1. KRP 3013: Kurikulum Dan Pengajaran Sekolah Rendah 125
_______________________________________________________________________________
UNIT 9
BAHAN PENGAJARAN DAN PEMBELAJARAN
HASIL PEMBELAJARAN
Di akhir unit ini anda akan dapat:
1. menjelaskan asas-asas berkaitan bahan pengajaran dan pembelajaran.
2. menerangkan kategori serta contoh-contoh bahan pengajaran dan pembelajaran
yang sering digunakan.
3. menjelaskan rasional penggunaan bahan dalam proses pengajaran dan
pembelajaran.
4. menjelaskan pengurusan bahan pengajaran dan pembelajaran.
PETA KONSEP TAJUK
Bahan Pengajaran dan
Pembelajaran
Garis Panduan
Latar Belakang Pengurusan Bahan
Penggunaan
dan Maksud Pengajaran dan
Dalam
Pengajaran dan Pembelajaran
Pembelajaran
Kategori Bahan Rasional
Pengajaran dan Penggunaan
Pembelajaran Bahan
2. KRP 3013: Kurikulum Dan Pengajaran Sekolah Rendah 126
_______________________________________________________________________________
PENGENALAN
Suasana fizikal dan suasana psikologikal yang kondusif di dalam bilik darjah berupaya
membantu murid-murid untuk dapat meneruskan aktiviti pembelajaran mereka. Bagi
tujuan tersebut guru biasanya akan melakukan pelbagai cara termasuk memikir dan
menggunakan bahan pengajaran dan pembelajaran yang relevan dengan mata
pelajaran dan topik yang diajar. Bahan-bahan pengajaran dan pembelajaran digunakan
sebagai medium untuk menyampaikan pengetahuan, kemahiran serta nilai yang tedapat
dalam topik yang dipelajari. Penggunaan bahan-bahan pembelajaran yang sesuai dapat
mencetuskan suasana tersebut kerana variasi yang terdapat dalam aktiviti yang
melibatkan pelbagai bahan pembelajaran dapat mengelakkan mereka daripada berasa
cepat jemu atau bosan. Keadaan ini juga akan menjadikan proses pengajaran dan
pembelajaran lebih menarik dan berkesan. Bahan pengajaran dan pembelajaran penting
kerana bahan tersebut dapat menggerakkan proses pengajaran dan pembelajaran.
Tanpa medium tersebut, penyampaian dalam proses pengajaran dan pembelajaran
menjadi kurang lancar serta kurang memberi kesan yang diharapkan.
Sebelum guru dapat memikirkan apakah bahan pengajaran dan pembelajaran yang
sesuai untuk diguna pakai, terlebih dahulu guru merujuk kepada sukatan pelajaran (SP)
dan huraian sukatan pelajaran (HSP); atau untuk KSSR guru merujuk kepada dokumen
standard kandungan (DSK) dan dokumen standard pembelajaran (DSP). Dalam KBSR
SP dan HSP sebagai sumber yang boleh dirujuk berkaitan dengan topik atau subtopik isi
pelajaran bagi sesuatu mata pelajaran. Di dalam HSP dihuraikan secara terperinci
berkaitan dengan topik atau subtopik isi pelajaran; dan kadangkala dicadangkan juga
aktiviti yang boleh dilaksanakan. Di dalam KSSR DSK dan DSP diguna pakai sebagai
sumber yang boleh dirujuk.
ISI KANDUNGAN
Apakah yang anda faham berkaitan bahan pengajaran
dan pembelajaran?
Bahan pengajaran ialah bahan yang digunakan oleh guru untuk pelaksanaan pengajaran
sesuatu tajuk dalam sesuatu mata pelajaran. Manakala bahan pembelajaran ialah bahan
yang digunakan oleh murid-murid dalam aktiviti pembelajaran mereka. Walau
bagaimanapun dalam pelaksanaan proses pengajaran dan pembelajaran kedua-dua
pihak iaitu guru dan murid-murid selalunya akan menggunakan bahan yang sama. Bagi
guru-guru bahan pengajaran dan pembelajaran adalah penting kerana peranannya
sebagai media untuk berkomunikasi; memberi rangsangan; mempenjelas sesuatu
maksud; sebagai penggerak pelbagai pancaindera; sebagai sumber pengalaman; dan
sebagai variasi kaedah dan teknik pengajaran.
Kategori bahan pengajaran dan pembelajaran
Terdapat pelbagai cara untuk mengkategorikan bahan-bahan pengajaran dan
pembelajaran. Penulis buku yang berbeza mungkin membuat pengkategorian dengan
cara yang berbeza. Dalam modul ini bahan-bahan pengajaran dan pembelajaran
3. KRP 3013: Kurikulum Dan Pengajaran Sekolah Rendah 127
_______________________________________________________________________________
dikategorikan kepada bahan bercetak; CD-ROM dan DVD-ROM; internet; bahan siaran
daripada radio dan televisyen; bahan realia; bahan replika; dan sebagainya.
Bahan bercetak
Bahan pengajaran dan pembelajaran dalam bentuk bercetak contohnya ialah modul;
buku teks; buku latihan dan aktiviti; dan buku sumber. Lain-lain bahan bercetak ialah
seperti surat khabar, majalah, makalah, carta dan graf, peta, ensiklopedia, kamus, atlas,
buku panduan, serta bahan terbitan berkala. Bahan bercetak adalah bahan
pembelajaran yang mudah dan banyak didapati dalam pelbagai bentuk. Bahan bercetak
juga mudah disediakan.
Modul
Dalam KSSR modul digunakan dalam pengajaran dan pembelajaran. Pembelajaran
secara bermodular menggantikan pembelajaran KBSR yang banyak bergantung kepada
buku teks serta buku latihan dan aktiviti. Contohnya dalam mata pelajaran Bahasa
Malaysia Tahun 2 terdapat lima modul yang diguna pakai oleh murid-murid iaitu Modul
Mendengar dan Bertutur, Modul Membaca, Modul Menulis, Modul Seni Bahasa dan
Modul Tatabahasa. Bagi mata pelajaran Bahasa Inggeris pula modul yang digunakan di
Tahap 1 ialah Modul Mendengar dan Bertutur, Modul Membaca, Modul Menulis dan
Modul Seni Bahasa; manakala di Tahap 2 ialah Modul Mendengar dan Bertutur, Modul
Membaca, Modul Menulis, Modul Seni Bahasa dan Modul Tatabahasa. Modul-modul
tersebiut dibina berasaskan DSK dan DSP bagi mata pelajaran masing-masing.
Bagi mata pelajaran Bahasa Inggeris pula terdapat lima modul digunakan untuk
pengajaran dan pembelajaran murid iaitu Listening and Speaking Module, Reading
Module, Writing Module, Language Module dan Grammar Module. Rajah 9.1
menunjukkan matrik penggunaan modul-modul bagi mata pelajaran Bahasa Inggeris
mengikut tahun dan tahap persekolahan. Kemahiran-kemahiran listening and speaking,
reading, writing, dan language adalah kemahiran-kemahiran yang diajar dari Tahun 1
hingga Tahun 6; manakala grammar hanya mula diajar kepada murid-murid mulai Tahun
3 hingga Tahun 6.
4. KRP 3013: Kurikulum Dan Pengajaran Sekolah Rendah 128
_______________________________________________________________________________
LISTENING AND SPEAKING MODULE
READING MODULE
WRITING MODULE
LANGUAGE MODULE
GRAMMAR MODULE
Year 1 Year 2 Year 3 Year 4 Year 5 Year 6
Stage 1 Stage 2
Rajah 9.1
Matrik Penggunaan Modul Bahasa Inggeris Mengikut Tahun
dan Tahap Persekolahan KSSR
(Sumber: Bahagian Pembangunan Kurikulum, 2011)
Buku teks
Buku teks ialah bahan bercetak yang biasa digunakan di sekolah-sekolah dalam proses
pengajaran dan pembelajaran. Pekeliling Ikhtisas Bil. 12/1999, KPM, memberi garis
panduan yang khusus tentang penggunaan buku teks serta buku latihan dan aktiviti.
Hanya buku teks yang diperakui oleh Kementerian Pelajaran Malaysia adalah wajib
digunakan di semua sekolah kerajaan. Di bawah Skim Pinjaman Buku Teks (SPBT),
majoriti murid memperoleh pinjaman buku teks untuk pembelajaran mereka.
Buku latihan dan aktiviti
Buku latihan dan aktiviti Tahap Satu yang diperakui oleh kementerian adalah juga wajib
digunakan di sekolah rendah. Pekeliling Ikhtisas Bil. 10/1999 yang melarang sekolah
menggunakan buku serta buku latihan dan aktiviti secara sewenang-wenang sebagai
buku teks dan buku-buku aktiviti atau buku-buku tambahan.
Surat Khabar
Surat khabar juga boleh menjadi bahan yang sangat berguna kepada guru-guru sebagai
bahan pengajaran dan pembelajaran. Akhbar Dalam Darjah (ADD) biasa digunakan oleh
guru semasa pengajaran dan pembelajaran. Suatu masa dahulu kebanyakan akhbar
menyediakan halaman atau ruang yang khusus untuk pendidikan. Terdapat juga akhbar
yang khusus untuk pembelajaran di peringkat sekolah rendah dan menengah seperti
5. KRP 3013: Kurikulum Dan Pengajaran Sekolah Rendah 129
_______________________________________________________________________________
DIDIK, YIFI, MINDA PELAJAR, SKOR dan sebagainya. Akhbar DIDIK adalah keluaran
khas untuk murid-murid sekolah rendah. Akhbar YIFI adalah untuk murid tahun 1 dan
tingkatan 1 semasa PPSMI dilaksanakan. MINDA PELAJAR pula adalah untuk pelajar-
pelajar menengah rendah dan SKOR adalah untuk pelajar-pelajar tingkatan 4 dan
tingkatan 5.
Lain bahan bercetak
Lain-lain bahan bercetak seperti surat khabar, majalah, makalah, carta dan graf, peta,
ensiklopedia, kamus, atlas, buku panduan, serta bahan-bahan terbitan berkala yang
relevan boleh juga digunakan mengikut kesesuaian mata pelajaran dan juga tajuk yang
diajar. Penggunaan perpustakaan digalakkan dalam pengajaran dan pembelajaran.
Bahan-bahan seperti akhbar, majalah, buku rujukan dan sebagainya boleh digunakan
sebagai bacaan ekstensif.
CD-ROM dan DVD-ROM
CD-ROM dan DVD-ROM juga ialah antara bahan pengajaran dan pembelajaran yang
sering diguna pakai oleh guru di dalam kelas. Ia tergolong juga sebagai bahan audio-
video iaitu berasaskan gambar, suara atau bunyi-bunyian. Terdapat banyak CD-ROM
pendidikan dalam pasaran yang boleh diguna pakai dalam proses pengajaran dan
pembelajaran mengikut kesesuaiannya. Dalam konteks KSSR belajar melalui TMK
adalah salah satu pendekatan yang boleh diambil untuk melaksanakan EMK iaitu
Elemen Merentas Kurikulum (BPK, 2010). Dalam pendekatan ini penggunaan TMK
untuk mengakses maklumat dan ilmu pengetahuan adalah menggunakan media TMK
seperti CD-ROM, DVD-ROM. Dalam KSSR konsep learning is fun adalah antara perkara
yang diberi penegasan. Melalui CD-ROM atau DVD-ROM konsep tersebut dapat
diaplikasikan.
CD-ROM buku teks
Mulai 2001 Kementerian Pelajaran Malaysia telah memperkenalkan CD-ROM buku teks.
Apabila PPSMI diperkenalkan pada 2003 penggunaan CD-ROM buku teks menjadi
semakin lazim dalam kalangan guru-guru. CD-ROM buku teks adalah bahan pengajaran
dan pembelajaran yang dibekalkan oleh Kementerian Pelajaran Malaysia sekali dengan
buku teks di bawah Skim Pinjaman Buku Teks. Penggunaan CD-ROM buku teks
menjadikan pembelajaran murid lebih seronok dan menarik kerana bersifat interaktif.
Kesan audio, video serta penggunaan warna-warna yang menarik juga mampu
meningkatkan minat murid untuk terus belajar.
6. KRP 3013: Kurikulum Dan Pengajaran Sekolah Rendah 130
_______________________________________________________________________________
Rajah 9.2
Sumber Bahan Pembelajaran Berasaskan Komputer
Internet
Penggunaan internet dalam proses pengajaran dan pembelajaran juga sering berlaku di
sekolah. Semasa pengenalan Sekolah Bestari, salah satu mod pengajaran dan
pembelajaran ialah menggunakan internet. Pembelajaran menggunakan internet selaras
dengan konsep bringing the world to classroom. Menurut PPK (2001), penggunaan TMK
secara berfikrah, terancang dan bersesuaian dengan keperluan dalam pembelajaran
berupaya meningkatkan kefahaman dan penguasaan murid terhadap pelajaran. Selain
itu ia juga dapat memberi peluang pembelajaran yang sama kepada semua murid yang
pelbagai keupayaan di samping dapat meningkatkan motivasi murid dan membolehkan
murid-murid belajar mengikut perancangan individu. Di peringkat universiti,
pembelajaran secara talian terus (online) melalui sistem seperti MyGuru kini menjadi
sesuatu yang sudah lazim. Pembelajaran secara jarak jauh dapat berlangsung melalui
penggunaan internet ini. Dalam KSSR penggunaan internet untuk mengakses maklumat
dan ilmu pengetahuan adalah salah satu cara yang boleh diambil untuk melaksanakan
EMK di bawah pendekatan belajar melalui TMK. Murid-murid boleh mengakses
maklumat yang diperlukan dalam pembelajarannya seperti pembelajaran penyelesaian
masalah, pembelajaran berasaskan projek dan lain-lain.
Bahan siaran daripada Radio dan TV
Suatu masa dahulu rancangan daripada TV pendidikan serta radio pendidikan kelolaan
Kementerian Pelajaran Malaysia menjadi sebahagian daripada aktiviti pengajaran dan
pembelajaran di sekolah-sekolah. Rancangan tersebut bersiaran di waktu pagi dan
ulangannya di waktu petang. Kini dalam televisyen Astro banyak lagi rancangan yang
7. KRP 3013: Kurikulum Dan Pengajaran Sekolah Rendah 131
_______________________________________________________________________________
berbentuk pendidikan yang boleh dimanfaatkan oleh guru dan murid-murid sekolah. TV
IQ sebagai contoh banyak menyiarkan rancangan-rancangan yang menarik. Ada juga
rancangan yang membimbing murid untuk menghadapi peperiksaan awam UPSR, PMR
dan SPM.
Rajah 9.3
Bahan Pandang Dengar
Apakah lagi bahan pengajaran dan pembelajaran yang boleh digunakan
oleh guru dalam bilik darjah?
8. KRP 3013: Kurikulum Dan Pengajaran Sekolah Rendah 132
_______________________________________________________________________________
AKTIVITI 9.1
Ada yang mengkategorikan bahan pengajaran dan pembelajaran
kepada kategori bahan relia, replika, bahan projeksi, multimedia dan
bahan plug and unplug. Berikan beberapa contoh untuk setiap
kategori tersebut.
Bahan relia :
____________________________________________________________
____________________________________________________________
__________________________________________________________
Replika:
__________________________________________________________
____________________________________________________________
__________________________________________________________
Bahan projeksi:
____________________________________________________________
____________________________________________________________
_________________________________________________________
Multimedia:
____________________________________________________________
____________________________________________________________
__________________________________________________________
Bahan plug and unplug:
____________________________________________________________
____________________________________________________________
__________________________________________________________
9. KRP 3013: Kurikulum Dan Pengajaran Sekolah Rendah 133
_______________________________________________________________________________
Apakah rasional pengunaan bahan dalam pengajaran
dan pembelajaran?
Secara umumnya seseorang boleh belajar melalui cara-cara berikut.
belajar melalui pembacaan daripada bahan bacaan.
belajar daripada apa yang didengar tentang pengalaman orang lain.
belajar melalui pengamatan dan kemudian meniru sesuatu perbuatan.
belajar daripada pengalaman langsung, seperti membuat uji kaji atau
meniru perlakuan secara serentak.
Berdasarkan cara pembelajaran seperti tersebut di atas, bahan-bahan pengajaran dan
pembelajaran yang relevan dengan ciri-ciri tertentu berupaya membantu murid dalam
proses pembelajaran mereka.
Cuba anda ingat kembali cadangan Bandura berkaitan pembelajaran
melalui peniruan dan permodelan
Merujuk teori perkembangan kognitif oleh Piaget, pada tahap umur tertentu kanak-kanak
berfikir secara konkrit. Pembelajaran kanak-kanak akan menjadi lebih berkesan jika
sesuatu pengetahuan, kemahiran ataupun nilai yang disampaikan itu adalah dalam
bentuk yang konkrit dan bersifat kurang abstrak. Sehubungan itu bahan bantu belajar
yang bersifat konkrit dapat membantu murid belajar dengan lebih baik lagi. Bahan-bahan
maujud atau bahan realia adalah konkrit sifatnya. Manakala replika, gambar, model dan
sebagainya adalah separa konkrit. Simbol-simbol lisan dan perkataan adalah lebih
abstrak dan lebih sukar difahami berbanding bahan-bahan yang konkrit dan separa
konkrit. Oleh yang demikian penggunaan bahan-bahan konkrit dalam pengajaran adalah
sangat perlu.
Berdasarkan teori pembelajaran behaviourisme pula, pembelajaran dikatakan
berlangsung jika berlaku perubahan tingkah laku. Dengan adanya bahan-bahan
pengajaran dan pembelajaran yang sesuai, perubahan tingkah laku lebih mudah berlaku
kerana kebanyakan pancaindera akan terlibat. Maklumat yang diterima daripada
pancaindera tersebut seterusnya ditafsir dalam stor ingatan jangka pendek sebelum
dihantar dan disimpan dalam stor ingatan jangka panjang untuk digunakan sebagai
penggerak kepada sesuatu tingkah laku atau tindak balas .
Dapatan kajian berkaitan keberkesanan pancaindera dalam proses pembelajaran oleh
penyelidik sebelum ini mendapati 75% daripada apa yang dipelajari oleh seseorang
adalah melalui penglihatan, 13% daripada pendengaran, 6% daripada sentuhan, 3%
daripada apa yang dihidu dan 3% lagi ialah daripada apa yang dirasa. Bahan-bahan
bergambar membantu murid meluaskan pengetahuan dan pemahaman sebab itu ada
kata-kata yang mengatakan ‘a picture tells thousands words’. Kajian oleh Philips (1950)
mendapati murid dapat mengingat 50% daripada apa yang didengar dan dilihat
berbanding dengan yang hanya dilihat sahaja atau yang didengar sahaja. Sehubungan
10. KRP 3013: Kurikulum Dan Pengajaran Sekolah Rendah 134
_______________________________________________________________________________
itu penglibatan sebanyak mungkin pancaindera yang ada pada murid-murid dalam
proses pembelajaran mereka adalah lebih baik dan membantu.
Bahan-bahan pembelajaran membantu murid-murid menguasai pengetahuan,
kemahiran dan nilai yang berguna untuk kehidupan seharian mereka kerana tentunya
bahan-bahan yang dipilih oleh guru adalah bersifat kontekstual. Guru akan memilih
bahan yang paling relevan dengan kehidupan harian murid-murid kerana ini akan
memudahkan proses pemahaman oleh murid. Penggunaan bahan-bahan berbentuk
relia atau model yang bersifat kontekstual sebagai sumber pembelajaran murid adalah
selaras dengan teori yang dikemukakan oleh Bandura. Selain itu bahan-bahan tersebut
mudah diperolehi.
Penggunaan bahan-bahan dalam pengajaran dan pembelajaran juga dapat memupuk
nilai-nilai positif dalam diri murid seperti gemar membaca; membuat penerokaan; ingin
mencuba dan membuat eksperimen; menghargai sesuatu nilai seperti nilai estetika dan
sebagainya kepada murid-murid. Bahan pengajaran dan pembelajaran juga diyakini
dapat membangkitkan minat, motivasi dan rasa ingin tahu, keyakinan diri, sifat
kerjasama, dan disiplin dalam kalangan murid. Penggunaan bahan-bahan pengajaran
dan pembelajaran, dapat mengurangkan suasana yang tegang kerana murid-murid
boleh berkomunikasi dengan bercakap-cakap atau berbincang antara satu sama lain
dengan rasa kurang terkongkong. Walau bagaimanapun ini sangat bergantung kepada
perkara-perkara yang dipelajari dalam sesuatu proses pengajaran dan pembelajaran.
I HEAR I FORGET
I SEE I REMEMBER
I DO I ENJOY
Apakah garis panduan untuk memilih/menyediakan
bahan dalam pengajaran dan pembelajaran?
Bagi memastikan bahan-bahan pengajaran dan pembelajaran dapat berfungsi dengan
berkesan maka beberapa garis panduan perlu diikuti. Berikut ialah antara garis panduan
yang dimaksudkan.
Sesuai bagi mencapai objektif pengajaran dan pembelajaran, iaitu
sesuai dengan tajuk dan kurikulum yang ditetapkan.
Praktikal untuk digunakan, iaitu merujuk kepada kemudahan untuk
dibawa, disimpan dan dikeluarkan semula apabila diperlukan
11. KRP 3013: Kurikulum Dan Pengajaran Sekolah Rendah 135
_______________________________________________________________________________
Menumpukan perhatian murid kepada proses pengajaran dan
pembelajaran. Murid tidak terpegun dengan alat atau bahan yang
digunakan sehingga tidak memberi tumpuan kepada isi pelajaran. Juga
tidak menjemukan sehingga murid mengalihkan tumpuan kepada yang
lain.
Mempunyai ciri keberkesanan kos seperti mudah bina atau diperbaiki,
tahan lama, murah dan sebagainya.
Lebih baik jika maujud, konkrit dan konteksual kerana murid-murid
sekolah rendah rendah mempunyai gaya pemikiran konkrit.
Bersifat interaktif kerana penyesuaian diri kepada alam sekitar adalah
faktor yang penting untuk perkembangan kognitif individu..
Kepelbagaian, bagi mengelak jemu atau bosan serta selaras dengan
tajuk-tajuk yang berbeza.
Jumlah yang mencukupi untuk tidak menjejaskan disiplin murid dan
kawalan kelas akibat daripada perebutan bahan dan sebagainya.
Selaras dengan nilai serta budaya yang ada, kerana pertembungan nilai
dan budaya boleh menyebabkan konflik.
Siapakah yang terlibat mengurus bahan pengajaran dan
pembelajaran?
Seperti kemudahan pengajaran dan pembelajaran yang lain, bahan pengajaran dan
pembelajaran yang digunakan oleh guru-guru dan murid-murid di sekolah perlu diurus
dengan sempurna agar manfaatnya terus diperolehi oleh semua pihak. Sehubungan itu
semua pihak perlu bertanggung jawab dalam hal pengurusan ini termasuk, pihak
pengurusan sekolah, panitia mata pelajaran, guru Pusat Sumber Sekolah (PSS), guru
mata pelajaran, guru kelas, termasuk juga murid-murid.
Pengurusan sekolah
Di peringkat pengurusan sekolah, Guru Besar dan Guru Penolong Kanan adalah
pemimpin pengajaran di sesebuah sekolah. Oleh yang demikian mereka perlu
bertanggung jawab sepenuhnya hal-hal yang berkaitan dengan pengajaran termasuk
bahan pengajaran dan pembelajaran. Ini melibatkan semua aspek bahan tersebut, iaitu
agihan peruntukan; urusan pembelian atau penyediaan; urusan penyimpanan dan
penjagaan, pelupusan dan sebagainya. Walau bagaimanapun Guru Penolong Kanan
Kurikulum adalah yang perlu lebih bertanggungjawab kerana perkara ini adalah di
bawah portfolio akademik atau kurikulum. Guru Penolong Kanan Kurikulum pula
memerlukan kerjasama yang erat daripada Ketua Panitia Mata Pelajaran, guru PSS,
guru mata pelajaran serta guru kelas.
Panitia mata pelajaran
Bagi setiap mata pelajaran ia diketuai oleh Ketua Panitia Mata Pelajaran. Ketua panitia
perlu membuat perancangan berkaitan penyediaan atau pembelian bahan-bahan
pengajaran. Perancangan yang dibuat perlu berasaskan kepada kehendak sukatan
pelajaran selain daripada bajet yang diperuntukkan kepada panitianya. Perancangan
12. KRP 3013: Kurikulum Dan Pengajaran Sekolah Rendah 136
_______________________________________________________________________________
yang telah dipersetujui di peringkat panitia seterusnya perlu akhirnya diluluskan oleh
Guru Besar untuk penyediaan atau pembeliannya.
Pihak panitia mata pelajaran boleh membuat pilihan sama ada membeli bahan mentah
seterusnya menyediakan sendiri atau membeli terus bahan-bahan pengajaran dan
pembelajaran yang telah siap sedia. Kebaikan menyediakan sendiri, dapat memenuhi
apa yang diharapkan. Walau bagaimanapun ini memerlukan masa, tenaga dan
kemahiran. Pembelian bahan-bahan yang telah siap adalah lebih mudah, namun perlu
kos yang lebih selain kurang menepati kehendak tajuk-tajuk serta aras pencapaian
murid.
Panitia mata pelajaran seterusnya perlu menyediakan stok atau inventori bagi bahan-
bahan pengajaran yang dipunyainya. Urusan keluar masuk bahan iaitu peminjaman dan
pemulangan bagi kegunaan pembelajaran perlu direkod dengan kemas kini bagi
mengelakkan daripada hilang. Pemantauan juga melibatkan pengenalpastian kerosakan
dan sebagainya untuk dibuat keputusan sama ada perlu baiki atau dihapuskira dan
diganti dengan yang baru. Pengurusan yang cekap dan berkesan dapat memberi
manfaat yang sebaiknya kepada guru dalam pengajarannya dan kepada murid dalam
pembelajarannya.
Guru Pusat Sumber Sekolah
Di bawah Pusat Sumber Sekolah (PSS), terdapat tiga aspek yang menjadi
tanggungjawab Guru PSS iaitu perpustakaan, bilik audio/video dan bahan bantu
mengajar. Panitia mata pelajaran perlu bekerjasama dengan PSS bagi urusan rekod dan
penyimpanan bahan pengajaran dan pembelajaran yang ada. Urusan peminjaman dan
pemulangan oleh guru-guru adalah juga di bawah urusan PSS.
Suatu rekod peminjaman dan pemulangan bahan-bahan ini perlu diadakan dan guru-
guru perlulah bekerjasama untuk merekodkan setiap peminjaman dan pemulangan yang
dilakukan. Berdasarkan rekod ini juga, guru PSS atau pun panitia mata pelajaran boleh
mengenalpasti bahan-bahan yang kerap digunakan oleh guru-guru dan bolehlah ia
diperbanyakkan. Rekod ini juga dapat membantu panitia mata pelajaran mengenalpasti
keberkesanan bahan bantu mengajar yang telah disediakan untuk dibincangkan dalam
mesyuarat panitia bagi tujuan untuk mempertingkatkan lagi kemudahan bahan bantu
pengajaran dan pembelajaran yang telah disediakan. Jika pengurusan adalah cekap
maka perkara ini dapat diurus dengan sempurna.
Panitia mata pelajaran
Panitia mata pelajaran yang diketuai oleh Ketua Panitia Mata pelajaran perlu membuat
perancangan berkaitan dengan penyediaan atau pembelian bahan-bahan pengajaran.
Perancangan yang dibuat perlu berasaskan kepada kehendak sukatan pelajaran selain
daripada bajet yang diperuntukkan. Cadangan daripada guru-guru mata pelajaran yang
mengajar adalah sangat dialu-alukan. Perancangan yang telah dipersetujui di peringkat
panitia seterusnya perlu akhirnya diluluskan oleh Guru Besar untuk penyediaan atau
pembeliannya.
Bagi tujuan pemerolehan bahan tersebut, pihak panitia mata pelajaran boleh membuat
pilihan sama ada membeli bahan mentah seterusnya menyediakan sendiri atau terus
membeli sahaja bahan-bahan pengajaran dan pembelajaran yang telah siap sedia dan
13. KRP 3013: Kurikulum Dan Pengajaran Sekolah Rendah 137
_______________________________________________________________________________
ada di pasaran. Kebaikan menyediakan sendiri, dapat memenuhi apa yang diharapkan
iaitu selaras dengan tahap pencapaian murid-murid secara khusus. Walau
bagaimanapun cara penyediaan ini memerlukan masa, tenaga dan kemahiran.
Pembelian bahan-bahan yang telah siap ada di pasaran adalah lebih mudah, namun
perlu kos yang lebih selain kurang menepati kehendak tajuk-tajuk serta aras pencapaian
murid secara yang lebih khusus.
Bagi meningkatkan kelancaran pengurusan, panitia mata pelajaran perlu menyediakan
stok atau inventori bagi bahan-bahan pengajaran yang dipunyai di peringkat panitianya.
Urusan keluar masuk bahan iaitu peminjaman dan pemulangan bagi kegunaan
pengajaran dan pembelajaran perlu direkod dengan kemas kini bagi mengelakkan
daripada kehilangan. Pemantauan juga melibatkan pengenalpastian kerosakan dan
sebagainya untuk diputuskan sama ada perlu baiki atau dihapuskira dan diganti dengan
yang baru. Pengurusan yang cekap dan berkesan dapat memberi manfaat yang
sebaiknya kepada guru dalam proses pengajarannya dan kepada murid dalam aktiviti
pembelajarannya.
Guru Pusat Sumber Sekolah
Di bawah Pusat Sumber Sekolah (PSS), terdapat tiga aspek yang menjadi
tanggungjawab Guru PSS iaitu perpustakaan, bilik audio/video dan bahan bantu
mengajar. Oleh yang demikian, panitia mata pelajaran perlu bekerjasama dengan PSS
bagi urusan rekod dan penyimpanan bahan pengajaran dan pembelajaran yang ada.
Urusan peminjaman dan pemulangan oleh guru-guru adalah juga di bawah urusan PSS.
Suatu rekod peminjaman dan pemulangan bahan-bahan ini perlu diadakan dan guru-
guru perlulah bekerjasama untuk merekodkan setiap peminjaman dan pemulangan yang
dilakukan. Berdasarkan rekod ini juga, guru PSS atau pun panitia mata pelajaran boleh
mengenalpasti bahan-bahan yang kerap digunakan oleh guru-guru dan bolehlah ia
diperbanyakkan. Rekod ini juga dapat membantu panitia mata pelajaran mengenalpasti
keberkesanan bahan bantu mengajar yang telah disediakan untuk dibincangkan dalam
mesyuarat panitia bagi tujuan untuk mempertingkatkan lagi kemudahan bahan bantu
pengajaran dan pembelajaran yang telah disediakan. Jika pengurusan adalah cekap
maka perkara ini dapat diurus dengan sempurna.
Guru mata pelajaran
Boleh dikatakan setiap orang guru di sekolah adalah guru bagi sesuatu mata pelajaran
tertentu. Guru mata pelajaran adalah orang yang terlibat secara langsung dengan
penggunaan bahan-bahan pengajaran dan pembelajaran. Sehubungan itu kerjasama
sangat diharapkan bagi tujuan penjagaan dan pengurusan bahan-bahan tersebut. Bahan
pengajaran dan pembelajaran yang dibeli atau yang disediakan adalah untuk diguna
pakai bagi mendapat manfaat daripadanya bukan untuk simpanan atau pameran sahaja.
Guru-guru mata pelajaran sangat digalakan untuk menggunakan bahan-bahan yang
telah dibeli atau disediakan tersebut. Melalui mesyuarat panitia mata pelajaran, guru
mata pelajaran perlu melaporkan kehilangan atau apa-apa kekurangan kepada panitia.
Laporan serta cadangan adalah bagi mempertingkatkan lagi kecekapan pengurusan
serta keberkesanan penggunaan bahan-bahan tersebut dalam aktiviti pembelajaran
murid-murid.
14. KRP 3013: Kurikulum Dan Pengajaran Sekolah Rendah 138
_______________________________________________________________________________
Guru kelas
Tidak dapat dinafikan bahawa ada bahan-bahan pengajaran dan pembelajaran yang
sememangnya disimpan atau dipamerkan di dalam bilik darjah untuk memudahkan guru
mata pelajaran serta untuk kegunaan murid-murid. Ada yang dilekatkan di papan
kenyataan; ada yang disimpan dalam almari; ada yang terdapat di rak di bahagian
belakang sekolah; dan ada juga yang digantung didinding. Dalam hal seperti ini, guru
kelas perlu memberi kerjasama dan bertanggung jawab ke atas bahan-bahan tersebut.
Kedudukan bahan-bahan yang dipamerkan di dalam kelas perlulah sesuai dan kemas
agar suasana kelas tidak kelihatan penuh sesak. Bahan yang dipamerkan di tempat
yang sesuai akan menjadikan suasana fizikal bilik darjah kondusif serta sebagai
dekorasi menarik untuk kelangsungan proses pembelajaran murid-murid.
Rajah 9.4
Bahan Pembelajaran di Ruangan Sudut Pembelajaran
Dalam Kelas
Murid-murid
Kesemua bahan-bahan pengajaran dan pembelajaran yang disediakan adalah bagi
tujuan memudahkan murid-murid mengikuti proses pembelajaran. Sebahagian daripada
bahan-bahan adalah dengan kendalian guru; manakala sebahagian yang lain adalah
digunakan oleh murid-murid sendiri sama ada secara individu atau berkumpulan. Oleh
itu, murid-murid perlulah memberi kerjasama semasa menggunakan bahan-bahan
berkenaan dengan tidak menconteng, mengoyak, merosak dan sebagainya. Setiap
murid perlu menjaga dengan baik bahan-bahan tersebut. Bahan-bahan yang disediakan
15. KRP 3013: Kurikulum Dan Pengajaran Sekolah Rendah 139
_______________________________________________________________________________
itu juga akan digunakan oleh guru-guru atau murid-murid lain dan pengunaan serta
manfaatnyanya akan berkesinambungan dari semasa ke semasa.
RUMUSAN
Unit ini telah membincangkan perkara-perkara berkaitan bahan pengajaran dan
pembelajaran. Berbanding dengan KLSR, dalam pembelajaran KBSR dan KSSR murid-
murid diharapkan dapat dengan mudah menerima perkara-perkara yang diajar kepada
mereka seterusnya dapat memproses maklumat yang diterima untuk menjadi
pengetahuan yang bermanfaat yang boleh diamalkan dalam kehidupan seharian dan
kehidupan di masa hadapan. Penggunaan bahan pengajaran dan pembelajaran
membantu murid-murid membuat penaakulan ke arah tersebut dengan cara yang lebih
mudah. Di zaman kemajuan teknologi seperti sekarang bahan pengajaran dan
pembelajaran boleh terdapat dengan mudah dan dalam bentuk yang pelbagai yang
boleh dimanfaatkan oleh guru dan juga pelajar.
KATA KUNCI
Bahan pengajaran - bahan yang digunakan oleh guru untuk pelaksanaan
pengajaran sesuatu tajuk dalam sesuatu mata
pelajaran.
Bahan pembelajaran - bahan yang digunakan oleh murid-murid dalam aktiviti
pembelajaran mereka.
Bahan bercetak - bahan yang digunakan sebagai bahan pengajaran dan
pembelajaran contohnya ialah modul, buku teks, buku
latihan dan aktiviti, buku sumber, buku rujukan dan
sebagainya.
Dokumen standard - penyataan spesifik tentang perkara yang murid patut
kandungan (DSK) ketahui dan boleh lakukan dalam suatu tempoh perse-
kolahan merangkumi aspek pengetahuan, kemahiran
dan nilai.
Dokumen standard - satu penetapan kriteria atau petunjuk (indicator) kualiti
pembelajaran (DSP) pembelajaran dan pencapaian yang boleh diukur bagi
setiap standard kandungan.
Modul - mengandungi pengetahuan, kemahiran dan nilai yang
telah dikenal pasti untuk dikuasai oleh murid serta
diorganisasikan secara modular dan bersifat kendiri-
lengkap (self-contained).
16. KRP 3013: Kurikulum Dan Pengajaran Sekolah Rendah 140
_______________________________________________________________________________
PENILAIAN KENDIRI
Jawab semua soalan berikut.
1. Menurut Piaget, kanak-kanak mempunyai tahap pemikiran konkrit. Sehubungan
itu sesuatu bahan pengajaran dan pembelajaran yang dibina ________________
A. bersifat mudah gerak dan mudah disimpan.
B. bersesuaian dengan nilai dan budaya setempat.
C. mempunyai ciri yang pelbagai dengan kuantiti yang banyak.
D. seharusnya boleh mudah dipandang, didengar dan disentuh.
2. Sesuai dengan kanak-kanak di peringkat sekolah rendah, bahan bantu mengajar
perlu ____________
A. diletak di tempat tinggi ketika penyimpanannya.
B. berupaya untuk membuatkan murid-murid terpegun.
C. kukuh binaannya serta tidak boleh pecah atau patah.
D. boleh mencapai objektif pengajaran dan pembelajaran.
3. Manakah antara berikut ialah prinsip yang digunakan dalam memilih bahan-
bahan pembelajaran?
I. Kos efektif.
II. Praktikal untuk digunakan.
III. Ke arah mencapai objektif pembelajaran.
IV. Menumpukan murid kepada pembelajaran.
A. I dan III sahaja
B. II, III dan IV sahaja
C. I, II dan IV sahaja
D. I, II, III dan IV
4. Bagi mengenal pasti kesesuaian bahan bantu belajar dalam proses pengajaran
dan pembelajaran di bilik darjah, aspek utama perlu dipertimbangkan ialah
____________
A. kesungguhan pelajar.
B. kos penghasilan sesuatu bahan.
C. kesesuaian dengan topik dan objektif.
D. kesinambungannya dengan bahan bantu yang lepas.
5. Manakah antara bahan bantu mengajar berikut yang memberi impak paling tinggi
dalam pembelajaran murid?
A. Petikan syarahan
B. Petikan artikel dari akhbar
C. Audio-visual yang interaktif
D. Tayangan video dokumentari
17. KRP 3013: Kurikulum Dan Pengajaran Sekolah Rendah 141
_______________________________________________________________________________
CADANGAN JAWAPAN: 1. D; 2. D; 3. D; 4. C; 5. C
RUJUKAN
http://www.moe.gov.my/bpk/
Bahagian Perkembangan Kurikulum (2010). KSSR: Kurikulum Standard Sekolah
Rendah. Kuala Lumpur: Kementerian Pelajaran Malaysia.
Ikhsan Othman., & Norila Md. Salleh. (2005). Kurikulum dan pengajaran sekolah rendah:
Aspek-aspek yang berkaitan. Tanjong Malim: Quantum Books.
Bahagian Pembangunan Kurikulum (2011). Kurikulum Standard Sekolah Rendah
Bahasa Malaysia Sekolah Kebangsaan Tahun Dua. Kuala Lumpur: Kementerian
Pelajaran Malaysia
Bahagian Pembangunan Kurikulum (2011). Kurikulum Standard Sekolah Rendah
Bahasa Inggeris Sekolah Kebangsaan Tahun Satu & Dua. Kuala Lumpur:
Kementerian Pelajaran Malaysia
Bahagian Pembangunan Kurikulum (2011). Kurikulum Standard Sekolah Rendah
Bahasa Inggeris SK Tahun 1 & 2. Kuala Lumpur: Kementerian Pelajaran
Malaysia
Kementerian Pendidikan Malaysia (1987). Kurikulum Baru Sekolah Rendah: Buku
Panduan Khas. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Dan Pustaka.
