ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (1025-1453)

1. 3. Η ενετική οικονομική διείσδυση και το σχίσμα των Εκκλησιών
Μπακάλης Κώστας: history-logotexnia.blogspot.com

2. Χρυσόβουλλο του 1082,
προνόμια,
σκάλες,
αποικιακή αυτοκρατορία Βενετών,
Σχίσμα των δύο Εκκλησιών.
Όροι –κλειδιά της ενότητας

3. α. Εμπορικά προνόμια
στους Βενετούς

4. ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΟΣΑ ΕΧΟΥΝ ΗΔΗ ΑΝΑΦΕΡΘΕΙ
Ο Βασίλειος Β΄  στην προσπάθειά του ν’ ασφαλίσει
την Αδριατική από τους Σαρακηνούς  παραχώρησε
στους Βενετούς τελωνειακές διευκολύνσεις στα
λιμάνια της πρωτεύουσας, με τον όρο να μεριμνούν
για την ασφάλεια της Αδριατικής. 
Με τις παραχωρήσεις αυτές η ναυτική δύναμη της
Βενετίας αναπτύχθηκε ραγδαία και ξεπέρασε τους
ανταγωνιστές της.
≠ Όσο καιρό το Βυζάντιο ήταν στην ακμή του δεν γινόταν
αισθητή η οικονομική ζημιά από την παραχώρηση αυτή
προς τους Βενετούς.
► Τα βυζαντινά καράβια σταμάτησαν το εμπόριο, μετά
την παραχώρηση προνομίων στους
Βενετούς. (Μικρογραφία, Πατριαρχική βιβλιοθήκη
Ιεροσολύμων)

5. Ποιος απειλεί το Βυζάντιο σύμφωνα με το χάρτη; Σε ποια θέση βρισκόταν το
κράτος κατά την ανάληψη της εξουσίας από τον Αλέξιο Α΄ Κομνηνό;

7. ΑΛΕΞΙΟΣ Α΄
 Σκοπός :
Για να αποκρούσει τους Νορμανδούς της Ιταλίας
που είχαν αποβιβαστεί στα παράλια της Ηπείρου
και ήταν έτοιμοι να βαδίσουν κατά της βυζαντινής
πρωτεύουσας:
Ενέργειες  1. ζήτησε τη συνδρομή των Βενετών.
2. Ως ανταμοιβή έδωσε εμπορικά προνόμια στους
Βενετούς με χρυσόβουλο.
Αποτελέσματα

Οι Βενετοί ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα βοήθειας του
Αλέξιου Α΄.
Με τη βοήθεια του πανίσχυρου βενετικού στόλου,
το Βυζάντιο κατανίκησε τους Νορμανδούς.

8. ▲ Η Βασιλική του Αγίου Μάρκου στη Βενετία (Ιταλία). Το 828 Βενετοί έμποροι έφεραν
εκεί από την Αλεξάνδρεια τα λείψανα του ευαγγελιστή Μάρκου. Από τότε οι Βενετοί τον
θεώρησαν προστάτη άγιό τους και έχτισαν αυτή την εκκλησία για να τον τιμήσουν. 11ος
αιώνας.

9. Για να ανταμείψει τους συμμάχους του, ο Αλέξιος Α΄ τους έδωσε, με το χρυσόβουλο
(δηλ. επίσημη έγγραφη συμφωνία, υπογεγραμμένη από τον αυτοκράτορα και
σφραγισμένη με τη χρυσή του βούλα) του 1082, τα ακόλουθα προνόμια:
1. Παραχώρησε τίτλους και χρηματικές χορηγίες στους κοσμικούς
και εκκλησιαστικούς άρχοντες της Βενετίας.
2. Παραχώρησε στους εμπόρους της Βενετίας σκάλες (δηλ.
αποβάθρες) και εμπορικά καταστήματα στην προκυμαία της
πρωτεύουσας.
3. Επέτρεψε στους Βενετούς να εμπορεύονται ελεύθερα και χωρίς
να πληρώνουν δασμούς σε όλα τα σημαντικά βυζαντινά λιμάνια.

10. ▲ Η παραχώρηση προνομίων σε ιταλούς εμπόρους (Βενετούς, Γενουάτες)
αποδυνάμωσε σταδιακά το εμπόριο των Βυζαντινών. Αναπαράσταση (μακέτα)
βενετικού μεσαιωνικού εμπορικού πλοίου.
Venezia, Museo Storico Navale. © Museo Storico Navale,Venezia
http://www.ime.gr/chronos/09/gr/gallery/main/others/o12bp1.html

11. Γιατί η εμπορική εξασθένηση του Βυζαντίου, αποτέλεσμα της συμφωνίας του 1082,
σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες συνέβαλε κατά τη γνώμη σου στη στρατιωτική
του εξασθένηση το 12ο αι.;
Να επισημάνεις στο χάρτη και να τοποθετήσεις σε ευρύτερες γεωγραφικές περιοχές
(λ.χ. Συρία, Θράκη) τις βυζαντινές πόλεις, όπου οι Βενετοί μπορούσαν να ασκούν
ελεύθερο εμπόριο (εργασία).

12. Και παραχώρησε όλα τα εργαστήρια από την παλιά εβραϊκή σκάλα
[προκυμαία του λιμανιού] ως την ονομαζόμενη Βίγλα και δώρισε
επίσης όλες τις προκυμαίες που βρίσκονται ανάμεσα σ’ αυτά τα δυο
σημεία. Και άλλα πολλά ακίνητα χάρισε που βρίσκονταν είτε στη
Βασιλεύουσα [Κωνσταντινούπολη] είτε στην πόλη του Δυρραχίου
είτε οπουδήποτε αλλού εκείνοι το ζήτησαν. Και το κυριότερο, τους
απάλλαξε από τους φόρους σ’ όλες τις χώρες που ήταν κάτω από
την κυριαρχία των Ρωμαίων [τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία], ώστε να
εμπορεύονται ελεύθερα [...], χωρίς να πληρώνουν ούτε καν έναν
οβολό [νόμισμα] ως τελωνειακό δασμό μήτε να καταβάλλουν
οποιαδήποτε εισφορά στο κράτος. Εξαιρέθηκαν έτσι από κάθε
έλεγχο του βυζαντινού κράτους.
Άννα Κομνηνή, Αλεξιάδα, πρώτο μισό 12ου αιώνα
Μετάφραση: Αλόη Σιδέρη
ΑΣΚΗΣΗ α) Διαβάστε το παράθεμα. Ποιος έγραψε την πηγή και
πότε; Είναι μια πηγή σύγχρονη με τα γεγονότα που αναφέρει ή
μεταγενέστερη από αυτά; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.
β) Δύο Βενετοί έμποροι, ο Ερρίκος Φοσκαρίνι και ο Φραγκίσκος
Μαλατέστα, ταξιδεύουν με ένα πλοίο την άνοιξη του 1085 από τη
Βενετία στο Δυρράχιο και συζητούν για όσα κέρδισαν οι Βενετοί
από το βυζαντινό αυτοκράτορα. Παίρνοντας στοιχεία από το
παραπάνω παράθεμα συμπληρώστε με τις κατάλληλες λέξεις τα
κενά στη συζήτησή τους. Πηγή: www. musedec.gr

14. 1. Παραιτήθηκε εκούσια
από τα φορολογικά,
ναυτιλιακά και
οικονομικά δικαιώματά
του.
2. Έχασε το ρόλο του
μεσάζοντα μεταξύ
Αράβων και Δυτικής
Ευρώπης.
3. Απώλεσε την κυρίαρχη
θέση του στο εμπόριο της
Μεσογείου.
ΒΥΖΑΝΤΙΟ
1. Διείσδυσαν
οικονομικά.
2. Ίδρυσαν μια
πανίσχυρη
αποικιακή
αυτοκρατορία στην
Ανατολή.
3. Κυριάρχησαν
σταδιακά στο
εμπόριο της
Μεσογείου.
ΒΕΝΕΤΙΑ
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ. ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ διμερής συνθήκης.
ΜΕ ΤΟ ΧΡΥΣΟΒΟΥΛΟ ΤΟΥ 1082 :

15. ▲ Η εικόνα δίπλα δείχνει ένα ανάγλυφο από ένα σπίτι στη
Βενετία και χρονολογείται στις αρχές του 14ου αιώνα. Τι
εικονίζει; Γιατί η οικογένεια που έφτιαξε το σπίτι διάλεξε
αυτό το ανάγλυφο για να το διακοσμήσει; Δικαιολογήστε
την απάντησή σας. Πηγή: www.museduc.gr

16. Βενετοί
ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΑΛΕΞΙΟΥ Α΄.
Αντέδρασαν : ΑΝΤΙΜΕΤΡΑ

17. ◄ Πίνακας του ζωγράφου Κριστόφορο
Γκράσι με το λιμάνι της Γένοβας το
1481. Γένοβα (Ιταλία), Ναυτικό
Μουσείο.

18. ΜΑΝΟΥΗΛ
ΚΟΜΝΗΝΟΣ
(1143-1180):
παραχώρησε εμπορικά
προνόμια και στους εμπόρους
της Πίζας και Γένουας
πέτυχε να διχάσει τους
αντιπάλους του και έτσι:
παρενέβη στρατιωτικά στην
Ιταλία, επαναφέροντας στη
ζωή τη φιλόδοξη πολιτική του
Ιουστινιανού Α΄.

19. β. ΤοΣχίσμα
τωνδύο Εκκλησιών

20. 1. Τι έγινε; Σχίσμα των δύο Εκκλησιών
2. Πού;
(χώρος)
Κωνσταντινούπολη
3. Πότε;
(χρόνος)
1054. Στα χρόνια του Κωνσταντίνου Θ΄ (1042-1055).
4. Πώς
(γεγονότα)
ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ: Παπική πρεσβεία με αρχηγό τον καρδινάλιο Ουμβέρτο
επισκέφτηκε την Κωνσταντινούπολη ΣΚΟΠΟΣ: για να συζητήσει με τον
πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριο την επίλυση των λειτουργικών και
δογματικών διαφορών που υπήρχαν ανάμεσα στα δύο πατριαρχεία.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ: ασυμφωνία, οριστική ρήξη.
Σχίσμα δύο Εκκλησιών: Ορθόδοξη – Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.
5. Γιατί;
(αίτια)
Αίτια αποτυχίας συνάντησης: Οι διαφορές: η χρήση των αζύμων, το
filioque, η αγαμία του κλήρου κι η συμμετοχή του στον πόλεμο δεν ήταν
αγεφύρωτες αλλά η εγωπαθής κι αλαζονική συμπεριφορά των δύο
διαπραγματευτών = ρήξη.
ΒΑΘΥΤΕΡΕΣ ΑΙΤΙΕΣ:
η παλιά αντιπαράθεση Ανατολής – Δύσης, που αφορούσε το ζήτημα της
κυριαρχίας επί της χριστιανικής οικουμένης,
οι βαθιές διαφορές πολιτισμού, γλώσσας και νοοτροπίας,
 καθώς κι η μακροχρόνια αποξένωση των δύο εκκλησιών, των δύο
κόσμων, της Ανατολής και της Δύσης.

21. Επιστολή του Μιχαήλ Κηρουλαρίου για τις διαφορές με τους Λατίνους
Πρέπει να ξέρεις ότι οι Ρωμαίοι δεν έχουν χτυπηθεί από ένα μόνο βέλος (πλάνη), δηλ.
τα άζυμα, αλλά πολλά και διάφορα βέλη, που πρέπει να απομακρύνουμε.
[...] Στο άγιο σύμβολο [της Πίστεως] κάνουν την ακόλουθη κακόβουλη και επικίνδυνη
προσθήκη: «Και εις το Πνεύμα το άγιον, το κύριον και ζωοποιόν, το εκ του Πατρός
και Υιού εκπορευόμενον» [...] Οι επίσκοποί τους φοράνε δαχτυλίδι στο χέρι τους,
σαν να έχουν τάχα παντρευτεί την εκκλησία, και λένε ότι φοράνε τον αρραβώνα.
Επιπλέον, πηγαίνουν στον πόλεμο και βάφουν τα χέρια αλλά και τις ψυχές τους με
αίμα, φονεύοντας και φονευόμενοι.
Acta et scripta [...] de controversio ecclesiae Graecae et Latinae [...], εκδ. C. Will,
Λειψία – Marburg 1861, 180 – 182.
Οι σχέσεις μεταξύ των πατριαρχείων Ρώμης και Κωνσταντινούπολης, με το
οποίο συμπαρατάχτηκαν τα πατριαρχεία Αντιοχείας, Ιεροσολύμων και
Αλεξανδρείας, διακόπηκαν πλήρως.
Ποιες διαφορές μεταξύ των δύο Εκκλησιών επισημαίνονται στο παράθεμα;
Ποιες εξελίξεις των προηγούμενων αιώνων επέφεραν, κατά τη γνώμη σου, τη
βαθμιαία αποξένωση μεταξύ Ανατολής και Δύσης;

22. 1. Μίσος προς το Βυζάντιο
• Στη Δύση άρχισε να καλλιεργείται πνεύμα μίσους
προς την Ανατολή κι η ιδέα της πολιτικής
υποταγής του Βυζαντίου.
2. Αδιαφορία Δυτικών την ώρα του
κινδύνου
• Η αδιαλλαξία χώρισε τον χριστιανικό κόσμο τόσο
πολύ, ώστε την ώρα του κινδύνου από την
εξάπλωση των Τούρκων, ν’ αποτύχουν όλες οι
προσπάθειες των Παλαιολόγων για βοήθεια από
τα χριστιανικά κράτη της δυτικής Ευρώπης.
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ: