Dokumen tersebut membahas tentang tatabahasa bahasa Melayu yang mencakupi morfologi dan sintaksis, termasuk struktur kata, jenis kata, frasa, klausa, dan ayat."

1. JABATAN PENGAJIAN
UMUM
TATABAHASA
Khairul Azlan Taib
BSc .(hons) UiTM

2. DEFINISI DAN BIDANG TATABAHASA
Secara umumnya, tatabahasa bahasa Melayu
mencakupi dua bidang:
Morfologi: kajian tentang kata dan pembentukan kata,
kelas kata dan imbuhan.
Sintaksis: kajian tentang pembentukan ayat.

3. Morfologi
Morfologi ialah bidang yang mengkaji
struktur, pembentukan kata dan
golongan kata.

4. struktur kata (morfem)
 Morfem ialah unit terkecil yang menjadi unsur perkataan.
 Sekiranya kata tidak boleh dipecahkan kepada unit bermakna atau
nahu yang lebih kecil, maka kata-kata ini terdiri daripada satu unit
atau satu morfem.
 Misalnya "minum". "Minum" tidak akan berfungsi dan memberi
makna jika dipecahkan kepada mi dan num.
 Sebaliknya, kata "diminum" boleh dipecahkan kepada dua morfem,
iaitu "di" dan "minum".
 Kesimpulannya, perkataan boleh terdiri daripada beberapa morfem.

5. Kata Tunggal
Kata dasar, yakni kata
yang tidak menerima
apa-apa bentuk
imbuhan atau kata
dasar yang lain.
Contoh:
Itu
Bakal
ke.

6. Pengimbuhan (kata terbitan)
kata dasar yang
menerima imbuhan.
Dikenali sbg kata
terbitan.
Contoh:
 berlari
 memasak

7. Pemajmukan ( kata majmuk)
Kata yang wujud apabila
dua kata dasar atau lebih
dirangkaikan menjadi
satu kesatuan sintaksis
yang membawa makna
tertentu.
Contoh:
Bumiputera
air mata.

8. Penggandaan ( kata ganda)
 Kata yang dihasilkan dengan
menggandakan atau mengulangi kata dasar
sama ada kata ganda tersebut diulang secara
keseluruhan atau pada bahagian tertentu
dan dengan imbuhan atau tanpa imbuhan.
 Contoh:
 kanak-kanak,
 rumah-rumah,
 Lelangit,
 Saudara-mara

9. kata nama
Kata Nama Am Kata Nama Khas
 Khusus digunakan untuk menyebut
nama sesuatu benda sama ada benda
 digunakan untuk menjelaskan
yang bernyawa(nama manusia,
nama sesuatu yang bernyawa
binatang) dan yang tidak bernyawa
seperti
(nama tempat, bangunan).
 orang: ayah, polis, perempuan .
 benda: Sri Aman, Volvo, Parker 45
 haiwan: ayam, itik, buaya .
 orang: Cik Rafidah, Inspektor Azman,
 benda: televisyen, komputer,
Dr. Long
bank .  binatang: Blacky, Pak Belang,
 tempat: stadium, jalan raya,
 tempat: Kampung Bahru, Shah Alam,
pulau .
Kuala Lumpur

10. kata kerja
merupakan golongan kata yang menjadi inti dalam
frasa kerja, sama ada yang berlaku atau dilakukan.
Contohnya, berjalan, makan, memakan, dimakan dan
sebagainya.
Kata kerja terbahagi kepada,
kata kerja transitif ( Perbuatan Melampau )
kata kerja tak transitif ( Perbuatan tidak Melampau ).

11. Kata Kerja Transitif
-ialah segala perbuatan yang dilakukan oleh pembuatnya kepada benda lain.
-biasanya mempunyai imbuhan ‘me-‘
Kata Kerja Transitif Aktif Kata Kerja Transitif Pasif
mesti disertai oleh objek, disertai oleh objek, dan
iaitu kata nama dan ayatnya ayatnya berbentuk pasif.
berbentuk aktif. menggunakan imbuhan
 di-.
menggunakan imbuhan
 Men Penyambut Kata Kerja Pembuat
 men ...i Transitif
 men ...kan Radio itu didengari Atan
 Memper
 memper...i Ikan itu dijala oleh Pak Abu
 memper...kan.
Sayur itu dijual oleh seorang
perempuan

12. Kata Kerja Tak Transitif
- ialah segala perbuatan yang dilakukan oleh pembuat itu sendiri
kepada diri sendiri
- tidak memerlukan penyambut
Kata Kerja Tak Transitif Kata Kerja Tak Transitif Tak
Berpelengkap Berpelengkap
 memerlukan pelengkap
 tidak memerlukan penyambut
 merupakan kata atau frasa yang
mahupun pelengkap.
melengkapkan ayat supaya tidak
 Selalunya berada di hujung ayat.
kelihatan tergantung (penyambut)
Kata Kerja Kata Kerja Tak
Pembuat
Pembuat Tak Keterangan Transitif
Transitif
Rumahnya roboh
Kami mandi di tasik
Air sungai beransur surut Radio itu berbunyi

13. kata adjektif
dikenali sebagai kata sifat
menjadi inti dalam frasa adjektif
boleh dikenali jika kata berkenaan didahului oleh
kata penguat seperti
amat, sangat, sungguh, sekali, paling, agak, benar.
terbahagi kepada 9 subgolongan:
Sifat = baik, cerdik, berani, lemah Jarak = dekat, hampir, jauh
Warna = merah, jingga, ungu, putih Cara = selalu, jarang, kerap, jelas
Ukuran = panjang, tebal, nipis, dalam Perasaan = takut, rindu, marah, sayang
Bentuk = bujur, lurus, bulat Pancaindera = rasa: sedap/
Lihat : cantik/ Dengar: bising /
Waktu = lama, lambat, lewat, segera bau: wangi / sentuh: halus

14. kata tugas
 ialah golongan perkataan selain kata nama, kata kerja dan kata sifat
yang mendukung sesuatu tugas tertentu dalam binaan ayat, klausa
dan frasa.
 Kehadiran kata tugas dalam ayat tidak berfungsi mendukung sesuatu
tugas sintaksis tertentu sama ada sebagai penghubung, penerang,
penentu, penguat, pendepan, pembantu, penegas, penafi, pembenar
pemeri atau tugas-tugas lain.
 Terdapat 16 jenis kata tugas iaitu Kata________
Kata adverba Kata pangkal ayat Kata pembenda
Kata hubung Kata penguat Kata arah
Kata sendi Kata penegas Kata bilangan
Kata seru Kata nafi Kata penekan
Kata bantu Kata pemeri
Kata perintah Kata pembenar

15. Sintaksis
Sintaksis merupakan satu cabang ilmu
bahasa yang mengkaji bentuk, struktur, dan
binaan atau konstruksi ayat.
 Sintaksis bukan sahaja mengkaji proses
pembinaan ayat tetapi juga hukum-hukum
yang menentukan bagaimana perkataan
disusun dalam ayat.

16. Frasa
Frasa ialah satu binaan atau unsur ayat
yang terdiri daripada sekurang-kurangnya
dua perkataan atau jika terdiri daripada
satu perkataan, ia berpotensi untuk
diperluas menjadi dua perkataan atau lebih.

17. jenis frasa
Frasa endosentrik Frasa eksosentrik
ialah frasa yang ialah frasa sendi
mengandungi satu nama yang tidak
unsur inti. mempunyai unsur
inti
 FN, FK dan FS ialah
frasa endosentrik

18. binaan frasa
 frasa sendi nama yang tidak
FN, FK dan FS ialah frasa
mempunyai unsur inti
endosentrik. Ini kerana
kata nama, kata kerja, dan
kata adjektif boleh contohnya di sekolah .
menjadi unsur inti setiap (Kewujudan sendi
frasa endosentrik. nama di bergantung pada
sekolah. Oleh itu, frasa jenis
ini dikatakan frasa
Contohnya: sepasang mata
eksosentrik kerana pusatnya
biru (FN. Inti frasa ini
bergantung pada suatu
ialah mata, jenis kata
unsur luaran).
nama)

19. Klausa
Klausa ialah satu unit rangkaian perkataan
yg mengandungi subjek dan predikat.
Klausa terbahagi kpd 2 jenis iaitu klausa
bebas / ayat induk dan klausa tak
bebas / klausa kecil.

20. klausa bebas
boleh berdiri sendiri dan boleh bersifat sbg ayat
lengkap apabila diucapkan dgn intonasi yg
sempurna.
Cth : kamu pandai
saya akan hadir
dia sedang bekerja
kami sudah makan

21. klausa tak bebas
tidak dapat berdiri sendiri.
Cth : Kamu pandai kerana kamu rajin belajar.
(ayat induk) (ayat kecil)
Klausa tak bebas hanya dapat hadir sekiranya wujud ayat
induk.
Klausa tak bebas yang hadir bersendirian dianggap tidak
gramatis spt:-
 Walaupun hari telah gelap. (salah)
 Walaupun hari telah gelap, mereka tetap meneruskan
pertandingan itu. (betul)

22. Definisi ayat
Ayat ialah unit pengucapan yang paling
tinggi letaknya dalam susunan tatabahasa
dan mengandungi makna yang lengkap.

23. Binaan ayat
(subjek dan Predikat)
Ayat boleh terbentuk daripada satu perkataan atau
susunan beberapa perkataan yang pengucapannya
dimulai dan diakhiri dengan kesenyapan dan mempunyai
intonasi yang sempurna.
Ayat terdiri daripada subjek dan predikat.
 Contoh:Ahmad sedang membuat kerja rumah.
Contoh ayat di atas terdiri daripada dua bahagian iaitu (i) Ahmad sedang
dan (ii) membuat kerja rumah. Bahagian subjek dan predikat, merupakan
bahagian utama yang membentuk klausa atau ayat bahasa Melayu. Subjek
dan prediket pula mempunyai unsur-unsur, iaitu sama ada frasa nama
(FN), frasa kerja (FK), frasa adjektif (FA) dan frasa sendi nama (FS).

24. Pola ayat dasar
Ayat yang menjadi dasar atau sumber bagi pembentukan
semua ayat yang lain.
ayat dasar ialah ayat yang paling sederhana.
Ada 4 pola ayat dasar dalam bahasa Melayu.
Pada umumnya, bahagian subjek diisi oleh frasa nama.
Bahagian predikat pula diisi oleh 4jenis frasa:-
 Frasa Nama (FN)
 Frasa Kerja (FK)
 Frasa Adjektif (FA)
 Frasa Sendi Nama (FS).

25. contoh
Pola Subjek Predikat
Pola 1 Ali bin Ahmad (FN) Pelajar lelaki (FN)
Pola 2 Engkau (FN) Memberi aku dorongan (FK)
Pola 3 Sahabatku (FN) Pintar sekali (FA)
Pola 4 Abang (FN) Ke kedai buku (FS)
Dalam Pola 1-4, Frasa Nama (FN) berfungsi sebagai subjeknya.
Bahagian predikat pula terdiri daripada empat jenis frasa.

26. JENIS-JENIS AYAT

27. ayat penyata
 Ayat yang diucapkan dengan maksud membuat satu penyataan, iaitu
mempunyai tujuan menyatakan atau memberi keterangan tentang
sesuatu hal.
 Juga dikenali sebagai ayat berita atau ayat keterangan.
 Contoh : 1) Pemuda itu seorang jurutera.
2) Bunga Mawar itu sangat wangi.
3) Bangunan itu sangat tinggi.
4) Abdullah seorang doktor.

28. ayat tanya
 Ayat yang digunakan bertujuan untuk menanyakan sesuatu
hal.
 Berdasarkan nada suara dan penggunaan perkataan tertentu,
ayat tanya dapat digolongkan kepada dua jenis:
 Ayat tanya tanpa kata tanya.
 Ayat tanya dengan kata tanya.
1) Ayat Tanya Tanpa Kata Tanya.
> Diucapkan dengan nada suara meninggi sebelum kesenyapan
pada akhir ayat.
> Menggunakan lambang tanda soal (?).
> Contoh :1) Ayah masih bekerja?
2) Mereka sedang menonton televisyen?
3) Orang tua itu sakit?

29. Ayat perintah
Ayat perintah bertugas untuk menyatakan
sesuatu yang berupa perintah, larangan, suruhan,
permintaan, ajakan, silaan, doa, dan harapan.
Jenis perintah Contoh penggunaan
Perintah Berdiri di atas kerusi itu.
Suruhan Ikat tali kasut anda dengan betul.
Jangan pergi ke sungai yang
Larangan
dalam airnya.
Permintaan Tolong angkat baju itu.
Ajakan Mengucaplah banyak-banyak.
Silaan Sila jamu selera.
Doa Syukurlah kamu sudah kembali.
Harapan Harap – harap hari tidak hujan.

30. ayat seruan
Ayat yang diucapkan dengan nada atau intonasi seruan
bertujuan untuk melahirkan perasaan seperti takut, marah,
sedih, sakit, geram dan sebagainya.
Menggunakan lambang tanda seru (!) yang diletakkan pada
akhir ayat.
Kata seru yang sering digunakan ialah oh, amboi, wah, cis,
eh, aduh, syabas.
Contoh : 1) Oh, Tuhanku!
2) Aduh, sakitnya!
3) Syabas, anda telah berjaya!

31. RAgAm AYAT

32. ayat aktif
Ayat aktif ialah ayat yang mana “pelaku” terletak di
hadapan (sebagai subjek ayat) manakala “benda yang
kena buat” terletak di belakang (sebagai pradikat
ayat)
Biasanya kata kerja berimbunan ‘meN….’, ‘men….kan’
dan ‘men….i’.
Contoh :
Ali sedang memancing ikan. (Ali ialah pelaku (di
depan) dan ikan ialah benda kena buat).

33. ayat pasif
Ayat pasif ialah ayat yang mana ‘benda kena buat’ terletak
di hadapan (sebagai subjek ayat) manakala ‘pelaku’
terletak di belakang (sebagai pradikat).
Biasanya kata kerja berimbuhan ‘di……’; ‘di…..kan’ atau
‘di….i’.
Kekecualian untuk pelaku ganti nama diri pertama dan
kedua yang mesti mendahului kata kerja tanpa imbuhan.
Contoh :
 i. Ikan itu dipancing oleh Ali.
 ii. Ikan itu kamu pancing. (pelaku diri kedua)
 iii. Ikan itu saya pancing. (pelaku diri pertama)

34. BENTuk AYAT

35. ayat tunggal
Ayat tunggal terdiri daripada satu subjek dan satu
predikat.
Ayat ini juga dikenali sebagai ayat mudah atau ayat
selapis.
Contoh :
 Lelaki gemuk itu sedang menembak burung.
Subjek = Lelaki gemuk itu
Predikat = sedang menembak burung.

36. ayat majmuk
Ayat Majmuk ialah ayat yang mengandungi dua atau lebih
ayat - ayat tunggal
Disambungkan oleh perkataan Kata Hubung seperti dan,
atau, kecuali, tetapi, sambil, seraya dan lain-lain.

Ayat ini juga dikenali sebagai ayat Selapis.
Contoh :
 A) Razak mengambil sebuah buku cerita. ( Ayat Tunggal)
 B) Razak membaca buku itu. ( Ayat Tunggal )
 C) Razak mengambil sebuah buku cerita lalu membaca buku itu.
( Ayat Majmuk )

37. ayat majmuk campuran
 Ayat majmuk campuran ialah ayat yang mengandungi lebih daripada satu
jenis ayat, iaitu yang terdiri daripada campuran ayat tunggal dengan ayat
majmuk atau deretan jenis ayat majmuk dengan menggunakan pelbagai kata
hubung.
 Contoh:
Orang Malaysia memang terkenal di seluruh dunia dengan sifat
lemah lembut serta sopan-santun yang tinggi nilainya lagi mulia.
 Ada beberapa jenis ayat kecil yang membentuk ayat majmuk di atas iaitu:
1. Orang Malaysia memang terkenal di seluruh dunia.
2. Orang Malaysia memang terkenal dengan sifat lemah lembut.
3. Orang Malaysia memang terkenal dengan sopan santun yang tinggi nilainya lagi mulia.

38. Sekian….
Terima Kasih!!!!