*VLERA INDUSTRIALE *VLERA HISTORIKE *VLERA SHENDETESORE

1. PUNE ME PROJEKT
TEMA: HEKURI ELEMENT KIMIK ME VLERA HISTORIKE ,
INDUSTRIALE DHE SHENDETESORE.
LENDA:KIMI
Punoi:klea haka

2. REZULTATET ETE NXENIT:
 Listo rendesine e hekuritsi element kimik.
 Shpjego vlerat historike, industriale dheshendetesore te elementit hekur.
 Analizo rendesinee hekurit ne industrydhe shendetesi.
NJOHURITE KRYESORE TE CILATDO TE PERVETESOHEN:
 Gjendja e lendes
 Ndarja e substancave
 Atomet e elemnteve
 Sistemi periodik.
BURIME KRYESOREINFORMACIONI(INTERNETI,LIBRA, REVISTASHKENCORE)

3. Ç’eshte hekuri si element kimik?
Hekuri është një element kimik me simbolin Fe dhe numër atomik 26. Është një metal në serinë e
parë të tranzicionit. Ai është me masë elementi më i
zakonshëm në tokë duke formuar shumë nga thelbin e
jashtme dhe të brendshme të Tokës. Hekuri eshte
element I perhapur ne koren e tokes dhe perben 5% te
mases se saj . Hekuri është një metal me shkëlqim të
argjendtë dhe shpejt korrodohet sepse reagon ndaj
oksigjenit. Përdoret në formë të legurave si çelik kur
kombinohet me karbonin por mund të kombinohet me
kromin, manganin etj. Ka gjendje agregate te ngurte,ka
ngjyre hiri,dhe dendesia e tij eshte 7.874.
Hekuri i pastërt ka karakteristika mekanike të dobëta
dhe kosto të lartë prodhimi. Në teknikë e në ndërtim
përdoren aliazhet e shumta të hekurit. Rëndësi të
madhe kanë aliazhet hekur-karbon, në radhë të parë
giza dhe çeliku, të cilat janë aliazhet më të rëndësishme
në industri...
HEKURI SI ELEMENT KIMIK NE SISTEMIN PERIODIK.
Hekuri nje element kimik I sistemit periodik  Hekuri është një element kimik me simbolin Fe dhe
numër atomik 26. Është një metal në serinë e parë të tranzicionit. Ajo është me masë elementi më i
zakonshëm në tokë, duke formuar shumë nga thelbin e jashtme dhe të brendshme të Tokës
.  Symbol: Fe
 Masë atomike: 55,845 u ± 0,002 u
 Elektron konfiguracion: [Ar] 3d64s2
 Numri atomik: 26
 Pika e shkrirjes: 1,538 ° C
 Pika e vlimit: 2862 ° C
 Elektrone per skeletit: 2, 8, 14, 2

4. HEKURI ELEMENT KIMIK ME VLERA HISTORIKE.
 Prodhimi I pare I hekurit filloi ne mesin e periudhes se Bronzit, por u deshen disa shekuj para se
hekuri qe zevendesonte bronzing. Ne Asmar,Mesopotami dhe ne very te Sirise hekuri filloi te
shkrihej mes viteve 3000 dhe 2700 pes. Hitejte jane te paret qe kuptuan rendesine e hekurit dhe e
vleresuan ate shume ne shoqeri. Hitejte filluan ta shkrijne hekurin mes vteve 1500 dhe 1200 pes
dhe me pas kjo veprimtari u perhap ne lindjen e afert pasimbreteria e tyre u rrezua ne 1180 pes
Periudha e mevonshme u quajt Periudha e Hekurit.
 Objektet prej hekuri te shkrire jane gjetur ne Indi rreth 1800 dhe 1200 pes,dhe ne Levant rrethh
1500 pes. Studiuesit mendojne se hekuri ishte I perdorur ne Indi edhe shume vite me pare.
 Ka disa zbulime arkeologjike ne Zimnbab dhe Afriken juglindore ne fillim te shek VIII pes. Puna
perpunimin e hekurit u prezantua ne fillim ne Greqi dhe per pas u perhap ne te gjithe Europen.

5. HEKURI ELEMENT KIMIK ME VLERA INDUSTRIALE.
Hekuri eshte materiali me i perdorshem ne industri.Ne furrnalta ai shnderrohet ne materiale te
ndryshme.Hekuri mund te kthehet ne celik keshtu qe i permireson vetite e tij.
Vetite e hekurit si metal:
 Hekuri eshte nje metal me shkelqim te
argjendte dhe shpejt korrodohet sepse
reagon ndaj oksigjenit. Perdoret ne
forme te legurave si celik kur
kombinohet me karbonin por mund te
kombinohet me kromin,manganin etj.Ka
gjendje agregate te ngurte,ka ngjyre
hiri,dhe dendesia e tij eshte 7.874.
 Hekuri i paster ka karakteristika mekanike te dobeta dhe kosto te larte
prodhimi.Ne teknike e ne ndertim perdoren aliazhet e shumta te hekurit.Rendesi
te madhe kane aliazhet hekur-karbon,ne radhe te pare giza dhe celiku,te cilat
jane aliazhet me te rendesishme ne industri...
 Nje pjese e madhe e hekurit qe hyn ne vendin tone importohet nga Ukraina, por
jo vetem hekuri per ndertim, por edhe skrapi qe perdoret per t'u perpunuar, ka te
njejten origjine. Pikerisht kjo nuk perjashton faktin se hekuri mund te permbaje
lende radioaktive, si pasoje e ndotjes nga Termocentrali i Cernobilit, lende qe
jane shume te demshme per shendetin
 Nga ana tjeter, edhe vete legjislacioni
shqiptar nuk ka nje ligj te qarte, qe te
percaktoje spektrin e te gjithe
rrezatimeve. Cka do te thote se ka vend
per mjaft abuzime, kryesisht lidhur me
produktin e hekurit. Aktualisht, ligji qe
eshte ne fuqi percakton vetem hapat qe
do ndiqen nga rrezet jonizuese. Pra, ketu perfshihen kryesisht rrezatimet qe vijne
si pasoje e perdorimit te aparaturave mjekesore, si grafi apo edhe skopi. Por

6. pervec ligjit, edhe ristrukturimi qe i eshte bere stafit te Institutit te Fizikes
Berthamore ka bere qe ky kontroll te jete edhe me i kufizuar, pavaresisht punes
qe po behet ne mbajtjen nen kontroll te radioaktivitetit. Matjet qe behen nga ky
Institut zgjasin nga 10 deri ne 20 minuta dhe sipas tyre aparaturat jane shume
moderne dhe rezultat jane te sakta.
 Hekuri qe hyn ne vendin tone kontrollohet vetem ne doganen e Durresit dhe te
Tiranes. Ky fakt eshte bere i ditur nga Instituti i Fizikes Berthamore, burime
zyrtare te se cilit deklaruan se garantojne cilesine e hekurit vetem nga keto dy
pika hyrese ne vendin tone.

7. HEKURI SI ELEMENT KIMIK ME VLERA SHENDETESORE.
Hekuri është pjesë mjaft e rëndësishme e ushqimit, pasi merr pjesë në
përbërjen e hemoglobinës dhe ka rol në lidhjen dhe përcjelljen e oksigjenit nga
mushkëritë në gjak. Në organizmin e njerëzve të rritur gjenden prej 3 deri në 5
mg hekur. Pjesa më e madhe gjendet në hemoglobinë dhe mioglobinë. Pjesa
e tepërt e hekurit në organizëm gjendet si rezervë në formë të feritinës dhe
hemosiderinës në mëlçi, shpretkë dhe palcën kockore. Feritina ka mjaft role në
organizëm: pengon grumbullimin e hekurit të lirë; ruan hekurin për sintezën e
hemoglobinës dhe ka rol në përthithjen e hekurit nga zorra. Feritina është masë
më e mirë për të matur edhe sasinë e hekurit
në organizëm.
Burimet natyrore të hekurit
Përmes ushqimit në organizëm futen rreth 10
deri në 30 miligramë hekur në ditë. Burimet më
të pasura të hekurit janë këto: mishi, mëlçia,
vezët, mishi i pulës, peshku, soja, tërshërë,
kungull, bizelja, fiku, etj. Personat e
shëndoshë, pa simptoma të mungesës,
absorbojnë nga 0.5 deri në 1 mg hekur, ose 5-
10%. Tek personat të cilët kanë mungesë të hekurit në orgazmën, absorbohet
rreth 30% e hekurit nga ushqimi.
Mungesa e hekurit
Mungesa e hekurit në organizëm mund të
jetë si pasojë e rritjes së shtuar të tij
(gjakderdhjet kronike, të vogla nga trakti
tretës, ulcera, herniet, tumoret e traktit
digjestiv, gjakderdhjet menstruale),
absorbimi i dobët, rritja e nevojave për
hekur (puberteti, shtatzënia) dhe
mosmarrja e mjaftueshme me anë të
ushqimit. Shenjat tek njerëzit të cilët kanë
mungesë të hekurit shfaqen ngadalë,
mundimet fillojnë gjatë ngarkesave,
paraqitet mundim, plogështi, frymëmarrje e
vështirësuar, rrahje e zemrës,
kokëdhembje, përtypje e vështirësuar. Në

8. dukje të parë vërehet një zverdhje e lëkurës dhe mukozës, flokët janë të thata,
të thyeshme dhe lehtë bien. Po thuajse secili person që ka mungesë të hekurit,
ka mungesë edhe të vitaminës A, që mund ta përkeqësojë gjendjen anemike.
Shërimi
Shërimi nga pasojat e mungesës së hekurit qëndron në marrjen e preparateve
perorale të hekurit ose përmes injeksioneve. Në format e rënda duhet të bëhet
edhe transfuzioni i eritrociteve të koncentruara. Sigurisht, më i mirë është
shërimi i shkaktarit të anemisë.
Marrja e tepërt
Preparatet e hekurit tek disa njerëz mund të shkaktojnë dhimbje në bark,
mundime, vjellje, diarre dhe kapsllëk. Efektet e padëshirueshme në traktin
digjestiv mund të zvogëlohen nëse pacienti në fillim të terapisë merr sasi më të
vogla të hekurit. Shërimi me sasi të vogla të hekurit duhet të zgjatë së paku 3
deri në 6 muaj. Arsyeja është se duhet të mbushen edhe rezervat e hekurit në
organizëm. Tek personat shumë të ndjeshëm, preferohet marrja e preparateve
që përmbajnë hekur së bashku me ushqimin, ose pas ushqimit.
HEKURI SI ELEMENT KIMIK ME NDIKIM NE MJEDIS.
Pasoja negative –
Mbetjet industrial jane shume te rrezikshme. Ato jane te lengeta , te ngurta. Ndermjet
tyre permendim depozitimet afer minierave.

9. PASOJA POZITIVE
Kryen shume funksione duke qene se eshte I nevojshem nga te gjitha industrite dhe metalurgjite
.Gjithashtu hekuri eshte nje element natyror e kjo I shton perparesite . Le te themi qe hekuri eshte
nje nder metalet me frytdhenes te momentit me vlera natyrore te medha. Sidomos mbetjet
industriale te hekurit jane shume te demshme ne natyre dhe jo vetem edhe tek njerezimi.
MOSHA E PERSONAVE
PERQINDJA
E
TE
PYETURVE