Lenda: Arte Klasa X

1. PROJEKT
Lenda: Arte
Klasa: Xc
Tema: Teatri ne Shqiperi

2. Teatri në antikitet
Zbulimet arkeologjike që janë bërë në Shqipëri, në Kosovë dhe në tërë trevën ku në kohët e lashta banonin
ilirët kanë nxjerrë në dritë godina teatri dhe objekte të tjera si maska, figura aktorësh në terrakota apo
vizatime aktorësh në vazo. Teatri e pati origjinën nga lojërat e manifestimet popullore. Në shek.IV-III p.e.s.,
kur Iliria njohu zhvillimin e saj më të madh, Prania e ndertimeve te teatrove antike monumentale
arkitektonike , në qendrat ilire si Apolloni, Butrint, Bylis (Hekal), Nikoia (Klos), Orik Foinika (Finiq), Sofratikë
(pranë Gjirokastrës), Dyrahu (Durësi), flasin për praninë e aktiviteteve teatrore gjatë antikitetit duke patur
influenca të teatrit të antikitetit grek, me të cilin këto qendra mbajtën lidhje për shumë kohë. Apollonia,
padyshim, është një nga qendrat më me zë të kohës. Në shkallët e teatrit zinin vend 7000 vetë. Po ne
odeonin e Apollonise zhvilloheshin shfaqje letraro-muzikore (shekulli II para erës së re) Amfiteatrot ku
jepeshin shfaqje kishin 3000 deri në 7000 vende, një dëshmi se teatri ishte një art mjaft popullor e masiv.
Butrint Apolloni Dyrahu
Teatri ne mesjete
Manifestimet popullore me karakter teatror, që u përkasin sidomos shekujve të mesjetës dhe që vijnë gjer
në ditët tona, përbëjnë një pasuri shumë të madhe të traditës së teatrit shqiptar. Shumë nga shfaqjet
teatrore popullore lidhen ngushtë me historinë e popullit tonë. . Te populli ne gjejmë tradita të pasura të
teatrit të hijeve dhe të teatrit të kukullave, shfaqje të lashta teatrore popullore, si lodra, karnavale, rituale
dasme dhe vdekjeje, ceremoni festive etj. Ndërsa në shfaqjet teatrore që quheshin “Llazoret”, hasen
maskat, kori dhe korifeu, vallja, kënga, mimika etj.
Teatri në periudhën e Rilindjes Kombëtare
Drama dhe levizja teatrore rinisi ne kuadrin e levizjes se Rilindjes kombetare. Më 1874 Koto Hoxhi
organizoi shfaqjen e pare teatrale me subject nga Dasma e Lunxherise me trupen e nxënësve te shkollës
normale “Ta Zografia” të Qesaratit. Më 1899, u dha nga një grup shkollor në Korçë, vepra e Shekspirit,
“Otello”.. Në vitin 1875, Sami Frashëri (1850-1904), botoi në turqisht dramën me subjekt shqiptar “Besa”.
Kjo vepër u botua në shqip më 1901. Pas kësaj, më 1880, Leonard de Marlino (1830-1923), shkroi “Nata e
Këshëndellave”. Më 1882, Pashk Babi shkroi “Biri i Çifutit”, Françesk Anton Santori shkroi “Ermira”, Gjergj
Fishta “Shën Françeska e Azisit”, më 1909.
Po ne kuadrin e luftes per pavaresi ne vitin 1902, Fan S.Noli shkroi “Izraelite dhe Filistine”, Kristo Floqi, më
1912, shkroi “Fe e Kombësi”. Po kështu, kemi shkrime dramaturgjike, Shtjefën Gjini, Mihal Grameno, për të
ardhur tek Andon Z.Çajupi, me “Burri i Dheut”, “14 vjeç Dhëndër”, “Pas Vdekjes”. Në vitet e para të

3. shekullit XX, krijohen shoqëri apo klube, që zhvillonin aktivitete teatrore, si Klubi “Labëria”, më 8 Shtator
1902, Klubi “Bashkimi” në Delvinë, më 1909, Shoqëria e grave “Ylli i Mëngjesit”. Do të vinë më vonë autore
si Haki Stërmilli, më 1921, me veprat “Dashuri dhe Besnikëri”, “Agimi i Lumnueshem”, “Dibrania e
Mjerueme”; Foqion Postoli, me “Lulja e Kujtimit”; Kristo Floqi me “Karl Topia”, etj.
 Duhet nënvizuar aktiviteti i gjeniut te skenave evropiane Aleksandër Moisiu (1879-1935).
Pavarësisht, se aktiviteti i tij teatror i përket në pjesën më të madhe skenave gjermane, është fakt i
pamohueshëm, që ai trashëgonte nga origjina e vet shqiptare, virtutet më të mira, si forca e
temperamentit, zëri i tij i artë, inteligjenca e tij, plastika e tij e mrekullueshme. Ndër krijimet e tij
më të spikatura, janë: “Hamleti”, kufoma e gjallë; Franc Mori tek “Cubat” e Shilerit; “Fausti” i Gëtes;
“Edipi Mbret”, etj., etj.
 Në fushën e regjisë, në këto vite spikat regjizori i parë protagonist, Sokrat Miho, i cili kishte mbaruar
Akademinë Dramatike Muzikore në Paris. Filluan aktivitetin aktore te tille te shquar si Loro Kovaçi,
Pjetër Gjoka, Zef Jubani, Mihal Popi, Vangjel Grabocka, Dhorka Sheri, Dhimitër Trajçe, Gaqi Vishi,
etj., të cilët më pas, do të ishin pionierët e parë të teatrove profesioniste në Tiranë, Shkodër, Korçë,
Vlorë e gjetkë.
Teatri në periudhën 1912–1944
Me shpalljen e pavarësisë,në një shkallë më të lartë ngrihet lëvizja teatrore amatore, e cila jo vetëm
përhapet në të gjitha qytetet e Shqipërisë, me qendrat kryesore qytetin e Shkodrës e Korçës, por
dalëngadalë hyn në rrugën e kërkesave artistike të një teatri profesionist. Në këtë periudhë vlen të përme-
ndet veprimtaria artistike e shoqërisë “Bogdani”, në Shkodër dhe e “Shoqërisë së Arteve të Bukura”, në
Korçë.
Teatri ne periudhen 1944-1945
Gjatë viteve 1941-1945, periudhë e Luftës II Botërore, në Shqipëri u dallua më tepër, ai që quhej teatri
partizan.. Ky lloj teatri, në fillimet e veta, pati një natyrë improvizimi, pra, pa një tekst me bazë
dramaturgjike. Më vonë, dhe pikërisht, më 1943, në Prill, kemi melodramën “Vëllavrasja” të Zihni Sakos
dhe më vonë, “Kryengritja Shqiptare” e A. Banushit, apo “Margarita Tutulani” e A. Çaçit. Në qytete, në këtë
kohë, kemi aktivitete nga grupe amatore, si “Shkendija” në Tiranë, apo grupi i Gjirokastrës, Durrësit.
Episodi i anullimit të dramës “VilhelmTel” përgatitur nga profesor Aleks Buda dhe skenografi te Andon
Kuqalit, ku spikatën aktorët e rinj, Naim Frashëri dhe Sandër Prosi(dy korifej te ardheshem te teatrit )
perben nje moment te rendesishem ne historine e teatrit te asaj kohes.,
Karakteristikë e kësaj periudhe, është edhe “Teatri i burgut”, me një protagonist si BesimLevonja që më
vonë, do të bëhej shumë i njohur, me pjesët “Sabaudin Gabrani”, “Peza Heroike”. Përfaqësues tjetër i
teatrit të burgut ishte Gjikë Kuqali. Pas 24 Maj 1944 teatri partizan mori formën e një organizimi më të
plotë.U hodhën bazat e teatrit Popullor (sot, Teatri Kombëtar .Pas çlirimit, këto grupe të formacioneve
partizane, do të shndërroheshin ne teatrot e para profesioniste të vendit tonë, si në Tiranë, Shkodër,
Korçë, Durrës dhe më vonë, në Vlorë, Elbasan, etj.
Teatri pas vitit 1945

4. Teatri pas luftës, ashtu si edhe letersia, u zhvillua ne kornizen e metodes relaizmit socialist. Megjithate u
krijuan vepra me vlera te medha kombetare dhe artistike dhe u interpretuan me mjeshteri te larte skenike
Hopin më të madh e kemi pas viteve ’60, kur mberritën nga jashtë kuadrot e parë, me të vërtetë
profesionistë, si regjizorë dhe aktorë, si: Piro Mani, Andrea Malo, Esat Oktrova, Kujtim Spahivogli, Mihal
Luarasi, Zina Andri, Drita Agolli, Pandi Stillu, Andon Pano, Misto Zito dhe aktorët: Kadri Roshi, Lazër Filipi.
Gjatë kësaj periudhe, lindën dramaturgët e parë profesionistë, si: Spiro Çomora, Kol Jakova, BesimLëvonja,
Sulejman Pitarka, Dionis Bubani, Fadil Paçrami, Loni Papa, Teodor Laço, Fadil Kraja, Ruzhdi Pulaha, Dritëro
Agolli.
Hapja e shkollës së parë për përgatitjen e aktorëve, që në fillimu quajt “Shkolla e Lartë për Aktorë
Aleksandër Moisiu” dhe më vonë, “Fakulteti Skenik pranë Akademisë së Arteve”, hapi një epoke të re në
interpretimin teatror. Gërshetimi i eksperiencës së aktorëve me përvojë, me aktore te rinj , që sapo kishin
mbaruar shkollën si edhe krijimi veprave (drama apo komedi) me nivel te larte , sollen me vone dhe deri ne
ditete sotme krijimin e nje shkolle origjinale Shqiptare te interpretimi teatror qe qendron me dinjitet ne
mes te shkollave Evropiane te vendeve te tjera
Gjatë këtyre viteve, krahas dramaturgjisë kombetare e cila mori një hov sasior dhe cilësor ku mund të
përmenden: vepra si “Toka Jonë”, “Prefekti”, “Familja e Peshkatarit”, “Cuca e Maleve”, “Shi në Plazh”,
“Karnavalet e Korçës, “Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur”, “Fijet e Natës”, “Këneta”, “Shtëpia në Bulevard”,
“Mbi Gërmadha”, “Fisheku në Pajë”, “Njollat e Murrme”, “Zonja nga Qyteti” “ Fytyra e Dyte” etj u vunë në
skenë edhe kryevepra të letërsisë botërore, si “Hamleti”, “Otello”, “Intrigë e Dashuri”, “Shumë Zhurmë për
Asgjë”, “Arturo Ui”, “Nata e 12”, “Zbutja e Kryeneces” “Revizori ”, “Martesa”, et., etj.
SHI NE PLAZH KARNAVALET E KORCES
Teatri në dekadën e fundit
Pas ndryshimeve politike të viteve ’90, edhe teatri u gjend përballë sfidash të reja. U aplikuan stile, metoda
e prurje bashkëkohore të teatrit botëror. Kërkimi i një gjuhe më konvencionale, simbolike e metaforike
është pjesë organike e përpjekjeve të artistëve në zhvillimin e teatrit shqiptar. Futja e një fryme të re u
ndje në repertorin e teatrit. Vëmendja e artistëve u drejtua ndaj atyre dramave bashkëkohore, të cilat
kishin qenë të ndaluara më parë, sidomos ato të teatrit absurd. Në këtë periudhë u vunë në skenë vepra si
“Në pritje të Godosë”, e Beketit, “Këngëtarja Tullace” nga Jonesko, “Fando dhe Lis” nga Arrabal etj. Vënia
në skenë e këtyre veprave i dha një drejtim tjetër teatrit tonë.

5. Vitet ’90, ndikuan edhe në fushën e teatrit si ne në organizimin e vet, edhe në drejtim të metodës së
shkrimit të dramaturgjisë. U bene perpjekje nga autorë të rinj per te sjelle nga dramaturgjia kontemporane
botërore edhe alternative të reja apo rryma moderne teatrale si teatri absurd. Aktualish vihen re tendenca
positive ne drejtim te reformimit organizativ dhe artistic te teatrit qe shpesh demtojne edhe
traditen.Pavaresisht kesaj teartri tradicional klasik vazhdon te shafqet me sukses nga trupa e teartri
kombetar dhe ato trupa te reja private
Teatri Kombetar Shqipertar
Teatri Kombëtar u krijua në vitin 1945 në Tiranë.
Fillimi i viteve 40-të është lidhur ngushtë me Teatrin e Luftës Nacional-Çlirimtare, grupet teatrore të të cilit
u bënë bërthama e krijimit menjëherë pas luftës të Teatrit Profesionist I Shtetit dhe Shkollës së
Dramaturgjisë.
Godina Salla