Projekt Shkence Toke Klasa X

1. Lenda: Shkenca e Tokes
Klasa : XC
Tema:Ndryshimet qe peson siperfaqa e tokes nen
veprimin e forcave te jashtme dhe te brendshme
Nentema:Veprimtaria e lumit

2. Qellimi:
Te informohemi rreth veprimtarise se lumit dhe ndryshimet qe shkakton veprimaria
e tij ne reliev.
Objektivat:
--Te njohe lumin,elemntet dhe pjeset e tij perberese.
--Te analizoje veprimtarine grryese(erozionin),transportuese dhe akumuluese.
--Te pershkruaje format qe krijohen nga veprimtarite e lumenjve dhe menyren e
formimit te tyre.
--Te kuptoje rendesine e veprimtarive te lumit.
--Te japi shembuj se si ka ndikuar veprimtaria e lumenjve ne Shqiperi.
Projekti permban:
Lumi ,elementet dhe pjeset perberese te tij
Veprimtaria grryese e lumit (erozioni)
Veprimtaria transportuese e lumit
Veprimtaria akumuluese e lumit
Rendesia e veprimtarise se lumit.Shembuj
Punoi: Klevisa Hoxha

3. Elementet e lumit
Dege e lumit Shtrati i lumit Bregu i djathte Burimi i lumit
Grykederdhja e lumit Pellgu ujembledhes Vije ujendarese

4. --Burimi i lumit eshte vedni ku fillon te formohet rrjedha e lumit.Ai mund te jete nje lumt
tjeter ,nje zone e shkrirjes se bores ose akujve ,liqen etj .
--Grykederdhja e lumit eshte vendi ku derdhet lumi qe mund
te jete det,nje lum tjeter ,liqen etj.Ajo mund te jete ne
forem hinke ose delte .
--Gjatesia e lumit eshte largesia nga burimi tek grukederdhja e lumit.
--Gjeresia e lumit eshte largesia nga njeri breg ne bregun tjeter te lumit.
--Thellesia e lumit eshte largesia nga tabani deri ne siperfaqen pra nivelin e lumit.
--Shtrati i lumit eshte pjesa me e ulet e lugines neper
te cilen rrjedh uji .
--Dege e lumit quhet nje lum qe derdhet ne nje lum me te
madh .Ky lumi me i madh se bashku me te gjithe lumenjte
qe derdhen ne te formojne sistemin lumor.
--Pellgu ujembledhes i lumit eshte siperfaqa rreth lumit nga e cila merr uje lumi.
--Vije ujendarese eshte vija qe ndan dy pellgje ujembledhes te dy lumenjve dhe mund te
jete nje ngritje e tokes psh mal ,koder ose nje zone fushore apo ngritje e vogel.

5. Pjeset e lumit
A.Rrjedha e siperme– Shpejtesi e madhe e ujit ,veprimtari grryese.
B.Rrjedha e mesme—Shpejtesi me e vogel e ujit,veprimtari transportuese.
C. Rrjedha e poshtme—Uji leviz shume ngadal ,veprimtari akumuluese.

6. Veprimtaria grryese e lumit (Erozioni)
Cdo lum qe rrjedh nga nje lartesime e madh drejt asaj me te vogel,kryen pune mbi
siperfaqen e tokes.Uji gerryen me shume materiale se cdo faktor tjeter I jashtem. Ujrat
rrjedhin ne shpatet e maleve dhe kodrave si pasoje e forces terheqese. Erozioni i lumit
ndodh kur energjia e lumit eshte shume e madhe dhe nuk harxhohet e gjitha per
transportimin e materialit dhe perballimin e pengesvave qe i dalin perpara .Erozioni
ndodh me se shumti ne rrjedhen e siperme te lumit.
Kushtet per zhvillimin e erozionit:
--Sasi e madhe uji qe vjen nga reshjet ,shkrirja e bores dhe akujve etj.
--Pjerresi e madhe ne menyre te tille qe te rritet forca goditese.
--Ndertim litologjik i bute qe lugina te grryhet me lehtesisht.
--Mungesa e pengesave ,gje e cila do te zvogelonte shpejtesine e ujit dhe
rrjedhimisht edhe forcen goditese te tij .
Erozioni eshte dy llojesh :
1.Erozion ne thellesi kur lumi grryen dhe thellon shtratin e tij.Ky erozion ndodh
zakonisht ne zonat fushore.
2.Erozion anesor kur lumi grryen luginen e tij.

7. Format e formuara nga erozioni
------------------------------------------Luginat lumore-----------------------------------------------
--Sipas vendit ku kalojne luginat lumore klasifikohen ne :
1.Lugina gjatesore qe levizin 2.Luginat terthore te cilat presin
paralel me vargjet malore dhe terthorazi vargjet malore.
jane te gjera .

8. --Sipas formes se tyre luginat klasifikohen ne :
1.Lugina me formen V ,te formuara 2.Lugina me formen U , te formuara
kur lumi grryen vetem shtratin e tij. kur lumi grryenanet e lugines.
3.Kanioni qe eshte nje lugine e
ngushte dhe e thelle.

9. -----------------------------------------------Pragjet----------------------------------------------------
Pragjet formohen kur lumi kalon ne luginen lumore po per shkak te ndertimit
litologjik te forte te saj ai nuk arrin ta grryeje ate por e lemon.
Menyra se si formohen pragjet

10. --------------------------------------------------Ujevarat---------------------------------------------
Edhe ujevarat formohen kur uji nuk arrin te grryej luginen por e lemon ate ,por
uli bie nga nje lartesi e madhe.
Si formohet ujevara?
--Ujevara rrjedh ne drejtim te rrjedhjes se ujit.
--Nje mase guresh apo copa shkembinjt shume te forte bien mbi shkembinjte me
pak rezistent dhe te forte dhe akumulohen aty .
--Uji kalon keta shkembinj dhe kur bie ne pjesen e poshte prek pjesen e
shkembinjve me te bute dhe i grryen ata.

11. Veprimtaria transportuese e lumit
Veprimtaria transportuese e lumit eshte zhvendosja e materialit, psh gure,
zhavorr,rere,lym etj, ne saje te forces se lumit.Kjo veprimtari ndodh me se shumti
ne pjesen e mesme te lumit.
Kushtet per zhvillimin e veprimtaris se transportit:
--Sasi e madhe uji
--Shpejtesi e madhe e ujit te lumit
--Material sa me i imet
Llojet e transportit
--Traction(Rreshqitja),ndodh atehere kur guret e medhenj te shkeputur nga
erozioni rrokullisen pergjate shtratit te lumit.Ky lloj transporti ndodh me se
shumti kur rrjedha ka shpejtesi te madhe.
--Saltation,eshte trasporti i materialit me permasa me te vogla.Materiali
zhvendoset nepermjet hedhjeve per shkak se has ndryshim shpejtesi te ujit afer
shtratit te tij
--Suspension,eshte transportimi i materialeve te imta psh reres dhe ky material
per shkak te peshes shume te vogel leviz se bashku me ujin.

12. --Solution,eshte transporti i materialit i cili eshte tretur ne ujin e lumit (psh si
tretet sheqeri ne uje) dhe kjo ndodh per shkak te aciditetit te larte te lumit.
Veprimtaria transportuese e lumit nuk krijon ndonje forme te
vecante por ajo ndihmon ne formimin e formave akumuluese.

13. Veprimtaria akumuluese e lumit
Veprimtaria akumuluese e lumit eshte depozitimi i materialit te shkeputur nga
erozioni dhe zhvendosur si pasoj e veprimtarise transportuese te lumit.Kjo
veprimtari ndodh me se shumti ne rrjedhen e poshtme te lumit.
Kushtet e veprimtarise akumuluese:
--Shpejtesi e vogel e lumit
--Sasi e vogel e ujit psh tharje e nje pjese te lumit
--Pjerresi e vogel

14. Format e formuara nga veprimtaria akumuluese
-------------------------------------------------Deltat--------------------------------------------------
Deltat formohen ne grykederdhjen e nje lumi ne liqen por me se shumti en dete.
Deltat formohen kur deti eshte i ceket dhe batica dhe zbatica jane te vogla dhe
nuk kane force shume te madhe prandaj sasia e materialit te ngurte qe sjell lumi
eshte me e madhe se sasia qe mudn te shkaterrojne valet.
Elementet e deltes jane:
--Rripa toke qe perparojne
ne drejtim te detit ose liqenit
--Kur keta rripa bashkohen
me njeri tjetrin formohen
liqene te vegjel.
--Nga depozitimi i materialit
formohen ishuj te vegjel te cilet e ndajne lumin ne disa dege te vogla te cilat
derdhen ne det ose liqen.

15. Estuaret Delta e Nilit dhe Misisipit
Estuaret jane delta te cilat jane formuar kur
si pasoj e batices uji ka mbulur pjesen e
ishujve te vegjel dhe estruaret quhen
ndryshe delta te gjera.Estuaret jane karakteristike
ne grykederdhjet e lumenjve ne Angli.

16. -----------------------------------------Fushat akumuluese-----------------------------------------
Fushat akumuluese jane format me te
medha te krijuara nga veprimtaria e lumit
dhe ato formohen ne dy anet e lumit.Fushat
akumuluese formohen ne zonat e permbytjes.
Ne Shqiperi fusha akmuluese eshte ajo e
Myzeqese ndersa ne bote fusha e Amazones ,
Fusha Kineze etj.
--------------------------------------------Levee (kufizuesi)-----------------------------------------
Kufizuesit jane ngritje toke te formuara nga akumulimi i materialit ne anet e
lugines se lumit.Ata sherbejne si kufizues me pellgun ujembledhes ose ndajne nje
lum nga nje lum tjeter prane tij ose nga nje pellg.Edhe keto format krijohen si
pasoj e permbytjeve.
Fushat akumuluese jane vazhdimesi e kufizuesve, te cilet jane disa metra me te
larte se fusha, dhe fillon atje ku lartesia e tyre vjen duke u zvogeluar.

17. Menyra se si fromohet nje kufizues
Fusha akumuluese dhe
kufizuesit

18. -------------------------------------------Konet aluvionale------------------------------------------
Konet aluvionale formohen kur zvogelohet pjerresia e shtratit te lumit dhe kjo
ndodh kur lumi derdhet ne nje lum tjeter i cili eshte ne lartesi me te vogel se ai qe
derdhet.
-------------------------------------------Tarracat lumore--------------------------------------------
Tarracat lumore jane siperfaqe te sheshta te formuara ne shpatet e luginave
lumore.Ato jane pjese te mbetura te fundeve te dikurshme te luginave lumore te
dala mbi siperfaqen e tokes si pasoj e uljes se nivelit te lumit.
Tarracat lumore jane dy llojshe :
--grumbulluese kur lumi grryen materialin e grumbulluar
--shkembore(erozive) kur lumi grryen truallin e tij shkembor

19. Meandret
Bërrylat shumë të lakuar të shtratit lumor, që shfaqen tek lumenjtë rrafshinor, të
cilët kanë rënie të vogël dhe luginë të gjerë, ku, përshkak të zvogëlimit të
gërryerjes në thellësi-vertikalisht dhe rritjes së gërryerjes anësorë- horizontale,
lumi shpesh gjarpëron në rrafshine tij dhe krijon bërryla të mëdhenj ose të vegjël
shumë të lakuar (dredha). Mendrat krijohen për shkak të përplasjes së amës së
lumit herë në njërin herë në bregun tjetër, duke gërryer vazhdimisht anën e lugët
të harkut dhe ne anaen e myset te tij depozitohet materiali.

21. Harqet liqenore OX
Kur lumi e grryen vazhdimisht anen e luget te meandrit ai e shkeput plotesisht ate
dhe keshtu formohen liqenet ne forem gjysmeharku te quajtura harqe liqenore OX
Kur keto liqene per shkak te uljes se nivelit te ujit ose mungeses se butrimti te ujit
thahen atehere mbeten format e tyre qe quhen mbetjet e meandreve.

23. RENDESIA E VEPRIMTARISE SE LUMENJVE
--Veprimtaria e lumenjve ndikon ne formimin e formave te ndryshme
te relievit si psh shkaterron format malore dhe kodrinore dhe
krijohen fushat ,krijohen mbetjet lumore ose ndryshe shtrate te thare
lumenjsh etj.Peisazhet qe fromohen nga veprimtaria e lumenjve
quhen peisazhe fluviale.

24. --Lumenjte shfrytezohen per prodhimin e energjise elektrike si ne
bote edhe ne Shqiperi per shkak te energjise se madhe qe zoterojne.
Per te realizuar shnderrimin e energjise se ujit ne energji elektrike
jane ndertuar hidrocentralet.
Kaskada e Drinit
Në shtratin e lumit Drin janë të ndërtuara hidrocentralet
e Fierzës, Komanit, Vaut të Dejës dhe Bushatit me
kapacitet të prodhimit mbi 1200MW.
Kaskada e Devollit
Kaskada e Devollit parashikohet të ketë 362 hidrocentrale dhe me kapacitet
prodhues mbi 280 MW është i paraparë të përfundojë në vitin 2017. Ndër
hidrocentralet më të rëndësishme do të jenë ato të Banjës e cila do të zë sipërfaqe
prej 14 km2dhe prodhim mbi 65MW, Hidrocentrali i Moglicës
do të ndërtohet në rrethin e Korçës dhe do të prodhojë energji
me 2 turbina Frencis me kapacitet total 40 MW. Hidrocentrali në
Kokël që do të përfshijë kanionin e ngushtë të mes Luginës së
Devollit dhe Fushës së Kodovajtit.

25. Veprimtaria e lumenjve ne Shqiperi
Kanioni i Bashkimit ndodhet në afërsi të Vermoshit, komuna Kelmend e
Malësisë së Madhe, në lartësinë 900 – 950 m mbi
nivelin e detit. Përfaqëson një grykë lumore shumë
e ngushtë (kanion), i formuar nga gërryerja e ujërave
të lumit të Vermoshit. Mund të ketë rol edhe procesi
i karstit, pasi kanioni është formuar në shkëmbinjtë
gëlqerorë. Ka gjatësi 1000 – 1100 m, gjerësi 4 – 6 m,
mure vertikal me lartësi 30 – 40 m.
Ujëvara e Thethit ndodhet në afërsi të fshatit Theth,
komuna Shalë e rrethit të Shkodrës, në lartësinë 900
m mbi nivelin e detit. Përfaqëson një ujëvarë me lartësi
rreth 30 m. Vizitohet duke ndjekur intinerarin Shkodër
(Koplik) – fshati Theth.

26. Kanioni i Osumit, më i madhi në gjithë Shqipërinë, që me të drejtë është quajtur
"Koloradoja e Shqipërisë". Ai gjendet në sektorin Çorovodë – Hambull të luginës
së Osumit, është rreth 13 km i gjatë, nga 4 deri në 35 m i gjerë, i thellë deri në 70-
80 m, me shpate vertikale, përfund të cilëve rrjedh "lozonjar" Osumi, duke u
"mburrur" me krijesën e vetë. Janë pikërisht ujërat e tij, që me forcën e tyre
gërryerrëse dhe tretëse, kanë depërtuar ashtu ngadalë, por pa ndërprerje, në
masën shkëmbore gëlqerore të strukturës antiklinale të Çorovodës, duke formuar
kanionin me bukuri mbresëlënëse.

27. Ujevara e Grunasit