13851663

1. ΤΟ
ΦΥΣΙΚΟ
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ!

3. ΟΡΙΣΜΟΣ
 Το φυσικό περιβάλλον περιλαμβάνει όλους τους
ζωντανούς οργανισμούς και την άβια ύλη που
βρίσκονται με φυσικό τρόπο στη Γη. Υπό αυτή την
άποψη, το φυσικό περιβάλλον δεν είναι αποτέλεσμα
ανθρώπινων δραστηριοτήτων και διαφοροποιείται
από το δομημένο περιβάλλον, στο οποίο
συγκαταλέγονται οι γεωγραφικές περιοχές που
δέχονται σημαντική επιρροή από τον Άνθρωπο. Στο
φυσικό περιβάλλον μπορούμε να κατατάξουμε
πλήρεις οικολογικές μονάδες, τα οικοσυστήματα,
αλλά και παγκόσμιους φυσικούς πόρους όπως ο
αέρας και το νερό.

4. Η καταστροφή του περιβάλλοντος!
 1.Η τεράστια τεχνολογική πρόοδος είχε σαν συνέπεια την
υπερβολική εκμετάλλευση της φύσης.
 2.Η μόλυνση της ατμόσφαιρας με τις αναθυμιάσεις από
τις βιομηχανίες, τα εργοστάσια, τα καυσαέρια από τα
τροχοφόρα
δηλητηριάζουν τη φύση και χειροτερεύουν τις συνθήκες ζ
ωής του ανθρωπίνου είδους.
 3.Η θάλασσα ρυπαίνεται από λύματα, απορρίμματα
και απόβλητα, που συνέχεια δέχεται, με συνέπεια να
εξαφανίζονται πολλά είδη ζώων, πτηνών και φυτών.
 4.Η καταστροφή του εδάφους και υπεδάφους από τις χημικές
ουσίες που τα διαποτίζουν και τις πυρηνικές δοκιμές,
οι συνεχείς πυρκαγιές που καταστρέφουν τα δάση και
αλλοιώνουν το φυσικό περιβάλλον και τη
ζωντάνια της φύσης.
 5.Η οικολογική ισορροπία έχει πληγεί υπερβολικά.

5.  Όλα αυτά απειλούν και
καταστρέφουν το φυσικό περιβάλλον και
έχουν αρνητικές συνέπειες για τον άνθρωπο
και τον πολιτισμό του.

6. Το Φυσικό περιβάλλον!!
Είναι η γη (έδαφος, υπέδαφος, δάση…)
τα νερά (θάλασσες, λίμνες, ποτάμια…)
το κλίμα και γενικά η ατμόσφαιρα
μέσα στην οποία ζει και κινείται ο άνθρωπος.
Το φυσικό περιβάλλον έχει μεγάλη
σημασία για την επιβίωση και ανάπτυξη του
ανθρώπου. Επιδρά στη σωματική, πνευματική και
ψυχική του διάπλαση και συντελεί στη
διαμόρφωση της προσωπικότητας του.

7. Το Περιβάλλον
1. Είναι το σύνολο των γεωγραφικών, φυσικών και
(όταν πρόκειται για ανθρώπους) κοινωνικών και
οικογενειακών μαζί συνθηκών μέσα στις
οποίες γεννιέται ζει και αναπτύσσεται κάποιος.
2. Περιβάλλον είναι κάθε τι που περιβάλλει τον
άνθρωπο.
3. Περιβάλλον είναι το σύνολο των άψυχων και
έμψυχων όντων που περιβάλλουν τον άνθρωπο και
επιδρούν στη διαμόρφωση της προσωπικότητας
του.

9. Το πρόβλημα !
 Τα «ακραία καιρικά» φαινόμενα, οι έντονες βροχοπτώσεις και οι
πλημμύρες, οι ξηρασίες, οι τυφώνες που παρουσιάζουν έξαρση
ακόμη και στην πατρίδα μας τα τελευταία χρόνια είναι το
αποτέλεσμα μιας προδιαγεγραμμένης πορείας για τα οποία
κανένας ενήλικας δεν αισθάνεται την ανάγκη να απολογηθεί στις
ερχόμενες γενιές.
 Όλα αυτά συμβαίνουν γιατί επιζητούμε συνεχώς με έναν
αλόγιστο τρόπο την ανάπτυξη και την ευμάρεια. Όμως κάθε
ανάπτυξη δεν είναι συνώνυμη με την πρόοδο και την ευημερία.
Η ανάπτυξη και η πρόοδος είναι συμβατές μόνο όταν
διασφαλίζονται και ανανεώνονται τα φυσικά θεμέλια της ζωής,
όταν το παρόν δεν υποθηκεύει το μέλλον. Όμως όταν η
ανάπτυξη και η πρόοδος αναφέρεται μόνο στην αναφορά και την
προβολή των ποσοτικών μεγεθών τους, αυτή η ανάπτυξη και η
πρόοδος συνυπάρχουν με τα μεγάλα και παγκόσμια
περιβαλλοντικά προβλήματα που τα σημαντικότερα είναι:

10. Η αύξηση του πληθυσμού της γης
 Ο πληθυσμός της γης υπολογίζεται σήμερα να
ανέρχεται σε 6,1 δισεκατομμύρια και
υπολογίζεται το 2050 να φτάσει στα 9,3
δισεκατομμύρια. Αυτό οφείλεται όχι στην
αύξηση των γεννήσεων αλλά στη μείωση της
θνησιμότητας.

11. Υπερεκμετάλλευση των φυσικών
πηγών
 Σύμφωνα με το WWF υπολογίζεται ότι κάθε
χρόνο η άντληση των φυσικών πηγών ξεπερνά
το 20% της δυνατότητας του πλανήτη για την
αναπλήρωσή τους. Σύμφωνα με την ίδια πηγή
υπολογίζεται ότι το 2050 ο παγκόσμιος
πληθυσμός θα καταναλώσει από 180 έως 220%
του βιολογικού δυναμικού του πλανήτη.


12. Η αλλαγή του κλίματος
 Το διοξείδιο του άνθρακα που παράγεται από τις καύσεις
ορυκτών θεωρείται ότι συμβάλλει σε μεγάλο ποσοστό στην
αλλαγή του κλίματος της γης.
 Πρόκειται για το φαινόμενο του θερμοκηπίου του οποίου οι
συνέπειες είναι απρόβλεπτες:
 Αλλαγή του κλίματος
 Επιπτώσεις στη γεωργική παραγωγή
 Τήξη των πάγων
 Ανύψωση της στάθμης της θάλασσας
 Καταστροφή παράκτιων περιοχών και βέβαια αρκετές άλλες

13. Καταστροφή των δασών
 Υπολογίζεται σήμερα ότι τα δάση καλύπτουν το 30%
της Γης. Η επιφάνειά τους μειώθηκε σε 2,4% από το
1990. Τα δάση παγκοσμίως χάνονται για δύο κυρίως
λόγους:
 Μετατρέπονται σε χρήμα, εξάγονται, πωλούνται και
τα κέρδη επενδύονται.
 Η γρήγορη αύξηση του πληθυσμού και η εξάπλωση
της φτώχειας οδηγεί σε απερίσκεπτη και άνευ
σχεδιασμού χρήση των πηγών.

14. Ρύπανση και έλλειψη του νερού
 Η πτώση του επιπέδου των υδροφόρων οριζόντων κατέστη
σοβαρό πρόβλημα σε πολλές περιοχές του πλανήτη. Τα μισά
από τα ποτάμια του πλανήτη έχουν χαμηλή ροή ή είναι
μολυσμένα. Οι ελλείψεις καθαρών υδάτινων πόρων
αποτελούν σε πολλά μέρη το βασικότερο ανασταλτικό
παράγοντα για την αγροτική παραγωγή. Η υπεράντληση και
των υπογείων υδάτων προκαλούν μεγάλα περιβαλλοντικά
προβλήματα.
 Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ακόμη τη διάβρωση των
εδαφών, την πυρηνική απειλή, την καταστροφή του όζοντος, ο
αέρας που δηλητηριάζεται, τις πυρκαγιές, την υποβάθμιση των
εκατοντάδων υγροτόπων, την εντατική και αλόγιστη
χρήση των φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων κ.α.

15.  Η θέσπιση αυστηρών νόμων για την αντιμετώπιση του προβλήματος από τα
περισσότερα κράτη στον κόσμο δεν φέρνει αποτελέσματα, γιατί τα μέτρα αυτά
καταστρατηγούνται από την ανθρώπινη απληστία, αφού ο μοναδικός σκοπός είναι
το κέρδος.
 Για να υπάρξει αλλαγή στον τρόπο αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών
προβλημάτων είναι δύσκολο να γίνει ερήμην του σχολικού θεσμού. Η εκπαίδευση
είναι αυτή που μπορεί να συμβάλλει στην αλλαγή του ισχύοντος συστήματος
αξιών, όσον αφορά τα περιβαλλοντικά θέματα και την αντιμετώπισή τους. Είναι
αυτή που πρέπει να λειτουργήσει σαν αιχμή του δόρατος για κοινωνική αλλαγή και
να μπορέσει να μπολιάσει τους νέους ανθρώπους με καινούργιες ιδέες, νέες στάσεις
και νέο ήθος που ταιριάζουν στις αυξανόμενες ανάγκες του ανθρώπου και της
φύσης, με στόχο την οικοδόμηση ενός καλύτερου μέλλοντος για όλο τον πλανήτη.
 Είναι αυτή που μπορεί και πρέπει να προετοιμάσει τους νέους ανθρώπους, μέσω
της σωστής και τεκμηριωμένης ενημέρωσης και γνώσης για την
αποτελεσματικότερη συμμετοχή στη διαμόρφωση της παγκόσμιας κοινωνίας του
αύριο.
 ΄Ετσι η αναγκαιότητα της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης είναι ολοφάνερη, γιατί
συμβάλλει ουσιαστικά στη διαμόρφωση νέου ήθους στους σημερινούς μαθητές και
αυριανούς πολίτες, του «οικολογικού ήθους».
 Η σημασία και η αναγκαιότητα της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης αναγνωρίστηκε
σε διεθνείς διασκέψεις, όπως στο Βελιγράδι το 1975, στην Τιφλίδα το 1977, στη
Μόσχα το 1987, στο Ρίο το 1992, στη Θεσσαλονίκη το 1997.

16. Αίτια προβληματος
 1. Φαινόμενο του θερμοκηπίου
 2. Τρύπα του όζοντος
 3 Ατμοσφαιρική ρύπανση
 4 Ρύπανση των νερών
 5 Aπόβλητα
 6 Καταστροφή των δασών
 7 Μείωση της βιοποικιλότητας

17. Σημαντικό ρόλο στην επίλυση του
προβλήματος παίζει η εκπαίδευση
διότι ευαισθητοποιεί τα άτομα από
μικρή ηλικία και τους μαθαίνει πώς
να προστατεύουν τον περιβάλλον !

18. Οι στόχοι της Περιβαλλοντικής
Εκπαίδευσης κινούνται σε δύο
επίπεδα:
 τη διαμόρφωση ενημερωμένων πολιτών με ανεπτυγμένο το αίσθημα ευθύνης ,με
οικολογική παιδεία και οικολογική συνείδηση. Και παράλληλα συνείδησης
κοινωνικής, οικονομικής, πολιτικής και τελικά συνείδηση της βαθύτερης σχέσης
που συνδέει τον άνθρωπο με τη φύση. Συνείδηση του γεγονότος ότι τις αιτίες των
περιβαλλοντικών προβλημάτων πρέπει να τις αναζητήσει κανείς στις σχέσεις του
ανθρώπου με τη Φύση και του ανθρώπου με τον άνθρωπο και ότι η λύση των
περιβαλλοντικών προβλημάτων θα προκύψει μέσα από συλλογικές δράσεις.
 τη διαμόρφωση πολιτών με στάσεις και συμπεριφορές φιλικές προς το περιβάλλον
και με τη διάθεση για ενεργό συμμετοχή στα κοινωνικά δρώμενα. ΄Ετσι, λοιπόν, η
Περιβαλλοντική Εκπαίδευση είναι ουσιαστικά Αγωγή του Πολίτη, που έχει στόχο
και την κατανόηση των οργανωτικών δομών της κοινωνίας αλλά και την
αμφισβήτηση και την προσπάθεια ανατροπής των κακώς κειμένων. Είναι μια
διαφορετική μορφή εκπαίδευσης που προσπαθεί να ανατρέψει το μαθαίνω και
δέχομαι και να το αντικαταστήσει με το κατανοώ για να δράσω. Μέσα από τους
δύο αυτούς βασικούς στόχους η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση πετυχαίνει να δώσει
το χαρακτήρα του «περιβαλλοντικά υπεύθυνου πολίτη».

19.  Η Περιβαλλοντική εκπαίδευση είναι μια εκπαίδευση που δίνει έμφαση στις
διαλογικές και συμμετοχικές διδακτικές μεθόδους και παράλληλα ενδιαφέρεται για
το πέρασμα σε μια οικολογικά βιώσιμη κοινωνία. Προετοιμάζει μαθητές –
αυριανούς πολίτες που θα αποκτήσουν στάση υπευθυνότητας απέναντι στο μέλλον
του πλανήτη.
 Η μεθοδολογία που ακολουθεί οδηγεί τον αυριανό πολίτη στην αυτοολοκλήρωσή
του στη δημιουργία θετικών στάσεων και συμπεριφορών προς το
περιβάλλον. Επικοινωνεί καλύτερα και αναπτύσσει κοινωνική συμπεριφορά,
δέχεται πληροφορίες με ένα διαφορετικό τρόπο, εξασκείται στη λήψη αποφάσεων,
κατανοεί καλύτερα το ρόλο των διαφόρων κοινωνικών ομάδων, αποκτά το
συναίσθημα της συνεργασίας και αλληλεγγύης, αξιοποιεί και αναδεικνύει τις
δυνατότητες που του προσφέρει το περιβάλλον που ζει.
 Η Περιβαλλοντική Αγωγή είναι φανερό δεν είναι εύκολη διαδικασία και δεν μπορεί
απ’ τη μια στιγμή στην άλλη να αλλάξει στάσεις και συμπεριφορές των ανθρώπων
απέναντι στο περιβάλλον.
 Παρόλα αυτά η επίτευξη των στόχων της είναι η διαμόρφωση συνειδητών πολιτών
με γνώσεις, ευαισθησία, συναίσθημα, φαντασία και επίγνωση των σχέσεων που
συνδέουν το φυσικό με το ανθρωπογενές περιβάλλον, έτοιμους να προτείνουν
λύσεις και να συμμετέχουν στη λήψη και εκτέλεση των αποφάσεων για την
προστασία και αναβάθμιση του περιβάλλοντος, αποτελεί την πλέον ελπιδοφόρα
επένδυση για ένα καλύτερο, περιβαλλοντικά, μέλλον.

20. Ας δούμε κάποια κείμενα σχετικά με
το φυσικό περιβάλλον !

21. Ποια ηθική για τη φύση;
 Διαθέτουμε μιαν ηθική φιλοσοφία ικανή να στοχαστεί τη φύση που απειλείται από την τεχνική και
επομένως τις μελλοντικές γενεές, οι οποίες θα υποχρεωθούν να ζήσουν στον ευάλωτο κόσμο που θα
τους έχουμε κληρονομήσει;
 Ο Ουμπέρτο Γκαλιμπέρτι απαντάει αρνητικά σε αυτό το ερώτημα. Γιατί; «Επειδή», εξηγεί ο ιταλός
φιλόσοφος «η σχέση ανθρώπου-φύσης ρυθμίστηκε για μας τους δυτικούς από δύο κοσμοαντιλήψεις: την
ελληνική και την ιουδαϊκο-χριστιανική, οι οποίες, όσο και αν διέφεραν μεταξύ τους, συνέκλιναν στο να
αποκλείουν την ένταξη της φύσης στη σφαίρα αρμοδιότητας της ηθικής, το πεδίο της οποίας περιοριζόταν
στη ρύθμιση των σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων. Οι Ελληνες πράγματι κατανοούσαν τη φύση ως εκείνη
την αμετάβλητη τάξη, εκείνο το ανυπέρβλητο όριο, που καμία ανθρώπινη δράση δεν μπορούσε να
παραβιάσει.
 Οταν η ελληνική κουλτούρα διασταυρώνεται με την ιουδαϊκο-χριστιανική, το σενάριο αλλάζει, επειδή η
βιβλική θρησκεία, κατανοώντας τη φύση ως δημιούργημα του Θεού, την αντιλαμβάνεται ως αποτέλεσμα
μιας βούλησης: της βούλησης του Θεού που τη δημιούργησε και της βούλησης του ανθρώπου, στον οποίο
η φύση δόθηκε για να τη διαφυλάξει με την κυριαρχία του. Από εκείνη τη στιγμή, το νόημα της φύσης δεν
είναι πλέον "κοσμολογικό", αλλά είναι "ανθρωπολογικό". Η φύση δηλαδή θα καθυποταχθεί στις προθέσεις
του ανθρώπινου σχεδιασμού, ο οποίος, όπως θέλει το πρόγραμμα της σύγχρονης επιστήμης που εξήγγειλε ο
Μπέικον (scientia est potentia), γνωρίζει για να κυριαρχεί. Το πρόβλημα που τίθεται σήμερα είναι ο
"βαθμός" αυτής της κυριαρχίας.
 Η σχέση ανάμεσα σε άνθρωπο και φύση δεν υπήρξε ποτέ ειδυλλιακή, όπως θέλει να μας κάνει να
πιστέψουμε η ρομαντική λογοτεχνία. Αντίθετα μάλιστα, ακριβώς για να αμυνθεί στις δυνάμεις της φύσης, ο
άνθρωπος οικοδόμησε τις πόλεις, ο ρόλος των οποίων ήταν να δημιουργήσουν μια προστατευμένη ζώνη
για την ανθρώπινη κοινότητα, ρυθμιζόμενη από νόμους που θα εγγυούνταν την ειρηνική συμβίωση και
μαζί με αυτήν την επιβίωση.
 Η ηθική γεννιέται επομένως στο εσωτερικό της πόλης με μιαν απολύτως ανθρωποκεντρική και
περιορισμένη στην ανθρώπινη κοινότητα θεώρηση. Οχι μόνον αυτό, αλλά η ηθική που γεννιέται μέσα στην
πόλη, για να διασώσει την κοινότητα που συγκεντρώνεται εκεί, είχε άλλα δύο χαρακτηριστικά που την
καθιστούσαν κατάλληλη για εκείνους τους καιρούς, αλλά εντελώς ακατάλληλη για τους καιρούς μας. Το
πρώτο χαρακτηριστικό ήταν η "εγγύτητα" αυτής της ηθικής, της οποίας οι κανόνες αναφέρονταν σε
ανθρώπινες δράσεις περιορισμένης εμβέλειας, από τη στιγμή που αφορούσαν τις άμεσες σχέσεις του
ανθρώπου με τον πλησίον του, με τον γείτονά του, που θεωρούνταν φίλος ή εχθρός, ανώτερος ή
κατώτερος, ισχυρός ή αδύναμος κ.ο.κ.

22.  Το δεύτερο χαρακτηριστικό της ηθικής ήταν ο περιορισμός των ηθικών κανόνων στο καθαρό "παρόν", σε
εκείνους που ζουν τώρα και που προβάλλουν αξιώσεις για την αμοιβαία συμπεριφορά, στον βαθμό που
καθένας αντιλαμβάνεται ότι επηρεάζεται στη ζωή του από τις ενέργειες και τις παραλείψεις των άλλων.
Αυτή η ηθική, η οποία από τις πρώτες ανθρώπινες κοινότητες μέχρι σήμερα παρέμεινε στις βασικές της
αρχές αμετάβλητη, στην εποχή της τεχνικής αποκαλύπτει όλα τα όριά της: την "ανθρωπολογική
προτεραιότητα", που αντιλαμβάνεται τη φύση σαν απλό μέσο στην υπηρεσία του ανθρώπου, ο οποίος
θεωρείται ως σκοπός στον οποίο υποτάσσονται όλα τα πράγματα, και τον "χωρο-χρονικό περιορισμό",
σύμφωνα με τον οποίο αυτό που συμβαίνει έξω από τα τείχη της πόλης ή το μέλλον που υπερβαίνει τη
βιογραφία των κατοίκων της δεν γίνονται αντιληπτά ως κάτι που συνεπάγεται ηθική ευθύνη.
 Εξαιτίας αυτών των ορίων, σήμερα δεν διαθέτουμε μιαν ηθική που να βρίσκεται στο ύψος της εποχής της
τεχνικής. Η αρχή της καντιανής ηθικής: "πρέπει να μεταχειριζόμαστε τον άνθρωπο πάντοτε ως σκοπό και
ποτέ ως μέσο", εκτός του ότι ποτέ δεν υλοποιήθηκε, αφήνει σε κάθε περίπτωση να εννοήσουμε ότι, με
εξαίρεση τον άνθρωπο, όλα τα όντα της φύσης μπορούμε να τα μεταχειριζόμαστε σαν "μέσα". Σήμερα
όμως ο αέρας που μολύνεται από βλαβερά μέσα, το νερό που φθείρεται από μολυσματικά στοιχεία, η
βλάστηση που απειλείται από την ερημοποίηση, η πανίδα πολλά είδη της οποίας χάνονται, είναι μόνον
"μέσα" στην υπηρεσία του ανθρώπου ή πρέπει με τη σειρά τους να αναγορευτούν σε σκοπούς, για να
διασωθούν και επομένως να εναποτεθούν στη φροντίδα και στην ηθική ευθύνη του ανθρώπου;
 Εξαιτίας της αδιάκοπης ανάπτυξής της, που δεν γνωρίζει όρια και σύνορα, εξαιτίας του δεσμευτικού και
πιεστικού χαρακτήρα των επιταγών της, εξαιτίας των επιπτώσεων και των συνεπειών της στον χώρο και
στον χρόνο, που κινούνται πάντοτε στο όριο ανάμεσα στην πρόοδο και την καταστροφή, η τεχνική δεν
μπορεί πλέον να ρυθμιστεί από την παραδοσιακή ηθική, επειδή η τελευταία, όντας μια "ηθική της
εγγύτητας", διαθέτει κανόνες που δεν υπερβαίνουν τις περιορισμένες στον χώρο και στον χρόνο
ανθρώπινες δράσεις και κυρίως δεν αναλαμβάνουν την ευθύνη για το μέλλον. Προκειμένου όμως μια ηθική
να μπορεί να αναλάβει την ευθύνη για το μέλλον, θα ήταν αναγκαίο οι επιπτώσεις της τεχνικής να είναι
προβλέψιμες, επειδή αν δεν είναι (και στην πραγματικότητα δεν είναι· αρκεί να σκεφτούμε τις επιπτώσεις
της υπερθέρμανσης του πλανήτη στη βιόσφαιρα), το σενάριο που διαγράφεται δεν είναι πλέον η εξουσία
του ανθρώπου πάνω στη φύση, αλλά η εξουσία της τεχνικής πάνω στον άνθρωπο και τη φύση».

23. Άνθρωπος και φύση
Σήμερα ζούμε τον πόλεμο των ανθρώπων εναντίον του πλανήτη...
Η Μεγάλη Αφήγηση, δηλαδή η αφήγηση της ιστορίας της δημιουργίας του πλανήτη, είναι η κεντρική ιδέα
της σκέψης του Μισέλ Σερ, όσον αφορά το θέμα της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση, αλλά και της
φιλοσοφίας με αυτήν. Αποτελεί επίσης το βασικό
μέρος μιας πρότασης του Γάλλου φιλοσόφου, την οποία απευθύνει σήμερα προς τον εκπαιδευτικό κόσμο: η
διδασκαλία με μορφή αφήγησης της ιστορίας του κόσμου, ώστε να κινήσει το ενδιαφέρον μαθητών και
φοιτητών για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του πλανήτη. Η επιστήμη, κατά τον Σερ, συγκλίνει σε
μια μεγάλη αφήγηση, μια μεγάλη ιστορία του ουμανισμού, που τα παιδιά πρέπει να κληρονομήσουν.
Καλεσμένος από το Ιδρυμα Γουλανδρή σε μια εκδήλωση για την Προστασία του Περιβάλλοντος, ο Μισέλ
Σερ μίλησε στην «Ελευθεροτυπία» για τη δική του φιλοσοφία, που ένα μέρος της εντυπώνεται στο βιβλίο
του «Το Φυσικό Συμβόλαιο», το μόνο από τα πολλά έργα του που έχει μεταφραστεί στα ελληνικά από τις
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Στο παλαιό «Κοινωνικό Συμβόλαιο» του Ρουσό επισυνάπτεται, τώρα,
ένα «Φυσικό Συμβόλαιο» συμβίωσης και αμοιβαιότητας, «όπου η γνώση δεν προϋποθέτει πια την
κυριότητα, ούτε η πράξη την κυρίευση».
- Στην πρώτη σελίδα του βιβλίου σας «Το Φυσικό Συμβόλαιο» απεικονίζεται ένα έργο του Γκόγια, στο
οποίο ένα ζευγάρι εχθρών παλεύει βυθισμένο μέχρι το γόνατο σε κινούμενη άμμο. Συμβολίζει άραγε τον
πόλεμο που ο άνθρωπος κήρυξε στη φύση και συγχρόνως την αυτοκαταστροφή τους;

24.  «Συμβαίνει συχνά σε πολέμους, συγκρούσεις ή αντιπαραθέσεις μεταξύ των ανθρώπων -συγκρούσεις προσωπικές ή
συλλογικές- οι καταστροφές να είναι τέτοιες, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις πολέμων όπου τα όπλα είναι πολύ αποτελεσματικά,
να μη σκοτώνονται μόνο οι άνθρωποι, αλλά οι δύο εχθροί από κοινού να καταστρέφουν το περιβάλλον. Υπάρχουν χιλιάδες
παραδείγματα γι' αυτό, όπως στον πρώτο πόλεμο του Κόλπου που, αν και έληξε αρκετά σύντομα, είχε αποτέλεσμα τη
μόλυνση της ατμόσφαιρας για μεγάλο χορνικό διάστημα λόγω του εμπρησμού των πετρελαιοπηγών. Εγώ που κουβαλάω
μέσα μου την εμπειρία των δύο παγκόσμιων πολέμων, έχω δει συχνά στη Γαλλία όταν οργώνουν κάποιο χωράφι να πέφτουν
πάνω σε μια βόμβα και να σκάει. Γράφω λοιπόν στο "Φυσικό Συμβόλαιο" πως συχνά οι συγκρούσεις καταλήγουν να είναι όχι
συγκρούσεις μεταξύ ανθρώπου προς άνθρωπο, από έθνους σε έθνος, αλλά συγκρούσεις ανθρώπων εναντίον του πλανήτη».
- Η Γη γίνεται κοινός εχθρός δηλαδή;
«Ναι, η Γη γίνεται ένα αντικείμενο που βρίσκεται απέναντί μας. Αν όχι εχθρός, σίγουρα ένα πρόβλημα. Στα ελληνικά αυτή η
λέξη σημαίνει "βρίσκομαι απέναντι". Επομένως αντί να γίνει ένας εχθρός, μπορεί να γίνει σύμμαχος. Η ιδέα του "Φυσικού
Συμβολαίου" ήταν ακριβώς αυτή: να σταματήσουμε να θεωρούμε τον πλανήτη ως ένα παθητικό αντικείμενο, αλλά ως έναν
σύμμαχο».
- Πιστεύετε πως το «Κοινωνικό Συμβόλαιο» του Ρουσό είναι σήμερα ξεπερασμένο;
«Οχι, δεν έχει ξεπεραστεί, γιατί το "Κοινωνικό Συμβόλαιο" του Ρουσό είναι ένα μυθικό συμβόλαιο, δυνητικό, ανυπόγραφο,
βεβαίως, ωστόσο υπήρξε το θέμελιο της συνένωσης, της συμβίωσης όλων των ανθρώπων. Ο Ρουσό έλεγε πως εξ αρχής, μετά
τη φυσική κατάσταση, υπήρχε ένα είδος υπογραφής κοινωνικού συμβολαίου που ένωνε τους ανθρώπους μεταξύ τους. Δεν
λέω πως είναι ξεπερασμένο, εξακολουθούμε να είμαστε μαζί, αλλά εκείνο που είχε ξεχάσει ο Ρουσό στο "Κοινωνικό
Συμβόλαιο" ήταν πως οι άνθρωποι ζούσαν σε έναν κόσμο και πως αυτός ο κόσμος έπρεπε να ληφθεί υπ' όψιν. Η δική μου
ιδέα ήταν να γράψω ένα βιβλίο Φιλοσοφίας του Δικαίου. Με καμιά έννοια ένα βιβλίο οικολογίας, αντιθέτως με τα όσα
ειπώθηκαν στις κριτικές, αφού άλλωστε η λέξη "οικολογία" δεν αναφέρεται ούτε μια φορά σ' αυτό. Γιατί ένα βιβλίο
Φιλοσοφίας του Δικαίου; Γιατί αν αναφερθούμε στην ελληνική πόλη που εφηύρε τη δημοκρατία, υποκείμενο δικαίου ήταν
μόνο ο ενήλικας, άνδρας, πολίτης των Αθηνών, αλλά όχι και οι γυναίκες, οι σκλάβοι, οι ηλικιώμενοι, οι ξένοι... Ολη η
Ιστορία εδώ και χιλιετίες αποδεικνύει πως σιγά σιγά η έννοια του υποκείμενου δικαίου γενικεύτηκε και αφορούσε πλέον τους
γέρους, τις γυναίκες, τα παιδιά, τους σκλάβους, τους ξένους και σήμερα ακόμη και το έμβρυο. Διευρύνεται, δηλαδή, όλο και
περισσότερο αυτή η έννοια. Και η ιδέα μου, κάπως τολμηρή για την εποχή που κυκλοφόρησε το βιβλίο στη Γαλλία, το 1990,
ήταν ότι τα αντικείμενα γύρω μας, του περιβάλλοντός μας, στο εξής είναι υποκείμενα δικαίου, δηλαδή μπορούν να
θεωρούνται ικανά να παρουσιαστούν μπροστά στην έδρα του δικαστηρίου: οσα η φύση δίνει στον άνθρωπο, τόσα πρέπει να
επιστρέψει αυτός σ' αυτήν, υποκείμενο δικαίου πλέον».

25.  - Ούτε η λέξη «περιβάλλον» σάς καλύπτει...
 «Η λέξη "περιβάλλον" δηλώνει πως ο άνθρωπος βρίσκεται στο κέντρο και η φύση γύρω από
αυτόν. Εγώ πιστεύω πως υπάρχουν δύο κέντρα, στο ένα βρίσκεται ο πολιτισμός και στο άλλο
η φύση. Αλλωστε, όλο και περισσότερο αμφισβητώ τη διάκριση ανάμεσα στη φύση και τον
πολιτισμό, γιατί αν όλος ο πολιτισμός βρίσκεται από την πλευρά του ανθρώπου, τότε από την
άλλη πλευρά η φύση μόνη της είναι ευάλωτη στη συνεχή εκμετάλλευση. Κατά συνέπεια, η
ιδέα τού να δώσουμε την έννοια του υποκείμενου δικαίου στη Φύση, μου φαίνεται πως
εξισορροπεί την Ιστορία μας».
- Τα τελευταία 40 χρόνια η φιλοσοφία δεν ασχολείται με τη φύση. Σε τι οφείλεται αυτή η
στάση;
«Οφείλεται σε δυο πράγματα: το πρώτο είναι πως άλλοτε ο πληθυσμός των αγροτών, τόσο
στη Γαλλία, όσο και στην Ελλάδα, έφτανε περίπου το 80%. Σήμερα, στη Γαλλία το ποσοστό
έχει φτάσει στο 2,3%. Η σχέση των ανθρώπων με τη φύση αφορά τον κόσμο όλο και
λιγότερο, είτε μένει στις πόλεις είτε στην εξοχή, αφού δεν δουλεύει πια τη γη. Το αγροτικό
μοντέλο έχει σχεδόν εξαφανιστεί. Από την άλλη πλευρά, οι φιλόσοφοι που μιλούν για την
κοινωνία είναι εξειδικευμένοι στις Πολιτικές Επιστήμες, στις Επιστήμες του Ανθρώπου και
καθόλου στις Θετικές Επιστήμες. Οι φιλόσοφοι σήμερα γράφουν λες και ο άνθρωπος δεν
κατοικεί τον κόσμο, αλλά μόνο τις πόλεις και θεωρούν φυσικό η φιλοσοφία τους να μην έχει
σχέση με τη φύση».
- Η Μεγάλη Αφήγηση, όπως ονομάζετε την εξιστόρηση της ζωής του πλανήτη μας, καλύπτει
τα κενά που έχουν δημιουργηθεί με την πάροδο του χρόνου;

26.  «Το "Φυσικό Συμβόλαιο" είναι ήδη ένα παλιό βιβλίο. Από τότε έχω δουλέψει πολύ. Εχω δύο
σχέδια-προτάσεις: Το πρώτο αφορά αυτό που ονομάζω Μεγάλη Αφήγηση: εδώ και μερικές
δεκαετίες οι επιστήμες όρισαν τα αντικείμενά τους. Κατάφεραν να μετρήσουν επακριβώς το
χρόνο που χρειάστηκε το σύμπαν για να εξελιχθεί. Το χρόνο για να εξελιχθούν οι ζωντανοί
οργανισμοί, για να γεννηθεί ο άνθρωπος... Καθώς τώρα γνωρίζουμε τις χρονολογίες,
μπορούμε πια να διηγηθούμε σαν ένα αφήγημα, όπως ο Ησίοδος, τη γέννηση του σύμπαντος,
τη γέννηση της Γης, τη γέννηση των όντων, τη γέννηση των ειδών, τη γέννηση του ανθρώπου
κ.λπ. Αυτός ο χρονικός ορίζοντας, που την εποχή που είχαμε φτάσει σε ένα επίπεδο
πολιτισμού ήταν κάποιων χιλιάδων ετών, σήμερα έγινε ένας χρονικός ορίζοντας
εκατομμυρίων ετών, δηλαδή πρόκειται για μια εκπληκτική διεύρυνση του πολιτισμού μας.
Πρέπει επομένως να εξιστορήσουμε στον κόσμο αυτή τη Μεγάλη Αφήγηση, που διηγείται την
πρώτη εμφάνιση του ανθρώπου στην Αφρική, και έτσι να μην έχουμε πια ανάγκη ούτε από
την ηθική ούτε από την ιδεολογία για να μάθουμε πως είμαστε αδέλφια, αφού στο εξής η
Επιστημονική Αφήγηση το εξηγεί και το διηγείται. Αυτό είναι, λοιπόν, από εκπαιδευτικής
πλευράς το πρώτο μου σχέδιο. Το δεύτερο σχέδιό μου, ως συνέχεια του "Φυσικού
Συμβολαίου", είναι η δημιουργία ενός διεθνούς θεσμού, στα πρότυπα της UNESCO, της
UNICEF, του FAO και άλλων, που θα ασχολείται με τη Γη. Εχω μάλιστα βρει το ακρωνύμιο
αυτού του οργανισμού: WAFEL, από τα αρχικά, στα αγγλικά, των τεσσάρων στοιχείων της
φύσης και της λέξης "ζωή", δηλαδή: water, air, fire, earth, και life. Και αυτό γιατί οι
περισσότερες συγκρούσεις σήμερα αφορούν είτε το νερό είτε το πετρέλαιο (φωτιά,
ενέργεια)είτε την κατοχή εδαφών κ.λπ. Αυτός ο Οργανισμός θα ήταν πράγματι απαραίτητος
και πολύ χρήσιμος σήμερα για την ειρήνη στον κόσμο και ίσως η Ελλάδα στην επόμενη
προεδρία της στην Ευρωπαϊκή Ενωση θα μπορούσε να το προτείνει».

27. 
- Το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης επιβαρύνει τη σχέση ανθρώπου-φύσης;
«Ολοι πιστεύουν πως η παγκοσμιοποίηση είναι ένα πρόσφατο φαινόμενο. Αυτό είναι αστείο, γιατί η
Μεγάλη Αφήγηση δείχνει πολύ καλά πως όταν βγήκαμε από την Αφρική, πριν από εκατό χιλιάδες χρόνια,
εξαπλωθήκαμε σ' όλον τον πλανήτη, στην Ευρώπη, στην Ασία και την Αμερική και επομένως το
ανθρώπινο είδος παγκοσμιοποιήθηκε εδώ και εκατό χιλιάδες χρόνια. Επίσης, όταν οι πρόγονοί μας, στη
νεολιθική εποχή, εφηύραν τη γεωργία και την κτηνοτροφία, στη Μέση Ανατολή, η γεωργία και η
κτηνοτροφία παγκοσμιοποιήθηκαν και όλος ο κόσμος έγινε γεωργός, εκτός από τους Αβορίγινες της
Αυστραλίας, που δεν είχαν έδαφος, που δεν είχαν ούτε σιτηρά ούτε θηλαστικά. Ομως, εκτός από αυτούς, η
γεωργία παγκοσμιοποιήθηκε και αν δούμε τη διατροφή του Σωκράτη ή του Ομήρου, στην αρχαιότητα, θα
δούμε πως έτρωγαν ελιές, μέλι, σιτηρά, κουκιά. Σήμερα, εσείς, οι διάδοχοι του Ομήρου και του Πλάτωνα,
τρώτε πορτοκάλια, πατάτες, τομάτες κ.λπ., δηλαδή φρούτα και λαχανικά που έχουν έρθει από την Αμερική.
Επομένως το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης είναι μια συνεχής διαδικασία που αφορά τον άνθρωπο».
- Αυτή είναι η θετική πλευρά της παγκοσμιοποίησης.
«Οχι ακριβώς, γιατί παλαιότερα με τη μετακίνηση των κοπαδιών προβάτων ή βοδιών μεταφέρονταν και
μικρόβια, που είχαν προκαλέσει τεράστιες επιδημίες. Αν υπήρχαν εκείνη την εποχή αντίστοιχα μέτρα με
αυτά που λαμβάνουμε εμείς σήμερα, δεν θα μπορούσαμε να είχαμε γίνει αγρότες. Σίγουρα όμως το θετικό
σημείο της παγκοσμιοποίησης ήταν όταν οι Ελληνες ανακάλυψαν τη γεωμετρία και τα μαθηματικά, αυτό
το δώρο που κάνατε σ' ολόκληρο τον κόσμο. Δεν υπάρχει ούτε ένας άνθρωπος στη Γη που να ισχυρίζεται
πως τα μαθηματικά είναι λάθος. Σήμερα υπάρχουν σίγουρα αδικίες σε οικονομικό επίπεδο, αλλά με σχέδια
σαν αυτά που προτείνω, μπορούμε να αγωνιστούμε εναντίον αυτών των οικονομικών αδικιών της
παγκοσμιοποίησης».

28. <<Σε μια εποχή που η ηθική του ανθρώπου
υποβαθμίζεται, κατακερματίζεται και
αμφισβητείται, αναδύεται η ηθική του
περιβάλλοντος, απαιτώντας σεβασμό σε
κάθε μορφή ζωής, σε κάθε δημιούργημα
πάνω στον πλανήτη. >>