11

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Drygas Danuta
Dobieranie zabiegów rehabilitacyjnych do możliwości
i potrzeb pacjenta 322[15].Z1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr Wiesława Staszczak
mgr Lilia Kimber-Dziwisz
Opracowanie redakcyjne:
mgr Drygas Danuta
Konsultacja:
mgr inż. Teresa Jaszczyk
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[15].Z1.01
„Dobieranie zabiegów rehabilitacyjnych do możliwości i potrzeb pacjenta”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu terapeuta zajęciowy.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Miejsce terapii w procesie rehabilitacji 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzające 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 10
4.2. Cele, zadania, etapy i rodzaje rehabilitacji 11
4.2.3. Ćwiczenia 13
4.3. Przebieg rehabilitacji i ocena jej skuteczności 14
4.4. Rehabilitacja w wybranych działach medycyny 18
4.5. Podstawowe zasady psychoterapii 34
4.6. Podstawowe zasady socjoterapii 38
4.7. Wskazania i przeciwwskazania stosowania zabiegów rehabilitacyjnych
oraz ich dobór dla dzieci i osób starszych 41
4.8. Kompleksowy plan rehabilitacji 45

3
4.9. Ćwiczenia ogólnousprawniające i relaksujące 47
4.10. Organizacja czasu wolnego, turnusów rehabilitacyjnych i rekreacja 50
5. Sprawdzian osiągnięć 53
6. Literatura 58

4
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu doboru odpowiednich
zabiegów rehabilitacyjnych w stosunku do możliwości i potrzeb pacjenta. Pomoże Ci nabyć
podstawowe umiejętności przydatne do zaplanowania, doboru oraz przeprowadzenia
zabiegów rehabilitacyjnych dostosowanych do wieku, schorzenia i rodzaju
niepełnosprawności. Pozwoli Ci brać udział w procesie rehabilitacji medycznej, społecznej
i zawodowej podopiecznego.
W poradniku zamieszczono:
– wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
– cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
– materiał nauczania – wiadomości teoretyczne, które będą niezbędne do osiągnięcia
założonych celów kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce
modułowej,
– zestaw pytań, abyś mógł skontrolować opanowanie określonych treści,
– ćwiczenia, które pomogą Ci ukształtować umiejętności praktyczne na podstawie
wiadomości teoretycznych,
– sprawdzian postępów, który umożliwi Ci sprawdzenie poziomu wiedzy po wykonaniu
ćwiczeń,
– sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
– literaturę uzupełniającą.

5
Schemat układu jednostek modułowych
322[15].Z1.03
Stosowanie zabiegów
kinezyterapeutycznych
i fizykoterapeutycznych
322.[15].Z1
Podstawy kompleksowej rehabilitacji
322[15].Z1.04
Usprawnianie pacjenta
322[15]. Z1.01
Dobieranie zabiegów
rehabilitacyjnych do
możliwości i potrzeb pacjenta
322[15].Z1.02
Posługiwanie się sprzętem
rehabilitacyjnym
322[15].Z1.05
Posługiwanie się językiem
obcym zawodowym

6
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− korzystać z różnych źródeł informacji,
− korzystać z różnych metod pracy,
− współpracować w grupie,
− rozpoznawać potrzeby zdrowotne pacjenta,
− prawidłowo organizować pracę własną i zespołu,
− obserwować człowieka w różnych sytuacjach zdrowotnych i chorobowych,
− stosować zasady komunikacji interpersonalnej.

7
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− scharakteryzować rodzaje i etapy rehabilitacji,
− określić wskazania i przeciwwskazania do stosowania zabiegów rehabilitacyjnych,
− podjąć współpracę z członkami zespołu rehabilitacyjnego,
− określić cele rehabilitacji pacjentów z różnymi schorzeniami i w różnym wieku,
− opracować plany rehabilitacji dla pacjentów z różnymi schorzeniami i w różnym wieku,
− określić miejsce terapii w rehabilitacji,
− dostosować formy terapii zajęciowej do planów usprawniania pacjentów,
− udzielić wsparcia w rozwiązywaniu problemów życia codziennego osoby
niepełnosprawnej,
− zmotywować pacjenta do udziału w zabiegach rehabilitacyjnych,
− udzielić pacjentowi odpowiedzi na pytania dotyczące zabiegów rehabilitacyjnych
i stosowania sprzętu rehabilitacyjnego,
− zorganizować różne formy spędzania czasu wolnego.

8
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Miejsce terapii w procesie rehabilitacji
4.1.1. Materiał nauczania
Według definicji WHO rehabilitacja to kompleksowe postępowanie w odniesieniu do
osób niepełnosprawnych fizycznie i psychicznie, które ma na celu przywrócenie pełnej lub
możliwej do osiągnięcia sprawności fizycznej i psychicznej, zdolności do pracy
i zarobkowania oraz zdolności do brania czynnego udziału w życiu społecznym.
Rehabilitacja jest procesem medycznospołecznym, który dąży najogólniej mówiąc do
poprawy jakości życia osób niepełnosprawnych.
Rozwój rehabilitacji jako jednej ze specjalności medycznych rozpoczął się po II wojnie
światowej. Uznano ją wtedy za integralną 3 fazę procesu terapeutycznego (obok
diagnozowania i leczenia).
Głównymi twórcami rehabilitacji medycznej w Polsce byli: profesor Wiktor Dega,
profesor Adam Gruca, profesor Kazimiera Milanowska oraz profesor Marian Weiss.
W procesie rehabilitacji nieocenione znaczenie ma terapia zajęciowa. Obejmuje nie tylko
czynności o charakterze zajęć fizycznych, ale i umysłowych. Jej zadania mają różnorodny
charakter. Ich celem jest fizyczne, a także psychiczne usprawnienie chorego i zorientowanie
się co do ewentualnego przekwalifikowania zawodowego.
Miejsce terapii zajęciowej w procesie rehabilitacji na przykładzie szpitala ogólnego
przedstawia rys. 1.
Rys. 1. Miejsce terapii zajęciowej w procesie rehabilitacji [opracowanie na podstawie 12]
Rehabilitacja ma wielokierunkowy, szeroki i kompleksowy zasięg działania. Oznacza to,
iż chorym zajmuje się tu nie jedna, lecz kilka osób różnych specjalności.
Oddział rehabilitacji
Dział leczniczego usprawniania
Pracownia
Psych.-socjol.
Pracownia
fizykoterapii
Pracownia
kinezyterapii
Pracownia
badań czynnościowych
Pracownia
terapii zajęciowej
Elektro-
terapia
Światło-
terapia
Hydro-
terapia
Parafino
-terapia
Ergome
tria
Dynamo-
metria
Spiro-
graf
Oksymetr-
ia
Ćwiczenia
zespołowe
Ćwiczenia
bloczkowe
Ćwiczenia
indywidualne
Masaże Basen

9
Zadaniem terapii zajęciowej w procesie rehabilitacji zajmuje się terapeuta zajęciowy.
Celem tych zajęć jest fizyczne i psychiczne usprawnianie chorego i zorientowanie się co do
ewentualnego przekwalifikowania zawodowego. Pod pojęciem terapii zajęciowej rozumiemy
wszystkie poczynania lecznicze, które poza środkami farmakologicznymi służą do mobilizacji
biologicznych i psychicznych sił organizmu celem likwidacji lub uspokojenia zaburzeń
psychosomatycznych i przywrócenia utraconej w chorobie sprawności psychicznej
i fizycznej. Jest to szereg form oddziaływania na chorego za pomocą naturalnych bodźców,
angażujących go do współdziałania. Zadajemy sobie pytanie co chcemy osiągnąć i co
osiągniemy przez stosowanie terapii zajęciowej w procesie rehabilitacji.
Cele jej są następujące:
– przestawienie toru myślenia chorego i zwrócenie uwagi na sprawy nie związane
z chorobą,
– ogólna poprawa stanu fizycznego, a więc: zwiększenie zakresu ruchu w stawach i siły
mięśni, wyrobienie zręczności ruchowej, oswojenie z wysiłkiem i podniesienie
wydolności fizycznej,
– zmniejszenie odruchu bólowego w wyniku rozluźniania mięśni i koncentracji psychiki,
– neutralizowanie otępiającego działania nudy i bezczynności,
– zmniejszenie napięcia w stanach depresyjnych i lękowych,
– stworzenie u chorego poczucia własnej wartości oraz rozszerzenie kręgu zainteresowań,
– wzbogacenie jego życia emocjonalnego,
– ułatwienie przystosowania się pacjenta, ze zmienioną często psychiką, do życia
w społeczeństwie,
– umożliwienie przekwalifikowania chorego, gdy wymaga tego sytuacja,
– zaktywizowanie chorych nieposiadających zajęcia,
– zwiększenie ich samodyscypliny,
– umożliwienie szybszej i lżej przebiegającej akceptacji swojej niepełnosprawności.
Wachlarz zajęć prowadzonych z chorymi w ramach terapii zajęciowej jest bardzo szeroki.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest rehabilitacja wg WHO?
2. Jakim procesem jest rehabilitacja?
3. Kto z polskich uczonych był twórcą rehabilitacji medycznej?
4. Jakie możemy wyróżnić działy leczniczego usprawniania?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaprezentuj różne definicje rehabilitacji wykorzystując dostępną literaturę.
Sposób wykonywania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować literaturę zawierającą różne definicje rehabilitacji,
2) określić głównych twórców rehabilitacji i definicje przez nich utworzone,
3) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia,
4) przedstawić wyniki pracy na forum grupy.

10
Wyposażenie stanowiska pracy:
− literatura z rozdziału 6 dotycząca rehabilitacji,
− arkusze papieru,
− długopisy.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie rehabilitacji?  
2) określić, jakim procesem jest rehabilitacja?  
3) wskazać uczonych, którzy byli głównymi twórcami rehabilitacji?  
4) określić działy, które wchodzą w skład oddziału rehabilitacyjnego?  

11
4.2. Cele, zadania, etapy i rodzaje rehabilitacji
Rehabilitacja jest całością starań podejmowanych wobec osoby niepełnosprawnej.
Wykracza ona poza pomoc doraźną, mobilizuje i rozwija istniejący potencjał psychofizyczny,
dąży do odzyskania przez daną osobę dotychczasowego miejsca w społeczeństwie lub
uzyskania nowego.
Ideałem jest rehabilitacja dążąca do całkowitego włączenia niepełnosprawnego
w normalne życie. Pomoc udzielana niepełnosprawnemu człowiekowi musi obejmować
działania o charakterze socjalnym, psychologicznym, pedagogicznym, medycznym
technicznym. Słowem, ma być obecna we wszystkich obszarach życia.
Celem rehabilitacji jest przystosowanie chorego, poszkodowanego, czy osoby
niepełnosprawnej do życia codziennego i zmniejszenia stopnia jego zależności od osób
drugich.
Pierwszoplanowym celem jest przywrócenie chorym utraconych sprawności lub
wyrobienie sprawności zastępczych, które wyrównują ubytki funkcjonalne.
Aby rehabilitacja osiągnęła cel musi posiadać podstawowe cechy:
– wczesność – rehabilitacja może być skuteczna pod warunkiem wdrożenia jej już
w pierwszych dniach choroby lub po urazie z odpowiednim sterowaniem, pobudzaniem
mechanizmów kompensacyjnych i adaptacyjnych ustroju,
– powszechność – jest to dostępność świadczeń rehabilitacyjnych dla wszystkich
potrzebujących pacjentów, bez względu na miejsce zamieszkania, pochodzenie
społeczne. Dążymy do wdrożenia rehabilitacji we wszystkich dziedzinach medycyny,
– ciągłość – rehabilitacja u osób ze znaczną, długotrwałą dysfunkcją ustroju powinna być
ciągła. Należy prowadzić ją przez cały okres leczenia szpitalnego, kontynuować
w warunkach ambulatoryjnych lub domowych, często przez wiele miesięcy lub nawet lat,
a czasami przez cale życie chorego, np. u dzieci z porażeniem dziecięcym,
– kompleksowość – rehabilitacja jest procesem złożonym, tym bardziej, im głębszy jest
stopień niepełnosprawności spowodowany chorobą lub urazem. W realizacji tego procesu
powinni uczestniczyć nie tylko lekarze specjaliści, fizjoterapeuci, pielęgniarki, ale
również socjolodzy, psycholodzy, pedagodzy, logopedzi, terapeuci i inni specjaliści.
Żeby osiągnąć cele rehabilitacji chorym musi zajmować się zespół różnych specjalistów.
Liczba osób prowadzących rehabilitację może być różna w zależności od stanu chorego,
rodzaju schorzenia, od wieku, sytuacji zawodowej i cech osobowości.
W szeroko pojmowanym procesie rehabilitacji wyróżnia się rehabilitację medyczną,
społeczną, i zawodową, psychologiczną.
Na rehabilitację medyczną składa się:
– terapia zajęciowa,
– zaopatrzenie ortopedyczne,
– kinezyterapia,
– fizykoterapia,
– masaż leczniczy.
Rehabilitacja medyczna ma przyspieszyć powrót do zdrowia, zapobiegać trwałej utracie
funkcji chorego układu. Kinezyterapia – leczenie ruchem, to podstawowa i najważniejsza
gałąź rehabilitacji. Wśród ćwiczeń wyróżniamy te o działaniu miejscowym – dotyczące
miejsca, gdzie zlokalizowane jest schorzenie oraz te o działaniu ogólnoustrojowym – gdzie do
ćwiczeń wykorzystuje się zdrowe, nieobjęte procesem chorobowym części ciała i narządy, co
powoduje poprawę wydolności ogólnej, która decyduje o końcowym efekcie leczenia.

12
Wśród metod kinezyterapeutycznych wyróżniamy:
– metody mechaniczne – zasadniczym celem wykorzystania czynnika ruchu jest
bezpośrednia i lokalna zmiana właściwości tych tkanek narządu ruchu, które są związane
z zaburzeniami czynności organizmu,
– metody neurofizjologiczne – do nauki nowych wzorców ruchowych wykorzystuje się
głównie odruchy warunkowe, czego efektem jest hamowanie odruchów patologicznych
i wywoływanie reakcji fizjologicznych,
– metody edukacyjne – oprócz powyższych czynników konieczne staje się włączenie
świadomości, woli i determinacji usprawnianego.
Fizykoterapia – jest to stosowanie w celach leczniczych różnego rodzaju energii
wytwarzanej za pomocą aparatury (ciepłolecznictwo, krioterapia, elektroterapia,
światłolecznictwo, ultradźwięki, magnetoterapia, laseroterapia). Fizykoterapia pełni rolę
pomocniczą i rzadko stosuje się ją jako zabieg podstawowy. Wspomaga ćwiczenia ruchowe,
ma działania łagodzące bóle i tzw. bodźcowe.
Masaż leczniczy jest to wykorzystanie bodźców mechanicznych głównie w postaci
ucisku na tkanki w celu wywołania odczynów fizjologicznych Są to techniki manualne
stosowane w odpowiedniej kolejności i wywierające wpływ na skórę, tkankę podskórną,
mięśnie, torebki, wiązadła stawowe, a także na układ krążenia, nerwowy
i wewnątrzwydzielniczy.
Rehabilitacja społeczna polega na pomocy w:
– zaakceptowaniu siebie samego w zmienionych niekorzystnie warunkach życia,
– odnalezienie swojego miejsca wśród bliskich,
– uzewnętrznienie przez rodzinę i znajomych postaw aktywnego współuczestnictwa
w zmaganiach z toczącą się chorobą z dolegliwościami okresu rekonwalescencji,
– zapewnieniu warunków egzystencji materialnej niepełnosprawnego i jego rodziny,
– umożliwienie nauki, korzystania z dóbr kultury,
– likwidowaniu barier architektonicznych, urbanistycznych, transportowych
i w komunikowaniu się,
– integracji osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem.
Rehabilitacja zawodowa to dobrze dobrane czynności zawodowe.
Składają się na nią:
– usprawnianie pracą,
– poradnictwo,
– przygotowanie do pracy,
– awans zawodowy.
1. Jakie są cele rehabilitacji?
2. Jakie są podstawowe cechy rehabilitacji?
3. Kto wchodzi w skład zespołu rehabilitacyjnego?
4. Jakie znasz rodzaje rehabilitacji?
5. Jakie są zadania rehabilitacji medycznej, społecznej i zawodowej?
6. Co nazywamy kinezyterapią i jakie są jej metody?
7. Co nazywamy fizykoterapią?
8. Na czym polega masaż leczniczy?

13
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ułóż plan ćwiczeń z zastosowaniem metod mechanicznych, neurofizjologicznych i metod
edukacyjnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
1) określić rodzaje rehabilitacji,
2) określić rozwój i właściwości psychomotoryczne człowieka,
3) scharakteryzować metody kinezyterapeutyczne,
4) ułożyć plan ćwiczeń,
5) zaprezentować zaplanowane ćwiczenia.
− maty lub materace,
− sprzęt sportowy (piłki, skakanki),
− odtwarzacz CD,
− płyty z muzyką.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać cele rehabilitacji?  
2) scharakteryzować cechy rehabilitacji?  
3) określić skład zespołu rehabilitacyjnego?  
4) określić rodzaje rehabilitacji?  
5) scharakteryzować zadania rehabilitacji medycznej, społecznej
i zawodowej?  
6) wyjaśnić pojęcie kinezyterapii?  
7) wyjaśnić pojęcie fizykoterapii?  
8) wyjaśnić pojęcie masażu leczniczego?  

14
4.3. Przebieg rehabilitacji i ocena jej skuteczności
Dokładny przebieg rehabilitacji, którą obejmowany jest pacjent, zależy od wskazań
lekarskich. Lekarz określa częstotliwość zabiegów zgodnie z potrzebami zdrowotnymi
chorego.
Przebieg rehabilitacji ujęty jest w trzech kategoriach.
Kategoria medyczna:
– badanie, ocena fizyczna i medyczna,
– kinezyterapia i fizykoterapia,
– terapia zajęciowa,
– psychoterapia,
– nadzór lekarski nad odpowiednimi zajęciami.
Kategoria psychosocjalna:
– badanie i ocena,
– poradnictwo osobiste,
– służba socjalna,
– psychometria,
– nadzór psychiatryczny.
Kategoria zawodowa:
– ocena zawodowa,
– poradnictwo zawodowe,
– wstępna orientacja zawodowa,
– szkolenia zawodowe,
– umieszczenie w zakładach pracy.
Jeżeli w taki sposób będziemy rozumieć przebieg rehabilitacji, to nie zapomnimy, że
niezbędnym jej elementem jest zasada normalizacji, czyli zaplanowanie i podejmowanie
takich działań, które przygotowują rehabilitowaną osobę do uczestnictwa w tak zwanym
normalnym życiu. Nie abstrahując od ograniczeń wypływających z danej niepełnosprawności,
należy podjąć wszelkie wysiłki, aby niepełnosprawny zarówno przez okoliczności życia,
uniemożliwiające mu jakiekolwiek inne zachowanie, jak i poprzez negatywne nastawienie
psychiczne, nacechowane brakiem postawy aktywnej i rezygnacją z walki o poprawę stanu
zdrowia i okoliczności życia. Analizując skuteczność rehabilitacji należy wziąć pod uwagę
psychospołeczne uwarunkowania skuteczności procesu rehabilitacji.
Sytuacja problemowa osoby niepełnosprawnej ma dwa wymiary: obiektywny
i subiektywny.
Pierwszy sprowadza się do działania jednostki niepełnosprawnej w środowisku, drugi zaś
odnosi się do jej przeżyć psychicznych oraz do definiowania przez nią sytuacji problemowej.
Te same czynniki, które określają realizację psychologiczną na somatyczne uszkodzenie
organizmu, decydują również o skuteczności rehabilitacji. Nie tylko samouszkodzenie, ale
i psychologiczna na nie reakcja określają ważność i zakres sytuacji problemowych, do
których będzie predysponowana jednostka niepełnosprawna.
Skuteczność rehabilitacji psychologicznej zależy od wielu czynników:
1. Im młodszy wiek osoby niepełnosprawnej, tym chętniej będzie uczestniczyć w procesie
rehabilitacji.
2. W im wcześniejszym wieku dochodzi do kalectwa, tym skuteczniejsze są oddziaływania
rehabilitacyjne.
3. Osoby znajdujące się w związku małżeńskim chętniej poddają się oddziaływaniom
rehabilitacyjnym niż w stanie wolnym.

15
4. O skuteczności oddziaływań rehabilitacyjnych decyduje ogólny stan zdrowia osoby
niepełnosprawnej (zły stan zdrowia nie sprzyja rehabilitacji).
5. Mężczyźni chętniej uczestniczą w procesie rehabilitacji niż kobiety.
6. Wyższe wykształcenie i wyższy poziom kompetencji zawodowych osoby
niepełnosprawnej sprzyja podjęciu przez nią decyzji o włączeniu się w proces
usprawnienia.
7. Im wyższy poziom inteligencji osób niepełnosprawnych, tym częstsza tendencja do
uczestnictwa w rehabilitacji.
8. Im mniejsza dysfunkcja, tym chętniej osoby niepełnosprawne poddają się procesowi
usprawnienia.
Środowiskowe uwarunkowania skuteczności rehabilitacji:
1. Dostępność ośrodków rehabilitacyjnych i stanowisk pracy dla osób niepełnosprawnych.
2. Normalne związki rodzinne, zwłaszcza ze współmałżonkiem.
3. Specyficzne postawy najbliższego otoczenia społecznego wobec osoby niepełnosprawnej
(lęk, wrogość, niechęć).
4. Uzyskiwanie wsparcia ze strony organizacji społecznych i niezależność ekonomiczna.
5. Liczba barier architektonicznych, utrudniających normalne funkcjonowanie
w społeczeństwie.
Skuteczność rehabilitacji medycznej oceniana jest przy pomocy różnych metod i narzędzi
np. skal oceny funkcjonalnej. Jedną z najbardziej popularnych jest ocena w skali Lovetta.
Za pomocą tej metody oceniamy siłę mięśniową. Została ona opublikowana w 1932 roku
i jest obecnie najbardziej rozpowszechniona na świecie.
Lovett rozróżnia następujące stopnie siły mięśniowej:
0˚ brak czynnego skurczu mięśni,
1˚ ślad czynnego skurczu mięśnia,
2˚ wyraźny skurcz mięśnia i zdolność wykonania ruchu przy pomocy badającego i przy
odciążeniu odcinka ciała wprowadzonego w ruch przez dany mięsień,
3˚ zdolność wykonania czynnego ruchu samodzielnie z pokonaniem ciężkości
odpowiedniego odcinka ciała,
4˚ zdolność wykonywania czynnego ruchu z oporem ,
5˚ prawidłowa siła to jest zdolność wykonania czynnego ruchu z pełnym oporem.
Zasady techniki testowania:
– prawidłowa pozycja pacjenta,
– stabilizacja odcinka testowanego,
– prawidłowe wykonanie czynności testu,
– testowanie oporu przy badaniu na siłę mięśnia,
– badanie tętna i ciśnienia tętniczego krwi przed wysiłkiem i po wysiłku.
1. Jakie znasz kategorie przebiegu rehabilitacji?
2. Od jakich czynników zależy skuteczność rehabilitacji psychologicznej?
3. Od jakich czynników środowiskowych zależy skuteczność rehabilitacji?
4. Za pomocą jakiej metody określamy siłę mięśniową?
5. Jakie są zasady testowania skalą/testem Lovetta?

16
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zastosuj metodę Lovetta badając siłę mięśniową kończyn dolnych u pacjenta
(koleżanki/kolegi).
1) określić zasady testowania metodą Lovetta,
2) zapisać w sposób prawidłowy wyniki,
3) przedstawić wyniki testowania na forum grupy,
4) uczestniczyć w dyskusji podsumowującej przebieg ćwiczenia.
− krzesło,
− mata,
− notatnik,
− przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
Zmierz tętno przed i po wysiłku (20 przysiadów) u pacjenta (koleżanki/kolegi).
1) określić miejsca badania tętna,
2) zinterpretować wynik i prawidłowo go zapisać,
3) przedstawić swoje wyniki na forum grupy,
– łóżko lub krzesło,
– zegarek z sekundnikiem,
– notatnik,
– przybory do pisania.
Ćwiczenie 3
Wykonaj mierzenie ciśnienia tętniczego krwi przed i po wysiłku u pacjenta
(koleżanki/kolegi).
1) określić miejsce badania ciśnienia tętniczego krwi,
2) zmierzyć ciśnienie krwi,
3) zinterpretować wynik i prawidłowo go zapisać,

17
− sfigmomanometr rtęciowy,
− sfigmomanometr zegarowy,
− aparat elektroniczny,
− notatnik,
− przybory do pisania,
− stetoskop.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić kategorie przebiegu rehabilitacji?  
2) określić czynniki psychologiczne, od których zależy skuteczność
rehabilitacji?  
3) określić czynniki środowiskowe, od których zależy skuteczność
4) wyjaśnić za pomocą jakiej metody badamy siłę mięśniową?  
5) wskazać miejsce i sposób badania tętna?  
6) określić sposób i miejsce badania ciśnienia tętniczego krwi?  

18
4.4. Rehabilitacja w wybranych działach medycyny
Rehabilitacja w ortopedii i traumatologii
Chociaż rehabilitacja w ortopedii i traumatologii narządu ruchu rozciąga się na wszystkie
okresy leczenia chorego, to jednak wiele metod i zabiegów można stosować dopiero po
ustąpieniu ostrych objawów choroby.
Współczesna rehabilitacja ortopedyczna wychodzi z złożenia, że osoba trwale lub
czasowo upośledzona fizycznie powinna się stać niezależna od otoczenia. Dlatego tak wielką
wagę w programach rehabilitacji przywiązuje się do nauki wykonywania czynności
codziennego życia, szczególnie w zakresie samoobsługi.
Rehabilitację pacjentów rozpoczyna odpowiednie pielęgnowanie chorego leżącego chory
uczy się poruszania w łóżku, sposobów zapobiegania odleżynom i przykurczom, czy też
wykonywania czynności higienicznych.
Plan rehabilitacji ortopedyczno-traumatologicznej:
– okres pierwszy – unieruchomienia – zadaniem rehabilitacji jest utrzymanie ruchów we
wszystkich nie objętych unieruchomieniem stawach,
– okres drugi – po zdjęciu opatrunku gipsowego lub aparatu ortopedycznego. Rehabilitacja
polega na usuwaniu zaburzeń powstałych w wyniku unieruchomienia i na stopniowym
przywracaniu pełnej fizjologicznej sprawności tak chorej kończyny jak i całego
organizmu.
Chorego zawsze traktuje się indywidualnie uwzględniając:
– charakter wady lub charakter dysfunkcji,
– charakter uszkodzenia,
– stopień dysfunkcji i czasokres dysfunkcji,
– warunki bytowe środowiska.
Zasady usprawniania chorego:
– zasada uświadamiania chorego co do celowości i korzyści związanych z wysiłkiem
fizycznym,
– zasada udziału chorego w pracy nad sobą,
– zasada systematyczności ćwiczeń,
– zasada utrwalania i doskonalenia ruchu,
– zasada stopniowania i dostępności ćwiczeń,
– zasada poglądowości – przeżywania ćwiczeń przez chorego,
– zasada dążenia do urozmaicenia i atrakcyjności ćwiczeń.
Celem rehabilitacji w ortopedii i traumatologii jest zachowanie, poprawienie lub
przywrócenie zaburzonej funkcji narządu, jeżeli jest to niemożliwe – zmniejszenie
i ograniczenie do minimum szkodliwych następstw choroby czy urazu i grożącej trwałej
niepełnosprawności.
Zabiegi pomocne w ortopedii i traumatologii:
– wyciągi – zadaniem jest nastawienie złamań czy zwichnięć, korygowanie wadliwych
ustawień i zniekształceń stawów, odciążenie objętych procesem chorobowym stawów,
zapobieganie powstawaniu przykurczów mięśniowo – torebkowych. Wyciągi dzielimy na
pośrednie i bezpośrednie.
Rozróżniamy także redresje są to czynności lecznicze mające na celu uruchomienie stawu,
zwiększenie zakresu ruchów lub zmniejszenie przykurczów, z wykorzystaniem mechanizmów
dźwigni. Rozróżniamy redresje jednoczasowe, wielofazowe.
Oprócz redresji wyróżniamy:
– opatrunki gipsowe,

19
– masaże,
– parafinoterapię,
– okłady borowinowe,
– kąpiele wodne,
– zabiegi fizykalne.
W schorzeniach ortopedycznych często jest osłabiona siła mięśniowa dlatego też, badamy
ją za pomocą cykloergometru, który działa na zasadzie zwykłego roweru. Intensywność pracy
wykonywanej w jednostce czasu, regulowana jest za pomocą mechanicznych lub
elektrycznych urządzeń hamujących koło.
Rehabilitacja w niektórych chorobach reumatycznych
Choroby reumatyczne stanowią zjawisko występujące powszechnie na całym świecie.
Grupa schorzeń reumatoidalnych stanowi najtrudniejszy problem leczniczy ze względu na
bardzo częste występowanie znacznego upośledzenia narządu ruchu. Zmiany w narządach
ruchu, prowadzą często do znacznego stopnia niepełnosprawności.
Usprawnianie pacjenta ma na celu:
– przywrócenie maksymalnej sprawności tym odcinkom narządu ruchu, w których wystąpił
proces patologiczny,
– wykorzystanie możliwości kompensacji celem zmniejszenia skutków istniejącego
upośledzenia funkcji.
Plan rehabilitacji obejmuje:
– ustalenie programu rehabilitacji w zależności od stanu osoby niepełnosprawnej
i w dostosowaniu do jej potrzeb życiowych,
– przeprowadzenie procesu rehabilitacji leczniczej z wykorzystaniem wszystkich
elementów kompensacji w obrębie zdrowych odcinków narządu ruchu,
– ustalenie metodyki leczniczego usprawniania w taki sposób, aby nie męczyć pacjenta ani
nie sprawiać mu bólu, co mogłoby hamować lub nawet cofać proces rehabilitacji,
– spowodowanie szybkiej adaptacji do istniejącej i nieodwracalnej niepełnosprawności,
a tym samym stworzenie podstawy psychicznej do mobilizacji wewnętrznej, do nowych
wysiłków, jakie w toku rehabilitacji musi dać z siebie chory,
– zorganizowanie pomocy socjalnej, a także zapewnienie chorym pracy w zależności od
ich możliwości fizycznych i psychicznych.
Zabiegi stosowane w schorzeniach reumatycznych to: masaże, parafinowanie, kąpiele
lecznicze, krioterapia, ortezowanie.
Rehabilitacja kardiologiczna
Rehabilitacja kardiologiczna jest to zespół działań zmierzających do przywrócenia
sprawności chorym z chorobami układu sercowo-naczyniowego. W tych chorobach zdolność
do wysiłków fizycznych jest często na długi okres upośledzona. Może być ona spowodowana
zaistniałymi zmianami patologicznymi w sercu i układzie naczyniowym, jak również
zaburzeniami w mechanizmach regulujących stan homeostazy układu krążenia, powstałymi
na skutek długotrwałego unieruchomienia.
Rehabilitacja ma za zadanie przywrócenie funkcji tego układu bądź wykształcenie jego
funkcji kompensacyjnych.
Podstawowe założenia rehabilitacji kardiologicznej opracował i wprowadził profesor
Zdzisław Askanas.
Wskazania i główne założenia do planu rehabilitacji kardiologicznej
Kryteria kwalifikujące do rehabilitacji:
1) Rozpoczęcie rehabilitacji następuje po:

20
– ustąpieniu bólu zawałowego,
– zmniejszeniu się aktywności enzymów,
– obniżeniu temperatury ciała do 38˚C.
2) Przeciwwskazania do rehabilitacji:
– przyspieszenie czynności serca w spoczynku,
– napadowe migotanie przedsionków,
– przedwczesne pobudzenia komorowe,
– zaburzenia przewodzenia przedsionkowo komorowego,
– niewydolność serca,
– nadciśnienie tętnicze.
3) Wskazania do przerwania rehabilitacji już rozpoczętej:
– wyraźne pogorszenie się samopoczucia,
– wystąpienie sinicy i duszności,
– pojawienie się bólów w klatce piersiowej,
– znaczny wzrost lub spadek ciśnienia tętniczego krwi,
– wystąpienie zaburzeń rytmu.
Tabela 1. Zadania rehabilitacji fizycznej [opracowanie wg 16]
Etap Zadania rehabilitacji
Szpitalny 35 tygodni Przeciwdziałanie skutkom unieruchomienia
Sanatoryjny 46 tygodni
Pełna mobilizacja poprawy wydolności fizycznej,
wieńcowej i krążenia
Ambulatoryjny – do końca życia
Dalszy wzrost wydolności i utrzymanie jej na
osiągniętym poziomie
Praktycznie program usprawniania mieści się w czasie do 3 lub 6 tygodnia. Czas ten
podzielony jest na cztery okresy. Zasadą obowiązującą przed i po ćwiczeniach jest
systematyczne badanie u chorego tętna, ciśnienia tętniczego krwi i oddechów na minutę.
Plan rehabilitacji kardiologicznej:
I okres – ćwiczenia oddechowe, bierne, izometryczne, dynamiczne małych grup
mięśniowych, rozluźniające.
II okres – ćwiczenia oddechowe pogłębione, dynamiczne kończyn górnych i dolnych,
dynamiczne koordynacyjne, bierna zmiana ułożenia, czynna zmiana pozycji w łóżku.
III okres – ćwiczenia oddechowe, dynamiczne połączone z koordynacyjnymi, pionizacja,
nauka chodzenia.
IV okres – ćwiczenia oddechowe z włączeniem pomocniczym mięśni oddechowych,
dynamiczne kończyn górnych i dolnych, koordynacyjne w pozycji leżącej i siedzącej,
dawkowany marsz, chodzenie po schodach.
Zabiegi fizykalne stosowane po upływie pół roku od zachorowania: masaże, zabiegi
wodolecznicze, ćwiczenia na bieżni, ćwiczenia na rowerze.
Problemy po zawale mięśnia sercowego:
– ponowne podjęcie pracy zawodowej,
– właściwe przygotowanie rodziny,
– niwelowanie reakcji lękowych.
Rehabilitacja w schorzeniach układu oddechowego
Cele rehabilitacji oddechowej:
– przywrócenie prawidłowej mechaniki oddychania z udziałem wszystkich części płuca,
z zachowaniem synergii ruchów oddechowych i rytmiczności oddechu,
– uzyskanie pełnego rozluźnienia miejscowego i ogólnego,

21
– zwiększenie ruchów klatki piersiowej i zapobieganie jej zniekształceniu,
– rozluźnienie mięśni wchodzących w skład obręczy barkowej, wydłużenie fazy
wydechowej tej części płuca, która wykazuje niedomogę czynnościową,
– wzmocnienie mięśni kończyn górnych, szyi, karku, i grzbietu,
– zmniejszenie zalegania wydzieliny i ułatwienie jej wykrztuszenia,
– właściwe wykorzystanie rezerw oddechowych,
– zapobieganie powikłaniom.
Ocena sprawności układu oddechowego
Tolerancję wysiłku ocenia się na podstawie określenia tzw. stopnia duszności według
następującej skali:
I stopień – duszność po wejściu na drugie piętro i duszność w czasie szybkiego chodzenia po
równym terenie lub niewielkiego wzniesienia w normalnym tempie,
II stopień – duszność po wejściu na pierwsze piętro lub niemożność dotrzymania kroku
osobie zdrowej,
III stopień – duszność po wejściu na pół piętra lub duszność podczas chodzenia we własnym
tempie na terenie równym,
IV stopień – duszność podczas ubierania się i toalety porannej.
Informacje te stanowią ważną wskazówkę co do możliwości zastosowania odpowiednich
zestawów ćwiczeń oddechowych, ogólnorozwojowych, i pozycji drenażowych.
Wydolność i pojemność płuc mierzymy za pomocą spirometru.
Plan rehabilitacji w schorzeniach układu oddechowego składa się:
1. Usprawnianie ułożeniowe:
– ułożenie na plecach – sprzyja oddychaniu przeponowemu,
– ułożenie na boku – sprzyja lepszej wentylacji płuca górnego,
– pozycja półsiedząca – korzystna w chorobach prowadzących do upośledzenia
sprężystości tkanki płucnej i wzrostu oporu oskrzelowego,
– drenaż złożeniowy.
2. Nauka efektywnego oddychania i kaszlu.
3. Kinezyterapia oddechowa. Ćwiczenia dzielimy na:
– ćwiczenia oddychania przeponowego w ułożeniu na wznak, angażując całą przeponę
– ćwiczenia oddychania przeponowego w ułożeniu na boku w celu uaktywnienia tej
części przepony, która przylega do podłoża,
– ćwiczenia oddychania dolno-żebrowego w ułożeniu na boku zdrowym w celu
trenowania strony chorej,
– ćwiczenia oddychania żebrowego w ułożeniu na boku zdrowym z unoszeniem
kończyny górnej strony chorej za głowę w czasie wdechu i powrotem w czasie
wydechu do pozycji wyjściowej.
4. Masaż mięśni oddechowych – ma na celu rozluźnienie mięśni oddechowych i szybszą
odnowę rezerw energetycznych. Masażowi można poddawać: mięśnie międzyżebrowe
zewnętrzne, mięśnie wdechowe i mięśnie brzucha.
5. Oklepywanie – zabieg ma na celu uruchomienie zalegającej wydzieliny. Musi być szybko
wykonane dłonią zwiniętą i palcami złączonymi lub dłonią z luźnymi palcami.
6. Sprężynowanie – jest to zabieg uruchamiający wydzielinę. Polega na odpowiednim
uciśnięciu okolicy klatki piersiowej i nagłym zwolnieniu ucisku.
7. Ćwiczenia ogólnorozwojowe – aby je wykonać należy przestrzegać zasad obciążenia
chorych wysiłkiem:
– wysiłek powinien uwzględnić stopień uszkodzenia układu oddechowego,
– wysiłek nie powinien obejmować bardzo dużych grup mięśniowych,
– wysiłek powinien mieć charakter przerywany.

22
Rehabilitacja w neurologii
Rehabilitacja osób z uszkodzeniem układu nerwowego jest zadaniem bardzo ważnym, ale
i trudnym. Trudność wynika ze złożonego charakteru funkcji układu nerwowego,
z niezwykłej wrażliwości komórek nerwowych na uraz, z niedotlenienia, z braku zdolności do
odtwarzania i regeneracji ośrodkowego układu nerwowego.
Zasadniczym działaniem rehabilitacji w uszkodzeniu układu nerwowego jest
przywrócenie osobie niepełnosprawnej możliwie pełnej sprawności i miejsca
w społeczeństwie jakie zajmowała przed zaistnieniem choroby czy wypadku. Jednak
w uszkodzeniu ośrodkowego układu nerwowego uzyskanie pozytywnego wyniku
usprawniania nie zawsze jest możliwe. Należy jednak dążyć wszelkimi dostępnymi środkami
terapeutycznymi do zminimalizowania nieodwracalnych następstw choroby bądź urazu.
Uzyskanie korzystnego wyniku wymaga współdziałania zespołu specjalistów różnych
dziedzin medycyny, terapii zajęciowej, pracowników socjalnych.
Należy dążyć do uzyskania poprawy funkcji przez pobudzenie procesów kompensacji
i wykorzystanie zjawisk adaptacji w ustroju.
Kompensacją nazywa się zdolność całkowitego lub częściowego wyrównania skutków
działania czynników szkodliwych (choroba, uraz) za pomocą wytworzenia funkcji
zastępczych. Możliwości kompensacyjne są większe w organizmach młodych. Dochodzi
w nich do łatwiejszego i pełniejszego zastąpienia utraconych funkcji.
W niektórych schorzeniach układu nerwowego możliwości uzyskania poprawy
funkcjonalnej są niweczone przez fakt postępującego charakteru choroby oraz występowanie
zjawisk wtórnych, takich jak: spastyczne napięcie mięśni, przykurcze związane
z nierównomiernym działaniem mięśni odpowiedzialnych za ruchy w stawie, neurogenne
skostnienie okołostawowe i inne.
Z powodu zaburzeń siły mięśniowej często mierzy się napięcie mięśniowe podczas
skurczu izometrycznego lub skrócenie mięśnia przy danym obciążeniu. Skurcz mięśni mierzy
się za pomocą dynamometru.
Plan rehabilitacji chorych z ogniskowym uszkodzeniem mózgu
Ogniskowe uszkodzenie mózgu może być następstwem urazu bądź choroby. Do nich
zaliczamy: udary mózgu, zatory mózgu, urazy mózgu i guzy mózgu. Najważniejszą metodą
jest postępowanie usprawniające. Uzależnione jest od przebiegu choroby i jej okresów:
– okres ostry – prawidłowe ułożenie, częsta zmiana pozycji, korekcyjne ułożenie chorych
kończyn, ćwiczenia bierne we wszystkich stawach porażonych kończyn, ćwiczenia
oddechowe,
– okras poprawy – ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia czynne, bierna pionizacja, czynna
pionizacja, ćwiczenia samoobsługi, nauka chodzenia,
– okres przewlekły – ćwiczenia czynne wykonywane w domu, nauka ćwiczeń najbliższych
osób zamieszkałych z pacjentem.
Usprawnianie dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym
Pod pojęciem mózgowego porażenia dziecięcego rozumiemy niepostępujące zaburzenia
czynności ruchowych i postawy, które są wynikiem uszkodzenia ośrodkowego układu
nerwowego powstałego w czasie ciąży, porodu, a także po urodzeniu. Usprawnianie ruchowe
ma podstawowe znaczenie w programie terapeutycznym stosowanym u dzieci i wcześnie
rozpoczęte ma również istotne znaczenie w rokowaniu, pod warunkiem, że jest prowadzone
w pierwszych miesiącach, a nawet tygodniach życia.
Metody:
– metoda Bobath,
– metoda Vojty,

23
– metoda wzorców Domano i Delacato,
– neuromotoryczna terapia rozwojowa Castillo Moralesa,
– metoda sensorycznej integracji Ayres,
– metoda ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne,
– pedagogika lecznicza Montessori,
– metoda Peto,
– hipoterapia,
– muzykoterapia.
Rehabilitacja chorych z uszkodzeniem rdzenia kręgowego
Usprawnianie chorych jest uzależnione od charakteru urazu, rodzaju i poziomu zaburzeń
neurologicznych i funkcjonalnych, stopnia niedowładów, wydolności oddechowej,
krążeniowej, wydolności ogólnokondycyjnej, motywacji chorego.
Najważniejsze elementy rehabilitacji neurologicznej to:
– adaptacja do wózka inwalidzkiego (stała lub okresowa),
– ćwiczenia mięśni brzucha oraz nauka opróżniania pęcherza moczowego przy użyciu
tłoczni brzusznej,
– ćwiczenia oddechowe,
– umiejętność korzystania z rozmaitego zaopatrzenia ortopedycznego, stabilizującego
kręgosłup,
– ćwiczenia wzmacniające obręcz barkową i biodrową,
– ćwiczenia mięśni brzucha,
– ćwiczenia izometryczne,
– ćwiczenia z oporem dawkowanym.
Podstawą usprawniania osób po urazie kręgosłupa jest głównie kinezyterapia.
Rehabilitacja w pediatrii
Wady postawy – są to odchylenia od ogólnie przyjętych cech prawidłowej postawy. Żeby
stwierdzić wadę należy ocenić postawę i chód:
– ocena postawy od tyłu,
– ocena postawy z boku,
– ocena postawy z przodu.
Do ukształtowania prawidłowej postawy niezbędna jest odpowiednia aktywność
fizyczna. W planie rehabilitacji duże znaczenie ma:
– gimnastyka ogólnokondycyjna,
– gry i zabawy ruchowe,
– wytworzenie odpowiedniego gorsetu mięśniowego, zwłaszcza ćwiczenia wzmacniające
mięśnie grzbietu, brzucha i pośladków,
– ćwiczenia korygujące ustawienie miednicy,
– ćwiczenia antygrawitacyjne,
– ćwiczenia wzmacniające mięśnie stóp,
– nauka pływania.
W przypadku stwierdzenia wad postawy konieczne jest prowadzenie postępowania
korekcyjnego.
Zadania ćwiczeń:
– przez cały czas ćwiczeń dziecko powinno utrzymywać pozycję skorygowaną,
– w programie ćwiczeń należy uwzględnić wiek z przewagą zabawy u dzieci
– stosować uatrakcyjnienia ćwiczeń,

24
– osoba prowadząca powinna ułatwić przyjęcie i utrzymanie pozycji skorygowanej,
wymusić poprawność wykonywania ćwiczeń,
– korygując wadę w jednym odcinku nie wolno powodować wadliwego ustawienia innego
odcinka ciała,
– wielkość obciążenia powinna być dobrana indywidualnie dla każdego dziecka (wiek, siła,
czas),
– współpraca z rodzicami,
– rozpoczynanie ćwiczeń od pozycji odciążającej kręgosłup (klęk podparty, leżenie),
– kontrola wzrokowa postawy i poprawności ćwiczeń (lustro),
– pierwszym etapem ćwiczeń powinno być rozciąganie przykurczonych grup mięśni
i przywrócenie pełnej ruchomości stawów,
– każdy program powinien zawierać ćwiczenia oddechowe,
– ćwiczenia w wodzie i pływanie,
– wyrabianie prawidłowego nawyku postawy,
– wyeliminowanie dużych obciążeń osiowych kręgosłupa (dźwiganie, skoki).
Boczne skrzywienia kręgosłupa – skoliozy – to wielopłaszczyznowe zniekształcenie.
W planie rehabilitacji należy głównie uwzględnić kinezyterapię:
– ćwiczenia muszą być dobierane indywidualnie dla każdego dziecka,
– ćwiczenia oporowe muszą być rozdzielane przerwami dostosowanymi indywidualnie do
każdego dziecka, czasie przerw należy przeprowadzać dodatkowe ćwiczenia oddechowe,
– przyrost tętna nie powinien przekroczyć 40–50 uderzeń na minutę w stosunku do stanu
wyjściowego,
– stymulowanie dziecka do utrzymywania prawidłowej postawy jak najdłużej w ciągu dnia,
– kontrola wyników z każdego dnia powinna być notowana w odpowiednim dzienniczku,
– możliwe jak najdłuższe przebywanie w pozycji leżącej na brzuchu,
– zalecane pływanie.
Rehabilitacja w geriatrii
Do procesu starzenia dochodzi wtedy, kiedy kończą się procesy wzrostowe organizmu,
a ich miejsce zajmują zmiany jakościowe i ilościowe. Zmiany fizjologiczne określane jako
starzenie się dotyczą całego ustroju ludzkiego a w szczególności – centralnego układu
nerwowego, układu krążenia, układu oddechowego, przewodu pokarmowego, mięśni,
stawów, kości.
Kinezyterapia w wieku podeszłym ma na celu:
– wzmóc siły i zapobiec starzeniu się organizmu,
– poprawę siły skurczowej mięśnia sercowego,
– przeciwdziałanie odkładaniu lipidów w naczyniach,
– lepszy dopływ krwi tętniczej do mięśni,
– lepsze ukrwienie i zwiększenie zakresu ruchu w stawach,
– uelastycznienie torebek stawowych i wiązadeł,
– spowolnienie zaniku beleczek kostnych i odwapnienia.
Gimnastyka stosowana u ludzi w wieku starszym może mieć różny stopień natężenia.
W zależności od stanu ogólnego staramy się dostosować ćwiczenia fizyczne do możliwości
i wydolności osoby kwalifikowanej do terapii ruchem. Osnowa gimnastyki leczniczej
w wieku starczym powinna być tak ułożona, aby stanowiła przyjemną formę aktywizacji i nie
była męcząca.

25
Tabela 2. Przykładowy tok ćwiczeń [opracowanie wg 8]
Rodzaj ćwiczeń Zadania
Tok ćwiczeń
(5 min.) Ćwiczenia ożywiające.
Przygotowanie organizmu
do ćwiczeń.
Ćwiczenia ramion, nóg, tułowia, szyi,
równowagi bez przyrządów. Podskoki,
zabawa lub gra ożywiająca.
Rozgrzewka, utrwalanie
przerobionych ćwiczeń,
kształtowanie postawy
i formy ruchu, wyrabianie
gibkości i zwinności.
II – część główna
(20–35 min.) Zwisy, wspinania lub podpory. Ćwiczenia
równowagi mocowanie, dźwiganie. Ćwiczenia
tułowia (skłony, skrętoskłony, pełzanie).
Zabawa lub gra ożywiająca. Rzuty lub
ćwiczenia zręcznościowe, albo zwinnościowe.
Bieg, chód, skoki wolne.
Utrwalanie ćwiczeń i nauka
nowych, korekta postawy,
wyrabianie cech motoryki
(zręczności, szybkości, siły,
wytrzymałości
i koordynacja).
III – część końcowa
(5 min.)
Ćwiczenia ramion i nóg lub łącznie. Ćwiczenia
uspokajające i relaksujące (chód, marsz,
leżenie w pozycji relaksowej).
Uspokojenie organizmu po
ćwiczeniach.
Na przykładzie przedstawionego toku ćwiczeń można się zorientować, jak należy układać
zestaw ćwiczeń, aby przećwiczyć poszczególne części ciała przy zachowaniu pewnej
kolejności. Układając zestaw ćwiczeń bierzemy pod uwagę stan ruchowy podopiecznych –
ćwiczenia dla dochodzących (sprawnych), dla niedołężnych i dla leżących w łóżku.
Przyrządy ułatwiające samoobsługę osób z dysfunkcją aparatu ruchowego: trójnóg,
balonik, wózek inwalidzki, laski, kule np. typu „szwedki”;
Profilaktyka geriatryczna:
– gimnastyka poranna,
– ćwiczenia na świeżym powietrzu – biegi, kręglarstwo, gry zabawowe, gry ruchowe
(indywidualne i grupowe), pływanie, tenis stołowy, tenis, prace w ogródku i na działce
– turystyka i sport – spacer, turystyka kolarska, turystyka wodna, żeglarstwo, narciarstwo,
łyżwiarstwo,
– stosowanie masaży.
Zabiegi fizykalne:
– hydroterapia – natryski, polewania, zmywania, kąpiele częściowe, półkąpiele.
– naświetlanie lampą Sollux.
Rehabilitacja w psychiatrii
Rehabilitacja lecznicza, społeczna i zawodowa w psychiatrii jest systemem
skoordynowanych oddziaływań, które mają umożliwić psychicznie chorym samodzielną
egzystencję, podjecie aktywności życiowej oraz integracje społeczną.
Cechą charakterystyczną wielu chorób psychicznych jest brak u chorego umiejętności
oceny relacji międzyludzkich i radzenia sobie w sytuacjach życia społecznego. Dochodzi do
utrat zdolności do pełnienia ról społecznych oraz zdolności adaptacyjnych. Cechy te mogą
zostać pogłębione przedłużającym się pobytem chorego w szpitalu psychiatrycznym. Może
wówczas dojść do niekorzystnych zmian psychicznych takich jak:
– zanik zdolności do pełnienia ról społecznych,
– zubożenie związków emocjonalnych,
– zmniejszenie zainteresowań,
– brak planów na przyszłość,
– utrata ambicji życiowych,
– niechęć do dbałości o wygląd zewnętrzny.

26
Nowoczesny model psychiatrycznej opieki zdrowotnej podnosi pacjenta do rangi
aktywnego podmiotu. Przez uaktywnienie chorych, organizację środowiska szpitalnego
spójną z zasadami obowiązującymi na zewnątrz tej instytucji, przez włączenie w proces
leczenia rodziny chorego – zapobiega izolacji społecznej, psychodegradacji i tworzeniu się
rzeszy przewlekle chorych, wymagających ciągłej opieki profesjonalnej.
Poprawę społecznych warunków pobytu w szpitalu można osiągnąć przez:
– częste kontakty chorego z rodziną,
– swobodę i tajemnicę korespondencji,
– szerokie stosowanie urlopów i przepustek,
– dostęp do automatów telefonicznych,
– udostępnienie książek, prasy, radia, telewizji,
– otwarte drzwi,
– odrębne sale jadalne, kluby, sale rekreacyjne, pomieszczenia do pracy,
– noszenie prywatnej odzieży oraz posiadanie przedmiotów osobistego użytku,
– prawo do dysponowania własnymi pieniędzmi,
– stworzenie warunków do aktywności zgodnej z możliwościami podopiecznego,
– wprowadzenie zwyczaju spotykania się towarzyskiego między chorymi,
– udostępnienie chorym możliwości korzystania z kina, teatru, imprez rozrywkowo-
-sportowych,
– organizowanie wycieczek i turnusów rehabilitacyjnych,
– rozbudowę pomieszczeń socjalnych (biblioteka, sklep, kawiarnia),
– ustalenie programu pozwalającego na czynne spędzenie czasu, szczególnie po południu.
Postępowanie rehabilitacyjne powinno być elastyczne i zindywidualizowane, takie, które
uwzględnia przebieg choroby czas jej trwania oraz ocenę głębokości dezadaptacji. Polega ono
na wspieraniu chorego w ponownym przystosowaniu się do nowych często gorszych
warunków. Rehabilitacja to świadome kształtowanie doświadczeń chorego oraz wspieranie go
w kolejnych kryzysach emocjonalnych. Szczególnie ważna jest umiejętność radzenia sobie ze
stresem w życiu codziennym, w rodzinie i w pracy.
Indywidualny plan rehabilitacji psychicznie chorego powinien uwzględniać czynniki
przedchorobowe, utrudniające rehabilitację, do których należą:
– brak wykształcenia lub zawodu,
– brak nawyków pracy,
– niedojrzałość emocjonalna,
– błędy wychowawcze w dzieciństwie.
Do objawów, które utrudniają rehabilitację, a wynikają z istoty choroby psychicznej,
należą przede wszystkim objawy wytwórcze (urojenia, halucynacje) oraz inne objawy
psychopatologiczne np.: objawy osiowe schizofrenii, autyzm, obniżenie nastroju i napędu
w depresji oraz objawy wtórne, związane z hospitalizacją i wyzwoloną przez chorobę reakcję
obronną.
Wyróżniamy:
Rehabilitację wczesną – związana jest z krótkim, intensywnym leczeniem chorego, które
nie osłabia więzi społecznych pacjenta, ułatwia mu szybki powrót do pracy lub nauki,
zapobiega wychodzeniu z ról społecznych. Rehabilitacja wczesna obejmuje psychoterapię
chorego, czasami również jego rodziny, prowadzoną w warunkach ambulatoryjnych, do czasu
uzyskania właściwego poziomu przystosowania społecznego.

27
Rehabilitację późną – jest stosowana u osób długotrwale hospitalizowanych, przewlekle
psychicznie chorych, które żyją w izolacji lub są w konflikcie z otoczeniem. Chorzy ci utracili
zdolność adaptacji do środowiska, nie spełniają wymagań otoczenia, nie radzą sobie
z podstawowymi wymogami bytowymi. Również chorzy, którzy pozostają na stałe w opiece
stacjonarnej, są poddawani rehabilitacji, aby ułatwić im życie codzienne w szpitalu oraz
uchronić się przed pogarszaniem się funkcjonowania psychospołecznego. W rehabilitacji
późnej stosuje się terapię zajęciową w tym ergoterapię oraz trening aktywności, który musi
być długotrwały, wspomagany psychoterapią podtrzymującą oraz usprawnianiem ruchowym.
Przez wiele lat trwania choroby chory staje się bierny, wyizolowany z życia, ma zmniejszoną
wydolność fizyczną, zazwyczaj przestaje dbać o higienę, traci zdolność do samoobsługi oraz
umiejętność nawiązywania i podtrzymywania kontaktów z ludźmi, zdolność panowania nad
uciążliwymi dla otoczenia objawami choroby. Niekorzystny wpływ na społeczne
funkcjonowanie chorego mają również uboczne działania leków psychotropowych. Wszystkie
wymienione czynniki komplikują i wydłużają proces rehabilitacji.
Do zasad rehabilitacji psychiatrycznej zalicza się:
– zasada partnerska,
– zasada wielostronności oddziaływań w sferze rodzinnej, społecznej, zawodowej
i towarzyskiej,
– zasada stopniowania trudności we wszystkich sferach życia,
– zasada powtarzalności oddziaływań,
– zasada zgodności psychosocjalnych i biologicznych metod oddziaływania,
– zasada optymalnej stymulacji.
Rehabilitacja jest jednoczesnym oddziaływaniem na możliwości przystosowania
w różnych dziedzinach życia pacjenta, stanowi system skojarzonych metod psycho
i socjoterapii, a często łączy się z leczeniem biologicznym.
Ważnym elementem rehabilitacji chorych psychicznie są treningi. Najczęściej stosowane to:
– trening kulinarny,
– trening budżetowy,
– trening umiejętności praktycznych,
– trening umiejętności społecznych,
– trening podstawowych umiejętności prowadzenia rozmowy,
– trening rozwiązywania problemów w trudnych sytuacjach międzyludzkich,
– trening przygotowania do podjęcia pracy,
– trening higieniczny.
Rehabilitacja w onkologii
Rozpoznanie choroby nowotworowej może prowadzić w zależności od rodzaju
schorzenia i leczenia do zmian w wyglądzie i psychice chorego, a to warunkuje powstanie
kalectwa różnego stopnia. W pierwszym okresie od rozpoznania chory chce tylko żyć, ale
w miarę upływu czasu i leczenia chce żyć bez widocznych oznak kalectwa. W celu poprawy
jakości życia chorych, stosuje się szeroko rozumiany proces rehabilitacji.
Rehabilitacja w chorobie nowotworowej początkowo koncentruje się na możliwie
wczesnym uniezależnieniu pacjenta od intensywnej opieki. Dalsza rehabilitacja może
przebiegać w warunkach domowych. Intensywność zabiegów rehabilitacyjnych i warunki ich
prowadzenia zależą od rodzaju, lokalizacji i rozległości nowotworu.
Plan rehabilitacji składa się: z uruchomienia, aktywizacji, odżywiania, systemów
wsparcia socjalnego oraz opanowania bólu.

28
Uruchamianie
Codziennie należy prowadzić zajęcia przyłóżkowe, ucząc pacjenta samodzielnego
poruszania się w łóżku, poprzez takie ćwiczenia jak przekręcanie się z boku na bok i zmiana
pozycji z leżącej na siedzącą jak również umiejętność przemieszczania się. Stopniowo
wydłuża się czas pozostawania pacjenta po za łóżkiem. U osób, które mają trudności
z siedzeniem wskutek zaburzeń ortostatycznych lub uszkodzeń skóry, wdraża się specjalny
program nauki siedzenia.
Aktywizacja
Zachęca się pacjentów, by w miarę możliwości podejmowali próbę samodzielnych
czynności, zarówno przy ubieraniu, zabiegach toaletowych jak i jedzeniu. Zadaniem
rehabilitanta jest zaopatrzenie pacjenta w wciągniki, urządzenia wspomagające chód i inne,
które zwiększają samodzielność chorego. Ważne jest by pacjent dbał o swoją
powierzchowność, zachęca się go do korzystania z peruki, robienia makijażu i do dbałości
o inne elementy kosmetyczne w rodzaju częściowych protez twarzy czy kończyn jak
i odpowiedni dobór odzieży.
Dla każdego pacjenta ustala się indywidualny program rozciągania, zmiany pozycji
samodzielnego zwiększania zakresu ruchu w stawach, ćwiczeń kondycyjnych jako
uzupełniania typowej terapii fizykalnej i zajęciowej. Po wypisaniu ze szpitala trzeba zadbać
o konkretny program zajęć domowych.
Wsparcie socjalne
Próba zajęcia się wszystkimi problemami, z jakimi musi walczyć pacjent, wymaga pracy
zespołu wielodyscyplinarnego (onkologa, terapeuty, fizjoterapeuty, psychologa, pracowników
socjalnych, dietetyka). Sformułowanie warunków i potrzeb opieki nad pacjentem, jak i jego
życzeń w tym zakresie, jest podstawą wyboru określonego miejsca sprawowania nad nim
opieki – typowy szpital, hospicjum czy własny dom pacjenta przy zapewnieniu
odpowiedniego wsparcia. W miarę możliwości angażuje się członków rodziny pacjenta i jego
przyjaciół do zapewnienia płynnego przejścia z jednego środowiska do drugiego, tak by
opieka nad pacjentem nie doznała szwanku.
Odżywianie
Zachęca się pacjenta do właściwego odżywiania. Oferowane potrawy powinny mieć
atrakcyjny wygląd, zapach i smak. Utrata łaknienia jest częstym zjawiskiem na skutek
różnych zaburzeń. Jeżeli pozwala na to uruchomienie i aktywność pacjenta należy go skłaniać
do jedzenia bez pomocy, a nawet do samodzielnego przygotowywania posiłków.
Łagodzenie bólu
Ból występuje u 40% pacjentów z nowotworem. Ból zwalczamy przez stosowanie
farmakoterapii. Oprócz farmakoterapii wykorzystuje się metody behawioralne, jak trening
relaksacyjny, rozpraszanie uwagi, sterowane marzenia, trening behawioralny.
Rehabilitacja fizyczna
Celem jest przywrócenie sprawności lub przystosowanie się do tych niedogodności,
których usunąć się nie da. Obejmuje ona trening mięśni oraz zaopatrzenie ortopedyczne
i protezowanie. Rehabilitacja fizyczna rozpoczyna się bardzo często przed rozpoczęciem
leczenia i polega na przygotowaniu chorego fizycznie do samego leczenia i okresu po
przeprowadzonym leczeniu. Dotyczy to szczególnie chorych poddawanych zabiegom
operacyjnym. Polega na nauczeniu chorego: ćwiczeń oddechowych, odruchu kaszlu
i oddychania, korzystanie z ewentualnych protez, sprzętu stomijnego itp.
Po leczeniu operacyjnym, rehabilitacja fizyczna obejmuje:
– prowadzenie ćwiczeń oddechowych,
– profilaktykę przeciwzakrzepową,
– ćwiczenia ułożeniowe.

29
Po amputacji kończyny usprawnianie przy wykorzystaniu protez.
Po wyłonionym odbycie brzusznym nauka pielęgnacji wytworzonej stomii.
Po usunięciu krtani nauka mowy przełykowej.
Po usunięciu węzłów chłonnych ćwiczenia kończyn masaż kończyn.
Rehabilitacja psychospołeczna – polega na przygotowaniu psychicznym chorego od
następstw leczenia.
Metody:
– rozmowa z psychologiem,
– czas na zadawanie pytań,
– nakreślenie perspektyw protezowania, usprawniania lub przeprowadzenia zabiegu
rekonstrukcyjnego,
– udzielanie wsparcia w okresie leczenia.
Fazy reakcji na okaleczenie (amputacje):
1. Faza szoku i zaprzeczenia.
2. Depresja, apatia, agresja w stosunku do personelu i rodziny.
3. Akceptacja.
Rehabilitacja zawodowa – zachęcanie do powrotu do pracy.
Problemy seksualne
Utrata poczucia własnej wartości i poczucia własnej osoby prowadzi do rozwoju
zaburzeń seksualnych. Chorzy czują się niepewni, zagubieni, przekonani o swojej
nieatrakcyjności fizycznej. Do tej grupy należą kobiety po amputacji piersi lub osoby po
amputacji odbytnicy, u których wyłoniono stomię Rehabilitacja seksualna polega przede
wszystkim na przekonaniu chorego o tym, że może być atrakcyjny, że przebyta choroba lub
leczenie nie stanowią najczęściej przeszkody do prowadzenia życia płciowego. Nowe
perspektywy rehabilitacji seksualnej stworzyła w ostatnich latach farmakoterapia.
Prawa chorego
Prawa chorego zostały sprecyzowane w Ustawie o Zakładach Opieki Zdrowotnej
w 1991 roku. Każdy terapeuta powinien zapoznać się z Europejskim Kodeksem Walki
z Rakiem.
1. Na czym polega plan rehabilitacji w ortopedii i traumatologii?
2. Na czym polega plan rehabilitacji w chorobach reumatycznych?
3. Na czym polega plan rehabilitacji kardiologicznej?
4. Jak można dokonać oceny wydolności wysiłkowej?
5. W jaki sposób należy planować rehabilitację w schorzeniach układu oddechowego?
6. W jaki sposób należy planować rehabilitację u chorych z ogniskowym uszkodzeniem mózgu?
7. Na czym polega usprawnianie dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym?
8. W jaki sposób należy planować rehabilitację u chorych z uszkodzeniem rdzenia
kręgowego?
9. W jaki sposób należy planować rehabilitację u dzieci z wadami postawy?
10. Na czym polega plan rehabilitacji dla człowieka w podeszłym wieku?
11. Na czym polega plan rehabilitacji chorych psychicznie?
12. W jaki sposób należy zaplanować rehabilitację chorych onkologicznie?

30
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj badanie siły mięśniowej na cykloergometrze.
1) scharakteryzować wskazania do wykonania badania,
2) określić zasady działania cykloergometru,
3) wykonać badanie siły mięśniowej,
4) przedstawić wyniki na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy
− cykloergometr,
− arkusz papieru,
− długopis.
Ćwiczenie 2
Określ zasady rehabilitacji w schorzeniach reumatoidalnych u dzieci i dorosłych na
podstawie filmu.
1) obejrzeć film dotyczący rehabilitacji w schorzeniach reumatoidalnych u dzieci
i dorosłych,
2) określić zasady rehabilitacji,
3) sporządzić notatkę,
4) przedstawić wyniki na forum grupy,
5) uczestniczyć w dyskusji podsumowującej ćwiczenie.
− telewizor,
− odtwarzacz wideo/DVD,
− film dotyczący rehabilitacji w schorzeniach reumatoidalnych u dzieci i dorosłych.
Ćwiczenie 3
Oceń sprawność układu oddechowego u pacjenta (koleżanki/kolegi) – ocena wydolności
wysiłkowej.
1) scharakteryzować stopnie tolerancji wysiłku,
2) dokonać oceny wydolności wysiłkowej,
3) przedstawić swoje wyniki pracy na forum grupy,
4) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.

31
− klatka schodowa (pomieszczenie ze schodami),
− notatnik,
Ćwiczenie 4
Wykonaj ułożenia pacjenta w schorzeniach układu oddechowego:
– na boku,
– ułożenie wysokie,
– drenaż ułożeniowy.
1) określić wskazania i przeciwwskazania do stosowania różnych ułożeń,
2) określić cel zabiegu,
3) wykonać różne ułożenia,
− łóżko,
− poduszki,
− koce,
− stolik.
Ćwiczenie 5
Zaplanuj i wykonaj inhalację u pacjenta (koleżanki/kolegi).
1) określić cel zabiegu,
2) określić wskazania i przeciwwskazania do zabiegu,
3) scharakteryzować domowe sposoby wykonywania inhalacji,
4) zaplanować przebieg inhalacji,
5) wykonać inhalację,
− inhalator elektryczny,
− inhalator ręczny,
− stolik,
− krzesło,
− serwetka lub lignina,
− wazelina,
− płyn.

32
Ćwiczenie 6
Zaplanuj dowolny trening u chorego psychicznie.
1) określić cel treningu,
2) zaplanować trening,
− brystol,
− pisaki.
Ćwiczenie 7
Określ zasady rehabilitacji po mastektomii.
1) obejrzeć film dotyczący rehabilitacji po amputacji piersi,
2) określić zasady rehabilitacji,
4) przedstawić wyniki na forum grupy,
− telewizor,
− odtwarzacz wideo/DVD,
− film dotyczący rehabilitacji po amputacji piersi.
Ćwiczenie 8
Zaproponuj plan rehabilitacji u pacjenta po zawale mięśnia sercowego.
1) określić cel rehabilitacji,
2) określić wskazania i przeciwwskazania do rehabilitacji kardiologicznej,
3) zaplanować przebieg rehabilitacji,
− arkusz papieru,

33
Czy potrafisz: Tak Nie
1) sporządzić plan rehabilitacji w ortopedii i traumatologii?  
2) sporządzić plan rehabilitacji w schorzeniach reumatycznych?  
3) sporządzić plan rehabilitacji kardiologicznej?  
4) dokonać oceny wydolności wysiłkowej?  
5) scharakteryzować rehabilitację w schorzeniach układu oddechowego?  
6) scharakteryzować rehabilitację pacjentów z ogniskowym
uszkodzeniem mózgu?  
7) scharakteryzować usprawnianie dzieci z mózgowym porażeniem
dziecięcym?  
8) scharakteryzować rehabilitację chorych z uszkodzeniem rdzenia
kręgowego?  
9) sporządzić plan rehabilitacji u dzieci z wadami postawy?  
10) sporządzić plan rehabilitacji dla człowieka starego?  
11) sporządzić plan rehabilitacji chorych psychicznie?  
12) sporządzić plan rehabilitacji chorych onkologicznie?  

34
4.5. Podstawowe zasady psychoterapii
Psychoterapia to specjalistyczna metoda polegająca na celowym, świadomym
i programowym oddziaływaniu psychologicznym, w celu usunięcia lub zmniejszenia
zaburzeń, ich objawów czy konsekwencji a czasami nawet przyczyn.
Celem terapii jest:
– rozwój osobowości,
– zdrowie psychiczne,
– usuwanie objawów chorobowych pacjenta.
Psychoterapia dotyczyć może zarówno ludzi chorych, jak i zdrowych, którzy chcą się
rozwijać i chcą dowiedzieć się o osobie więcej.
W zależności od przyjętego kryterium, za S. Kratochwilem psychoterapię można ogólnie
podzielić na:
– długoterminową (kilka do kilkunastu spotkań) i krótkoterminową (najczęściej kilka
spotkań),
– dyrektywną (terapeuta decyduje o jej przebiegu) i niedyrektywną (terapeuta w znacznym
stopniu dostosowuje się do potrzeb pacjenta),
– opartą na metodach powierzchniowych, objawowych (psychoterapeutę interesują objawy
pacjenta, a celem terapii jest jak najszybsze ich usunięcie) i na metodach głębinowych,
przyczynowych (psychoterapeutę interesują przyczyny objawów, a celem terapii jest ich
odkrycie i przepracowanie),
– opartą na metodach podtrzymujących (terapeuta wspiera i podtrzymuje pacjenta,
koncentrując się na jego aktualnej sytuacji życiowej) i metodach rekonstruujących
(terapeuta pomaga pacjentowi w tworzeniu nowych zasobów).
Cele pomocy psychoterapeutycznej udzielanej przez terapeutę są wyznaczone przez
problemy pacjentów. Osoby objęte opieką psychoterapeutyczną mogą zgłaszać lub
demonstrować problemy psychologiczne związane z rozmaitymi poważnymi konfliktami
w obrębie ich psychiki.
Można też spotkać się z dużą grupą problemów związanych z przeżywaniem choroby,
stosunkiem osoby chorej do leczenia, diagnostyki i pobytu w szpitalu, oraz problemów osób
zdrowych związanych z ich dążeniem do pełniejszego zdrowia, własnego i bliskich. Będą to
głównie następujące grupy problemów:
– związane z brakiem informacji o sytuacji, w której dana osoba się znajduje,
– związane z negatywnymi napięciami emocjonalnymi spowodowanymi sytuacją, w której
dana osoba się znajduje.
Wymienione grupy problemów mogą występować osobno, a także wzajemnie się
warunkować. Często brak odpowiednich informacji o stanie własnego zdrowia powoduje
dyskomfort emocjonalny.
Pierwsza grupa problemów wynika z braku informacji o stanie własnym lub bliskich oraz
z braku informacji o zasobach zewnętrznych i wewnętrznych, dzięki którym można sobie
z sytuacją poradzić.
Druga grupa problemów wynika z przeżywania negatywnych emocji, będących
bezpośrednim skutkiem choroby, na przykład lękiem i bólem, bądź też emocjami będącymi
pośrednim skutkiem choroby np. przygnębieniem będącym reakcją na powstałą nagle
niepełnosprawność.

35
Krańcowymi przypadkami problemów natury emocjonalnej są stany kryzysowe,
powstające na przykład w sytuacji utraty kończyny czy też narządu, czy po otrzymaniu
informacji o swoim beznadziejnym stanie zdrowia, nie rokującym poprawy.
Celem działań psychoterapeutycznych będzie:
– udzielanie stosownych informacji,
– rozładowanie niepożądanych napięć,
– wzmocnienie wiary pacjenta we własne siły i możliwości.
Do osiągnięcia tych celów prowadzą określone umiejętności w zakresie komunikowania
się, udzielania i zbierania informacji, rozumienia myśli i odczuć pacjenta. Możliwość
osiągania celów zależy również od warunków udzielania pomocy. Do takich warunków
należy między innymi:
– skupienie uwagi na osobie, której się pomaga,
– klimat zaufania między terapeutą a pacjentem,
– wzajemna akceptacja, okazywanie przez terapeutę ciepła emocjonalnego,
– zdolność terapeuty do empatii.
Zasady udzielania pomocy psychoterapeutycznej:
– osoba, której chcemy pomóc, musi tej pomocy chcieć i wyraźnie to zasygnalizować,
niekoniecznie wprost, może to być na przykład demonstracja smutku,
– należy się upewnić, czy jest się tą osobą, której pomocy druga osoba oczekuje oraz czy
jest się kompetentnym w tej akurat sytuacji,
– dobrze jest od początku ustalić, jaki problem ma być rozwiązany, czego pomoc ma
dotyczyć – zadaniem terapeuty jest pomoc drugiej osobie w uruchomieniu jej własnego,
konstruktywnego myślenia o swoich problemach,
– na udzielanie pomocy trzeba przeznaczyć odrębny czas i jest to czas przeznaczony
wyłącznie dla osoby wspomaganej.
Ważne znaczenie mają sposoby komunikowania się z podopiecznym, które służą
wyrażaniu samego siebie. Szczególnie przydatne sposoby komunikowania się, które będą
pomocne terapeucie to:
– aktywne słuchanie,
– zadawanie pytań,
– streszczenie i konkretyzowanie wypowiedzi drugiej osoby.
Aktywne słuchanie jest umiejętnością podstawową.
Cele aktywnego słuchania:
– powinno się jak najlepiej poznać drugą osobę,
– druga osoba powinna być przekonana, że ma wpływ na przebieg rozmowy,
– druga osoba powinna zyskać przekonanie, że jest dokładnie słuchana i rozumiana.
Osiągnięcie celów jest możliwe pod warunkiem stosowania następujących zasad:
– utrzymywanie kontaktu wzrokowego z rozmówcą,
– okazania partnerowi zainteresowania i skoncentrowanej uwagi,
– jeśli się czegoś nie rozumnie, sygnalizowania w trakcie słuchania proszenia o dodatkowe
informacje, które zwiększają czytelność wypowiedzi drugiej osoby,
– klasyfikacja wypowiedzi,
– powstrzymanie się od własnych opinii i poglądów,
– wykazanie cierpliwości w słuchaniu,
– pozwolenie na pauzy i milczenie
– dawania wyrazu, że rozumiemy reakcje uczuciowe rozmówcy lub są one nam bliskie,
– dbanie o własną stabilność i odrębność emocjonalną, niewskazane jest poddawanie się
nastrojom partnera.

36
Spośród bogatego wachlarza metod terapeutycznych można polecić dwie grupy
koncentrowania się na oddechu.
Bardziej zaawansowaną metodą jest technika proponowana przez A. Szyszko Bohusza.
Metoda wizualizacji polega na tworzeniu w wyobraźni obrazu choroby, najlepiej konkretnego
chorego narządu w najdrobniejszych szczegółach, tworzeniu obrazu wewnątrzustrojowych
czynników leczniczych lub lekarstwa podawanego z zewnątrz i tworzeniu obrazu możliwie
najbardziej plastycznego, jak te czynniki likwidują chorobę.
Zasady psychoterapii grupowej:
– nie spóźniać się i nie opuszczać sesji,
– w czasie zajęć nie jemy, nie pijemy, nie żujemy gumy,
– informacje o innych uczestnikach są poufne,
– okazujemy szacunek i tolerancję dla innych,
– nie oceniamy innych, każdy mówi za siebie.
Aby wykonywać zawód psychoterapeuty trzeba mieć odpowiednie przygotowanie. Mówi
o tym Kodeks Etyczny Psychoterapeuty przyjęty na Walnym Zgromadzeniu Członków Sekcji
Naukowej Psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego w 2000 roku.
1. Co to jest psychoterapia?
2. Jakie są cele ogólne psychoterapii?
3. Jak dzielimy psychoterapię według Kratochwila?
4. Jakie główne grupy problemów wyróżniamy, które powodują dyskomfort emocjonalny?
5. Jaki będzie cel działań psychoterapeutycznych w przypadkach stanów kryzysowych?
6. Jakie są zasady udzielania pomocy psychoterapeutycznej?
7. Jakie są cele i zasady aktywnego słuchania?
8. Na czym polega metoda relaksacji?
9. Na czym polega wizualizacja?
10. Jakie są zasady psychoterapii grupowej?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zastosuj metodę relaksacji stosowaną w psychoterapii.
1) przygotować tekst za pomocą, którego, wprowadzi w stan relaksu,
2) dobrać odpowiednią muzykę do relaksu,
4) przedyskutować i podsumować przebieg ćwiczenia.
− materace,
− tekst relaksu,
− płyta z nagraniem muzyki spokojnej, poważnej.

37
1) zdefiniować pojęcie psychoterapii?  
2) określić cele ogólne psychoterapii?  
3) dokonać podziału psychoterapii według Kratochwila?  
4) określić główne grupy problemów, które powodują dyskomfort
emocjonalny?  
5) określić cel działań psychoterapeutycznych w przypadkach stanów
kryzysowych?  
6) określić zasady udzielania pomocy psychoterapeutycznej?  
7) określić cele i zasady aktywnego słuchania?  
8) wyjaśnić na czym polega metoda relaksacji?  
9) wyjaśnić na czym polega metoda wizualizacji?  
10) określić zasady psychoterapii grupowej?  

38
4.6. Podstawowe zasady socjoterapii
Socjoterapia jest bezpośrednią formą pomocy między psychoterapią, a treningiem
interpersonalnym, adresowaną zwykle do dzieci z kłopotliwymi zachowaniami i przyjmującą
postać ustrukturalizowanych spotkań grupowych, które służą realizacji celów
terapeutycznych, edukacyjnych i rozwojowych.
Socjoterapia dopiero od niedawna znalazła swoje miejsce w szerokiej ofercie pomocy
psychologicznej.
Psychiatrzy i psychoterapeuci wiążą to pojęcie z organizacją środowiska społecznego
wspierającego proces leczenia osób z zaburzeniami zdrowia psychicznego, włączając
socjoterapię w zakres znaczeniowy terapii środowiskowej. Wyodrębniają socjoterapię bierną
i czynną – w jej zakres wchodzi słuchanie wykładów, programów rozrywkowych, oglądanie
filmów, słuchanie i uprawianie muzyki, udział w wieczorkach i grach towarzyskich,
rysowanie i modelowanie.
Inną definicje podaje słownik psychologiczny. Zgodnie z nim – socjoterapia to
organizowanie środowiska społecznego pacjenta w tym kierunku, by w możliwie dużym
stopniu sprzyjało wyzdrowieniu i utrzymaniu zdrowia psychicznego. Socjoterapia akcentuje
znaczenie kontaktów chorego z osobami z jego otoczenia społecznego dla przebiegu procesu
leczenia.
Podsumowując – przez socjoterapię możemy rozumieć metodę leczenia zaburzeń
zachowania i niektórych zaburzeń emocjonalnych u dzieci i młodzieży, pośrednią między
psychoterapią a psychoedukacją i treningiem interpersonalnym.
Pomimo licznych trudności terminologicznych pojęcie pomocy psychologicznej znalazło
już swoje miejsce w praktyce.
Do pojęć wchodzących w zakres pomocy psychologicznej można zaliczyć powszechnie
już znaną psychoterapię, trening interpersonalny, psychoedukację i socjoterapię. Pojęcia te
oznaczają świadomą aktywność profesjonalną, polegającą na operowaniu środkami
psychologicznymi w celu udzielania pomocy osobom cierpiącym psychicznie lub
poszukującym własnej drogi rozwoju osobistego, społecznego i zawodowego.
Cele socjoterapii
1. Terapeutyczny:
– dostarczenie doświadczeń korekcyjnych – wzmocnienie poczucia bezpieczeństwa,
ładu, budowania poczucia własnej wartości,
– odreagowanie napięć emocjonalnych,
– uczenie się nowych zachowań.
2. Edukacyjny:
– poznawanie zagadnień, które pozwalają lepiej, sprawniej funkcjonować dziecku
w środowisku rodzinnym, rówieśniczym,
– nabywanie wiedzy o sobie samym, o ludziach,
– uczenie się rozpoznawania i nazywania emocji,
– poznawanie mechanizmów psychologicznych kierujących ludzkimi zachowaniami.
3. Rozwojowy – zaspokojenie:
– zaspokojenie potrzeb rozwojowych,
– potrzeb bezpieczeństwa,
– potrzeby przynależności,
– potrzeby akceptacji społecznej, afiliacji,
– potrzeby samorealizacji,
– oraz realizacja zadań rozwojowych.

39
Zajęcia socjoterapeutyczne mają charakter spotkań grupowych, na które składają się
odpowiednio dobrane gry, zabawy i ćwiczenia. Planując pracę z grupą bierzemy pod uwagę:
– etap rozwoju grupy,
– problemy grupy,
– wiek członków grupy.
Na cały cykl spotkań składają się określone etapy pracy z grupą.
Pierwszy etap to okres powstawania grupy. Służy on poznaniu się uczestników spotkań,
wspólnemu określeniu celów, określeniu norm grupowych, i rytuałów, budowaniu atmosfery
grupowej opartej na poczuciu bezpieczeństwa i wzajemnego zaufania.
Drugi etap z grupą polega na realizacji zaplanowanych celów terapeutycznych,
edukacyjnych i rozwojowych, stanowiących istotę programu socjoterapeutycznego,
opracowanego pod kątem potrzeb danej grupy.
Trzeci etap pracy z grupą jest przygotowaniem do zakończenia jej funkcjonowania.
Spotkania, wspólna aktywność, wzrastający poziom zaufania w grupie prowadzą do zżycia
się grupy i powstania niekiedy silnych więzi. Zakończenie pracy dla wielu członków grupy
może stać się ważnym wydarzeniem, naładowanym silnymi emocjami.
W programach socjoterapeutycznych wykorzystuje się różne metody pracy z grupą.
Podstawą ich jest praca w kręgu i rundki jako technika dzielenia się z innymi swoimi
doświadczeniami. Siedzenie w kręgu umożliwia wszystkim uczestnikom grupy bezpośredni
kontakt wzrokowy, sprzyja nawiązaniu kontaktu emocjonalnego, wyrównuje pozycje
społeczne i zmniejsza dystans, zwłaszcza między prowadzącymi dorosłymi a dziećmi.
„Burza mózgów” to kolejna technika stosowana w pracy z grupą, aktywizująca grupę
i wyzwalająca jej potencjał twórczy. Polega na rejestrowaniu wszystkich pomysłów bez ich
oceny, zwłaszcza ze strony prowadzącego.
Rysunki i prace plastyczne są bardzo ważną formą wypowiedzi dla dzieci i dla młodych
ludzi mających trudności z werbalizacją. W twórczości tej dziecko przekazuje swoją wiedzę
o świecie i swój stosunek emocjonalny, pokazuje, co widzi, co czuje, jak myśli.
Inną formą pracy jest śpiew i muzykowanie. Następną formą są inscenizacje
i odgrywanie scenek. Zabawa to podstawowa forma pracy socjoterapeutycznej. Odmianą
zabawy są gry, które mogą zawierać elementy rywalizacji. Wyróżniamy także gry
psychologiczne, które służą realizacji określonych celów rozwojowych, korekcyjnych lub
edukacyjnych, ale mogą mieć charakter zabawowy. Gra psychologiczna wprowadza do grupy
sytuację, w której uczestnik zdobywa nowe doświadczenie z zaangażowaniem własnego „ ja”.
Kończą się omówieniem – każdy z uczestników ma okazję powiedzieć grupie, co czuł
w trakcie trwania gry, co było dla niego trudne, co było dla niego ważne.
O przebiegu zajęć decyduje nie tylko dobór gier, zabaw i ćwiczeń, ale także przyjazna
atmosfera i sposób pracy osób prowadzących terapię. Ich rola polega na budowaniu atmosfery
zaufania w grupie oraz interweniowaniu w sytuacjach, które zagrażają realizacji celów jakie
chcemy osiągnąć lub bezpieczeństwu fizycznemu i psychicznemu uczestników grupy. Osoba
prowadząca zajęcia występuje w roli uczestnika a nie kierownika grupy czy nauczyciela.
Prowadzący będąc uczestnikiem grupy modeluje zachowaniem swoim zachowanie się jej
członków. Uczestniczy także w procesie zdobywania doświadczeń emocjonalnych
i poznawczych oraz uczy się od grupy i pomaga w zdobywaniu doświadczeń korekcyjnych
i edukacyjnych.
Prowadzenie zajęć wymaga:
– uważności,
– cierpliwości,
– wrażliwości i ciepła,
– życzliwej konsekwencji,
– łagodnej stanowczości,

40
– elastyczności,
– poczucia humoru.
Zasady prowadzenia zajęć:
– czas trwania zajęć – półtora do trzech godzin,
– ilość osób w grupie – około dwunastu osób,
– przedział wiekowy – różnica do dwóch lat,
– ilość prowadzących – dwie osoby,
– realizacja założonych celów terapeutycznych, edukacyjnych i rozwojowych,
– możliwość kontaktu indywidualnego z prowadzącym.
1. Co to jest socjoterapia?
2. Jakie elementy składają się na określone etapy pracy z grupą?
3. Jakie znasz metody pracy z grupą?
4. Jakie znasz zasady prowadzenia zajęć?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeprowadź symulację zajęć socjoterapeutycznych.
1) określić zasady pozytywnego i negatywnego myślenia,
2) określić etapy pracy z grupą,
3) podzielić grupę na optymistów i pesymistów,
4) przedstawić swoje wyniki pracy.
− arkusze papieru,
1) zdefiniować pojęcie socjoterapii?  
2) scharakteryzować elementy, które składają się na określone etapy
pracy z grupą?  
3) określić metody pracy z grupą?
4) wymienić zasady prowadzenia zajęć?





41
4.7. Wskazania i przeciwwskazania stosowania zabiegów
rehabilitacyjnych oraz ich dobór dla dzieci i osób starszych
Aby określić wskazania i przeciwwskazania do stosowania zabiegów rehabilitacyjnych
należy dokonać oceny fizjoterapeutycznej. Na ocenę składają się:
– główne dolegliwości,
– wywiad medyczny oraz ocena poszczególnych układów,
– wywiad dotyczący zatrudnienia i sytuacji socjalnej pacjenta,
– wywiad i ocena wydolności czynnościowej,
– badanie fizykalne,
– elektrodiagnostyka.
Wskazania i przeciwwskazania będą uzależnione od jednostki chorobowej, która
spowodowała niepełnosprawność, stopnia upośledzenia, stopnia samodzielności, stopnia
wydolności czynnościowej. Do najczęściej spotykanych schorzeń, w których są wskazania do
stosowania zabiegów rehabilitacyjnych należą:
– amputacje,
– zapalenie stawów,
– urazowe uszkodzenia mózgu,
– stany po oparzeniach,
– choroby układu krążenia,
– choroby układu oddechowego,
– przewlekły ból,
– stany po złamaniach,
– urazy sportowe,
– udary mózgowe,
– przewlekłe bóle kostnostawowe,
– choroby nerwowo mięśniowe,
– wrodzone deformacje,
– upośledzenia umysłowe,
– zaburzenia czynności obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego,
– upośledzenia związane ze starzeniem się organizmu,
– uszkodzenia rdzenia kręgowego.
Przeciwwskazania:
– podwyższona ciepłota ciała,
– choroby zakaźne,
– ostry stan zapalny,
– krwotoki lub możliwości ich wystąpienia,
– niezabliźnione rany, przerwanie ciągłości skóry
– choroby skóry zakaźne ze zmianami na skórze,
– znamiona przebarwione, wypukłe skóry (należy je omijać),
– świeże stany po zawale,
– niewyrównane farmakologicznie wady serca,
– nadciśnienie tętnicze niewyrównane, skaczące,
– zaawansowana miażdżyca tętnic, tętniaki,
– stany zapalne naczyń o charakterze zakrzepów,
– świeże stany pooperacyjne na narządach klatki piersiowej i jamy brzusznej,
– hemofilia,

42
– kruchość naczyń powierzchownych,
– powiększenie węzłów chłonnych,
– ciąża zaawansowana,
– wczesne stany po złamaniach kości,
– stany po masywnych urazach tkanek miękkich, stłuczeniach oraz skręceniach stawów,
– zaawansowane żylaki,
– nowotwory.
Rehabilitacja dzieci wymaga przestrzegania kilku wymienionych zasad:
– nie traktować dzieci, jak gdyby to były małe osoby dorosłe, zadaniem rodziców i całego
społeczeństwa jest pomoc dzieciom, również tym, które cierpią na ograniczenie fizyczne
i psychiczne,
– dostarczać wiedzy rodzicom o tym, co dla ich dzieci będzie stanowić środowisko
terapeutyczne,
– zapewnienie umiejętności ruchowych i społecznych, które odpowiadają ich wiekowi
i poziomowi rozwoju w niekorzystnych dla nich warunkach,
– posiadanie szerokiej wiedzy o procesie wzrastania i rozwoju oraz o prawidłowym
nabywaniu umiejętności ruchowych.
Zabiegi rehabilitacyjne u dzieci.
1. Ćwiczenia ogólnokondycyjne – są ukierunkowane na poprawę ogólnej kondycji
psychofizycznej dzieci, rozwój cech motorycznych, takich jak siła, wytrzymałość,
szybkość, zwinność. Zasób ćwiczeń jest uzależniony od rodzaju schorzenia, stanu
funkcjonalnego, wydolności dzieci, wieku, płci i aktualnych wskazań i przeciwwskazań
do ćwiczeń. Ćwiczenia ogólnokondycyjne prowadzi się z chorym indywidualnie lub
w formie ćwiczeń zespołowych. Ćwiczenia indywidualne prowadzone są na łóżku lub na
specjalnych stołach czy przyrządach ortopedycznych. Ćwiczenia zespołowe stwarzają
warunki emocjonalnego zaangażowania się ćwiczących, pobudzają do wysiłków
fizycznych. Czas ćwiczeń zespołowych wynosi na ogół 30–45 minut. Formy ćwiczeń
zależą od wieku ćwiczących.
Wiek przedszkolny – forma zabawowa, naśladownictwo ruchowe i opowieść ruchowa.
Wiek szkolny – gry i zabawy ruchowe.
Młodzież – forma ścisła, trening obwodowy.
2. Ćwiczenia w wodzie – w grupach 8–15 osób, czas trwania 30–45 minut, temperatura
wody 28–32°C.
3. Ćwiczenia oddechowe, inhalacje.
4. Pionizacja i nauka chodzenia.
Prawidłowy chód powinien cechować się:
– izometrią,
– izochronią,
– izotonią.
Wyróżniamy pionizację bierną, czynną i małą oraz umiejętność padania i wstawania
(ważne w przypadku protezowania)
5. Aparatowanie – aparaty mają wzmocnić słabe mięśnie.
6. Nauka poruszania się na wózku inwalidzkim czy też o kulach, protezach i laskach.
7. Stosowanie ćwiczeń logopedycznych – pozajęzykowe sposoby porozumiewania się.
8. Stosowanie terapii zajęciowej – poprzez terapię dziecko ma osiągnąć optymalny poziom
samodzielności w zakresie czynności dnia codziennego oraz organizowanie czasu wolnego.
9. Dokonanie właściwej oceny dziecka (10–15 rok życia) – ocena pomoże ukierunkować
właściwy dobór zawodu, a w przyszłości pracę zawodową.
10. Ortezowanie – poprawa funkcji, zapobieganie zniekształceniu.
11. Masaże.

43
12. Wodolecznictwo
Zabiegi u osób w podeszłym wieku.
1. Kinezyterapia – celem jej jest wzmóc siły i zapobiec starzeniu się organizmu.
Gimnastyka stosowana u ludzi w wieku starszym może mieć różny stopień natężenia,
w zależności od stanu ogólnego staramy się dostosować ćwiczenia fizyczne do możliwości
i wydolności osoby kwalifikowanej do terapii ruchem. Osnowa gimnastyki leczniczej
powinna być tak ułożona, aby stanowiła przyjemną formę aktywizacji i nie była męcząca.
2. Fizykoterapia – zabiegi fizykalne łagodzą dolegliwości u osób starszych związanych
z wiekiem i ze schorzeniami:
– hydroterapia wpływa korzystnie na układ krążenia i system nerwowy (natryski,
polewania, półkąpiele, kąpiele),
– elektroterapia pobudza układ nerwowy (porażenia, niedowłady, zaniki mięśniowe).
3. Terapia zajęciowa ma na celu aktywizację osób starszych. Zajęcia w ramach terapii
stosuje się w zależności od zainteresowań i upodobań. Stosuje się różnego rodzaju formy
terapii zajęciowej.
4. Socjoterapia przywraca poczucie pewności siebie, działa pozytywnie na psychikę
zapobiega otępieniu starczemu
1. Jakie mogą być wskazania do zabiegów rehabilitacyjnych?
2. Jakie mogą być przeciwwskazania do zabiegów rehabilitacyjnych?
3. Jakie są zasady rehabilitacji dziecięcej?
4. Jakie rodzaje ćwiczeń kondycyjnych i zabiegów rehabilitacyjnych stosowane są u dzieci?
5. Jakie zabiegi stosowane są u osób starszych?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj i przeprowadź ćwiczenia dla grupy dziecięcej w wieku szkolnym określając
precyzyjnie: wiek, wydolność i rodzaj schorzenia.
Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:
1) scharakteryzować właściwości psychomotoryczne dzieci,
2) określić cel ćwiczeń,
3) określić wskazania i przeciwwskazania do ćwiczeń,
4) zaplanować zestaw ćwiczeń,
5) przeprowadzić zaplanowane ćwiczenia,
− karimaty lub materace
− przybory sportowe,
− płyta z muzyką,
− odtwarzacz.

44
Ćwiczenie 2
Zaplanuj i przeprowadź ćwiczenia u człowieka w podeszłym wieku z niedowładem
połowiczym.
1) określić cel ćwiczeń,
2) określić wskazania i przeciwwskazania do ćwiczeń,
3) zaplanować zestaw ćwiczeń,
4) przeprowadzić zaplanowane ćwiczenia,
− materace lub karimaty,
− krzesła,
− przybory sportowe,
− odtwarzacz,
− płyta z muzyką.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić wskazania do zabiegów rehabilitacyjnych?  
2) określić przeciwwskazania do zabiegów rehabilitacyjnych?  
3) scharakteryzować zasady rehabilitacji dziecięcej?  
4) określić rodzaje ćwiczeń kondycyjnych i zabiegów rehabilitacyjnych
stosowanych u dzieci?  
5) scharakteryzować zabiegi rehabilitacyjne stosowane u osób starszych?  

45
4.8. Kompleksowy plan rehabilitacji
Przed zaplanowaniem rehabilitacji należy dokonać analizy dokumentacji pacjenta:
– badania specjalistyczne,
– analiza aktualnego stanu fizycznego pacjenta,
– wymiana niezbędnych informacji pomiędzy pacjentem a terapeutą,
– scenariusz rehabilitacji, propozycja programu aktywności w zależności od jednostki
chorobowej,
– tworzenie oraz przygotowanie dokumentacji do programu,
– realizacja programu rehabilitacji,
– ewentualna kontynuacja programu rehabilitacji w warunkach domowych,
– uzyskanie wyników i przywrócenie pożądanego stanu zdrowia,
Czas trwania rehabilitacji uzależniony jest od jednostki chorobowej, wieku, motywacji
chorego, współistnienia innych schorzeń, możliwości dostępu do profesjonalnej opieki,
sytuacji ekonomicznej pacjenta, możliwości dojazdów do pracowni, itp.
Kompleksowy plan rehabilitacji powinien obejmować:
– pomoc psychologiczną w przezwyciężaniu barier psychicznych utrudniających pełną
aktywność życiową,
– ocenę przydatności zawodowej i możliwości dalszego kształcenia się,
– pomoc w rozwiązywaniu problemów socjalnych,
– usprawnianie ruchowe połączone z treningiem samodzielności w wykonywaniu
czynności życia codziennego (samoobsługa, sprzątanie, gotowanie) oraz z treningiem
w korzystaniu z dóbr kultury i ze środków komunikacji publicznej,
– dostosowanie i kontynuacja programu rehabilitacji do warunków domowych.
Odpowiadając napytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób dokonasz analizy dokumentacji pacjenta przed zaplanowaniem
rehabilitacji?
2. Jakie elementy powinien zawierać kompleksowy plan rehabilitacji?
3. Od czego zależy czas trwania rehabilitacji?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj rehabilitację u pacjenta po udarze mózgu.
1) scharakteryzować kompleksowy plan rehabilitacji,
2) wskazać dokumentację, jaką trzeba przeanalizować przed zaplanowaniem rehabilitacji,
3) określić cel rehabilitacji,
4) określić wskazania i przeciwwskazania do rehabilitacji po udarze mózgu,
5) przedstawić swoje wyniki pracy na forum grupy,

46
− arkusz papieru,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dokonać analizy dokumentacji pacjenta przed zaplanowaniem
2) określić elementy jakie wchodzą w skład kompleksowej rehabilitacji?  
3) określić elementy, od których zależy czas trwania rehabilitacji?  

47
4.9. Ćwiczenia ogólnousprawniające i relaksujące
Ćwiczenia ogólnousprawniające to takie, które poprawiają i zwiększają wydolność
ustroju ludzkiego przez korzystne działanie na różne jego układy, np.: układ krążenia,
oddechowy, trawienia, moczowy, nerwowy, dokrewny itp. Dzięki tym ćwiczeniom
uzyskujemy dodatni wpływ na ustrój człowieka. Przejawia się on w poprawie samopoczucia
i uzyskaniu lepszych wyników w pracy fizycznej i umysłowej. Właściwie dozowane
ćwiczenia w zależności od stanu zdrowia i sprawności wyjściowej, zwiększają i podnoszą
wydolność całego organizmu.
Zasób ćwiczeń jest uzależniony od rodzaju schorzenia, stanu funkcjonalnego, wydolności
pacjentów, wieku, płci i aktualnych wskazań i przeciwwskazań do ćwiczeń.
Ćwiczenia ogólnousprawniające prowadzi się z chorym indywidualnie lub w formie
ćwiczeń zespołowych.
Ćwiczenia zespołowe odbywają się w salach gimnastycznych lub pomieszczeniach
odpowiednio dużych (około 4 m² na jednego ćwiczącego).
Cel ćwiczeń:
– zapobieganie zesztywnieniu,
– wyrobienie pełnego zakresu ruchu w stawach.
Podział ćwiczeń.
1. Ćwiczenia bierne – są wykonywane przy pomocy osoby drugiej lub za pomocą urządzeń.
W ćwiczeniach biernych możemy wyróżnić następujące techniki:
– bierne z dociskiem powierzchni stawowych,
– bierne redresyjne,
– bierne właściwe,
– bierne z rozciągnięciem tkanek okołostawowych,
2. Ćwiczenia czynne pacjent wykonuje sam. Do nich zaliczamy:
– ćwiczenia izometryczne,
– ćwiczenia prowadzone z odciążeniem,
– ćwiczenia wolne,
– ćwiczenia oporowe,
3. Ćwiczenia synergiczne.
4. Ćwiczenia w wodzie.
5. Pionizacja i nauka chodzenia.
Ćwiczenia relaksujące
Napięcie rozluźnienia miejscowego daje stan równowagi emocjonalny i uspokojenie
wegetatywne.
Relaksacja mięśni według Jacobsona jest to zupełny brak jakichkolwiek skurczów
mięśni. Łączy się z tym brak ruchu i aktywności nerwowej w mięśniu. Jego technika polega
na wykonywaniu określonych, celowych ruchów rękami, nogami, tułowiem, twarzą aby
napinać i rozluźniać określone grupy mięśni. Technika relaksacji Jacobsona nosi nazwę
stopniowej, czyli uczymy się relaksacji i wywołujemy ją stopniowo.
Relaksacja według Wintreberta przeznaczona jest dla dzieci w wieku szkolnym. Istotą tej
metody jest wykonywanie ruchów biernych na pacjencie leżącym na plecach z nogami
wyprostowanymi, rękami ułożonymi wzdłuż tułowia, z zamkniętymi oczami. Wyróżnia się
następujące ruchy:

11

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances (20)

En vedette

En vedette (15)

Similaire à 11

Similaire à 11 (20)

Plus de Kamil Fik

Plus de Kamil Fik (9)

11