SlideShare une entreprise Scribd logo
1  sur  30
Télécharger pour lire hors ligne
भारतीय दशन परंपरा
डॉ. पाली कवीर – कुकडे
संृत िवभाग
शासकीय िवदभान िवान संा,
अमरावती
िद. 23 सबर 2020
दशन
दशनम ्– यते नेनेित दशनम् ।
तानम ्– तत ्-  – ानम ्
Philosophy – Etymology - Greek words
phílos -loving+ sophía - wisdom
phílos -loving+ sophía - wisdom
दशनाचे प -
1. िवचारणाली (System of thought)
2. जीवनणाली Philosophy of life
साधनप व साप यांचा िवचार
साकािरका
दशनानां दशनकारिय ी कथा
भारतीय दशने
दाशिनकिवषयाः
ाः
षदशनानां सूकाराः
वेदादशनम ्
उ रमीमांसा
उपिनषदे – मु य माण
स दाय
के वला ैतवेदा त, िविश ा ैत, ैत, ैता ैत, शु ा ैत इ यािद
के वला ैतवेदा त, िविश ा ैत, ैत, ैता ैत, शु ा ैत इ यािद
जीवसङ्क पना
जग सङ्क पना
 सङ्क पना
करण थ – वेदा तसार, आ मबोध, वेदा तप रभाषा इ
मीमांसादशनम ्
पूवमीमांसा
वा याथिवचारशा
धमिवचारशा –
धमा यं िवषयं व ुं मीमांसायाः योजनम्।
कु मा रलभ
 भाकरिम
मुरा रिम
माण थ – ादशल णी
१२ अ याय, ६० पाद, २,६३१ सू
ायदशनम ्
नीयते िववि ताथः अनेन इित यायः ।
 माणैरथपरी णं यायः । - माणशा
आ वीि क
मेय धान - ाचीन याय
16 पदाथ
चार माणे
उ ेश-ल ण-परी ा
मेय धान - ाचीन याय
माण धान – न य याय
(गङ्गेशकृत त विच तामिण थाधा रत)
वैशेिषकदशनम ्
िवशेष - पदाथ
 मेयशा
परमाणुवादः
पाकजो पि ः
7 पदाथ
2 माणे ( य व अनुमान)
 करण थ - तकसङ् ह
पाकजो पि ः
िवभागजिवभाग
ि वसङ्क पना
योगदशनम ्
से रसाङ् यदशन
योग – युज् धातोः युपि ः
योगः िच वृि िनरोधः (अ ाङ्गयोग)
समािधपाद
26 त वे
अिधकारीभेदात् अ यासवैरा ययोगःि यायोग 2 िवभागौ
समािधपाद
साधनपाद
िवभूितपाद
कै व यपाद
सादशनम ्
िनरी रवादीदशन
सं + या आिण सङ् या (चचा, िवचारणा)
िववेक याित
साङ् य वचनसू (ष ीत म्)
 ानं च लोके यिदहाि त िकं िचत् साङ् यागतं त च मह महा मन् ।
सङ् यां कु वते चैव कृितं च च ते ।
त वािन च चतुिवंशद्तेन साङ् या: क ितता:।।
महाभारत शाि तपव
साङ् य वचनसू (ष ीत म्)
साङ् यका रका (साङ् यस ितः)
- ई रकृ णरिचत70 का रका - इ. स. ितसरे शतक
सादशन पररा
आसु रः
*
किपलः
*
ई रकृ णः
प चिशखः
*
*
साकािरकायाः उपमः
दुःख य य अिभघातककारणसंशोधनिज ासया वृ िमदं
शा म् -
आिधभौितकं
दुःखम्
सा
ङ्
य
आ याि मकं
दुःखम्
आिधदैिवकं
दुःखम्
आिधभौितकं
दुःखम्
नवृ मागः य
द
श
न
म्
माणिवचारः
माणािसिः
कायतः
अितदूरात्
सामी यात्
समानािभहारात्
कायतः
अनुपलि धः
इि यघातात्
मनोSनव थानात्
सौ यात्
यवधानात्
अिभभवात्
सायवादः
स कायम् (काय सत्)
िवोििसाः
कृ ितः
महत्
अहङ्कारः
कृ ितिवकृ तयः स
पु षः
न कृितः न
िवकृितः
अ ध-पङ्गु- याय
एकादश
इि यािण
(प च
ानेि यािण +
प च कमि यािण+
मन)
प च त मा ािण
( प-रस-ग ध- पश-
श द)
प च
महाभूतािन
(पृ वी-आप-तेज-
वायु-आकाश)
षोडश वकृ तयः
अ ध-पङ्गु- याय
ािवानम ्
ः –
पु षत वम् –
पुमान्
(न कृ ितः न
य म् –
महदादयः
षोडश (न कृ ितः न
िवकृ ितः)
अ य म् –
धानम् –
कृ ितः
षोडश
िवकृ तयः
ािवानम ्
म ्(महदािद)
हेतुमत्
अिन यम्
अ यािप
सि यम्
सामा यम्
अचेतनम्
सवधम
य म्
सि यम्
अनेकम्
आि तम्
िलङ्गम्
सावयवम्
परत म्
ि गुणा म
कम्
अिववेक
िवषयः
सामा यम्
ािवानम ्
अम ्– धानम ्-कृ ितः
अहेतुमत्
िन यम्
यापी
िनि यम्
सामा यम्
अचेतनम्
सवधम
अ य म्
िनि यम्
एकम्
अनाि तम्
अिलङ्गम्
िनरवयवम्
वत म्
ि गुणा म
कम्
अिववेक
िवषयः
सामा यम्
ािवानम ्
ः -पुमान ्– पुषतम ्
अहेतुमान्
िन यः
यापी
िनि यः
असामा यः
चेतनम्
अ सवधम
ः एकः
अनाि तः
अिलङ्गः
िनरवयवः
वत ः
िनगुणी
िववेक
अिवषयः
असामा यः
गुणाः
रजः
स वम्
तमः
अ यो य – अिभभव – आ य –जनन -
िमथुनवृ यः गुणाः
रजः
गुणाः
स वम्
• इ म् ( ी या मकम्)
• काशकम्
• लघु
• अ ी या मकम्
रजः
• अ ी या मकम्
• उप भकम्
• चलम् ( वृि परम्)
तमः
• िवषादा मकम्
• वरणकम्
• गु
बुिः
स वगुणयु ा बु ी
धम
ऊ वगमन
ान
अपवग
वैरा य
कृितलय
ऐ य
अिवघात
तमोगुणयु ाबु ी
अधम (अधोगमन)
िवपयय
अ ान
ब ध
राजस-राग
ज मनरण
अनै य
िवघात
सगः
कैवसना
कृितं प यित पु षः
े कवदवि थतः व छः
रङ्ग थ इ युपे क एको
ाSहिम युपरम येका
ेतातर - उपिनषद ्
भारतीय दर्शन

Contenu connexe

Similaire à भारतीय दर्शन

मानवधर्मशास्त्र अथ मनुस्मृति or Manu smruti
मानवधर्मशास्त्र अथ मनुस्मृति or Manu smruti मानवधर्मशास्त्र अथ मनुस्मृति or Manu smruti
मानवधर्मशास्त्र अथ मनुस्मृति or Manu smruti Sadanand Patwardhan
 
Class IX Sanskrit Ques Bank (Soft Copy) (1).pdf
Class IX Sanskrit Ques Bank (Soft Copy) (1).pdfClass IX Sanskrit Ques Bank (Soft Copy) (1).pdf
Class IX Sanskrit Ques Bank (Soft Copy) (1).pdfRohanHarbola
 
rudrakshajabala-upanishad-SN.pdf
rudrakshajabala-upanishad-SN.pdfrudrakshajabala-upanishad-SN.pdf
rudrakshajabala-upanishad-SN.pdfSushant Sah
 
Sankhya Karikah 1-51.pdf
Sankhya Karikah 1-51.pdfSankhya Karikah 1-51.pdf
Sankhya Karikah 1-51.pdfvsballa1
 
Challenges in Sanskrit Teaching
Challenges in Sanskrit Teaching Challenges in Sanskrit Teaching
Challenges in Sanskrit Teaching devdattasarode
 
atma nirupana concept.pptx
atma nirupana concept.pptxatma nirupana concept.pptx
atma nirupana concept.pptxshruthipanambur
 
Jwara Chikitsa an Ayurvedic insight to Fever
Jwara Chikitsa an Ayurvedic insight to FeverJwara Chikitsa an Ayurvedic insight to Fever
Jwara Chikitsa an Ayurvedic insight to FeverDrTonyThomas2
 
Akhila lesson plan
Akhila lesson planAkhila lesson plan
Akhila lesson plangctesivani
 
Sri rudram laghunyasam large
Sri rudram laghunyasam largeSri rudram laghunyasam large
Sri rudram laghunyasam largePRANAV VYAS
 

Similaire à भारतीय दर्शन (20)

D06_SVCMahatmyam_v1.pdf
D06_SVCMahatmyam_v1.pdfD06_SVCMahatmyam_v1.pdf
D06_SVCMahatmyam_v1.pdf
 
मानवधर्मशास्त्र अथ मनुस्मृति or Manu smruti
मानवधर्मशास्त्र अथ मनुस्मृति or Manu smruti मानवधर्मशास्त्र अथ मनुस्मृति or Manu smruti
मानवधर्मशास्त्र अथ मनुस्मृति or Manu smruti
 
Class IX Sanskrit Ques Bank (Soft Copy) (1).pdf
Class IX Sanskrit Ques Bank (Soft Copy) (1).pdfClass IX Sanskrit Ques Bank (Soft Copy) (1).pdf
Class IX Sanskrit Ques Bank (Soft Copy) (1).pdf
 
F30 Mukundamala Part 4
F30 Mukundamala Part 4F30 Mukundamala Part 4
F30 Mukundamala Part 4
 
rudrakshajabala-upanishad-SN.pdf
rudrakshajabala-upanishad-SN.pdfrudrakshajabala-upanishad-SN.pdf
rudrakshajabala-upanishad-SN.pdf
 
Sankhya Karikah 1-51.pdf
Sankhya Karikah 1-51.pdfSankhya Karikah 1-51.pdf
Sankhya Karikah 1-51.pdf
 
मनोविज्ञानस्य परिचयः
मनोविज्ञानस्य परिचयःमनोविज्ञानस्य परिचयः
मनोविज्ञानस्य परिचयः
 
PAKRUTI, DR KHALID
PAKRUTI, DR KHALIDPAKRUTI, DR KHALID
PAKRUTI, DR KHALID
 
Challenges in Sanskrit Teaching
Challenges in Sanskrit Teaching Challenges in Sanskrit Teaching
Challenges in Sanskrit Teaching
 
शिक्षामनोविज्ञानम्
शिक्षामनोविज्ञानम्शिक्षामनोविज्ञानम्
शिक्षामनोविज्ञानम्
 
D03_SVCMahatmyam_v1.pdf
D03_SVCMahatmyam_v1.pdfD03_SVCMahatmyam_v1.pdf
D03_SVCMahatmyam_v1.pdf
 
D04_SVCMahatmyam_v1.pdf
D04_SVCMahatmyam_v1.pdfD04_SVCMahatmyam_v1.pdf
D04_SVCMahatmyam_v1.pdf
 
D07_SVCMahatmyam_v1.pdf
D07_SVCMahatmyam_v1.pdfD07_SVCMahatmyam_v1.pdf
D07_SVCMahatmyam_v1.pdf
 
atma nirupana concept.pptx
atma nirupana concept.pptxatma nirupana concept.pptx
atma nirupana concept.pptx
 
Jwara Chikitsa an Ayurvedic insight to Fever
Jwara Chikitsa an Ayurvedic insight to FeverJwara Chikitsa an Ayurvedic insight to Fever
Jwara Chikitsa an Ayurvedic insight to Fever
 
ANALYSING SHLOKA.pptx
ANALYSING SHLOKA.pptxANALYSING SHLOKA.pptx
ANALYSING SHLOKA.pptx
 
Akhila lesson plan
Akhila lesson planAkhila lesson plan
Akhila lesson plan
 
radhe
radheradhe
radhe
 
Sri rudram laghunyasam large
Sri rudram laghunyasam largeSri rudram laghunyasam large
Sri rudram laghunyasam large
 
D02_SVCMahatmyam_v1.pdf
D02_SVCMahatmyam_v1.pdfD02_SVCMahatmyam_v1.pdf
D02_SVCMahatmyam_v1.pdf
 

भारतीय दर्शन