โดย ผศ.ดร.วรารัก เฉลิมพันธุศักดิ์ สถาบันคลังปัญญาฯ

1. ฉบับที่ 5 / 2559
Policy Brief
วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
แนวโน้มและทิศทางการเปลี่ยนแปลงของโลกในอนาคต (Global Trend)
ที่อาจส่งผลกระทบต่อความเป็นไปของประเทศไทยและสังคมไทย
โดย
ผศ.ดร.วรารัก เฉลิมพันธุศักดิ์
โลกหลายขั้วอานาจที่เอียงข้างเอเชีย กับความท้าทายต่อมนุษย์
หากขนาดฐานประชากรเป็นปัจจัยสาคัญที่จะบ่งบอกศักยภาพผลักดันการเปลี่ยนแปลงทิศทางของโลกใน
อนาคต เราคงได้เห็นความเปลี่ยนแปลงที่น่าสนใจ การศึกษาข้อมูลประชาการของสหประชาชาติเมื่อค.ศ. 2015 เผย
ถึงศักยภาพในอนาคตของ ไนจีเรีย บังคลาเทศ จีน อินโดนีเซีย ปากีสถาน บราซิล เม็กซิโก สหรัฐอเมริกา และ
รัสเซีย1
แต่ฐานประชากรที่หมายถึงพลังแรงงานและฐานภาษีหาใช่ปัจจัยสาคัญหนึ่งเดียวของการแสดงพลังกาหนด
ทิศทางอนาคต การพิจารณาสถานะและศักยภาพทางเศรษฐกิจย่อมไม่อาจเพิกเฉยได้โดยเด็ดขาด ภาพเช่นนี้เองที่มี
ส่วนช่วยผู้วิจัยแสวงหาคาตอบต่อการวิเคราะห์แนวโน้มจากกลุ่มคาถามแรกได้ว่า แนวคิดศตวรรษแห่งชาวเอเชีย
(the Asian Century) ยังคงได้รับการให้ความสาคัญร่วมไปกับความคิดที่ว่า จีนได้รับการจับตามองในฐานะผู้ที่มี
สรุปจาก แนวโน้มและทิศทางการเปลี่ยนแปลงของโลกในอนาคต (Global Trend) ที่อาจส่งผลกระทบต่อความเป็นไปของประเทศไทยและ
สังคมไทย โดย ผศ.ดร.วรารัก เฉลิมพันธุศักดิ์
1
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
ที่มาภาพ : http://freedesignfile.com/144525-asia-landmark-building-colored-vector/
1
Economic and Social Affairs, U.N. (2015) World Population Prospects The 2015 Revision: Key Finding and Advance
Tables Retrieved from http://www.esa.un.org/undp/wpp/publications/files/key_finding_wpp_2015.pdf (30/1/2016)

2. บทบาทสาคัญในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจโลก แม้จะเป็นไปท่ามกลางเสียงตั้งคาถามว่า แท้จริงแล้ว เอเชีย หมายถึง
ขอบเขตแค่ใด และศตวรรษแห่งชาวเอเชียอาจไม่จาเป็นต้องหมายถึงแค่เพียงความเด่นนาของชาวจีน
แท้จริงนั้น แนวความคิดที่เอนเอียงมายังโลกตะวันออก ยังครอบคลุมถึงแนวคิดศตวรรษแห่งแปซิฟิก
(the Pacific Century) ศตวรรษแห่งเอเชีย-แปซิฟิก (the Asia-Pacific Century) ที่มีสหรัฐอเมริกา ออสเตรเลีย และ
ญี่ปุ่น เป็นผู้ร่วมผลักดัน ร่วมกับแนวคิดศตวรรษอินโด-แปซิฟิก (the Indo-Pacific Century) ที่ทาให้อินเดียได้รับ
ความสนใจมากขึ้นในฐานะจุดตัดสาคัญของยูเรเซีย (Eurasia) ที่สามารถเชื่อมต่อไปยังแอฟริกา และละตินอเมริกา
ได้ ไม่ต่างจากเส้นทางเชื่อมต่อสมัยจักรวรรดินิยม หากแต่ครั้งนี้เป็นการพัดหวนของกระแสลมแห่งบูรพาวิถี
พื้นที่ดังกล่าวยังอยู่ในแนวโอบล้อมของนโยบายที่จีนผลักดันอย่างเข้มข้นนั่นคือ “หนึ่งแถบ หนึ่งเส้นทาง” (One
Belt, One Road) โดยเฉพาะ เส้นทางสายไหมทางทะเลแห่งศตวรรษที่ 21 (the 21st
Maritime Silk Road) ที่ยิ่งทา
ให้ที่ตั้งภูมิ-ยุทธศาสตร์ (geo-strategic location) ของไทยโดดเด่น
อย่างไรก็ตาม ด้วยข้อจากัดของกรอบการศึกษาวิจัยในครั้งนี้ และความจากัดของพื้นที่นาเสนอ ทาให้
ผู้วิจัยไม่อาจมุ่งประเด็นมาที่พื้นที่หลักของดินแดนยูเรเซียนี้เพียงอย่างเดียว แม้จะได้เสนอถึงความสาคัญของพื้นที่
ดังกล่าวไว้บ้างแล้ว อาทิ ความสาคัญของ China – Pakistan Economic Corridor (CPEC) ความเชื่อมโยงกับความ
เปลี่ยนแปลงและความเป็นไปของสหภาพยุโรป ความเปลี่ยนแปลงด้านสิ่งแวดล้อมและภาวะโลกร้อน ที่เชื่อมโยง
กับพื้นที่เอเชียกลาง (ควรศึกษาความสาคัญของพื้นที่ดังกล่าวให้ลึกซึ้งยิ่งขึ้นหากได้รับการสนับสนุนต่อไป)
สาหรับการเชื่อมโยงกับสังคมไทยนั้น กล่าวได้ว่า ไทยควรเพิ่มการใช้ประโยชน์และพัฒนาพื้นที่ภาคตะวันตก
โดยเฉพาะชายฝั่ง ให้ไม่เป็นแค่เพียงแหล่งท่องเที่ยว กระชับความสัมพันธ์ (มิใช่แค่เพียงกับอินเดีย) กับอินโดนีเซีย
ให้มากขึ้นกว่าการดาเนินการภายใต้กรอบของอาเซียน ทั้งนี้การดาเนินการดังกล่าวยังอาจช่วยผ่อนคลายแรงตึง
เครียด ต่อกรณีความขัดแย้งภายในพื้นที่ภาคใต้ของไทย
ผู้วิจัยยังพบว่า ดินแดนตะวันตกทั้งสหรัฐอเมริกาและยุโรป-สหภาพยุโรป (European Union: EU)
พยายามรักษาโครงสร้างอานาจแบบเดิมที่ตะวันตกโดยเฉพาะสหรัฐอเมริกาเป็นแกนนา แม้จะมีคาถามต่อความ
แข็งแกร่งของสหรัฐอเมริกา ที่แม้การถือครองพื้นที่ทางเศรษฐกิจระดับโลกจะหดแคบลง แต่ก็ยังเป็นแหล่งดูดซับ
ทรัพยากรบุคคลที่สาคัญต่อการสรรค์สร้างและขับเคลื่อนเศรษฐกิจโลก โดยเฉพาะในมิติของเศรษฐกิจเชิง
สร้างสรรค์(creative economy) ธุรกิจการเงิน-การธนาคาร และการที่เงินดอลลาร์สหรัฐ ยังคงสาคัญอย่างน้อยใน
อีกกึ่งศตวรรษในการกากับทิศทางเศรษฐกิจ-อุตสาหกรรมโลกทุนนิยมที่ค่อยๆ แตกร้าว2
อาจ กล่าวได้ว่า แม้“ศตวรรษแห่งอเมริกันชน” (the American Century) ยากจะหวนคืนแต่ความโดดเด่น
จากการดูดซับทรัพยากรเศรษฐกิจและสังคมก็ยังคงเป็นเครื่องยืนยันถึงพื้นฐานที่ก้าวข้ามได้ไม่ง่ายนัก จากการ
ดาเนินการแนวคิดศตวรรษแห่งอเมริกันชน การทาความเข้าใจสาระของรูปแบบ วิธีการ และพื้นฐานการก่อตัว
2สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
2
‘The shake-up of America’s strengths’ (1/10/2015) The Economist Retrieved from http://www.economist.com/blogs/
graphicdetail/2015/10/daily-chart (31/1/2016), ‘Dominant and dangerous’ (3/10/2015) The Economist Retrieved
from http://www.economist.com/news/leaders/21669875-americas-economics-supremacy-fades-primacy-dollar-
looks-unsustainable-dominant-and-dangerous (31/1/2016)

3. ของแนวคิดดังกล่าว อาจจะเป็นประโยชน์กับสังคมไทย ท่ามกลางกระแสคลื่นลมที่ไทย (ทั้งรัฐไทย
สังคมไทย และอาจรวมถึงคนไทยในระดับปัจเจก) ต้องปรับตัวรักษาสมดุล มิใช่เฉพาะระหว่างตะวันตก
(สหรัฐอเมริกา และสหภาพยุโรป) กับตะวันออก (จีน ญี่ปุ่น) แต่อาจรวมถึงการรักษาความสัมพันธ์อัน
สมดุลระหว่าง ตะวันออกด้านแปซิฟิ ก (จีน ญี่ปุ่ น) กับตะวันออกด้านมหาสมุทรอินเดีย (อินเดีย
อินโดนีเซีย) ในการปรับจุดเน้นนโยบายมาที่อาณาบริเวณอินโด-แปซิฟิก ดังกล่าวข้างต้น
ความพยายามของยุโรปปรากฏทั้งการทบทวน และการพยายามแสวงหาหนทางในการแสดง
บทบาทระดับนา ผู้วิจัยพบว่า EU ได้เน้นไปที่เส้นทางแห่งความสาเร็จที่เคยก้าวผ่านมา ในการใช้มิติด้าน
เศรษฐกิจ และการจัดองค์กรบริหารจัดการความแตกต่างก้าวข้ามเส้นพรมแดนทางการเมืองที่มักยึดติดกับ
พื้นภูมิสังคม-วัฒนธรรม ที่ดูจะสัมพันธ์กับชาติพันธุ์เฉพาะ มากกว่าการให้คุณค่ามนุษย์โดยองค์รวม
ความสาเร็จในเส้นทางเช่นนี้เองที่อาจเป็นต้นแบบในการบริหารจัดการโลกในศตวรรษที่ 21 เพราะ
ความสาเร็จของระบบบรัสเซล เกิดจากการสังเคราะห์ การให้ความสาคัญกับเสรีภาพทางการเมืองบน
พื้นฐานประชาธิปไตย เสถียรภาพ และสวัสดิการทางสังคม จะเป็นสิ่งที่ช่วยกระตุ้นให้เกิด “ศตวรรษชาว
ยุโรปใหม่” (New European Century)3
แม้กระนั้นก็ตาม ยุโรปยังมีข้อจากัดอยู่มากมายทั้งเรื่องของการ
เปลี่ยนแปลงฐานประชากร การรับมือต่อปัญหาผู้อพยพลี้ภัย ท่าทีกังขาของรัฐสมาชิกต่อ บทบาท อานาจ
หน้าที่ ที่ขยายเพิ่มมากขึ้นของบรัสเซลล์ ที่ไม่ต้องรับผิดชอบอันใดต่อฐานเสียงทางการเมือง โดยเฉพาะเมื่อ
ปัญหาต่างๆเหล่านี้ผนวกเข้ากับการยากจะผสานกลมกลืนของกลุ่มวัฒนธรรมอิสลาม4
สาหรับสังคมไทย
แล้ว แม้มิติทางเศรษฐกิจของยุโรปจะยังสาคัญ แต่เราต้องเพิ่มความเข้าใจพื้นฐานสังคม-วัฒนธรรมปัจจุบัน
ที่หลากหลาย ยุโรปจึงไม่ควรจะมีความหมายแค่เพียง EU ตามความคุ้นชินแต่เดิม
การปรับขยายพื้นฐานการศึกษาในสังคมให้ครอบคลุมพื้นที่และมิติที่หลากหลายยิ่งขึ้น เป็น
บทสรุปที่ผู้วิจัยได้จากข้อค้นพบในการศึกษาประเด็นปัญหาในกลุ่มที่สอง ที่มีมนุษย์เป็นตัวตั้ง ทั้งประเด็น
ทางด้านสิ่งแวดล้อมและระบบนิเวศน์ และประเด็นในเรื่องของเทคโนโลยี โดยที่การศึกษาในที่นี้ไม่ควร
เป็นเรื่องของการศึกษาในระบบแต่เพียงอย่างเดียว แต่ควรเพิ่มมิติและวิธีการศึกษาให้หลากหลาย เพื่อการ
ใช้ประโยชน์เทคโนโลยีที่ก้าวล้าอย่างเท่าทัน แนวทางเช่นนี้เสริมด้วยการเพิ่มพื้นที่ทางสังคมทั้งทาง
กายภาพและออนไลน์ อาจช่วยกระตุ้นให้ผู้คนในสังคมได้ทักษะเสริมที่จาเป็นในการทาความเข้าใจความ
เปลี่ยนแปลงที่รวดเร็วฉับไวมากขึ้นในศตวรรษที่ 21 เช่นเดียวกับการที่สามารถเป็นช่องทางสาคัญในการ
แสวงหาความรู้ความเข้าใจต่อการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างระหว่างประเทศดังกล่าวข้างต้น
กล่าวได้ว่า ข้อเสนอต่อสังคมไทยจากภาพรวมการศึกษาวิจัยเบื้องต้นในครั้งนี้ ที่แม้จะเป็นการต่อ
ยอดการวิเคราะห์เนื้อหาจากความพยายามของหน่วยงานที่ปรึกษาข่าวกรองแห่งชาติ (National Intelligence
3สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
3
Martin Jacques (19/3/2005) ‘Two cheers for Europe’ The Guardian Retrieved from http://www.theguardian.com/
books/2005/mar/19/highereducation.eu (31/1/2016), John Ross Schroeder (4/5/2005) ‘A Page on the World: Why
Europe Will Run the 21st
Century’ Beyond Today Retrieved from http://www.ucg.org/world/news-and-prophecy/a-
page-of-the-world-why-europe-will-run-the-21st-century (2/2/2016)
4
Soeren Kern (26/2/2007) ‘’Why Europe Won’t Be Running the 21st
Century’ American Thinker Retrieved from http://
www.americanthinker.com/articles/2007/02/why_europe_wont_be_running_the.html (3/2/2016)

4. Council: NIC) ของสหรัฐอเมริกาที่ทุ่มเทงบประมาณไปไม่น้อยในการระดมสรรพกาลังในการศึกษา
คาดการณ์ และเผยแพร่แนวโน้มโลก (จากการตีความของสหรัฐอเมริกา) อย่างแพร่หลายตั้งแต่ช่วงหลัง
สงครามเย็น จนทาให้เกิดการรับรู้อยู่บ้าง (โดยเฉพาะในสังคมไทย) ถึง “Know Trends” ที่ดารงอยู่และ
แสดงแนวโน้มที่จะสืบเนื่องต่อไปในอนาคต ยังคงอยู่ที่การเสนอภาพกว้างของทิศทางการเปลี่ยนแปลงที่
อาจส่งผลกระทบต่อสังคมไทยในฐานะที่เป็นส่วนหนึ่งของสังคมโลก (กลุ่มคาถามแรก) และผลกระทบ
จากความท้าทายต่อความเป็นไปของมนุษย์ (กลุ่มคาถามที่สอง)
การคานึงถึงความสาคัญของภูมิศาสตร์การเมือง และยุทธศาสตร์กายภาพของไทยเป็นที่ตั้ง ทาให้ผู้
ศึกษาวิจัยเน้นย้าถึงอินโด-แปซิฟิกว่าจะเพิ่มความสาคัญขึ้นมากในอนาคต แต่ความรู้ความเข้าใจที่เป็น
ปัจจุบันของไทยต่ออาณาบริเวณดังกล่าว อาจเรียกได้ว่ายังไม่เพียงพอ และมักจะเน้นไปที่บทบาทการ
ปรับตัวเชิงรับ (defensive adjustment) ทั้งต่อเรื่องของความสัมพันธ์ระหว่างสังคมไทยกับสังคมต่างๆใน
อาณาบริเวณดังกล่าว และความสัมพันธ์ตลอดจนความเป็นไประหว่างในพื้นที่เหล่านั้น ไม่ว่าจะมีความ
เกี่ยวข้องโดยตรงกับไทยหรือไม่ก็ตาม แม้งานวิจัยนี้จะยังมิได้นาเสนอให้สังคมไทยมุ่งมองความสาคัญของ
ดินแดนเหล่านี้เป็นอันดับแรก เพราะเนื้อหาการวิเคราะห์อาณาบริเวณเหล่านั้นโดยตรง แต่ภาพการศึกษาใน
อาณาบริเวณที่สังคมไทยคุ้นชินโดยเฉพาะสังคมตะวันตก และเอเชียตะวันออกเฉียงเหนือทาให้เห็นถึงพลัง
ที่อ่อนล้าของดินแดนเหล่านี้ และเป็นไปได้เช่นกันว่า ความอ่อนล้าของดินแดนเหล่านี้ ทาให้อาณาบริเวณ
อินโด-แปซิฟิก อาจดูโชนแสงขึ้นมากโดยเปรียบเทียบ
งานศึกษาวิจัยในครั้งนี้จึงเรียกร้องให้ รัฐไทย สังคมไทย และชาวไทยเพิ่มความสาคัญให้กับ
ดินแดนทางตะวันตกของประเทศที่ชิดใกล้กับอินโด-แปซิฟิก จากแนวโน้มที่อินเดียดูจะเพิ่มความสาคัญ
อย่างยากจะปฏิเสธ รวมถึงเพิ่มความใส่ใจให้มากขึ้นต่อสมาชิกอาเซียนที่เชื่อมโยงกับแนวโน้มดังกล่าว
โดยเฉพาะอินโดนีเซียและเมียนมาร์ ที่เชื่อมโยงกับการโอบล้อมของผืนแผ่นดินใหญ่ยูเรเซีย และนโยบาย
หนึ่งแถบ หนึ่งเส้นทาง (OBOR) จากจีน กล่าวอีกนัยหนึ่งก็คือ งานวิจัยเบื้องต้นในครั้งนี้เสนอให้สังคมไทย
(โดยเฉพาะผู้มีส่วนกาหนดนโยบายและยุทธศาสตร์ในระดับต่างๆ) ปรับวิถีคิด (way of thought) ที่อาจจะ
ได้รับการปลูกฝังให้ติดยึดจนยากจะไถ่ถอน (mindset) จากการให้ความสาคัญกับวิถีความเป็นไปของโลกที่
คล้อยตาม และ/หรือตามอย่างตะวันตก ให้หันมามองเห็นและยอมรับความสาคัญของพื้นที่ดังกล่าวมากขึ้น
การวิเคราะห์เนื้อหาในกลุ่มคาถามที่สอง ยังผลักดันให้ผู้วิจัยเสนอให้ผู้คนในสังคมไทยปรับวิถีคิด
(และ/หรือวิถีดารงชีวิต) ที่มองเห็นความสาคัญของการศึกษา ว่ามิใช่เป็นแค่เพียงการไต่บันไดดาราทาง
สังคม หากแต่ยัง(และยิ่ง)เป็นพื้นที่เรียนรู้สาคัญทั้งต่อเรื่องโครงสร้างความสัมพันธ์ในระดับต่างๆ ไปจนถึง
การเป็นพื้นที่สาคัญในการบ่มเพาะคุณสมบัติของการเป็นมนุษย์ในศตวรรษที่ 21 ซึ่งควรมีทั้งสานึกและ
ความสามารถในการเผชิญรับ (และ/หรือ อาจถึงขั้นตอบโต้) ความท้าทายต่างๆ ที่การเปลี่ยนแปลงอย่างฉับ
ไวของเทคโนโลยีผลักดันให้ปรากฏอย่างเด่นชัดโดยเฉพาะในยุคสมัยของ Internet of Things (IoT)
4สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต

5. 5
ผู้อานวยการสถาบันคลังปัญญาฯ : ศาสตราจารย์ ดร.เอนก เหล่าธรรมทัศน์
บรรณาธิการ: นางสาว ยุวดี คาดการณ์ไกล
ผู้วิจัย : ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.วรารัก เฉลิมพันธุศักดิ์
เรียบเรียงและจัดรูปเล่ม : นางสาวปลายฟ้า บุนนาค
ปีที่พิมพ์: พฤศจิกายน 2559
สานักพิมพ์: มูลนิธิสร้างสรรค์ปัญญาสาธารณะ
เพิ่มเติมได้ที่ www.rsu-brain.com
ที่อยู่ติดต่อ
วิทยาลัยบริหารรัฐกิจและรัฐศาสตร์ 52/347 พหลโยธิน 87 ตำบลหลักหก อำเภอเมือง จังหวัดปทุมธำนี 12000
โทรศัพท์ 02-997-2200 ต่อ 1283 โทรสำร 02-997-2200 ต่อ 1216
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ฯ อาคารพร้อมพันธุ์ 1 ชั้น 4/2 637/1 ถนนลาดพร้าว เขตจตุจักร กทม. 10900
โทรศัพท์ 02-930-0026 โทรสาร 02-930-0064
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต