan vere ei verdifull læringskjelde. De får
høve til å gjere eigne val og offentleggjere desse for dei
Frilesing
andre elevane.

Lag til dømes: Nyhende-dagboka
n Eit utsnitt av nyhendebiletet i veka, slik de ser det.
Grunngi vala dykkar. Eleven si eiga ordliste
n Ei nyhendeside om ”Verda til klassen” med
eigenprodusert stoff, lesarbrev, annonsar osb. Vekas debatt
NB! Slike sider bør skiftast ofte – helst kvar veke – for å
halde på interessa til lesarane. Konkurranse. Forsøk deg
på ein quiz frå Aftenposten:
Ekspertvitne. No skal du gjere deg til ekspert på ein www.aftenposten.no/quiz
person som ofte dukkar opp i avisspaltane. Samle inn
så mykje informasjon som mogeleg om personen i ein Nettaviser. Finn ut kva
periode, og lag ei ”arbeidsbok” med utklipp og eigne for nettaviser som høyrer
kommentarar. heime i ditt fylke. Merk av
på eit kart. Samanlikn
Ved slutten av perioden presenterer du personen for førstesidene. Kva er
klassen, til dømes i ein ”pressekonferanse” der klassen ulikt?
fungerer som ”journalistar”. Inviter gjerne personen til
klassen dersom han/ho ikkje bur for langt
unna.

Konkurranse. Bilete av personar
i aviser, kan vere utgangspunkt
for mange typar konkurransar.
Utfordre klassen til å lage ulike typar
konkurransar til kvarandre.
Kven er
eigentleg i
avisspaltane?


Bilete av ein person

Bilete av
ein person
Aviser inneheld informasjon om mange
ulike menneske, frå dei mest berømte til
«mannen i gata».

n Vel eit bilete av ein person frå avisa. Lim
det på dette arket.

Kvifor er denne personen i avisa i dag?

Skriv tre opplysingar du no veit om

?
personen:
01:

02:

03:

Skriv tre spørsmål du gjerne vil stille til personen:

01:

02:

03:

Kjendis-collage
Samle saman mange bilete av kjende personar frå
avisene i løpet av ei veke. Lim dei opp som ein collage
på eit stort papirark.

No kan du teste kameraten din:
n Kor mange kjenner ho/han namnet på?
n Kvifor trur han/ho at personane er omtalt i
avisene siste veke?

Avisteikning

Avisteikning
Avisteikninga finn du som oftast på same side
som leiarartikkelen i avisa. Den er, på ein
morosam måte, teiknaren sin kommentar til
ei aktuell hending.

NB! Nokre aviser har ikkje avisteikningar.

Ta ein nærare kikk på ei av avisteikningane
frå denne veka. Etter det kan du svare på
spørsmåla under.

01: Kva for sak tek avisteikninga opp?

Svar:

02: Kven er hovudkarakter på teikninga? Kva eller kven
skal dei forestille?
Svar:

03: Kvar i verda utspelar handlinga seg?

Svar:

04: Kva er det som gjer teikninga morosam?

Svar:

05: Kva heiter teiknaren?

Svar:

06: Kva er bodskapen i teikninga?
Kva er det teiknaren prøver å seie?

Svar:

07: Er du samd med teiknaren? Kvifor eller kvifor ikkje?
Engelsk
Svar: n Visit www.cagle.com and
answer the same questions about
one of the cartoons.

Kap 5. Lesestragier 19

Lesestrategiar NB! Dei fleste
Har du tenkt over at avisa inneheld ei rekke tekstar som
du må bruke ulike lesestrategiar for å knekke?

Vi les ikkje alle tekstar på same måten. Korleis les du
“ oppgåveideane
kan med fordel
brukast både på
papiraviser og
“
ein teikneserie, eit TV-program, ei spennande bok, ein
nettaviser.
nyhendeartikkel eller ei lærebok?

Du varierer kor fort eller kor grundig du les etter føremålet
med teksten. Aktiviteter
kvar dag
Når vi les. Når vi les (bortsett frå høgtlesing), er det ofte
ikkje naudsynt å lese i det heile tatt. Når du «les» ei avis,
eller kvar veke:
vandrar blikket ditt opp og ned på sidene for å finne noko du
er interessert i, - ofte avgjer tittelen om du vil lese resten. Frilesing

I andre samanhengar har du bruk for å fordjupe deg i teksten, Nyhende-dagboka
forstå og finne samanhengar, til dømes når du les lekser.
Hovudsakeleg les vi av to grunner, enten for å lære noko, eller
for å bli underheldne.
Vekas debatt
Nokre lesestrategiar, ein oversikt
n Forventning: Det er lettare å forstå ein tekst dersom du Konkurranse. Bruk avisa
veit noko om han på førehand. Derfor les du betre dersom du sin tittel og ingress til å lage
gjettar kva teksten handlar om, før du startar å lese. spørsmål, t.d.:
Tittel, ingress og layout hjelper deg til å finne innhaldet i «Vårens lønsoppgjer er i
teksten. gang. Partane er innstilte på
å finne ei løysing, men LO er
n Skumming: Når du skummar, let du augene gli hurtig ikkje villig til å ofre løna for
nedover teksten for å få tak i hovudinnhaldet. ein god AFP».
n Kva handlar
n Scanning: betyr å sjå nøye på, søkje etter. Når du scannar eigentleg AFP om?
leiter du etter ei bestemt opplysing i teksten. A) Løn
B) Arbeidstid
n Sammenheng: Alle tekstar C)Førtids-pensjon
har ein «indre» samanheng.
Finn du denne betrar du Nettavis. Finn
leseevnene dine. fram til ein
artikkel i ei
n Intensiv lesing: Når du les engelskspråkleg
intensivt, les du for å få tak i nettavis. Bruk
hovudinnhaldet og så mange leseøvinga «Gjett
detaljer som mogeleg. ein artikkel».

n Ekstensiv lesing: Når du
les ekstensivt, les du for å få ei Korleis les ein
vis?
oppleving. eigentleg ei a


Kap 5. Lesestrategiar 20
Tilpassa tekstutval i aviser

Tilpassa
tekstutval
i aviser
Tekstane i avisene er på mange måtar forsøkt
tilpassa lesarane. Det gjeld både papiraviser og
nettaviser.

Tekstane i papiravisene har ein lesarvenleg layout, eit
rikt innhald og stor variasjon i sjangrar. Nettavisene er
bygde opp slik at ein raskt skal kunne klikke seg fram til
dei tekstane ein er interessert i. Tekstane er tilpassa ved
layout, innhald og sjangrar: :

Layout. Ta for deg ein nyhendeartikkel. Han er bygd
opp etter ein fast mal: Tittel, ingress, brødtekst, bilete og
bilettekst. Nokre gonger er òg viktige sitat og faktaboksar
utheva som grafiske element i teksten.

Alle desse elementa er forsøk på å skape ei «førehands-
forståing» som er så viktig for at lesaren skal skjøne og
få glede av sjølve brødteksten. I tillegg har brødteksten
korte linjer, han er delt opp med mellomtitlar og dersom
journalisten har følgt vanlege retningslinjer, er den bygd
opp etter fallande nyhendeverdi; - det avisa synest er

viktigast kjem først.

Det kan altså vere mogleg å få med seg mykje av det som
har skjedd siste døgeret, utan å vere ein god lesar, og det
kan vere mogleg å finne lange, utdjupande tekstar som
er tilrettelagde for dei raskaste lesarane.

Innhold. Stoffutvalet i avisene er svært variert, frå
dei minste lokale nyhenda til store internasjonale
problemområde, meiningsytringar frå «grasrota» og
frå «rikssynsarar». Her er matspalter, TV-program,
kinoannonsar, kulturstoff, finansstoff, politikk,
underhaldning, annonsar for kjøp og sal, teikneseriar,
skjønnlitterære tekstar osb.
Det skal mykje til at ein ikkje finn noko som interesserer.

Sjangrer. Eit rikt utval av sjangrar i avisa, gjer tekstane
meir lesarvenlege. Her finn vi lange featureartiklar med
skjønnlitterært snitt og korte saksorienterte notisar.
Vi finn eit heilt spekter annonsar, frå heilsides- til
små rubrikkannonsar. Her er biletsjangrar, grafiske
framstellingar, teikneseriar, veroversikt, sitat, dikt og
poesi. Utvalet er stort, og presenterer stoffet på varierte
måtar.

Gjett ein artikkel

Gjett ein artikkel
I denne øvinga skal vi arbeide med dei tankar,
forventningar og idear som vi får når vi møter ein tekst.

Tidsfristane skal tvinge alle til hurtig lesing der attkjenning
og gjettingar er viktige. Oppgåva sluttar med ei grundig
gjennomlesing, der de kanskje finn ut at dei fleste tekstar
reiser fleire spørsmål enn dei gir svar.

Læraren har valt ein artikkel som inneheld elementa tittel,
bilete, bilettekst, ingress og brødtekst.

01: Sjå i 15 sekunder
De får utlevert tittel, bilete og bilettekst og skal sjå på desse i
15 sek. Så skal de skrive kva de trur saka dreier seg om.

02: Skumles i eitt minutt
De får utlevert ingress og brødtekst som de skumles i til
dømes eitt minutt for å skaffe dykk rask oversikt over
hovudinhaldet. Skriv nøkkelord.

03: Les alt!
Les heile artikkelen i ro og mak, og finn svar på dei «gode
hjelparane»: Kven, kva, kvar, når, korleis og kvifor.

04: Skriv spørsmål
Til slutt skal de skrive spørsmål om ting de gjerne vil vite
meir om. Arbeid gjerne to og to.

Lese for å forstå
For å fokusere betre på målet med lesinga, kan de ta
utgangspunkt i disse tre spørsmåla:

01: Kva handlar avisartikkelen om?
Her skal de forklare fakta og handling for å setje dykk inn i
innhaldet i artikkelen.

02: Kva tyder dette?
Her skal de tolke, gjette, resonnere for betre å forstå
bodskapen i artikkelen.

03: Tyder dette noko for meg?
Her skal de setje dei nye opplysningane opp mot eigne
erfaringar og kunnskapar, for lettare å sjå konsekvensar for
eigen situasjon.

n Desse tre spørsmåla kan brukast på alle tekstsjangrar
i avisa: nyhendeartiklar, featureartiklar, leiarartiklar,
sportsreportasjar, kommentarar, lesarbrev, annonsar osb….

Skumming

Skumming
Når du skummar, let du augene gli
hurtig nedover teksten for å få tak i
hovudinhaldet.

Lag ein tittel
n Skumles teksten og finn vokalane
som gir tittelen meining.

m n n
p h nd
n
Seoul (NTB-AFP): Hundane og kattane som
Sommaren er sesong for kundane vel ut blir slakta i
hunde- og katte-elskarar i eit lite skur ved marknaden,
Sør-Korea. Men her dreier parterte og leverte i
det seg ikkje om kjæledyr: I gryteferdige stykke.
sommarsesongen står hunde- – Hundemat er ein koreansk
og kattekjøt på menyen. tradisjon, og det er sunt.
Styresmaktene finn dette Utlendingar forstår ikkje
direkte pinleg, spesielt ovanfor dette, og burde heller passe
utlendingar som aldri kunne sine eigne saker, sa ein kunde
tenke seg å sette tennene i eit på marknaden, då han vart
grilla hundebryst. Derfor er spurde om kva han meinte om
det i god tid før dei olympiske å ete hundesuppe.
sommarleikane i Seoul, som Hundekjøt kostar mange
tek til 17. september, sett gonger så mykje som vanleg
i gang ein kampanje mot storfekjøt, men det som tel
gourmetane. for kundane er trua på at
Kampanjen har ikkje hatt hundekjøt aukar vitaliteten
særleg verknad. På Chung- og potensen. Kattekjøt kokar
Ang marknaden i Seoul sel ein kraft på, og krafta vert
dei kvar dag dusinvis levande drukke av kvinner som nett
hundar og kattar i små bur der har nedkome.
dei knapt kan stå oppreiste.

(Finn fleire døme frå avisa)

Scanning

Scanning
Scanning betyr å sjå nøye etter noko spesielt, -
søkje etter.
Når du skannar, leiter du etter en bestemt
opplysning i teksten.

Er det nokre gode tilbod?
Du er på jakt etter:
n Ein sykkel
n Ei leilighet
n Ein snikkar
n Eller noko anna du treng

n Kvar finn du det beste tilbodet? Finn du
annonsar det er verdt å undersøke nærare?

(Finn fleire døme frå rubrikkannonsane i avisa)

Oppsummering

Oppsummering
Nokre aviser skriv korte oppsummeringar av
dagens nyhendeartiklar. Dette for at lesarane
lettare skal kunne velje kva for tekstar dei ynskjer
å lese i avisa.

Oppsummering, å kunne gi eit kort samandrag av ein
tekst, er viktig å kunna på skulen, i forretningslivet og i
kvardagen. No skal du trene dette:

n Vel tre nyhende i avisa – ei nasjonal, ei lokal og ei
som interesserer deg – og lag oppsummeringar av dei
tre tekstane nedanfor. Sørg for at dei viktigaste poenga
er med, inkludert kven, kva, kvar, når, kvifor og
korleis.

Oppsummering 01:
(nasjonalt nyhende)

Tittel:

Oppsummering 02:
(lokalt nyhende)

Tittel:


Oppsummering 03:
(ditt val av nyhende)

Tittel:

Fliere ideer

Fleire ideer
Oppgåva «Gjett ein artikkel» ovanfor er eit
døme på korleis du kan bruke lesestrategien
forventning i leseopplæringa.

Eit anna døme er: «Gjett ein tittel»:
n Fjern alle vokalane i ein avistittel. Kven kan
gjette kva det handler om?

Skumming:
n Lim fire avisnotisar utan titlar på eit ark. Lim
så dei fire titlane nederst på arket. Kombiner
tittel og tekst så raskt som mogleg.

n Ein variant av denne øvinga er å klippe orda
i titlane frå kvarandre, slik at de først må setje
saman titlane, og så kombinere tittel og tekst.

Scanning
n Bruk ei side med rubrikkannonsar i avisa. Finn
t.d. ut kor mange som tilbyr sal av ein sykkel, og
kva for tilbod som høver best for deg.

n TV-programmet kan òg brukast: Kva for
program er verdt å sjå i dag? Kva går på ein
bestemt kanal på eit bestemt tidspunkt? …

Samanheng
n Klipp ein artikkel i fleire bitar. Finn den riktige
rekkefølgja.
n Klipp to lesarbrev i fleire bitar. Set dei saman

på riktig måte

Intensiv lesing
n Les ein leiar eller ein kommentar. Finn ut kva
forfattaren ynskjer å oppnå med dette innlegget.
Er argumentasjonen grei?
Seier han/ho noko om korleis dette skal skje?

n Dette er eit fint utgangspunkt for diskusjonar
to og to, i smågrupper eller i plenum.

Ekstensiv lesing
n Featureartiklane i laurdagsavisa høver godt til
denne typen lesing. Dei har ei meir litterær form,
og tek ofte opp tema som er aktuelle.

Kap 6.Kritisk lesing 26

Kritisk lesing NB! Dei fleste
Lese kritisk, trekkje slutninger

Media prøver å følgje sjølvpålagde, etiske retningslinjer.
Desse er nedfelde i Ver Varsom-plakaten,
“ oppgåveideane
kan med fordel
brukast både på
papiraviser og
“
Redaktørplakaten og Tekstreklameplakaten. I tillegg
har Pressas Faglege utval (www.pfu.no) i oppdrag å nettaviser.
dømme medier som ikkje følgjer desse plakatane.

Strategiar for å vurdere påstandar i teksten: Aktiviteter
n Først må de tenkje gjennom årsaka til at teksten vart
skriven: Kva ynskjer forfattaren at lesarane skal tru?
kvar dag
eller kvar veke:
n Deretter må de tenkje setning for setning om de les fakta
eller om det berre er forfattaren si synsing. Merk faktastoff Frilesing
med grøn farge og synsestoff med gul farge.
Nyhets-dagboka
n Tenk gjennom om dei faktaopplysingane som forfatteren
vektlegg støttar hans/hennar posisjon, og undersøk
samstundes om viktige opplysningar er «gløymde». Eleven si eiga ordliste

n Tenk over kven som vil dra fordel av forfattaren sine Konkurranse. Kven lagar
konklusjonar, og om det vil vere til beste for lesarane at dei det beste «Nytt på nytt» –
vert gjennomførde. programmet frå nyhenda
denne veka.
Strevar du med å lære kritisk lesing?
Då kan desse spørsmåla vere til hjelp: Vekas debatt
01: For å hugse ulike sider i saka:
n Kven gjorde….? Kritisk blikk på nyhenda.
n Kva har skjedd….? Sjå på titlar i avisene.
n Kva er….? Speglar dei bodskapen i
n Fortel med dine eigne ord…? teksten, eller gir dei andre
assosiasjonar?
02: For å analysere og vurdere ulike sider:
n Kvifor likte du ….?
n Kva for andre konklusjonar kan trekkjast…?
n Basert på våre etiske grunnverdiar, kva …?

n Oppgave: 1. Finn ut om pressa
sine etiske retningslinjer òg
gjeld for deg, dersom du legg ut
opplysningar og bilete på nettet.
Kven eig det du har lagt ut?

Kan vi ikkje
stole på det
journalistane
skriv?


Kap 6. Kritisk lesing 27
Å forstå årsak og verknad

Å forstå årsak
og verknad
Du treffer stadig forhold som gjeld årsak og verknad i
dagleglivet.

n Dersom t.d. venen din av ein eller annan grunn var oppe
heile natta, er det ikkje usannsynleg at han ville sovne i ein
time på skulen dagen etter. Å vere opp heile natta ville då
vere årsaka, mens verknaden (eller resultatet) er at han
sovna.
Elevrådsleiar
Tekstar som handler om årsak/verknad finn du ofte i avisa. til sjukehus
Kari Nordmann,
n Når t.d. Jens Stoltenberg kritiserer regjeringa i elevrådsleiar på Anonymes
Zimbabwe for ikkje å offentleggjere valresultatet, kan det skule, vart tysdag send til
føre til støtteerklæringar frå nokre land, mens Robert sjukehus med hjernerysting.
Mugabe vil vere usamd. Det at valresultatet ikkje vart – Det var berre eit
offentleggjort var årsaka, mens eventuelle reaksjonar frå kjedeleg uhell, sa ho.
ulike hald var verknaden. – Då klokka ringde ut
frå siste timen, var eg
så oppspelt at eg sprang
Sjå òg på dømet til høgre og svar på spørsmåla gjennom korridoren. Eg
nedanfor: visste ikkje at golvet var
nybona. Då eg prøvde
n Denne teksten inneheld m.a. å stoppe, sklei eg med
følgande årsak/verknad-forhold: hovudet først inn i eit
garderobeskåp.
01: Kari fekk hjernerystning (årsak) fordi Dr. Hansen la til at ho
snart ville bli frisk igjen:
02: Kari fordi hun sprang – Men eg vil tilrå at ho
på eit nybona gulv (virkning) brukar hjelm etter dette.

n Les dagens avis, og vel ut ein tekst som skildrar ei lokal eller nasjonal sak. Skriv ei kort
oppsummering av kvar sak, og finn deretter eitt eller fleire årsaks/verknads-forhold.

Saken:

Årsak:

Virkning:

Kap 6. Kritisk lesing 28
Pålitelege kjelder

Pålitelege kjelder?
Journalistar sjekkar med mange kjelder for å vere sikre på at dei fakta dei skriv er rette,
og for å kunne belyse saka for lesarane med ulike vinklingar og synspunkt.

n Til dømes: Ei sak om forbod mot bruk av mobiltelefon under bilkøyring bør innehalde
argument frå bilførarar som er både for og mot eit forbod, politikarar, politi, forsikringsselskap,
statistiske opplysningar om skadar på grunn av mobilbruk osb…

Målet er å presentere alle sider av saka på ein så balansert måte som mogleg.

For å få eit innblikk i korleis disse ideala blir praktiserte i di avis, kan du gjere ei lita
undersøking ved å fylle ut opplysningane i skjemaet under:

Vel eit av nyhenda på førstesida, lles òg omtalen inne i avisa og finn så mange
vinklingar som mogleg i saka. Skriv hovudargument og kva for kjelde som er nytta:
Hovudkjelde (navn) Argument (synspunkt, sitat)

01:

02:

03:

Vel eit av nyhenda frå sports- eller kultursidene, og finn så mange vinklingar som
mogleg i saka. Skriv hovudargument og kva for kjelde som er nytta:


01:

02:

03:

Vel eit nyhende som interesserer deg, og finn så mange vinklingar som mogleg i saka.
Skriv hovudargument og kva for kjelde som er nytta:

01:

02:

03:
Ekstra:
n Gjer den same undersøkinga med ei avis som er prega av tabloid journalistikk.
Finn du ulikskapar?

Kap 7. Analyse 29

Analyse NB! Dei fleste
- og bodskapen er…?
Å lese er viktig! Det å finne bodskapen i ein tekst er ikkje
alltid like lett. Eit viktig mål for tekstanalyse, er å få
lesarane til å bli kritisk vurderande til all tekst. Spesielt
“ oppgåveideane
kan med fordel
brukast både på
papiraviser og
“
gjeld dette tekstar i massemedia! nettaviser.
Tekstanalyse kan utførast på mange måtar, avhengig av
formålet med analysen. Her får du eit utval spørsmål som
kan brukast på ulike avissjangrar. Aktiviteter
kvar dag
Notis
n Kven handlar det om? Kva har hendt? Kvar hende det?
eller kvar veke:
Når hende det?
n Er tittelen dekkjande for innhaldet i notisen? Er tittelen Frilesing
interessevekkjande?
n Meiner du dette er ein god eller dårlig notis? Begrunn! Nyhende-dagboka

Lesarbrev Eleven si eiga ordliste
n Er brevet kort? Tek det opp ei eller fleire saker?
n Går skrivaren rett på sak: Skildrar han/ho situasjonen?
Skildrar han/ho kva problemet er? Har han/ho forslag til Konkurranse. Sjekk
løysingar? Skildrar han/ho kva for konsekvensar desse Aftenposten sine
løysingane vil få? geografi-quizar:
n Er språket enkelt eller inneheld brevet mange www.aftenposten.no/reise
framandord eller fagterminologi?
Lag ei geografi-spørjetevling
med utgangspunkt i avisa sine
Nyhendeartikkel
nyhende.
n Er artikkelen god/dårleg? Kvifor?
n Kvifor byrja du å lese artikkelen?
n Kvifor las du han heilt ut? ….eller: Kvifor kom du ikkje Nettavis. Her er nokre
lenger enn til innleiinga? …eller: Kvifor hoppa du over spørsmål du kan drøfte
nokre avsnitt? ved ein kritisk analyse:
n Tykte du artikkelen drøfta temaet grundig nok? Kva for
opplysingar sakna du? Kven er avsendar?
n Fann du opplysingane truverdige, eller var det noko du Kva er bodskapen?
tvilte på? Kven er mottakar?
Kva er føremålet?
Leiarartikkel Kven tener på…?
n Kva handlar leiaren om? Kva
er avisa sitt syn på saka? Kva
meiner du er det viktigaste
poenget i leiaren? Kven
trur du denne leiaren
er skriven til? Kva for
argument har redaktøren Er det godt eller
brukt? dårleg stoff i
n Undersøk om redaktøren avisa?
har brukt mange vanskelege ord
og uttrykk i teksten!


Kap 7. Analyse 30
Aviskort

Aviskort
Aviskortet er eit visuelt bilete av innhaldet i ein tekst, f.eks
ein avisartikkel.

Skriv tittelen på artikkelen i midten, og svar på spørsmåla kven,
kva, kor, når, korleis og kvifor på dei seks «lappane».

n Skriv ned spørsmål du gjerne vil ha svar på nederst på arket.
n Skriv òg di eiga meining om saka.

Kven? Kva? Kor?

Tittel:

Når? Korleis? Kvifor?

Spørsmål:

Dine kommentarer:

Kap 7. Analyse 31
Biletanalyse

Biletanalyse
Fortel først kva du straks kan sjå
n Kven har laga biletet?

n Kvar går det føre seg?

n Kva hender i biletet?
(førsteinntrykk)

n Kven eller kva opptrer i biletet?

n Gi ein karakteristikk av personen(-ane):
kroppsspråk, uttrykk,
klednad m.m.

n Gi ein karakteristikk av sentrale
gjenstandar:
kroppsspråk, uttrykk,
klednad m.m.

n Kva vil du seie om komposisjonen
av biletet?

Fortel kva du tykkjer biletet seier deg; gjer ei subjektiv
vurdering av bodskapen i biletet!
n Fortel biletet ei historie? –
– i tilfelle kva for historie?

n Kva fortel biletet om
geografiske tilhøve?

n Kva fortel biletet om sosiale
tilhøve?

n Kva for ei stemning er
framherskande i biletet?

n Korleis er det å leve i dette
miljøet?

Kap 7. Analyse 32
Biletanalyse

Studer tilhøvet mellom bilete
og tilhøyrande tekst
n Studer ordvalet i biletteksten
(tilhøyrande tekst). Kva for
grunnstemning skapar disse orda?

n Korleis er samanhengen mellom
bilete og tekst?

n Kva, trur du, er føremålet med å
bruke nettopp dette biletet og denne
teksten?

Avsender – mottaker:
n Kven er avsendar?

n Kven er målgruppene?

n Konklusjon:
Kva for haldningar er representerte
i biletet?

Kap 8. Journalistiske sjangrar 33

Journalistiske NB! Dei fleste

sjangrar “
oppgåveideane
kan med fordel
brukast både på
Ei «sak»? papiraviser og
nettaviser.
“
I ei avis finn du mange ulike sjangrar, men det som er litt
pussig, er at når du snakker med en journalist, er han oftast i
gang med ei sak. Omfanget av saka og kor viktig ho er, avgjer
korleis ho vert presentert i avisa.
Aktiviteter
kvar dag
Nyhendeartikkel: : Det er sjølve nyhendet som er det viktigaste eller kvar uke:
i ein nyhendeartikkel. Han blir brukt når journalisten objektivt
skal fortelje om det som hender frå dag til dag. Han inneheld
tittel, ingress og brødtekst, ofte òg bilete og bilettekst. Teksten Frilesing
vert skriven med fallende nyhendeverdi, og gir svar på
spørsmåla: Kven, kva, kvar, når, kvifor, korleis og kva så… Nyhende-dagboka

Notis: Ein notis er eit kort samandrag av eit nyhende, og Vekas debatt
inneheld tittel og tekst. Den gir svar på spørsmåla: Kven, kva,
kvar og når.
Lesarbrev: Her er det di personlege meining om ei sak som
skal på trykk. Det må vere kort, gå rett på sak, førast i eit Sjangrar. Les ei avis. Kor
enkelt, lett språk og ha ein fengjande tittel. Først presenterer mange ulike sjangrar finn
du situasjonen som har ført til at du skriv lesarbrev. Så skildrar du i denne avisa? Lag ei
du problemet. Deretter kjem du med forslag til løysingar og liste…
avslutter med kva for konsekvensar løysingene dine vil gi.
Nettavis. Les ei nettavis.
Leiartikkel: Leiaren vert vanlegvis skriven av redaktøren, og gir Kva for sjangrar finn du
uttrykk for avisa si meining om ei aktuell sak. Leiarartiklar vert her? Lag ei liste!
rekna som viktige tekstar fordi dei vert vurderte av personar Kva for sjanger er mest
som tek avgjerder i samfunnet. typisk for ei nettavis?

Førsteside: Førstesida er «utstillingsvindauget» til avisa. Her
presenterer redaksjonen dei sakene dei meiner lesarane
vil ha størst interesse av å lese. Vanlegvis har førstesida
eit hovudoppslag og fleire små. Saka blir presentert med
tittel, ein kort tekst, bilete og/eller bilettekst. Annonsane
er ofte små.

Fleire sjangrar i avisa: Kommentar, avisteikning,
petit, annonse, teikneserie, reportasje, feature,
iv
tabell, melding (kunngjering), salsannonse, Kvifor skr
rubrikkannonse, eigenannonse, stillingsannonse, journali stane så
t?
vêrspalte, portrettintervju, kåseri, enquete, mykje ulik
matspalte, bokmelding, musikkmelding, filmmelding,
førehandssomtale, referat, kino- og teaterannonsar,
grafikk, valutakursar, børskursar, radio- og TV-
program, personleg-annonsar, forteljing. Og endå er det
fleire som ikkje er nemnde her….

Oppdrag: Vel ut ein eller fleire sjangrar og lag ein kort
definisjon av dei!

Kap 8. Journalistiske sjangrar 34
Tilpassa leseopplæring

Tilpassa
leseopplæring
Tekstane i ei avis høver godt til tilpassa leseopplæring på
grunn av måten dei vert presenterte på. Tittel, ingress,
brødtekst, bilete og bilettekst gir god forståing før sjølve
lesinga.

Å lese sjangrar…
n Finn leiarartikkelen i dagens avis. Gjer et «djupdykk» i
teksten ved å undersøke:
01: Kva for emne handlar denne leiaren om?
02: Kva for argument meiner du er det viktigaste?
03: Kven trur du denne leiaren er skriven til?
04: Undersøk om redaktøren har brukt mange
vanskelege ord og uttrykk.
05: Forklar kort bodskapen til redaktøren slik at
ein ungdom yngre enn deg vil skjøne det!

n Les ein nyhendeartikkel der tittel og ingress er klipt
vekk. Lag eit forslag til ingress og deretter tittel. Samanlikn
dine forslag med en kamerat sine forslag. Diskuter kva for
forslag som gir best lyst til å lese vidare?

n Velg deg ein notis i dagens avis. Undersøk om den
oppfyller krava til ein god notis (interessevekkjande tittel, -
at den gir svar på spørsmåla: Kven, kva, kvar og når…)

n Gjer det same med ein nyhendeartikkel og eit lesarbrev.

n Vurder avisa si førsteside. Er ho ein god ”reklameplakat”
for avisa?

Å skrive sjangrar…
n Sjå på leiarartikkelen i avisa. Skriv den om slik at elevar
som er yngre enn deg vil forstå hovudpoenget.

n Skriv et lesarbrev om noko du er sint eller irritert over.
Lat ein kamerat lese brevet, og så fortelje deg kva han/ho
fekk ut av innhaldet. Stemmer det med det du ville seie?
Gjenta oppdraget med eit lesarbrev om noko du er glad
for.

n Tenk deg at du er journalist. Du har fått i oppdrag å lage
ein notis eller ein nyhendeartikkel om noko som nettopp
har hendt i nærmiljøet ditt.

Nokre nyttige nettadresser:
n AvisWeb: http://www.avisiskolen.no/avisweb/
n Skoleavis: http://www.ais-vest.net klikk på skoleavis i menyen
n På dansk: http://www.aiu.dk/avisnet/ klikk på Håndbog
n På svensk: http://www.tidningeniskolan.se klikk på TIS elev i menyen

Kap 9. Les avis og lær matte 35

Les avis NB! Dei fleste

og lær matte “
oppgåveideane
kan med fordel
brukast både på
Matematikk i avisa? Kvifor? papiraviser og
nettaviser.
“
– Vårt samfunn vert styrt av tal
Pengar, areal, lengd, nedbør, CO2-utslepp, bananer, alt
vert målt i tal og gir retningslinjer for korleis samfunnet
vårt utviklar seg. Aktiviteter
kvar dag
– Får vi nokon gong bruk for all den matematikken vi
lærer i løpet av skuletida? eller kvar uke:
Frilesing
– Kor viktig er matematisk kunnskap og dugleik for å
klare dei utfordringane som samfunnet gir oss? Tenk
berre på sjølvmeldinga, politiske avgjerder, offentlege
tenester, tilbod på varer, rutetabellar osb.
Vekas debatt
Det er viktig å auke elevane sitt matematiske vokabular.
Då vil dei kunne uttrykke seg meir presist og få større Konkurranse. Lag ei
utbyte av diskusjonar som rører ved slike spørsmål skattejakt i avisspaltene,
der alle oppgåvene har
n Å finne matematikken. «Scan» gjennom avisa, på jakt med matematikk å gjere.
etter ting og omgrep som vert målt i tal. Kor mange finn
de? Er det mogleg å sortere desse i grupper?
Kritisk blikk på
n Tekstoppgåver. Lag matematikkoppgåver til nyhenda. Kontroller at
kvarandre med avisa som kjelde. Dette er fin trening i dei talopplysningane avisa
høve til å klare tekstoppgåver. opererer med i en artikkel
er korrekte.
Nokre forslag til oppgåver:
n Vel ei avisside. Set ring rundt alle tal og tal skrivne med Nettavis. Studer
bokstavar på sida. No skal du fortelje kva dei ulike tala valutakursane. Gå til
er blitt brukte til. Døme: Talet 3 er brukt til å markere nettaviser i to land med
nummeret på avissida. ulike valutaer. Finn eit
produkt og samanlikn
n Finn ein avisartikkel der det er mange talopplysningar. prisane, òg med
Svar på disse spørsmåla: tilsvarande i Noreg.
Er talet rimeleg? Kvifor? Kvifor ikkje?
Gir artikkelen deg god informasjon?
Forstår du alt i artikkelen? Saknar du
nokre opplysningar?

n Undersøk om ein annonse
gir feile opplysningar eller ikkje
gir vesentleg informasjon om eit Slik les du og
produkt. Det hender at produkta lærar matte
ikkje oppfyller alt som står i ein samstundes!
fristande annonse.

Fleire forslag til oppgåver

Fleire forslag til oppgåver
01: Leit etter uttrykk og opplysningar som kan vere vanskelege å skjøne, dersom ein ikkje kjenner
samanhengen svært godt, t.d. ”Intel Pentium Dual Core DDR2 RAM” i ein annonse for ein datamaskin,
eller bruk av tal og prosentar i ei meiningsmåling.

02: Leit i annonsar eller i redaksjonell tekst etter ord, uttrykk og tal som er laga for å påverke oss. På
kva for måte prøver avsendaren å påverke lesaren?

04: Kva kostar det å setje inn ein annonse i avisa?

05: Dersom vi reknar med at dagens avis er ei gjennomsnittsavis, Kor mange sider gir avisa ut kvart år?

06: Undersøk kor stor del av ei vald side som er redaksjonelt stoff, og kor stor del som er annonsar.
Oppgi svaret i prosent. Undersøk òg kor stor prosentdel av heile avisa som inneheld annonsar.

07: Lag ei grafisk framstelling, der du finn den informasjonen du treng på sportssidene. Det kan handle
om tap/siger, mengd scora mål eller poengtal.

08: Mange aviser har grafar som viser korleis veret har vore siste veke. Rekn ut høgaste
gjennomsnittstemperatur dei siste 7 dagane. Mål temperaturen ute kvar dag på eit bestemt klokkeslett i
veka som kjem.

Kva vart gjennomsnittstemperaturen? Søk på nettet for å finne ut kva temperaturen var på same tid
førre år. Kva finn du ut?

09: Vel tre hus eller leilegheiter som er averterte til sals.
n Kor stor er salssummen for kvar av dei?

n Kor stor blir kapitalkostnadene pr år dersom du må låne halvparten av
kjøpesummen, og renta er på 7% p.a.?

n Undersøk kor stor bustadflate kvar bustad har?

n Kva for bustad meiner du vil gi deg mest for pengane? Kvifor?

10: Sjekk valutakursane for framand mynt. Finn dagens kursar for fem sentrale valutaer i avisa, eller på
nettet. Kor mykje vil det koste å veksle inn 500 norske kroner i desse valutaene?

11: Lag rekneoppgåver i lekkjer med opplysningar frå avisa. T.d. Multipliser antal sider i dagens avis
med vermeldiga sin høgaste temperatur, divider med antal scora mål i ein fotballkamp, adder så prisen
på ein bruktbil og divider med antal spaltar på side 5 i avisa.

12: Lag eit variert utval rekneoppgåver til ein kamerat ut frå opplysningar i dagens avis!

Engelsk og matematikk i avisa

Engelsk og avismatte
Area
Skill: Students measure the area of rectangular shapes using appropriate units.
n Find several pictures and cut them out of the newspaper. Measure the length of each picture and
write it along the edge. Measure the width and write it along its edge. Figure the area and write it in the
middle. Don’t forget to label the area with the proper unit of measure.

TV Time
Skill: Students find a sum using hours and minutes; demonstrate understanding of time
relationships; determine the duration of a time interval.
n Use the TV schedule in the newspaper. Pick out the television programs that you watch each day.
List the programs and the length of time they are on the air. Total your time in hours and minutes for
one day’s TV viewing. Compute how many hours a week you would spend watching. How many hours a
month? A year?

Logo Hunts
Skill: Students identify symmetry in logos.
n Use the business or advertising sections to find the following: a logo that uses no straight lines, a logo
with an animal in it, a logo with a letter, a logo with a human beeing. Which have symmetry?

Plan a Meal
Skill: Students compute the sum of positive decimals.
n Use the grocery ads to plan breakfast for four people. Be sure the meal is well balanced. List each of
the food you would need to purchase. List their quantity and price. Compute the total cost. How much
would breakfast cost for one week? How much would it cost for one month?

Figuring Rates
Skill: Students find the sum of money amounts using decimal notation.
n Turn to the classified ads. Find the rate schedule and determine the price for one line in the classified
section. Find a three line ad and determine how much it costs. Write an ad of your own to sell to your
teacher or parent. Do not write more than six words on each line. How much would your ad cost?

Life’s Price Tag
Skill: Students apply math and reading skills to solve real-life problems involving money and work.
n Look through the classified ads and select a car, a house and one other item you would like to have.
Add up the cost. What kind of salary would you need in order to afford your purchases? Find a job that
pays that salary. What skills and training are needed for that job?

Kap 10. Evaluering 38

Dette er eit døme på korleis prosjektet kan evalueres.
Ein kort, fri rapport vil også gjøre nytten:

Evaluering
Evalueringen har to mål:
01: Vidareutvikle prosjektet
02. Erfaringsdeling mellom lærarar/skuler

n Det er utarbeidd to enkle rapportskjema, eitt for teamet og eitt for den enkelte lærar som deltar i
prosjektet. Desse vil bli sende på e-post i mai, og du finn dei òg på AiS sine nettsider. Vi ber om at
rapportane vert sende digitalt til den lokale prosjektleiar i Avis i Skolen når prosjektet er avslutta, innan
1. juni.

01: Teamet si samla vurdering
Skule: Kontaktlærar:
n Trinnet si målsetjing med å bruke avis som læremiddel

n Liste over dei beste erfaringene:

n Kan avislesing bidra til tilpassa undervisning? Eventuelt korleis?

n Kan avislesing vere med på å støtte opp under lesing som grunnleggjande dugleik i alle fag?
Eventuelt korleis?

n Kva bør endrast av praktiske tiltak før neste års Nilesarprosjekt?

n Vil de tilrå neste års trinn å delta i Nilesaren?

n Andre kommentarar og forslag:

02: Lærarar sine erfaringer med undervisningsopplegg der avis som
læremiddel har vore sentralt:
n Opplegget sin tittel:
n Fag, emne og tidsrom:
n Opplegget sitt læringsmål:

n Fortel om gjennomføringa av opplegget:

n Eg vurder elevene sitt utbytte slik:

n Eg vurder bruk av aviser som læremiddel i opplegget slik:

n Andre kommentarar eller forslag:

Kap 10. Sluttord 39

Sluttord
Ver kritisk og tenkjande når du les aviser på papir og nett.
Det er ikkje sikkert at alt er sant!

n Vær Varsom–plakaten gir etiske normer for pressa (trykt Kritisk blikk på nyhenda.
presse, radio, fjernsyn og nettpublikasjonar). Vedtatt av Vel ei sak som har klare
NORSK PRESSEFORBUND, sist i 2007. polariseringar. Set deg grundig
inn i saka og finn flest mogleg
Du finn han herhttp://presse.no/Pressens_Faglige_ motførestellingar til avisa sine
Utvalg_PFU/Var_Varsom-plakaten/ vinklingar.
Kven av desse «held mål»?
I tillegg må pressa følgje Redaktørplakaten og
Tekstreklameplakaten. Kritisk blikk på nyhenda.
Dine evner til kritisk tenking
Dei finn du her: vert utvikla ved regelmessig
Redaktørplakaten: http://presse.no/Pressens_Faglige_ lesing av ulike tekstar og
Utvalg_PFU/Redaktorplakaten/ ved å diskutere aktuelle
problemstillingar.
Tekstreklameplakaten: http://presse.no/Pressens_
Faglige_Utvalg_PFU/Tekstreklameplakaten/
Kritisk blikk på annonsane.
n Pressens Faglig utvalg (PFU) drøftar og dømer medier som Vel ein annonse som skal
ikkje har følgt plakatane. «selje» eit produkt. Les kritisk.
Finn du noko som gjer at
Du finn saker PFU har handsama her: http://presse.no/ produktet blir presentert på
Pressens_Faglige_Utvalg_PFU/Prinsipputtalelser/ ein for positiv måte?


Kontakt oss:
n Region Oslo og Akershus: Sigurd.Saethre@mediebedriftene.no
n Region Agder: sfj@fmva.no, www.ais-agder.net
n Region Hordaland og Nord-Rogaland: Johannes.Boyum@bt.no , www.ais-vest.net
n Region Nord: anne.lise.strand@breivika.vgs.no
n Region Oppland: per-tore.moen@fmop.no, www.ais-oppland.net
n Region Trøndelag: steinar.husbyn@levanger.kommune.no
n Region Vestfold-Telemark-Buskerud: kjell-b@sandefjordnett.no

Nilesaren Hft

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

En vedette

En vedette (20)

Nilesaren Hft