Oto prezentacja z serii FONETYKA I FONOLOGIA dla studentów IJ/UAM w ramach Wstępu do językoznawstwa.
Zapraszam do zadawania pyań lub komentowania i poprawiania;).
2. WSTĘPDOJĘZYKOZNAWSTWA–2011–KONRADJUSZCZYK
Porównanie dystrybucji głosek
homodystrybucja tożsame główne
komplementarna różne pozycyjne
komplementarna słabsza jedno różne pozycyjne
opcyjna/wolna wariancja tożsame fakultatywne
słabsza opcyjna/wolna wariancja jedno tożsame fakultatywne
rodzaj
dystrybucji głosek
sąsiedztwa ≠
opozycja
fonologiczna
warianty
(allofony)
!!! GŁOSKI !!!
3. WSTĘPDOJĘZYKOZNAWSTWA–2011–KONRADJUSZCZYK
PROLEGOMENA do „łapania” fonemu:
Różnice fonetyczne mają różną wartość.
Fonolog pyta czy różnice fonetyczne (3+1) są
istotne ze względu na funkcje jakie dana głoska
może pełnić w systemie dźwiękowym języka.
W opozycji fonologicznej chodzi o funkcje głosek
w danym języku, czyli ich miejsce w systemie.
Być fonemem to być elementem systemu!
Fonemy są powiązane układami – opozycjami.
Cechy odróżniające wyrazy to cechy dystynktywne.
4. WSTĘPDOJĘZYKOZNAWSTWA–2011–KONRADJUSZCZYK
Definicja FONEMU wg Baoczerowskiego
Homofonemiczność „łapie” głoski w fonemy:
Ekwiwalencja zapewnia, że każda z głosek
danego języka da się „złapać” w odpowiedni
fonem.
Wariancja opcyjna słabsza pozwala w dany
fonem „złapać” te głoski, które mają choćby
jedno wspólne otoczenie i nie są związane
opozycją fonologiczną. Na przykład [r] i [R].
5. WSTĘPDOJĘZYKOZNAWSTWA–2011–KONRADJUSZCZYK
Definicja FONEMU wg Baoczerowskiego
Opozycja fonologiczna zabrania „łapania”
w jeden fonem głosek, których wymiana
zmienia znaczenie.
Głoski będące w opozycji fonologicznej realizują
różne fonemy i są w homodystrybucji.
Dystrybucja komplementarna nie dopuszcza
„złapania” w fonem głosek nie będących
ani w słabszej dystrybucji komplementarnej
ani też w słabszej wolnej wariancji
6. WSTĘPDOJĘZYKOZNAWSTWA–2011–KONRADJUSZCZYK
Definicja FONEMU wg Baoczerowskiego
Fonetyczna dystynkcja zapewnia „łapanie” w jeden
fonem głosek podobnych ze względu na pewne cechy
wspólne – relewantne, ale i dystynktywne.
Głoski należące do różnych fonemów różnią się
przynajmniej jedną cechą dystynktywną.
Ekonomia ma przestrzegać przed zbyt drobnym
„łapaniem” głosek w fonemy
Im mniej fonemów w systemie języka, tym lepiej.
7. WSTĘPDOJĘZYKOZNAWSTWA–2011–KONRADJUSZCZYK
FONEM jako zbiór głosek
Fonem to zbiór homofonemicznych głosek.
Głoski danego fonemu różnią się cechami
relewantnymi, a nie dystynktywnymi.
warianty (alofony) to głoski realizujące fonem
Wariant podstawowy to ta głoska,
która występuje w największej ilości
sąsiedztw, czyli najpowszechniejsza.
Wariant pozycyjny lub kombinatoryczny
to ta głoska, która występuje tylko
w sąsiedztwie innych głosek, czyli
nie jest głoską samodzielną.
Wariant fakultatywny to głoska występująca
opcjonalnie w sąsiedztwie innych głosek.
Przykład: /m/ -> [m], [m’], [m̥], [m̥’], [ɱ ]
9. WSTĘPDOJĘZYKOZNAWSTWA–2011–KONRADJUSZCZYK
Dlaczego /m/ jest fonemem?
/m/ jest spółgłoskowe, nosowe, dwuwargowe.
To są cechy wspólne głosek należących do fonemu /m/.
/m/ jest w homodystrybucji m.in. z: /r/, /l/, /n/, /p/.
/m/ jest zbiorem głosek [m], [m’], [m̥], [m̥’] oraz
[ɱ] w tra[ɱ]waj lub [ ] w tra[ ]waj lub tramwaj.
[m] jest w dystrybucji komplementarnej z głoskami
[m’], [m̥], [m̥’], czyli wariantami pozycyjnymi /m/.
[m] jest w wolnej wariancji z głoskami [ɱ] i ],
czyli wariantami fakulatatywnymi fonemu /m/.
10. WSTĘPDOJĘZYKOZNAWSTWA–2011–KONRADJUSZCZYK
Inne reprezentacje fonologiczne
Funkcjonalne badanie dźwięków mowy w
ramach strukturalizmu polega na opisie:
Cech artykulacyjnych głosek jako wariantów
fonemów i ich systemu jako listy lub tabeli.
Współczesna fonologia posługuje się raczej
pojęciami reprezentacji fonologicznej oraz
procesów i reguł fonologiznych. Korzysta się z
nich w fonologii generatywneji i optymalnej.
Największe uznanie zdobywają te teorie,
które wyjaśniają najwięcej zjawisk w językach.
Polecam podręcznik Szpyry-Kozłowskiej