09.siêu âm xoang phúc mạc cơ hoành

1. PHUÙC MAÏC VAØ CÔ HOAØNH
*
DAØN BAØI
KYÕ THUAÄT QUEÙT HÌNH
GIAÛI PHAÃU
Phuùc maïc
Cô hoaønh
BEÄNH LYÙ PHUÙC MAÏC
Baùng buïng
Aùp xe trong xoang phuùc maïc
Nang lympho
Nang maïc treo vaø nang maïc noái
Vieâm phuùc maïc phaân su
Lao phuùc maïc
Soùt gaïc phaãu thuaät
U taân sinh cuûa phuùc maïc
U desmoid
Lymphoma
Mesothelioma
Carcinoma lan traøn phuùc maïc
U giaû nhaøy phuùc maïc
Leiomyomatosis raûi raùc trong phuùc maïc
Beänh tuï môõ thaâm nhieãm lan toûa
BEÄNH LYÙ CÔ HOAØNH
Lieät cô hoaønh
Loài cô hoaønh
Ñaûo ngöôïc cô hoaønh
Thoaùt vò hoaønh
Vôõ hoaønh
Caùc khoái u taân sinh
CAÙC LOAÏI AÛNH GIAÛ
Aûnh giaû giaùn ñoaïn vaø leäch choã cô hoaønh
Aûnh giaû soi göông
Phuùc maïc laø maøng thanh maïc roäng nhaát cuûa cô theå. Noù chæ coù moät lôùp teá baøo trung moâ
deït bao phuû leân lôùp moâ lieân keát loûng leûo. Lôùp trung moâ naøy taïo neân maøng thaåm phaân
cho chaát dòch hoøa tan ñi qua hoaøn toaøn vaø ñöôïc haáp thu tröïc tieáp vaøo caùc mao quaûn
maïch maùu. Caùc haït trong dòch huyeàn phuø coù khaû naêng ñi qua noù vaøo tuaàn hoaøn baïch

2. huyeát nhôø söï giuùp ñôû cuûa caùc thöïc baøo. Phuùc maïc thaønh loùt maët trong thaønh buïng;
phuùc maïc taïng bao phuû leân caùc taïng trong oå buïng vaø dính chaët vaøo caùc taïng naøy taïo
thaønh thanh maïc bao taïng, ñöôïc xem nhö laø moät thaønh phaàn cuûa taïng. Khoang phuùc
maïc laø moät khoang aûo naèm giöõa laù thaønh vaø laù taïng.
Cô hoaønh, ngoaøi laø moät cô coù chöùc naêng hoâ haáp, coøn laø moät taám cô-sôïi ngaên caùch
khoang ngöïc vaø khoang buïng. Thaàn kinh chi phoái laø thaàn kinh hoaønh vaø caùc daây thaàn
kinh lieân söôøn döôùi; cô hoaønh ñöôïc töôùi maùu bôûi caùc ñoäng maïch hoaønh, nhaùnh cuûa
ñoäng maïch chuû.
KYÕ THUAÄT QUEÙT HÌNH
Beänh nhaân khoâng caàn chuaån bò gì ñaëc bieät. Thoâng thöôøng, duøng ñaàu doø cong 3.5 hay
5 MHz. Neáu toån thöông ôû noâng thì duøng ñaàu doø thaúng, ñoä phaân giaûi cao ñeå nhìn thaáy
toát hôn.
Tö theá thoâng thöôøng beänh nhaân naèm ngöûa. Naèm hay ngoài thaúng giuùp phaùt hieän toát hôn
caùc tuï dòch töï do hay khu truù. Khi oå tuï dòch coù möùc nöôùc-hôi, neân tieáp caän töø phía sau,
vaø queùt qua phaàn chöùa dòch ñoïng thaáp theo tö theá. Neáu queùt qua phaàn hôi, soùng aâm seõ
phaûn xaï taát caû, neân traùnh.1
Khaûo saùt cô hoaønh, beänh nhaân caàn ôû tö theá naèm ngöûa hay ngoài, trong thì thôû ra hoaøn
toaøn. Nghieäm phaùp ho hay thôû maïnh giuùp quan saùt cöû ñoäng cô hoaønh. Ño ñöôøng cong
cô hoaønh bình thöôøng ñöôïc thöïc hieän ôû treû sô sinh.2
Treân maët caét ñöùng doïc ôû treû sô
sinh, chieàu cong trung bình bình thöôøng cuûa cô hoaønh phaûi: 2,6 cm(+0.1) ôû 1/3 tröôùc;
3,6 cm (+0.2) ôû 1/3 giöõa; vaø 4,5 cm (+0.2) ôû 1/3 sau. Caùc soá ño cô hoaønh khoâng coù giaù
trò ôû ngöôøi lôùn.
GIAÛI PHAÃU HOÏC
Phuùc maïc
Coù nhieàu daây chaèng vaø neáp phuùc maïc noái caùc taïng vôùi nhau vaø vôùi thaønh buïng, thaønh
chaäu. Maïc noái nhoû laø neáp noái gan vôùi daï daøy ( daây chaèng daï daøy-gan) vaø vôùi taù traøng
(daây chaèng gan-taù traøng). Maïc noái nhoû ôû bôø töï do chöùa tónh maïch cöûa, ñoäng maïch
gan vaø oáng maät chuû. Maïc noái lôùn laø neáp lôùn nhaát, töø bôø cong lôùn daï daøy traûi xuoáng
döôùi , phuû tröôùc ñaïi traøng ngang roài ruõ xuôùng phía döôùi nhö moät taám reøm che tröôùc
ruoät non. Bôø phaûi cuûa maïc noái lôùn traûi ngang ra ñeán ñoaïn gaàn taù traøng, bôø traùi lieân tuïc
vôùi daây chaèng daï daøy-laùch. Ngoaøi chöùc naêng laø moät kho döï tröõ môõ, maïc noái lôùn coøn
coù taùc duïng haïn cheá söï lan traøn cuûa beänh trong xoang phuùc maïc. Maïc treo ruoät laø laø
nhöõng neáp phuùc maïc treo ruoät non vaø ñaïi traøng vaøo thaønh buïng sau vaø thaønh chaäu.
Bao goàm: maïc treo ruoät non, maïc treo ruoät thöøa, maïc treo ñaïi traøng ngang, vaø maïc
treo ñaïi traøng chaäu hoâng. Maïc treo ñaïi traøng ngang phaân chia xoang phuùc maïc thaønh
hai taàng treân vaø döôùi maïc treo ñaïi traøng.3,4

3. Taàng treân maïc treo ñaïi traøng ñöôïc chia thaønh hai khu bôûi daây chaèng lieàm,
chaïy ôû ñöôøng giöõa ñi töø roán ñeán cô hoaønh vaø treo gan vaøo thaønh buïng tröôùc vaø cô
hoaønh, goïi laø khu phaûi vaøtraùi cuûa taàng treân maïc treo ñaïi traøng (H. 14-1 ñeán H. 14-3).
Khu phaûi treân maïc treo ñaïi traøng goàm coù tuùi maïc noái nhoû vaø khoaûng quanh
gan phaûi. Tuùi maïc noái nhoû coù moät ngaùch treân naèm ôû bôø phaûi caïnh thuøy ñuoâi cuûa gan

4. vaø moät ngaùch döôùi naèm ôû bôø traùi, phaân caùch daï daøy ôû phía tröôùc vaø tuïy ôû phía sau. Noù
thoâng thöông vôùi xoang phuùc maïc lôùn qua khe Winslow (loã maïc noái), naèm phía döôùi
thuøy ñuoâi vaø phía sau cuûa bôø töï do maïc noái nhoû. Khoaûng quanh gan phaûi bao goàm
khoang döôùi hoaønh phaûi vaø khoang döôùi gan phaûi. Khoang döôùi hoaønh phaûi naèm
ngay phía döôùi cô hoaønh, giôùi haïn ôû phía sau-giöõa laø daây chaèng vaønh treân-phaûi. ÔÛ
giöõa daây chaèng naøy laø vuøng traàn cuûa gan, khoâng coù phuùc maïc bao phuû vaø tieáp xuùc tröïc
tieáp vôùi khoang sau phuùc maïc. Khoang döôùi gan phaûi naèm ngay döôùi gan, coù phaàn
tröôùc caïnh hoá tuùi maät vaø phaàn sau laø ngaùch gan-thaän hay tuùi Morison.
Khu traùi treân maïc treo ñaïi traøng goàm 4 khoang: caùc khoang quanh gan traùi
(tröôùc vaø sau), vaø caùc khoang döôùi hoaønh traùi ( khoang quanh daï daøy ôû tröôùc vaø
khoang quanh laùch ôû phía sau). Khoang döôùi hoaønh tröôùc-traùi phaân caùch vôùi tuùi maïc
noái nhoû phía sau bôûi daây chaèng vaønh traùi, treo thuøy traùi gan vaøo cô hoaønh. Khoang
naøy traûi roäng töø gan ñeán haàu heát phía tröôùc cuûa khu ¼ buïng treân-traùi.
Reã maïc treo ruoät non, ñi cheùo töø goùc taù-hoãng traøng (daây chaèng Treitz) ñeán goùc
hoài-manh traøng, phaân chia taàng döôùi maïc treo ñaïi traøng thaønh khoang beân phaûi nhoû vaø
khoang beân traùi lôùn hôn. Khoang beân phaûi ñöôïc giôùi haïn beân ngoaøi bôûi ñaïi traøng leân
vaø phía döôùi laø goùc hoài-manh traøng; khoang beân traùi ñöôïc giôùi haïn beân ngoaøi laø ñaïi
traøng xuoáng vaø phía döôùi laø ñaïi traøng chaäu hoâng. Caû hai khoang naøy ñeàu môû xuoáng
phía döôùi vaøo vuøng chaäu, ñaây laø vuøng thaáp nhaát cuûa oå buïng ôû caû hai tö theá ñöùng vaø
naèm. Caùc ngaùch vuøng chaäu thoâng thöông töï do vôùi taàng treân phaûi maïc treo ñaïi traøng
qua maùng caïnh ñaïi traøng phaûi, naèm beân phaûi ñaïi traøng leân ; vaø phía beân traùi, daây
chaèng hoaønh – ñaïi traøng ôû ñaàu taän cuûa maùng caïnh ñaïi traøng traùi giôùi haïn söï thoâng
thöông cuûa vuøng chaäu vôùi taàng treân-traùi maïc treo ñaïi traøng.3,4
Khi xoang phuùc maïc chöùa ñaày dòch hoaëc khoái u hay khi beänh lyù laøm caùc maøng
naøy daøy leân, chuùng coù theå thaáy roõ treân sieâu aâm. Maïc treo ruoät non bình thöôøng chöùa
môõ vaø maïch maùu neân thaáy roõ treân CT scan hôn sieâu aâm.
Cô hoaønh
Cô hoaønh coù hai phaàn: ôû trung taâm laø moät taám caân phaúng hình lieàm noái vôùi phaàn
ngoaïi vi laø nhöõng boù cô baùm vaøo phaàn thaáp xöông öùc, saùu xöông söôøn cuoái phía tröôùc
vaø coät soáng ôû phía sau. Nhöõng thôù sôïi cô ôû phía tröôùc ngaén hôn phía sau. Vì leõ ñoù, cô
hoaønh coù daïng voøm vôùi phaàn loài höôùng veà phía loàng ngöïc. Coù hai truï coät chaët cô
hoaønh vaøo coät soáng ôû ñöôøng giöõa taïo neân daây chaèng cung; giôùi haïn neân loå ñoäng maïch
chuû ôû ngang möùc ñoát soáng löng XII. Loå thöïc quaûn thöôøng naèm ngang möùc ñoát soáng
löng X, leäch nheï sang beân traùi ñöôøng giöõa, giöõa nhöõng sôïi hai laù baét cheùo cuûa truï
phaûi. Tónh maïch chuû döôùi ñi xuyeân qua cô hoaønh ôû beân phaûi phaàn trung taâm gaân,
thöôøng ôû möùc ñoát soáng löng VIII hay ñoát soáng löng IX (H. 14-4).

5. Treân sieâu aâm, phaàn cô cuûa cô hoaønh thaáy coù daïng moät daûi phaûn aâm keùm, moûng. Giao
dieän giöõa cô hoaønh vaø gan (hay laùch) coù daïng moät ñöôøng phaûn aâm daøy hôn. Giao dieän
giöõa cô hoaønh vaø phoåi coù daïng moät daûi phaûn aâm daøy hôn vaø maïnh hôn. Thænh thoaûng,
coù moät ñöôøng sinh aâm moûng khaùc thaáy ñöôïc ôû ñaàu cuûa giao dieän cô hoaønh-phoåi.5
Ñoù
chính laø aûnh giaû soi göông (H. 14-5 vaø 14-6). Töø “nhuù cô hoaønh - diaphragmatic slips”
chæ nhöõng choå baùm cô daøy leân bình thöôøng. Treân maët caét ngang, chuùng coù daïng moät
khoái sinh aâm khu truù, raát ña daïng ( troøn, tam giaùc, baàu duïc) deã gaây nhaàm laãn vôùi
nhöõng toån thöông daïng oå cuûa gan hay phuùc maïc.6
Tuy nhieân khi xoay ñaàu doø vaø caét
doïc theo truïc cuûa chuùng, noù seõ traõi daøi ra vaø daøy leân ôû thì hít vaøo (H.14-7 vaø 14-8).
Caùc truï cô hoaønh coù theå thaáy ñöôïc ôû daïng nhöõng daûi moûng, phaûn aâm keùm, ôû phía
tröôùc cuûa phaàn treân cuûa ñoäng maïch chuû buïng vaø ôû phía sau cuûa tónh maïch chuû döôùi.
Chuùng cuõng daøy leân khi hít saâu vaøo.6

6. BEÄNH LYÙ XOANG PHUÙC MAÏC
Dòch baùng
Dòch tích tuï trong xoang phuùc maïc ñöôïc goïi baèng töø dòch baùng. Dòch baùng coù theå laø
dòch thaám hay dòch tieát; noù cuõng coù theå laø maùu, dòch tuïy, dòch döôõng chaáp, muû hay
nöôùc tieåu.
Söï phaân boá dòch vaø caùc chaát hoøa laãn trong dòch trong xoang phuùc maïc ñöôïc xaùc ñònh
theo: giaûi phaãu ñònh khu oå buïng, taùc ñoäng cuûa troïng löïc vaø aùp löïc oå buïng trong quaù
trình hoâ haáp. Do troïng löïc, dòch chaûy theo caùc neáp phuùc maïc, ñoïng laïi ôû nhöõng choå
truõng trong caùc neáp maïc treo ruoät, taïi reã maïc treo vuøng hoài-manh traøng vaø reã maïc treo

7. ñaïi traøng chaäu hoâng (H. 14-9). Töø ñoù traøn xuoáng tuùi cuøng vuøng chaäu vaø caùc ngaùch
caïnh baøng quang. ÔÛ tö theá naèm, dòch thöôøng chaûy ngöôïc leân treân theo maùng caïnh ñaïi
traøng phaûi vaø tuï laïi caùc khoang döôùi hoaønh phaûi vaø quanh gan. ÔÛ beân traùi, daây chaèng
hoaønh-ñaïi traøng giôùi haïn khoâng cho dòch chaûy ngöôïc leân treân.7
Do ñoù, dòch baùng
löôïng ít, haàu heát ñeàu thaáy ôû raõnh gan-thaän (ngaùch Morison) vaø tuùi cuøng vuøng chaäu,
ñaây laø hai nôi thaáp nhaát cuûa xoang phuùc maïc (H. 14-10). Sieâu aâm coù theå phaùt hieän
dòch töï do chæ vôùi löôïng vaøi mililít taïi caùc vò trí naøy.8-10
Nhö ñaõ baøn ôû treân, xoang
buïng vaø vuøng chaäu laø hai khoang thoâng thöông nhau veà giaûi phaãu, neân khi thaáy dòch
trong xoang buïng thì phaûi tìm dòch ôû vuøng chaäu vaø ngöôïc laïi. Caàn ghi nhôù ñieàu naøy
khi ñaùnh giaù dòch buïng trong caùc tröôøng hôïp nhö chaán thöông buïng kín, thai ngoaøi töû
cung, vaø aùpxe trong xoang phuùc maïc. Moät löôïng dòch nhoû ôû tuùi cuøng Douglas cuõng coù
theå coù nguyeân nhaân töø caùc toån thöông vuøng buïng treân; töông töï , dòch trong raõnh gan-
thaän cuõng coù theå do töø moät thai ngoaøi töû cung vôõ; moät tuï dòch döôùi hoaønh coù theå coù
nguoàn goác töø vuøng chaäu.

8. Sieâu aâm khaûo saùt dòch baùng khu truù trong xoang phuùc maïc toát hôn CT scan vì
noù cho pheùp nhìn thaáy töùc thì ôû caùc bình dieän khaùc nhau. Caàn nhôù raèng dòch ôû vuøng
traàn cuûa gan thì khoâng phaûi laø dòch trong xoang phuùc maïc, noù coù theå laø dòch trong
maøng phoåi hay döôùi bao gan. Tuï dòch khu truù döôùi hoaønh phaûi khoâng lan roäng ra phía
sau ñeán tónh maïch chuû döôùi nhö thöôøng thaáy trong traøn dòch maøng phoåi phaûi.11
Trong
baùng buïng löôïng lôùn, caùc taïng nhö gan, laùch vaø ruoät chuyeån dòch vaøo giöõa, höôùng veà
trung taâm oå buïng.12
Ruoät coù veû phaûn aâm maïnh hôn vaø phaân boá ôû ngoaïi vi cuûa maïc
treo theo hình reû quaït (H. 14-11). Dòch baùng khu truù ñôn leû coù hình aûnh gioáng nhö
moät nang maïc treo hay maïc noái, nang baïch huyeát, aùp xe hay u taân sinh daïng nang (H.
14-12). Hình aûnh sieâu aâm dòch baùng raát ña daïng. Thoâng thöôøng, phaûn aâm troáng hoaøn
toaøn trong baùng buïng ñôn thuaàn hay dòch thaám; coøn tuï dòch do chaûy maùu, do nhieãm
truøng hay loaïi dòch tieát thöôøng thaáy dòch coù phaân vaùch, hay chaát caën troâi noåi.13
AÙp-xe trong oå buïng (AXTOB)
AXTOB coù theå phaùt trieån töøø dòch nhieãm khuaån traøn ra cuûa ruoät thuûng; hay do tröïc tieáp
töø phaãu thuaät nhieãm baån; hay coù theå laø bieán chöùng cuûa chaán thöông, vieâm tuïy, hoaëc
keát hôïp vôùi tình traïng giaûm ñaùp öùng mieãn dòch. Ña soá caùc AXTOB xaûy ra ôû buïng treân
töø maïc treo ñaïi traøng ngang ñeán cô hoaønh: 60% beân phaûi, 25% beân traùi vaø 15% ôû caû
hai beân. Loaïi vi khuaån thöôøng gaëp nhaát laø E.coli, Steptococci, Staphylococci, vaø
Klebsiella. Nhieãm ña chuûng cuõng thöôøng thaáy.14
Daáu hieäu laâm saøng ñieån hình bao
goàm soát , taêng baïch caàu, ñau buïng vaø ñeà khaùng.
Sieâu aâm thöôøng khaùm phaù caùc AXTOB döôùi hoaønh vaø quanh gan toát hôn CT
scan maëc duø phía beân traùi coù khoù khaên hôn.15,16
Sieâu aâm cuõng laø phöông phaùp ñöôïc
choïn löïa ñeå tìm kieám AXTOB ôû nhöõng beänh nhaân gaày vaø nhöõng ngöôøi coù trieäu chöùng
laâm saøng mô hoà. CT scan toát hôn sieâu aâm trong vieäc phaùt hieän caùc AXTOB theå giöõa
caùc quai ruoät, vuøng buïng döôùi vaø vuøng chaäu. CT scan cuõng laø kyõ thuaät hình aûnh toát

9. nhaát ôû nhöõng ngöôøi beùo phì vaø beänh nhaân vöøa môùi phaãu thuaät.15,16
Do ñoù, vieäc choïn
löïa phöông phaùp chaån ñoaùn hình aûnh naøo ñaàu tieân phaûi tính ñeán kích thöôùc beänh nhaân
vaø tình traïng laâm saøng. Haàu heát caùc tröôøng hôïp, keát quaû coù ñöôïc toát nhaát khi duøng
nhieàu hôn moät phöông tieän (sieâu aâm, CT, MRI vaø xaï hình).
OÅ tuï dòch coù möùc nöôùc-hôi ôû giöõa buïng treân coù theå naèm trong tuùi maïc noái nhoû
hay khoang döôùi hoaønh tröôùc-traùi. Caû hai khoang naøy ñeàu coù theå lan ñöôïc qua ñöôøng
giöõa.17
Haàu heát aùp xe trong tuùi maïc noái nhoû coù nguoàn goác töø beänh lyù cuûa caùc taïng laân
caän, ñaëc bieät laø tuïy. Noù naèm phía sau daï daøy vaø ôû möùc thaáp hôn aùp xe döôùi hoaønh,
thöôøng naèm ôû phía tröôùc daï daøy vaø gioáng nhö aùp xe thuøy traùi gan (H. 14-13 vaø 14-14).
Moät oå tuï dòch khu truù coù hôi beân trong laø daáu hieäu gôïi yù maïnh ñeán aùp xe,
nhöng laïi khoâng thöôøng gaëp. Thöôøng gaëp hôn laø moät oå tuï dòch hình baàu duïc, hình caàu
hay moät khoái coù bôø khoâng ñeàu, coù hay khoâng coù phaân vaùch vaø chaát caën. Thænh thoaûng,
coù theå thaáy möùc dòch-dòch (H. 14-15 vaø 14-16). Vaøi oå aùp xe coù daïng gioáng nhö moät
khoái u ñaëc sinh aâm hoaëc laø moät nang ñôn thuaàn. Coù caùi coù daïng hoån hôïp, baùn phaàn
nang, baùn phaàn ñaëc (H. 14-17 vaø 14-18). CT scan hay sieâu aâm ñeàu coù theå giuùp chaån
ñoaùn vaø ñieàu trò, tuøy thuoäc vaøo vò trí cuûa aùp xe, baèng caùch ñònh vò choïc huùt vaø daãn löu
qua da.18
Vaøi taùc giaû baùo caùo tæ leä chính xaùc cuûa sieâu aâm trong vieäc phaùt hieän AXTOB
vaøo khoaûng 90%.15,16
Tæ leä naøy bao goàm caû nhöõng aùp xe cuûa caùc taïng ñaëc. Khaû naêng
phaùt hieän aùp-xe trong xoang phuùc maïc treân sieâu aâm trong thöïc teá laø khoaûng 40% ñeán

10. 50 % theo coâng boá cuûa Lundstedt vaø cs..19
Khaûo saùt baèng sieâu aâm raát bò haïn cheá khi
thaønh buïng coù veát thöông hôû, coù oáng daãn löu, baêng gaïc lôùn vaø hôi trong ruoät nhieàu.
Nang baïch huyeát (lymphocele)
Nang baïch huyeát hình thaønh do vôû caùc maïch baïch huyeát sau phaãu thuaät ( caét haïch
baïch huyeát, gheùp thaän), hay sau chaán thöông. Dòch baïch huyeát tuï laïi thöôøng gaëp nhaát
ôû vuøng chaäu, trong caùc ngaùch phuùc maïc hay sau phuùc maïc.20

11. Caùc nang lympho naøy thöôøng nhoû. Tuy nhieân, trong vaøi tröôøng hôïp, nang to
ñaùng keå, ñöôøng kính vaøi centimet vaø gaây trieäu chöùng cheøn eùp hay gaây öù nöôùc thaän
gheùp. Nhöõng nang nhoû thöôøng töï haáp thu theo thôøi gian. Caùc nang lôùn vaø coù trieäu
chöùng (H. 14-19) thöôøng ñöôïc giaûi aùp qua da hay phaãu thuaät.21
Vaøi baùo caùo thaønh
coâng vôùi lieäu phaùp chích xô baèng caùch tieâm Tetracycline vaøo trong nang.22
Nang khoâng bieán chöùng coù phaûn aâm troáng, deã nhaàm vôùi moät baùng buïng khu
truù, hay caùc nang maïc treo, maïc noái hoaëc nang giaû tuïy. Nang coù phaân vaùch, coù chaát
caën troâi noåi beân trong thöôøng do coù bieán chöùng nhieãm truøng hay chaûy maùu. Chaån ñoaùn
xaùc ñònh döïa vaøo choïc huùt dòch döôùi höôùng daãn cuûa sieâu aâm hay CT scan, tìm thaáy
nhöõng haït môõ trong dòch nang.
Nang maïc noái vaø nang maïc treo
Laø nhöõng toån thöông chöa roõ caên nguyeân. Vaøi taùc giaû xem noù laø nhöõng hamartoma,
moät daïng cuûa lymphangiomatosis; moät soá khaùc thì tin raèng ñoù laø do taéc ngheõn baåm
sinh heä baïch huyeát.23
Nang maïc treo thöôøng thaáy ôû reã maïc treo; nang maïc noái thöôøng
naèm ôû caïnh ruoät. Dòch nang thöôøng laø thanh dòch, maùu hay hoån hôïp, hoaëc gioáng nhö
“phoù maùt traéng” giuùp nghó ñeán dòch döôõng chaáp coâ ñaëc.24
Ña soá beänh nhaân coù khoái u
buïng sôø thaáy ñöôïc.
Treân sieâu aâm, nang maïc treo vaø nang maïc noái thöôøng laø nang ñôn ñoäc (H. 14-
20 vaø 14-21), coù theå coù phaân vaùch beân trong.25,26
Hieám khi thaáy möùc môõ-nöôùc, ñieàu
naøy ñöôïc cho laø do döôõng chaáp hoøa laån vôùi dòch tieát do vieâm.27
Ngöôïc vôùi nang ruoät
ñoâi, chuùng khoâng coù ñöôøng phaân caùch vôùi lôùp nieâm maïc. Chaån ñoaùn phaân bieät vôùi caùc

12. loaïi nang khaùc trong buïng thöôøng khoù, neáu khoâng coù choïc huùt qua da. Caùc nang khaùc
raát hieám gaëp nhö teratoma daïng nang, lymphangioma cuûa maïc treo cuõng ñaõ ñöôïc baùo
caùo.28,29
Vieâm phuùc maïc phaân su
Thuûng ruoät trong baøo thai gaây neân vieâm phuùc maïc hoaù hoïc voâ truøng goïi laø vieâm phuùc
maïc do phaân su. Heïp hay teo ruoät vaø taéc ruoät do phaân su (beänh xô nang) laø nguyeân
nhaân thöôøng gaëp nhaát, chieám 65% caùc tröôøng hôïp. Caùc nguyeân nhaân khaùc nhö thuûng
tuùi thöøa Meckel hay ruoät thöøa, thuûng ruoät do xoaén, do thoaùt vò trong, vaø thuyeân
taéc maïch.30
Phaân su thoaùt ra khoûi loøng ruoät gaây ra moät phaûn öùng maïnh cuûa cô theå ñoái vôùi
vaät laï, taïo ra tình traïng vieâm phuùc maïc xô dính (fibroadhesive peritonitis) vaø thöôøng
voâi hoùa theo thôøi gian. Khoái phaân su traøn ra trong oå buïng coù theå ñöôïc moät vaùch xô
bao boïc laïi taïo neân moät nang giaû, coù theå coù phaûn aâm (H. 14-22 vaø 14-23). Phaùt hieän
vieâm phuùc maïc phaân su trong thôøi kyø baøo thai khi thaáy trong xoang buïng cuûa thai khoái
daïng nang hay hoån hôïp vôùi thaønh coù phaûn aâm roõ reät.30-33
Nhöõng choå phuùc maïc voâi hoùa
daøy leân coù daïng nhöõng ñöôøng phaûn aâm maïnh raûi raùc coù hay khoâng coù boùng löng. Sau
sinh, toaøn boä oå buïng coù phaûn aâm maïnh lan toaû ñöôïc moâ taû nhö “ baõo tuyeát”. Caùc daáu
hieäu khaùc nhö baùng buïng baøo thai, caùc quai ruoät daõn, vaø ña oái.31-34
Lao phuùc maïc
Laø tình traïng nhieãm truøng xoang phuùc maïc do vi truøng Mycobacterium tuberculosis,
ngaøy nay hieám gaëp, ñaëc bieät laø ôû caùc nöôùc phöông Ñoâng. Lao phuùc maïc coù theå tröïc
tieáp töø lao oáng tieâu hoùa lan traøn ra hay cuõng coù theå töø moät oå lao phoåi phaân taùn theo
ñöôøng maùu. Chæ coù vaøi baùo caùo treân y vaên veà sieâu aâm moâ taû lao phuùc maïc coù caùc daáu
hieäu nhö baùng buïng, haïch maïc treo phì ñaïi vaø hoaïi töû, vaø nhöõng khoái ôû vuøng treân roán
coù phaûn aâm bieåu hieän cuûa nhöõng u haït daïng baõ ñaäu (H. 14-24).35,36
Maïc noái lôùn coù theå

14. daøy leân do chöùa caùc u haït vaø daøy dính, bieåu hieän treân sieâu aâm coù daïng “oå baùnh maïc
noái”, caàn phaân bieät vôùi carcinomatosis hay u trung moâ ñöôïc moâ taû ôû phaàn sau. Chaån
ñoaùn döïa vaøo soi oå buïng vaø sinh thieát.
Vieâm maïc treo
Vieâm nhieãm, daøy leân cuõng nhö thoaùi hoùa môõ cuûa maïc treo coù theå gaëp trong moät soá
tình traïng nhö beänh Crohn, vieâm tuïy, chaán thöông, phaãu thuaät hoaëc nhö laø moät phaàn
cuûa beänh xô hoùa khoang sau phuùc maïc. Ñoâi khi, noù coù daïng moät khoái phaûn aâm keùm,
khu tru,ù gioáng nhö moät u taân sinh. Chaån ñoaùn döïa vaøo beänh caûnh laâm saøng vaø ñoøi hoûi
phaûi coù sinh thieát choïc huùt teá baøo baèng kim nhoû.
Soùt gaïc phaãu thuaät
Gaïc phaãu thuaät coù theå bò ñeå queân trong oå buïng khi moå. Neáu khoâng coù ñaùnh daáu caûn
quang thì khoâng phaùt hieän ñöôïc baèng X quang.
Gaïc phaãu thuaät coù theå thaáy ñöôïc baèng sieâu aâm vaø coù theå bò nhaàm hay boû soùt
neáu khoâng nghó ñeán noù hoaëc khoâng quen vôùi daïng bieåu hieän cuûa noù. Trong tröôøng
hôïp aùp-xe, thöôøng coù dòch bao quanh mieáng gaïc coù daïng nhö moät oå tuï dòch nhieãm
truøng hay khoái u.40
Neáu khoâng coù hieän töôïng aùp xe ñi keøm, thöôøng thaáy mieáng gaïc coù
daïng moät boùng löng roõ vaø goïn taïi nôi khoái u sôø ñöôïc.41
X quang buïng giuùp loaïi tröø
baryùt coøn ñoïng laïi trong ruoät hay moät u taân sinh ñoùng voâi.
Caùc loaïi u taân sinh cuûa phuùc maïc
U taân sinh cuûa maïc noái vaø maïc treo ñeàu hieám gaëp. Loaïi u nguyeân phaùt laønh tính cuûa
maïc treo thöôøng gaëp nhaát laø u desmoid. Caùc u aùc tính cuûa phuùc maïc thöôøng gaëp laø u
baïch haïch (lymphoma), u trung moâ (mesothelioma) vaø ung thö bieåu moâ lan traøn
(carcinomatosis).
U desmoid phaùt xuaát töø caân vaø maïc, thöôøng gaëp nhaát ôû thaønh buïng. U desmoid
maïc treo thöôøng coù daïng nhöõng khoái phaûn aâm keùm beân trong coù nhöõng vuøng coù boùng
löng ñöôïc nghó laø do moâ sôïi ñaøn hoài chöù khoâng phaûi laø voâi hoùa.42
Lymphoma laø u aùc tính nguyeân phaùt thöôøng gaëp nhaát cuûa maïc treo. 50% beänh
nhaân lymphoma non-Hodgkin, vaø chæ 5% beänh nhaân lymphoma Hodgkin laø coù bieåu
hieän ôû maïc treo.43
Nhöõng haïch baïch huyeát ñôn ñoäc coù ñöôøng kính lôùn nhaát treân 1,5 cm coù theå
thaáy ñöôïc quanh truïc thaân taïng, ñoäng maïch maïc treo traøng treân, hay vuøng cöûa gan.
Chuùng thöôøng coù daïng phaûn aâm keùm, nhöng cuõng coù theå phaûn aâm daøy. ÔÛ maïc treo,
thöôøng haïch coù daïng khoái nhieàu thuøy, bao quanh caùc maïch maùu,bieåu hieän baèng nhöõng
phaûn aâm daïng ñöôøng thaúng beân trong u (H. 14-25 vaø 14-26). Noù ñöôïc goïi laø daáu “
baùnh sandwich”, thöôøng gaëp trong lymphoma hôn laø trong di caên haïch.44
Mesothelioma laø ung thö moâ lieân keát phaùt xuaát töø thanh maïc. Nguyeân nhaân
coù lieân quan chaët cheõ ñeán beänh buïi phoåi do hít chaát a-mi-aêng, beänh thöôøng xaûy ra ôû
maøng phoåi (65% tröôøng hôïp) hôn laø phuùc maïc (33% tröôøng hôïp) vaø caû maøng phoåi vaø

15. phuùc maïc ôû 2 % caùc tröôøng hôïp.45
Caùc trieäu chöùng vaø daáu hieäu laâm saøng thöôøng mô
hoà. Thôøi kyø uû beänh coù theå keùo daøi 40 naêm sau khi coù bieåu hieän cuûa beänh buïi phoåi do
hít a-mi-aêng.
Ñieån hình cuûa beänh laø hieän töôïng daøy leân cuûa maïc noái, bieåu hieän treân sieâu aâm
coù daïng nhöõng khoái naèm ôû noâng gioáng nhö moät taám khaên loâng daøy, ñöôïc moâ taû nhö laø
“ oå baùnh maïc noái hay taám aùo choaøng maïc noái”.46,47
Maët tröôùc cuûa noù ñi theo ñöôøng bôø
cuûa xoang buïng; maët sau naèm caïnh caùc quai ruoät vaø thöôøng thaáy roõ neùt do coù moät lôùp
dòch moûng (H. 14-27 vaø 14-28). Tuy nhieân, hình aûnh naøy cuõng coù theå gaëp trong lao
phuùc maïc hay carcinomatosis xoang phuùc maïc. Caùc quai ruoät bao quanh coù theå bò xaâm
laán vaø dính laïi, khoâng thay ñoåi theo tö theá cuûa beänh nhaân. Dòch baùng thöôøng coù löôïng
ít, ít khi coù baùng buïng löôïng lôùn. Di caên gan, maûng cöùng ôû maøng phoåi hay traøn dòch
maøng phoåi cuõng thaáy ñöôïc deã daøng treân sieâu aâm. CT scan toát hôn sieâu aâm trong vieäc
phaùt hieän caùc haït nhoû ñính treân beà maët phuùc maïc hay vuøi trong moâ môõ cuûa maïc treo,
daøy phuùc maïc töøng oå, vaø nhöõng maûng maøng phoåi voâi hoùa. Tính chaát haáp thu Gallium
cuûa mesothelioma phuùc maïc vaø maøng phoåi cuõng ñaõ ñöôïc baùo caùo.48
Chaån ñoaùn döïa
vaøo sinh thieát kim nhoû ôû nhieàu nôi khaùc nhau cho pheùp coù ñöôïc nhöõng maãu ñaït yeâu
caàu chaån ñoaùn.49
Noäi soi oå phuùc maïc hay môû buïng thaùm saùt thöôøng caàn thieát.
Mesothelioma daïng nang cuûa phuùc maïc cöïc kyø hieám, noù hoaøn toaøn khoâng lieân quan
ñeán tieàn caên beänh buïi phoåi do hít a-mi-aêng.50,51
Carcinomatosis laø tình traïng di caên xoang phuùc maïc vaø maïc treo töø nhieàu
nguoàn khaùc nhau, thöôøng gaëp nhaát laø carcinoma buoàng tröùng, vaø carcinoma oáng tieâu
hoùa.43
Boán cô cheá cuûa söï lan traøn cuûa loaïi di caên naøy trong oå buïng ñöôïc xaùc ñònh laø:
ñöôøng maïc treo ruoät, ñöôøng gieo raéc trong xoang phuùc maïc, vaø lan traøn theo ñöôøng
maùu vaø ñöôøng baïch huyeát.

16. Caùc khoái u aùc tính cuûa ñöôøng tieâu hoùa thöôøng xaâm laán ra caùc taïng xung quanh
vaø phaùt trieån doïc theo maïc treo vaø caùc daây chaèng giöõ chuùng. Meyers vaø cs.52
ñaõ minh
hoïa ñieàu naøy: carcinoma daï daøy lan doïc theo daây chaèng vò-traøng xaâm laán ñaïi traøng
ngang; ngöôïc laïi carcinoma ñaïi traøng ngang coù theå phaùt trieån leân treân theo cuøng daây
chaèng naøy ñeå xaâm laán daï daøy. Maïc treo ñaïi traøng ngang laø ñöôøng daãn cho söï lan traøn
cuûa carcinoma tuïy xaâm laán bôø sau-döôùi ñaïi traøng ngang.
Theo doøng chaûy cuûa dòch baùng vaø caùc chaát trong dòch, caùc khoái u aùc tính seõ
gieo raéc trong xoang phuùc maïc. Caùc teá baøo aùc tính bong ra vaø phaùt trieån trong dòch
baùng ôû nhöõng nôi ñaëc hieäu maø dòch ñoïng laïi. Ñoù laø tuùi cuøng vuøng chaäu, reã maïc treo
taïi goùc hoài-manh traøng, maïc treo ñaïi traøng sigma, vaø raõnh caïnh ñaïi traøng phaûi. Ñaây laø
nhöõng nôi di caên trong xoang phuùc maïc thöôøng gaëp vaø coù theå phaùt hieän ñöôïc baèng caùc
phöông phaùp khaûo saùt vôùi baryùt vaø sieâu aâm.53
Khi maïc noái lôùn daøy leân do thaâm nhieãm
thöù phaùt, noù coù theå ñöôïc phaùt hieän baèng CT scan hay sieâu aâm, coù daïng maûng khaên
loâng daøy, goïi laø “oå baùnh maïc noái hay taám aùo choaøng maïc noái” nhö gaëp trong lao phuùc

17. maïc hay mesothelioma phuùc maïc (H. 14-29). Khi coù dòch baùng, caùc haït nhoû ñính treân
thaønh buïng hay beà maët phuùc maïc coù theå thaáy roõ ñöôïc (H. 14-30).
Lan traøn theo ñöôøng baïch huyeát laøm cho caùc haïch maïc treo phì ñaïi, coù theå laø
haïch rieâng leû hay coù daïng moät ñaùm haïch phaûn aâm keùm, nhieàu thuøy, caàn phaân bieät vôùi
lymphoma.
Phaân taùn theo ñöôøng maùu xaûy ra theo caùc ñoäng maïch maïc treo, noù mang caùc
huyeát khoái di caên ñeán caùc ñoäng maïch thaúng ôû bôø töï do cuûa ruoät vaø phaùt trieån trong lôùp
döôùi nieâm maïc thaønh nhöõng khoái to coù theå phaùt hieän ñöôïc treân sieâu aâm. Melanoma vaø
carcinoma phoåi vaø vuù thöôøng lan traøn theo ñöôøng naøy.54
Khi khaûo saùt di caên trong xoang buïng, caàn nhaán maïnh raèng khi keát quaû sieâu
aâm aâm tính thì khoâng caûn trôû caùc phöông phaùp khaûo saùt hình aûnh khaùc nhö X quang
coù baryùt, CT scan, MRI vaø tieâm chaát I-131, nhaõn hieäu khaùng theå B72.3 trong xoang
phuùc maïc.55
Sieâu aâm giuùp höôùng daãn sinh thieát qua da vaø theo doõi ñaùp öùng ñieàu trò.
U giaû nhaày phuùc maïc (Pseudomyxoma Peritoneii) laø do söï gieo raéc cuûa
chaát nhaøy vaøo phuùc maïc vaø gaây baùng dòch nhaøy gelatin. Haàu heát caùc tröôøng hôïp,
nguyeân nhaân gaây ra u giaû nhaøy phuùc maïc laø thöù phaùt töø caùc adenocarcinoma tieát nhaøy
cuûa buoàng tröùng, ruoät thöøa, ñaïi traøng vaø tröïc traøng. Tuy nhieân, nhöõng u taân sinh laønh
tính cuûa buoàng tröùng vaø ruoät thöøa cuõng coù theå gaây ra tình traïng naøy.56
Beänh naøy ít gaëp
treân sieâu aâm thöïc haønh. Coù vaøi baùo caùo moâ taû nhöõng khoái daïng noát coù maät ñoä thay ñoåi
töø phaûn aâm keùm ñeán phaûn aâm maïnh phaân taùn khaép xoang buïng57-59
(H. 14-31). Caùc
khoái coù ñoùng voâi coù theå thaáy ñöôïc treân phim X quang buïng.

18. U cô trôn raûi raùc trong phuùc maïc (Leiomyoma Peritonealis Disseminata)
laø beänh cöïc hieám, neân thöôøng ñaët trong chaån ñoaùn phaân bieät cuûa carcinomatosis vaø
mesothelioma phuùc maïc. Beänh thöôøng xaûy ra ôû phuï nöõ mang thai hay trong tuoåi sinh
ñeû. Ñaëc tröng cuûa beänh laø söï hieän dieän caùc khoái raûi raùc trong phuùc maïc laø nhöõng u cô
trôn laønh tính vaø thöôøng khoâng coù baùng buïng.60
Beänh tuï môõ thaâm nhieãm lan toûa (Diffuse Infiltrative Lipomatosis) laø beänh
hieám gaëp, thöôøng xaûy ra ôû ngöôøi treû. Noù ñöôïc ñaëc tröng bôûi söï phaùt trieån quaù möùc
cuûa moâ môõ trong maïc treo ruoät. Sieâu aâm thaáy ñöôïc moät khoái phaûn aâm maïnh, baûn chaát
môõ cuûa u seõ thaáy roõ hôn treân CT scan. Khoù chaån ñoaùn phaân bieät vôùi liposarcoma.61

19. BEÄNH LYÙ CÔ HOAØNH
Lieät cô hoaønh
Sieâu aâm giuùp ñaùnh giaù toát cöû ñoäng cuûa cô hoaønh thay cho soi treân X quang. Kyõ thuaät
naøy coù vaøi lôïi ñieåm nhö:
. khoâng bò nhieãm xaï do ion hoaù, do ñoù coù theå laøm nhieàu laàn ôû treû em vaø phuï nöõ coù
thai;
. thöïc hieän deã daøng ôû beänh nhaân vôùi tö theá naèm, thöïc hieän taïi giöôøng;
. coù theå ñònh vò roõ ñöôïc cô hoaønh ngay caû khi noù bò che khuaát bôûi caùc toån thöông
quanh cô hoaønh nhö traøn dòch maøng phoåi hay khoái u (H. 14-32 vaø 14-33); vaø
. ôû nhöõng beänh nhaân thôû maùy, khaûo saùt sieâu aâm coù theå cho pheùp thöïc hieän trong vaøi
giaây maø khoâng caàn noái vôùi maùy thôû ñeå ñaùnh giaù hoâ haáp khoâng coù trôï giuùp.
Phöông phaùp naøy thöïc hieän ôû caùc maët caét doïc beân vaø maët caét ngang ôû thì thôû ra
hoaøn toaøn; queùt ôû maët caét ngang cao quaù muõi öùc cho pheùp nhìn thaáy ñöôïc caû hai nöõa
cô hoaønh hai beân. Cöû ñoäng ñaûo nghòch cuûa cô hoaønh coù theå thaáy ñöôïc khi cho beänh
nhaân ho hay khòt muõi maïnh. Lieät moät beân cô hoaønh coù theå phaùt hieän ñöôïc khi thaáy
khoâng coù cöû ñoäng hay cöû ñoäng ñaûo nghòch cuûa beân beänh so vôùi cöû ñoäng bình thöôøng
hay taêng quaù möùc cuûa beân ñoái dieän.62,63
Loài cô hoaønh (eventration)
Chieám 5% trong toång soá caùc khuyeát taät cuûa cô hoaønh. Theo kinh ñieån, noù ñöôïc xem laø
moät dò taät baåm sinh do söï phaân boá cô khoâng hoaøn toaøn ôû phaàn maøng cuûa cô hoaønh.
Quan ñieåm khaùc cho raèng ñoù laø beänh maéc phaûi, do thieáu maùu cuïc boä khu truù, do nhoài
maùu hay do beänh thaàn kinh-cô.6

20. Loài cô hoaønh coù theå toaøn boä hay töøng phaàn. Theå loài toaøn boä haàu heát xaûy ra ôû
beân traùi vaø ôû nam giôùi. Theå loài töøng phaàn thöôøng gaëp ôû phaàn tröôùc cuûa cô hoaønh phaûi.
Loài cô hoaønh coù theå xaûy ra ôû caû hai beân, thöôøng gaëp trong beänh ña nhieãm saéc theå
trisomy 13-15 vaø 18 vaø trong hoäi chöùng Beckwith-Wiedemann.64,65
Loài cô hoaønh coù
theå ñöôïc chaån ñoaùn trong thôøi kyø baøo thai.
Loài cô hoaønh töøng phaàn thöôøng khoâng coù yù nghóa laâm saøng vaø cuõng khoâng neân
ñaët naëng vaán ñeà ñeå laøm nhieàu phöông phaùp thaêm doø. Loài cô hoaønh toaøn boä coù theå gaây
suy hoâ haáp ôû treû sô sinh hay ôû ngöôøi beùo phì , caàn thieát phaûi phaãu thaät khaâu laïi cô
hoaønh.64
Loài cô hoaønh töøng phaàn treân phim X quang ngöïc coù theå gôïi yù ñeán moät khoái u
ôû phaàn thaáp cuûa ngöïc hay u gan. Sieâu aâm giuùp laøm saùng toû vaán ñeà, chöùng minh khoâng
coù khoái u ôû cô hoaønh vaø gan laáp ñaày theo phaàn loài cô hoaønh ñieån hình.6
Loài cô hoaønh
toaøn boä chöa ñöôïc moâ taû treân y vaên sieâu aâm.
Ñaûo ngöôïc cô hoaønh (inversion)
Bình thöôøng phaàn loài cuûa voøm hoaønh höôùng veà phía ngöïc. Traøn dòch maøng phoåi löôïng
lôùn hay khoái u taân sinh coù theå ñaåy ngöôïc phaàn loài cô hoaønh höôùng veà phía buïng (H.
14-34), goïi laø ñaûo ngöôïc cô hoaønh; thöôøng xaûy ra ôû beân traùi. Chæ moät phaàn hay toaøn
boä cô hoaønh bò ñaûo ngöôïc.6,67
Cô hoaønh ñaûo ngöôïc coù cöû ñoäng keùm hoaëc khoâng ñoàng
boä gaây ra hoâ haáp ñaûo nghòch vaø hieän töôïng trao ñoåi khí tuø giöõa hai phoåi laøm cho suy
hoâ haáp. CT scan trong töôøng hôïp naøy coù theå cho hình aûnh giaû khoái u vì daïng hình noùn
ñaûo ngöôïc cuûa noù. Sieâu aâm vôùi caùc maët caét doïc beân vaø maët caét ngang giuùp laøm saùng
toû tình huoáng naøy.
Thoaùt vò cô hoaønh
Nhöõng khuyeát taät maéc phaûi cuûa cô hoaønh ít hôn nhieàu so vôùi caùc khuyeát taät baåm sinh,
xaûy ra khoaûng 1 /2.000 ñeán 1 /12.500 treû sô sinh soáng. Trong thoaùt vò hoaønh baåm sinh
coù 50% keát hôïp vôùi nhöõng dò taät baåm sinh khaùc.68
Hai loaïi thoaùt vò chuû yeáu ñöôïc ghi
nhaän laø: thoaùt vò Bochdalek ôû phía sau vaø thoaùt vò Morgagni ôû phía tröôùc.
Thoaùt vò Bochdalek ôû phía sau laø loaïi khuyeát taät baåm sinh thöôøng gaëp nhaát cuûa
cô hoaønh, xaûy ra do söï ñoùng khoâng hoaøn toaøn oáng phuùc-pheá maïc trong quaù trình phaùt
trieån. Coù söï troäi hôn ôû beân traùi so vôùi beân phaûi thay ñoåi töø 9:1 ñeán 2:1. ÔÛ phía beân
traùi, taïng thoaùt vò thöôøng laø daï daøy, laùch, thaän chui leân phaàn döôùi cuûa loàng ngöïc; ôû
beân phaûi, moät phaàn gan, hay thaän phaûi coù theå thoaùt vò qua choå khieám khuyeát; tuy
nhieân thöôøng thaáy nhaát vaãn laø maïc noái chui leân treân cô hoaønh. Treân phim X quang
ngöïc cho thaáy ôû phía sau bôø cô hoaønh coù moät choã goà leân khu truù töông öùng vôùi taïng
thoaùt vò.69
Thoaùt vò Morgagni ôû phía tröôùc hieám gaëp hôn do söï phaùt trieån khoâng hoaøn toaøn
cuûa vaùch ngang; thöôøng ñi keøm vôùi nhöõng khuyeát taät maøng ngoaøi tim. Coù theå taïng
thoaùt vò laø cô quan trong oå buïng hay maïc noái chui leân khoang maøng ngoaøi tim hoaëc laø
thoaùt vò tim vaøo phaàn treân cuûa oå buïng.70
Thoaùt vò Morgagni thöôøng coù daïng moät khoái

21. hình tam giaùc ôû goùc taâm-hoaønh phaûi naèm ôû tröôùc, giöõa hay sau xöông öùc. Khaûo saùt
thoaùt vò hoaønh toát nhaát laø baèng CT scan.68
Phaùt hieän thoaùt vò hoaønh baåm sinh trong giai ñoaïn baøo thai baèng sieâu aâm ñaõ
ñöôïc baùo caùo.71,72
Chaån ñoaùn ñöôïc nghi ngôø khi thaáy tim thai bò ñaåy leäch choã bôûi moät
khoái ñaëc trong loàng ngöïc (gan, thaän) hay caáu truùc chöùa ñaày dòch (daï daøy, ruoät) (H. 14-
35). Giaûm saûn phoåi thöôøng do taïng thoaùt vò cheøn eùp phoåi thai nhi . Treân 50% treû con bò
thoaùt vò hoaønh baåm sinh cheát vì suy hoâ haáp.73
Vôõ cô hoaønh
Vôõ hoaønh thöôøng xaûy ra do veát thöông xuyeân thaáu hay chaán thöông ngöïc kín vaø raát
hieám khi xaûy ra sau moät nhieãm truøng nhö aùp-xe gan amíp. Beân traùi thöôøng bò vôõ hôn
trong chaán thöông kín.74-76
Chaån ñoaùn vôõ hoaønh thöôøng khoù neáu khoâng keát hôïp nhieàu phöông tieän chaån
ñoaùn hình aûnh nhö X quang ngöïc, chuïp caûn quang ñöôøng tieâu hoùa, CT scan vaø MRI. X
quang ngöïc coù theå mang laïi moät daáu hieäu gôïi yù chaån ñoaùn nhöng thöôøng bò che laáp
bôûi tình traïng ña chaán thöông ñe doïa tính maïng ñi keøm.77
Sieâu aâm thöôøng coù nhieàu
haïn cheá, nhöng coù theå phaùt hieän moät choã raùch roäng (daøi treân 10 cm) baèng hình aûnh
maát lieân tuïc ñöôøng phaûn aâm cô hoaønh vaø taïng thoaùt vò töø oå buïng chui leân loàng
ngöïc.78,79
Caùc khoái u taân sinh
U taân sinh cô cuûa cô hoaønh duø nguyeân phaùt hay thöù phaùt ñeàu hieám gaëp. Caùc u nguyeân
phaùt goàm nhieàu daïng khaùc nhau cuûa sarcoma. Caùc u thöù phaùt thöôøng do xaâm laán taïi
choã töø maøng phoåi, phuùc maïc keá caän hay töø caùc u aùc tính cuûa thaønh ngöïc, thaønh buïng.

22. Di caên xa töø caùc carcinoma buoàng tröùng hay pheá quaûn, u Wilms vaø sarcoma xöông
vaøo cô hoaønh thöôøng hieám gaëp.80
Caùc vò trí di caên treân cô hoaønh thöôøng coù hình aûnh ñöùt ñoaïn hay phaù huûy ñöôøng
sinh aâm cuûa cô hoaønh treân sieâu aâm.81
Chuùng coù theå gaây ra tình traïng ñaûo ngöôïc cô
hoaønh moät phaàn hay toaøn boä cuûa beân cô hoaønh lieân quan (H. 14-36).
CAÙC AÛNH GIAÛ
Aûnh giaû giaùn ñoaïn hay leäch choã cuûa ñöôøng cô hoaønh
Moät khoái môõ trong gan hay trong tuyeán thöôïng thaän phaûi hoaëc moät toån thöông nang
trong gan coù theå gaây ra hieän töôïng giaùn ñoaïn hay leäch choã ñöôøng cô hoaønh phaûi (H.
14-37). Ñaây laø loaïi aûnh giaû do sai bieät toác ñoä lan truyeàn vaø gôïi yù ñaëc tính moâ cuûa khoái
gaây ra aûnh giaû.82,83
Nguyeân nhaân laø do söï khaùc bieät vaän toác cuûa chuøm soùng aâm ñi qua
gan vaø qua khoái môõ hay khoái nang. Cooperberg vaø cs. coøn cho raèng hieän töôïng khuùc
xaï taïi bôø cuûa toån thöông cuõng giöõ vai troø trong vieäc sinh ra loaïi aûnh giaû naøy.84
Aûnh giaû soi göông
Nguyeân nhaân laø do söï phaûn xaï thöa thôùt cuûa chuøm soùng aâm. Giao dieän cô hoaønh/phoåi
phaûi coù taùc ñoäng nhö laø moät taám göông aâm hoïc do söï hieän dieän cuûa hôi trong phoåi,
laøm phaûn xaï maïnh soùng aâm. Khi coù hai hay nhieàu taám phaûn xaï naèm treân ñöôøng ñi cuûa
soùng aâm, thì vaät theå naèm cuøng beân vôùi taám phaûn xaï maïnh coù theå seõ sinh ra aûnh giaû
cuûa noù ôû phía ñoái beân (H. 14-38). Söï hình thaønh cuûa aûnh giaû naøy coù theå giaûi thích nhö
sau:85,86
khi chuøm soùng aâm ñeán va vaøo giao dieän cô hoaønh/phoåi, vaøi chuøm tia ñöôïc
phaûn xaï laïi theo höôùng veà phía oå buïng. Caùc chuøm tia naøy, tieáp tuïc ñöôïc phaûn xaï trôû

23. laïi cô hoaønh bôûi caùc caáu truùc khaùc nhau ôû beân naøy cô hoaønh, roài trôû veà ñaàu doø doïc
theo höôùng cuûa chuøm tia tôùi. Nhö vaäy, chuøm tia phaûn xaï naøy seõ daøi hôn khi veà ñeán
ñaàu doø. Chính thôøi gian daøi hôn naøy ñöôïc boä xöû lyù dieãn giaûi thaønh tín hieäu hình aûnh
doïc theo höôùng cuûa chuøm tia, neân naèm beân kia cô hoaønh; maø thaät ra, nhöõng hình aûnh
naøy coù nguoàn goác töø phía beân naøy cuûa cô hoaønh (H. 14-39).