Các tội phạm về môi trường theo luật hình sự Việt Nam và thực tiễn xét xử trên địa bàn thành phố Hà Nội.doc

Dịch vụ viết thuê đề tài – KB Zalo/Tele 0917.193.864 – luanvantrust.com
Kham thảo miễn phí – Kết bạn Zalo/Tele mình 0917.193.864
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
NGÔ NGỌC DIỄM
C¸C TéI PH¹M M¤I TR¦êNG THEO LUËT H×NH Sù VIÖT NAM
Vµ THùC TIÔN XÐT Xö TR£N §ÞA BµN THµNH PHè Hµ NéI
Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự
Mã số: 60 38 01 04
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
Người hướng dẫn khoa học: GS. TSKH Lê Văn Cảm
HÀ NỘI

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của
riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong
bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong
Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã
hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ
tài chính theo quy định của Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội.
Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để
tôi có thể bảo vệ Luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
NGƯỜI CAM ĐOAN
Ngô Ngọc Diễm

MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Các từ viết tắt
Danh mục các bảng
MỞ ĐẦU ..........................................................................................................1
Chƣơng 1: TÌNH HÌNH VI PHẠM PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN
XÉT XỬ TỘI PHẠM VỀ MÔI TRƢỜNG TRÊN ĐỊA BÀN
THÀNH PHỐ HÀ NỘI 10
1.1. Tình hình vi phạm pháp luật về môi trƣờng trên địa bàn
thành phố Hà Nội trong những năm gần đây 10
1.1.1. Trong lĩnh vực xây dựng cơ bản và môi trường đô thị ......................11
1.1.2. Trong lĩnh vực khai thác tài nguyên, kháng sản, đa dạng sinh học,
nông nghiệp nông thôn, làng nghề 12
1.1.3. Trong lĩnh vực thương mại, xuất nhập khẩu, du lịch .........................13
1.1.4. Trong lĩnh vực công nghiệp, quản lý chất thải nguy hại....................14
1.1.5. Trong lĩnh vực y tế, an toàn vệ sinh thực phẩm .................................14
1.1.6. Trong lĩnh vực làng nghề thủ công.....................................................15
1.2. Thực tiễn xét xử đối với các tội phạm về môi trƣờng trên địa
bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2008 - 2013 15
1.3. Đánh giá kết quả đấu tranh phòng, chống vi phạm pháp luật
và các tội phạm về môi trƣờng trên địa bàn thành phố Hà
Nội, những tồn tại, vƣớng mắc và các nguyên nhân cơ bản 21
1.3.1. Những tồn tại và vướng mắc ..............................................................21
1.3.2. Các nguyên nhân ................................................................................25

Chƣơng 2: PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ MỘT SỐ NƢỚC
TRÊN THẾ GIỚI VỀ CÁC TỘI PHẠM VỀ MÔI TRƢỜNG...31
2.1. Khái niệm và cơ sở lý luận của việc quy định các tội phạm về
môi trƣờng trong luật hình sự Việt Nam.......................................31
2.1.1. Khái niệm tội phạm về môi trường ....................................................31
2.1.2. Cơ sở lý luận của việc quy định các tội phạm về môi trường trong
luật hình sự Việt Nam ........................................................................33
2.2. Khái quát lịch sử hình thành và phát triển của các tội phạm
về môi trƣờng trong luật hình sự Việt Nam từ khi ban hành
Bộ luật hình sự năm 1985 đến nay..................................................43
2.2.1. Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật hình sự Việt Nam 1985 đến
khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1999.............................................45
2.2.2. Giai đoạn từ sau khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1999 đến nay....47
2.3. Những dấu hiệu pháp lý hình sự về các tội phạm môi trƣờng ....53
2.3.1. Khách thể của tội phạm môi trường ...................................................53
2.3.2. Mặt khách quan của tội phạm về môi trường.....................................55
2.3.3. Mặt chủ quan của tội phạm về môi trường.........................................59
2.3.4. Chủ thể của tội phạm về môi trường ..................................................61
2.3.5. Hình phạt đối với các tội phạm về môi trường...................................62
2.4. Pháp luật hình sự một số nƣớc trên thế giới về các tội phạm
về môi trƣờng ...................................................................................64
2.4.1. Pháp luật hình sự Liên bang Nga .......................................................64
2.4.2. Pháp luật hình sự Cộng hòa nhân dân Trung Hoa..............................65
2.4.3 Pháp luật hình sự Cộng hòa Singapo..................................................67
Chƣơng 3: HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ CÁC GIẢI PHÁP NÂNG
CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH
SỰ VIỆT NAM VỀ CÁC TỘI PHẠM VỀ MÔI TRƢỜNG 69

3.1. Những chủ trƣơng, định hƣớng cơ bản trong việc bảo vệ môi
trƣờng và hoàn thiện các tội phạm về môi trƣờng 69
3.1.1. Những chủ trương trong việc bảo vệ môi trường và hoàn thiện
các tội phạm về môi trường 69
3.1.2. Những định hướng cơ bản trong việc bảo vệ môi trường và
hoàn thiện các tội phạm về môi trường 71
3.2. Nội dung kiến nghị hoàn thiện quy định của Bộ luật hình sự
Việt Nam về các tội phạm về môi trƣờng 72
3.3. Những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định của Bộ
luật hình sự Việt Nam về các tội phạm về môi trƣờng 84
3.3.1. Hoàn thiện các quy định xử lý về mặt hành chính đối với các
hành vi vi phạm pháp luật môi trường 84
3.3.2. Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan chuyên trách với các cơ
quan bảo vệ pháp luật trong việc phát hiện, điều tra, truy tố, xét xử 85
3.3.3. Tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật trong nhân dân ..............96
KẾT LUẬN ....................................................................................................99
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................102
PHỤ LỤC

CÁC TỪ VIẾT TẮT
BLHS:
BVMT:
CQCSĐT:
CTNH:
TAND:
TNHS:
VSATTP:
Bộ luật hình sự
Bảo vệ môi trường
Cơ quan cảnh sát điều tra
Chất thải nguy hại
Tòa án nhân dân
Trách nhiệm hình sự
Vệ sinh an toàn thực phẩm

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Thống kê vụ án và các bị cáo phạm các tội về môi trường trên
địa bàn thành phố Hà Nội bị Tòa án đưa ra xét xử năm 2008 17
Bảng 1.7. Tổng cộng vụ án và các bị cáo phạm các tội về môi trường
trên địa bàn thành phố Hà Nội bị Tòa án đưa ra xét xử năm
2008 đến năm 2013 19

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Bảo vệ môi trường là một điều kiện để phát triển bền vững, Đảng, Nhà
nước đã quan tâm chỉ đạo xây dựng thể chế, chính sách và nâng cao nhận thức
về bảo vệ môi trường, tiếp tục hoàn thiện các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật
quốc gia về môi trường, kiện toàn bộ máy tổ chức các cơ quan chuyên trách
về môi trường trong cả nước. Tích cực xử lý hành chính, xử lý hình sự để đưa
ra xét xử các vụ án về môi trường đối với các nhóm hành vi xâm hại môi
trường, đồng thời thực hiện các giải pháp kiểm soát, phòng ngừa, ngăn chặn
phát sinh tội phạm về môi trường mới [41].
Bên cạnh những thành tựu đạt được, một số hạn chế, tồn tại trong việc
thực thi pháp luật về bảo vệ môi trường còn thể hiện như: Kết quả bảo vệ môi
trường và kiểm soát ô nhiễm đối với một số khu vực trọng điểm còn hạn chế;
Việc xử lý các cơ sở gây ô nhiễm nghiêm trọng còn chậm; chất lượng thẩm
định và phê duyệt báo cáo đánh giá tác động môi trường còn thấp; hiệu quả
ngăn chặn tình trạng phá rừng, cháy rừng chưa cao; tình hình vi phạm pháp
luật và tội phạm về môi trường còn diễn ra phức tạp, phổ biến trên hầu hết các
lĩnh vực kinh tế, xã hội, nguy cơ làm cạn kiệt nguồn tài nguyên thiên nhiên,
suy thoái môi trường sinh thái, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khoẻ cộng
đồng và sự phát triển bền vững của đất nước.
Đặc biệt, tình trạng môi trường trong mấy năm gần đây vẫn còn nhiều
vấn đề bức xúc, nguyên nhân chính là do sự phát triển thiếu bền vững. Theo
báo cáo tổng kết của Cục Cảnh sát phòng, chống tội phạm về môi trường, từ
năm 2008 đến năm 2013, lực lượng Cảnh sát phòng, chống tội phạm về môi
trường trên cả nước đã phát hiện và xử lý như sau: Năm 2008, lực lượng Cảnh
sát môi trường trên toàn quốc đã phát hiện 998 vụ, 1424 tổ chức và cá nhân có
hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường nghiêm trọng; chuyển cơ
1

quan điều tra thụ lý 18 vụ, 30 đối tượng có dấu hiệu phạm pháp hình sự. Phối
hợp xử phạt vi phạm hành chính và truy thu phí môi trường trên 135 tỷ đồng;
Năm 2009 phát hiện 4545 vụ, 1300 tổ chức, 3128 cá nhân có hành vi vi phạm
pháp luật về môi trường; chuyển cơ quan điều tra khởi tố 76 vụ, 109 bị can.
Xử lý vi phạm hành chính: 3401 vụ, đối với 1057 tổ chức, 1919 cá nhân, phạt
tiền (trực tiếp và phối hợp với các ngành chức năng) 28.755 triệu đồng; Năm
2010, phát hiện 5773 vụ vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường, làm rõ 1955
doanh nghiệp, 3711 cá nhân vi phạm pháp luật về môi trường; Cơ quan điều
tra khởi tố/đề nghị khởi tố 88 vụ, 106 đối tượng. Công an các cấp xử lý hành
chính 2288 vụ, đối với 956 tổ chức, 1345 cá nhân, phạt 25,88 tỷ đồng.
Chuyển cơ quan chức năng khác xử phạt 2483 vụ, đối với 482 tổ chức, 1971
cá nhân, phạt 29,9 tỷ đồng; Năm 2011, phát hiện 7.868 vụ vi phạm pháp luật
về bảo vệ môi trường, làm rõ 3.355 tổ chức, 4.784 cá nhân vi phạm pháp luật
về môi trường; Cơ quan điều tra các cấp khởi tố 113 vụ, 145 đối tượng. Xử
phạt vi phạm hành chính 3.254 vụ, 1.554 tổ chức, 1.671 cá nhân; phạt tiền
58,011 tỷ đồng. Chuyển cơ quan khác xử lý vi phạm hành chính 3.837 vụ,
1.321 tổ chức, 2.795 cá nhân, xử phạt vi phạm hành chính trên 50 tỷ đồng;
Năm 2012, phát hiện 9986 vụ, đối với 2530 tổ chức, 7882 cá nhân vi phạm
pháp luật và tội phạm về môi trường. Công an các cấp đã khởi tố 284 vụ, 423
đối tượng. Xử phạt vi phạm hành chính 7747 vụ, phạt 131,215 tỷ đồng; Năm
2013 phát hiện 10792 vụ, đối với 10877 đối tượng vi phạm pháp luật; chuyển
cơ quan điều tra các cấp khởi tố/xem xét khởi tố 255 vụ, 369 đối tượng. Xử
phạt vi phạm hành chính số tiền 105,3 tỷ đồng [5]. Như vậy, qua số liệu thống
kê cho thấy, tình hình vi phạm pháp luật môi trường trên thực tế diễn ra rất
phức tạp, với số lượng phát hiện rất lớn. Tuy nhiên, số vụ án chuyển cho cơ
quan điều tra khởi tố lại chiếm một tỉ lệ rất nhỏ. Hầu hết các vụ việc mới chỉ
dừng lại ở các biện pháp xử lý phạm hành chính. Qua hơn mười năm thực
2

hiện Bộ luật hình sự (BLHS) năm 1999 với 10 tội danh, chúng ta mới chỉ đưa
ra xét xử được một số tội danh như: tội hủy hoại rừng; tội vi phạm các quy
định về bảo vệ rừng; tội vi phạm các quy định về bảo vệ động vật hoang dã
quý hiếm... Thực tiễn cho thấy, do nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó tập
trung ở một số nguyên nhân như: Các thủ đoạn phạm tội của các đối tượng
diễn ra ngày càng tinh vi và phức tạp. Việc phát hiện, xử lý vi phạm pháp luật
và tội phạm về môi trường ngày một khó khăn hơn, thủ đoạn của loại tội
phạm này ngày một tinh vi hơn. Việc xử lý vi phạm pháp luật về môi trường
chưa có sự đồng đều, thống nhất và chưa thực sự nghiêm minh, có nguyên
nhân là do quan điểm xử lý giữa các địa phương, một số bộ, ngành chưa thống
nhất. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật mặc dù đã được sửa đổi, bổ sung
nhưng vẫn còn thiếu và chưa đồng bộ, chưa rõ ràng, chế tài chưa đủ mạnh để
răn đe, còn nhiều lỗ hổng để các đối tượng “lách luật”. Lực lượng Cảnh sát
môi trường mới thành lập mặc dù đã có nhiều cố gắng nhưng kinh nghiệm
còn có phần hạn chế [21].
Nhằm đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm trong tình
hình mới, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLHS số 37/2009/QH12
ngày 19/06/2009 có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2010 đã được Quốc hội
thông qua tại kỳ họp thứ 5 Quốc hội khóa 12 đã có những sửa đổi, bổ sung tạo
cơ sở pháp lý cho công tác đấu tranh phòng, chống loại tội phạm này. Tuy
nhiên, dưới góc độ nghiên cứu pháp lý, khi tìm hiểu về những quy định của
pháp luật hình sự về tội phạm môi trường, chúng ta thấy rằng BLHS quy định
về nhóm tội phạm này vẫn còn tồn tại nhiều bất cập. Có những quy định
không mang tính thực tế, đặc biệt có những quy định không thể áp dụng ngay
cả khi hành vi vi phạm đó nguy hại đến mức phải truy cứu TNHS (trách
nhiệm hình sự) như: Bất cập trong quy định của BLHS về chủ thể của tội
phạm môi trường; quy định điều kiện truy cứu TNHS đối với các tội phạm về
3

môi trường; sự chưa thống nhất, đầy đủ giữa quy định của BLHS với các văn
bản pháp luật khác; v.v...
Do đó, xuất phát từ những vấn đề cấp thiết nêu trên, chúng tôi đã quyết
định nghiên cứu đề tài “Các tội phạm về môi trường theo luật hình sự Việt
Nam và thực tiễn xét xử trên địa bàn thành phố Hà Nội” làm luận văn thạc
sĩ luật học.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Trong giai đoạn hiện nay, Đảng và Nhà nước đang tích cực đẩy mạnh
công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa, từng bước hội nhập sâu rộng và
toàn diện với quốc tế nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Bên cạnh những lợi
ích to lớn đạt được như thu hút đầu tư nước ngoài, chuyển giao công nghệ để
phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời cũng đặt ra nhiều thách thức cho công tác
bảo vệ môi trường do tình trạng ô nhiễm và huỷ hoại môi trường ngày càng
gia tăng. Tình hình tội phạm và vi phạm pháp luật về môi trường đang có
những diễn biến phức tạp và ngày càng nghiên trọng trên hầu hết các lĩnh vực
kinh tế, xã hội. Trong đó, tập trung tại các lĩnh vực sản xuất công nghiệp, xuất
nhập khẩu, làng nghề, quản lý chất thải nguy hại, khai thác tài nguyên khoáng
sản, an toàn vệ sinh thực phẩm, đa dạng sinh học, quản lý môi trường đô thị.
Phương thức thủ đoạn của tội phạm môi trường cũng ngày càng tinh vi nhằm
che giấu và đối phó với các cơ quan chức năng.
Tình hình nghiên cứu về công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm và
vi phạm pháp luật về môi trường trong thời gian qua có thể phân chia thành
các nội dung chủ yếu như sau:
* Dưới góc độ đề tài nghiên cứu có một số công trình như: 1) Đề tài
nghiên cứu khoa học cấp Nhà nước năm 2004: “Tội phạm về môi trường -
Giải pháp phòng, chống” của GS. TS. Nguyễn Duy Hùng - Học viện Cảnh sát
nhân dân; 2) Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Nhà nước năm 2006: “Những vi
phạm pháp luật về bảo vệ môi trường và giải pháp phòng, chống”
4

của GS.TS. Nguyễn Duy Hùng, Học viện Cảnh sát nhân dân làm chủ nhiệm;
3) Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ năm 2006 “Tội phạm về môi trường -
Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” do PGS. TS. Phạm Văn Lợi làm chủ
nhiệm, Bộ Tư pháp; v.v...
* Dưới góc độ sách chuyên khảo, tham khảo có một số công trình như:
1) “Tội phạm về môi trường - Một số vấn đề về lý luận và thực tiễn” do PGS.
TS Phạm Văn Lợi chủ biên, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội năm 2007; 2)
“Trách nhiệm hình sự của pháp nhân trong pháp luật hình sự” do PGS.TS
Trịnh Quốc Toản biên soạn, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội năm 2011; 3)
Các Chương “Các tội phạm về môi trường” trong những Giáo trình luật hình
sự Việt Nam (Phần các tội phạm) của Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội,
Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội năm 2007 và của Trường Đại học Luật
Hà Nội, 2010; 4) Bình luận khoa học BLHS, Phần các tội phạm, Tập 5, Nxb
Thành phố Hồ Chi Minh năm 2002; v.v...
* Ngoài ra, còn có các bài viết đăng tải trên các tạp chí như: 1) “Lực
lượng Công an nhân dân nâng cao trách nhiệm và hiệu quả trong công tác
bảo vệ môi trường” của Trung tướng Đặng Văn Hiếu, Ủy viên Trung ương
Đảng, Thứ trưởng Bộ Công an tháng 6 năm 2007); 2) “Công tác phòng,
chống tội phạm về môi trường trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế” của TS.
Đại tá, Nguyễn Xuân Lý, Cục trưởng Cục Cảnh sát môi trường (7/2007); 3)
“Tăng cường đấu tranh phòng chống tội phạm về môi trường trong thời kỳ
hội nhập quốc tế và phát triển kinh tế” của Trung tướng Lê Thành, Phó Tổng
Cục trưởng Tổng cục Cảnh sát tháng 7/2007; v.v...
Bên cạnh đó, còn nhiều công trình, báo cáo về vấn đề tội phạm và vi
phạm pháp luật về môi trường được đăng tải khác như: 1) “Vấn đề tội phạm
hóa một số hành vi xâm hại môi trường trong pháp luật hình sự Việt Nam
hiện hành” của GS.TSKH. Lê Văn Cảm, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số
5

7/2001; 2) “Pháp nhân có thể là chủ thể của tội phạm hay không?” của
PGS.TS. Phạm Hồng Hải, Tạp chí Luật học, số 6/1999; 3) “Những cơ sở lý
luận và thực tiễn của việc quy định các tội phạm về môi trường trong BLHS
năm 1999”, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 4 năm 2002; 4) “Tội phạm môi
trường trong pháp luật hình sự của một số nước Đông Nam Á”, Tạp chí Môi
trường, số 8 năm 2009; 5) “Nhận thức chung đối với tội phạm vê môi trường
và một số vấn đề liên quan”, Tạp chí Khoa học pháp lý, số 4 năm 2001 của
TS. Trần Lê Hồng; v.v...
Trong các công trình nghiên cứu trên đây, trên cơ sở phân tích lý luận
và thực tiễn có liên quan, các tác giả mới giới thiệu, phân tích, đánh giá ở một
số khía cạnh, một số lĩnh vực về pháp luật bảo vệ môi trường chứ không đề
cập tổng quan về thực trạng xét xử các tội phạm môi trường, cũng như chưa
đưa ra phương hướng hoàn thiện pháp luật về lĩnh vực này. Do vậy, luận văn
sẽ tập trung nghiên cứu vấn đề này nhằm cung cấp các luận cứ khoa học và
thực tiễn xét xử cho việc hoàn thiện pháp luật hình sự về bảo vệ môi trường
trong thời gian tới. Như vậy, việc nghiên cứu đề tài: “Các tội phạm về môi
trường theo luật hình sự Việt Nam và thực tiễn xét xử trên địa bàn thành
phố Hà Nội” càng trở nên cấp bách đáp ứng được tính lý luận và thực tiễn.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn
3.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích của luận văn là nghiên cứu hệ thống hóa một số nhận thức
chung về tội phạm môi trường; nghiên cứu, phân tích thực tiễn áp dụng BLHS
năm 1999 qua công tác xét xử các tội phạm về môi trường, qua đó xác định
những ưu điểm, tồn tại, thiếu sót và nguyên nhân của những quy phạm pháp
luật hình sự về các tội phạm môi trường trong BLHS năm 1999, sửa đổi, bổ
sung 2009 từ đó, đề xuất một số giải pháp góp phần hoàn thiện, tăng khả năng
áp dụng trên thực tiễn.
6

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được những mục đích trên, cần phải giải quyết những nhiệm vụ
chính sau đây:
1) Đánh giá tình hình vi phạm pháp luật và các tội phạm về môi trường
giai đoạn 2008 - 2013 trên địa bàn thành phố Hà Nội;
2) Đánh giá kết quả đấu tranh phòng, chống vi phạm pháp luật và các
tội phạm về môi trường trên địa bàn thành phố Hà Nội, những tồn tại, vướng
mắc và các nguyên nhân cơ bản;
3) Phân tích pháp luật hình sự Việt Nam và một số nước trên thế giới
về các tội phạm về môi trường, trong đó chỉ ra khái niệm, cơ sở lý luận và
thực tiễn của việc quy định các tội phạm này trong luật hình sự Việt Nam;
4) Chỉ ra những chủ trương, định hướng cơ bản trong việc bảo vệ môi
trường và hoàn thiện BLHS Việt Nam về các tội phạm về môi trường;
5) Trên cơ sở đó, kiến nghị hoàn thiện quy định của BLHS Việt Nam
về các tội phạm về môi trường, cũng như đề xuất những giải pháp nâng cao
hiệu quả áp dụng quy định của BLHS nước ta về các tội phạm về môi trường.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn
4.1. Đối tượng nghiên cứu của luận văn
Đối tượng nghiên cứu của luận văn đúng như tên gọi của nó - Các tội
phạm về môi trường theo luật hình sự Việt Nam và thực tiễn xét xử trên địa
bàn thành phố Hà Nội.
4.2. Phạm vi nghiên cứu của luận văn
Luận văn nghiên cứu những vấn đề lý luận về các tội phạm về môi
trường theo luật hình sự Việt Nam và thực tiễn xét xử trên địa bàn thành phố
Hà Nội trong giai đoạn 2008 - 2013, từ đó chỉ ra những chủ trương, định
hướng cơ bản trong việc bảo vệ môi trường và hoàn thiện BLHS Việt Nam về
các tội phạm về môi trường, kiến nghị hoàn thiện, cũng như đề
7

xuất những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định của BLHS nước ta
về các tội phạm này.
5. Cơ sở lý luận và các phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn
5.1. Cơ sở lý luận
Việc nghiên cứu đề tài dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác-Lê
Nin và tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật; quan điểm của Đảng
và Nhà nước ta về cải cách tư pháp và đấu tranh phòng, chống tội phạm.
5.2. Các phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu cụ thể của khoa học
luật hình sự như: phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, thống kê xã hội
học, điều tra… để tổng hợp các tri thức khoa học luật hình sự và luận chứng
các vấn đề tương ứng được nghiên cứu trong luận văn này.
6. Những điểm mới về mặt khoa học của luận văn
Luận văn là công trình khoa học ở cấp độ luận văn thạc sĩ luật học
nghiên cứu về đề tài này và thực tiễn xét xử trên địa bàn thành phố Hà Nội.
Do đó, những điểm mới về mặt khoa học của đề tài bao gồm:
1) Đánh giá bức tranh tình hình vi phạm pháp luật và các tội phạm về
môi trường trên địa bàn thành phố Hà Nội;
2) Đánh giá kết quả đấu tranh phòng, chống vi phạm pháp luật và các
tội phạm về môi trường trên địa bàn thành phố Hà Nội, những tồn tại, vướng
mắc và các nguyên nhân cơ bản;
3) Phân tích pháp luật hình sự Việt Nam và một số nước trên thế giới
về các tội phạm về môi trường, trong đó chỉ ra khái niệm, cơ sở lý luận và
thực tiễn của việc quy định các tội phạm về môi trường;
4) Chỉ ra những chủ trương, định hướng cơ bản trong việc bảo vệ môi
trường và hoàn thiện BLHS Việt Nam về các tội phạm về môi trường;
5) Trên cơ sở đó, kiến nghị hoàn thiện quy định của BLHS Việt Nam
8

về các tội phạm về môi trường, cũng như đề xuất những giải pháp nâng cao
hiệu quả áp dụng quy định của BLHS Việt Nam về các tội phạm này.
7. Kết cấu của luận văn
Luận văn ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo
và Phụ lục, luận văn bao gồm ba chương và 9 mục có kết cấu như sau:
Chương 1: Tình hình vi phạm pháp luật và thực tiễn xét xử tội phạm về
môi trường trên địa bàn thành phố Hà Nội.
Chương 2: Pháp luật hình sự Việt Nam và một số nước trên thế giới về
các tội phạm về môi trường.
Chương 3: Hoàn thiện pháp luật và các giải pháp nâng cao hiệu quả áp
dụng quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam về các tội phạm về môi trường.
9

Chƣơng 1
TÌNH HÌNH VI PHẠM PHÁP LUẬT
VÀ THỰC TIỄN XÉT XỬ TỘI PHẠM VỀ MÔI TRƢỜNG
TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI
1.1. Tình hình vi phạm pháp luật về môi trƣờng trên địa bàn thành
phố Hà Nội trong những năm gần đây
Hà Nội có vị trí địa lý nằm ở đồng bằng sông Hồng, phí Bắc tiếp giáp
với các tỉnh Thái Nguyên, Vĩnh Phúc; phía Nam tiếp giáp với các tỉnh Hà
Nam, Hòa Bình; phía Đông tiếp giáp với các tỉnh Bắc Giang, Bắc Ninh và
Hưng Yên; phía tây tiếp giáp với tỉnh Phú Thọ. Tháng 8 năm 2008, sau khi sát
nhập Hà Nội có diện tích 3.345,0km2
, dân số 6.700.000 người gồm 10 quận,
01 thị xã và 18 huyện ngoại thành [4].
Hiện nay, thành phố Hà Nội có: 01 khu công nghệ cao, 01 khu chế xuất,
08 khu công nghiệp, 41 cụm công nghiệp, 1350 làng nghề (244 làng nghề truyền
thống); 11.041 doanh nghiệp có chức năng xuất, nhập khẩu (trong đó có 30
doanh nghiệp nhập khẩu phế liệu, 249 doanh nghiệp nhập khẩu máy móc,
phương tiện chuyên dùng); 538 doanh nghiệp hoạt động kinh doanh thương mại,
siêu thị, chợ (20 trung tâm thương mại, 110 siêu thị, 408 chợ); 615 cơ sở lưu trú
(11 khách sạn 5 sao, 10 khách sạn 4 sao, 26 khách sạn 3 sao, còn lại là 2 sao);
265 doanh nghiệp kinh doanh vận tải (113 doanh nghiệp kinh doanh taxi, 139
doanh nghiệp kinh doanh vận tải liên tỉnh, 13 doanh nghiệp kinh doanh xe ôtô);
251 doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh hóa chất (139 doanh nghiệp sản xuất sơn,
112 doanh nghiệp kinh doanh hóa chất). Có 05 nhà mạng, 33 đơn vị kinh doanh
viễn thông với tổng số 1.291 trạm BTS. Có 04 kho chứa xăng dầu, 430 cửa hàng
bán lẻ xăng dầu, 21 cơ sở sang triết Gas. Có 2.592 bệnh viện, cơ sở y tế (bệnh
viện TW: 21, bệnh viện quân đội: 10, bệnh viện Hà Nội: 49, bệnh
10

viện tư nhân: 23, phòng khám đa khoa: 212, phòng khám chuyên khoa: 1.292,
dịch vụ y tế: 265, phòng khám y học cổ truyền: 708); 3.821 cơ sở hành nghề
dược (100 cơ sở sản xuất thuốc, 3.721 cơ sở kinh doanh thuốc); 318 cơ sở
kinh doanh mĩ phẩm (268 cơ sở kinh doanh mỹ phẩm nhập khẩu). Có 47.840
cơ sở sản xuất, kinh doanh dịch vụ ăn uống (thành phố quản lý: 1.806 cơ sở;
cấp huyện quản lý: 7.000 cơ sở, cấp xã quản lý: 38.989 cơ sở); 1.191 trường
có bếp ăn tập thể; 17.657 cơ sở dịch vụ thức ăn đường phố. Có gần 5.000.000
phương tiện giao thông cơ giới đường bộ, đường sắt; 02 nhà máy sản xuất xi
măng; 35 cơ sở sản xuất gạch nung tuynel quy mô lớn, công nghệ tiên tiến với
công xuất thiết kế 937 triệu viên/năm; khoảng 1.250 vỏ lò thủ công với công
suất 963 triệu viên/năm. Có 11 đơn vị có giấy phép khai thác tài nguyên cát
(chủ yếu được khai thác tại sông Hồng, sông Đuống, sông Công, sông Cầu,
sông Cà Lồ); 3.732 cơ sở giết mổ gia súc, gia cầm (6 cơ sở giết mổ tập trung);
224 cơ sở sản xuất rau an toàn; 893 cơ sở sản xuất, gia công, kinh doanh
thuốc bảo vệ thực vật; 34 cơ sở sản xuất, chế biến, nuôi trồng thủy sản;
188.365 ha đất nông nghiệp; 1.116 trại chăn nuôi, (có 56 trại chăn nuôi có quy
mô từ 1000 con trở lên) nằm chủ yếu ở một số huyện ngoại thành như Ba Vì,
Sơn Tây, Thạch Thất, Chương Mỹ…(94 trại chăn nuôi trâu bò; 268 trang trại
chăn nuôi lợn; 754 trang trại chăn nuôi gia cầm)[4].
Tóm lại, từ những đặc điểm cơ bản về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã
hội, an ninh trật tự của thành phố Hà Nội, có thể chỉ ra các vi phạm pháp luật
trong lĩnh vực môi trường như sau.
1.1.1. Trong lĩnh vực xây dựng cơ bản và môi trường đô thị
Từ khi thành phố Hà Nội mở rộng từ năm 2008, tốc độ xây dựng công
trình công cộng cũng như hạng mục xây dựng công trình xây dựng dân dụng
diễn ra một cách ồ ạt nên hầu hết các công trình không tránh khỏi các vi phạm
về bảo vệ môi trường. Công tác thực thi pháp luật về bảo vệ môi trường còn
11

mang tính hình thức, đối phó; quá trình thi công không tuân thủ các yêu cầu
của cơ quan nhà nước trong các quyết định phê duyệt đánh giá tác động môi
trường, cam kết bảo vệ môi trường như: Không niêm yết công khai bản tóm
tắt đánh giá tác động môi trường, vận chuyển chôn lấp chất thải rắn theo đúng
quy định… Tình trạng đổ trộm bùn đất, phế thải, vật liệu xây dựng tại các địa
bàn giáp danh, trên các tuyến đường ngoại ô diễn ra thường xuyên gây ô
nhiễm môi trường, cản trở giao thông công cộng.
1.1.2. Trong lĩnh vực khai thác tài nguyên, kháng sản, đa dạng sinh
học, nông nghiệp nông thôn, làng nghề
Trong những năm gần đây, tình hình buôn bán động vật hoang dã, lâm
sản trái phép diễn ra phức tạp rất khó khăn cho công tác quản lý. Các hoạt
động khai thác, vận chuyển, buôn bán giết mổ động vật hoang dã một phần
được thực hiện từ các khu rừng tự nhiên trong nước, còn lại phần lớn được
vận chuyển từ nước ngoài về Việt Nam qua cảng hàng không (Nội Bài, Tân
Sơn Nhất…), cảng biển (Hải Phòng, Quảng Ninh…), sau đó được tập kết tại
các tỉnh lân cận, chia nhỏ vận chuyển tiêu thụ chủ yếu vào các thành phố lớn
như Hà Nội… Ngoài ra, một số đối tượng còn lợi dụng cơ chế chính sách của
Nhà nước là xin phép nuôi nhốt động vật sinh trưởng, sinh sản động vật hoang
dã để hợp thức hóa thủ tục giấy tờ nhằm che dấu hành vi buôn bán hoặc giết
mổ động vật hoang dã.
Tình hình buôn bán thuốc bảo vệ thực vật, phân bón, thuốc trừ sâu
không rõ nguồn gốc, thuốc cấm có xuất xứ từ Trung Quốc không qua công tác
kiểm định diễn ra rất phức tạp. Hầu hết các cơ sở kinh doanh đều mang tính
chất nhỏ lẻ nên chưa tiến hành làm các thủ tục pháp lý theo quy định về bảo
vệ môi trường như: Lập bản cam kết về bảo vệ môi trường, không đăng ký
chủ nguồn chất thải nguy hại… lạm dụng trong sử dụng thuốc bảo vệ thực vật
đối với cây trồng dấn đến hàm lượng dư thừa chất bảo vệ thực vật trong nông
12

sản, trong đất, trong nguồn nước, gây ô nhiễm môi trường ảnh hưởng rất lớn
đến sức khỏe con người; các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực nhập
khẩu, sản xuất, kinh doanh thuốc thú y, thức ăn chăn nuôi vấn lén lút sử dụng
các loại chất cấm; hoạt động chăn nuôi gia súc, gia cầm bộc lộ nhiều vi phạm
về việc xử lý chất thải, nước thải gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng [10].
Hoạt động khai thác trái phép tài nguyên thiên nhiên là cát, sỏi vẫn diễn
ra thường xuyên, phức tạp tập trung chủ yếu vào địa bàn là sông Hồng, sông
Đuống, sông Cà Lồ… Khai thác nguồn nước ngầm ở các khu công nghiệp và
cơ sở sản xuất đá lạnh sinh hoạt ảnh hưởng lớn đến môi trường sinh thái, biến
đổi dòng chảy, sạt nở đê điều, sụt lún cơ sở hạ tầng.
1.1.3. Trong lĩnh vực thương mại, xuất nhập khẩu, du lịch
Hầu hết các cơ sở kinh doanh thương mại như siêu thị đều đặt trong các
tòa nhà, khu liên hợp, mặt bằng đi thuê, do vậy không có hệ thống xử lý nước
thải (nước thải được thải chung cùng hệ thống tòa nhà). Bên cạnh đó, trong
các hợp đồng thuê địa điểm không xác định rõ trách nhiệm bảo vệ môi trường
thuộc về bên nào do vậy dấn tới tình trạng các đơn vị này trốn tránh việc thực
hiện các quy định về bảo vệ môi trường, gây khó khăn cho cơ quan chức năng
trong việc quản lý, kiểm tra và xử lý vi phạm. Ngoài ra, hệ thống chợ truyền
thống hầu hết không có hệ thống xử lý môi trường, trong khi đó khu chợ
thường xuyên diễn ra các hoạt động giết mổ gia cầm, sử dụng chất tẩy rửa có
tính chất độc hại, gây ô nhiễm cho nguồn nước ngầm.
Các cơ sở kinh doanh dịch vụ, lưu trú chưa ý thức được công tác bảo vệ
môi trường. Hầu hết các cơ sở này chưa đăng ký cam kết về bảo vệ môi
trường, đề án bảo vệ môi trường, chưa có giấy phép xả thải, xử lý thu gom
chất thải, khi hoạt động của các cơ sở lưu trú này nước xả thải vượt tiêu chuẩn
vào môi trường.
13

1.1.4. Trong lĩnh vực công nghiệp, quản lý chất thải nguy hại
Tại các khu công nghiệp công tác quản lý môi trường, đầu tư về mặt hạ
tầng xử lý ô nhiễm môi trường tương đối tốt. Tuy nhiên, công tác chấp hành
pháp luật về môi trường tại các cụm công nghiệp do Ủy ban nhân dân cấp
quận, huyện làm chủ đầu tư chưa thực hiện một cách nghiêm túc. Các đơn vị
trong cụm công nghiệp hoạt động xả thải trực tiếp ra môi trường, nhà máy, xí
nghiệp không xây dựng hệ thống xử lý chất thải.
Hoạt động quản lý chất thải nguy hại tại các bệnh viện, đặc biệt ở các
cơ sở khám chữa bệnh còn hết sức lỏng lẻo. Các đơn vị này không phân loại
chất thải nguy hại, không ký hợp đồng vận chuyển chất thải nguy hại với các
đơn vị có chức năng trung chuyển, xử lý chất thải nguy hại. Bên cạnh đó,
năng lực của các cơ quan chức năng xử lý chất thải nguy hại còn nhiều hạn
chế cả về phương tiện vận chuyển đến cách thức thu gom, vận chuyển.
Hoạt động tái chế xuất chất thải nguy hại của các đơn vị tư nhân bộc lộ
nhiều sai phạm như: chưa có các thủ tục pháp lý về môi trường, mặt bằng hoạt
động chủ yếu là đi thuê nên chủ doanh nghiệp không tiến hành xây dựng hệ
thống xử lý rác thải mà thường tập kết chất thải để sau đó vận chuyển đến nơi
khác đổ thải trái quy định [11].
1.1.5. Trong lĩnh vực y tế, an toàn vệ sinh thực phẩm
Những năm gần đây, tình hình vi phạm pháp luật an toàn thực phẩm
diễn ra phổ biến trong tất cả các khâu từ sản xuất, chế biến, kinh doanh, dịch
vụ với tính chất hậu quả rất nghiêm trọng tác động trực tiếp tới sức khỏe cộng
đồng. Vấn đề sử dụng hóa chất độc hại để tẩy rửa thực phẩm (dùng hóa chất
đánh bóng gạo, nở cơm, tẩy rửa thực phẩm ôi thiu, chất bảo quản hoa quả, rau
xanh, chất tạo màu, tạo mùi). Kinh doanh sản xuất thức ăn tăng trọng cho gia
súc gia cầm. Phân bón, thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật có dư lượng kháng
sinh cao. Thuốc chữa bệnh (tân dược, đông dược) thực phẩm chức năng giả,
đồ uống, bánh kẹo quá hạn sử dụng không bảo đảm vệ sinh an toàn thực
14

phẩm. Nhập lậu động vật, nội tạng động vật (nội tạng trâu, bò lợn, gà…), thủy
sản (cá tầm, cá quả, ếch, rắn) không qua kiểm dịch… Vấn đề kiểm soát an
toàn thực phẩm đường phố (như trà tranh làm từ hóa chất, đồ ăn nhanh, bia
hơi, nước ngọt có ga…) rất mất vệ sinh [9].
Ngoài ra, việc quản lý bếp ăn tập thể từ nguồn cung cấp lương thực
thực phẩm không được chú trọng công tác an toàn vệ sinh thực phẩm diễn ra
ngộ độc hàng loạt tại các bếp ăn khu công nghiệp, nhà trường. Các đơn vị này
không tuân thủ các quy định về vệ sinh an toàn thực phẩm như nhân viên
không khám sức khỏe, không mặc đồng phục, không được tập huấn an toàn
thực phẩm.
Về công tác giết mổ gia súc, gia cầm trên toàn thành phố hầu hết là tự
phát, không đảm bảo vệ sinh, hoạt động khi chưa được cấp phép giấy chứng
nhận đủ điều kiện vệ sinh an toàn thực phẩm.
1.1.6. Trong lĩnh vực làng nghề thủ công
Thực trạng ô nhiễm môi trường ở một số làng nghề thủ công vẫn là vấn đề
bức xúc, chưa có giải pháp xử lý dứt điểm. Công tác thu gom, xử lý chất thải rắn
và chất thải nguy hại vẫn còn nhiều hạn chế, rác thải nông thôn được vận chuyển
trong ngày đến nơi xử lý mới đạt gần 80% và chủ yếu vẫn thực hiện theo hình
thức chôn lấp. Trong khi đó, tiến độ triển khai các dự án hạ tầng môi trường còn
chậm, nhất là các dự án xử lý nước thải trong các khu cụm công nghiệp, làng
nghề, các dự án xử lý chất thải rắn tập trung bằng công nghệ tiên tiến.
1.2. Thực tiễn xét xử đối với các tội phạm về môi trƣờng trên địa
bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2008 - 2013
Trước khi BLHS năm 1999 được ban hành, hành vi xâm phạm môi
trường cũng đã được Nhà nước ta quy định là tội phạm đã bị kết án, tùy vào
mức độ nguy hiểm và hậu quả do hành vi xâm phạm gây ra. Tuy nhiên, thực
tiễn xét xử cho thấy, thời kỳ này các hành vi vi phạm các quy định về môi
trường ít bị truy cứu TNHS mà chủ yếu là xử phạt hành chính. Các trường
15

hợp bị truy cứu TNHS đối với người có hành vi vi phạm các quy định về môi
trường theo quy định của BLHS năm 1985 cũng chủ yếu là những người có
hành vi huỷ hoại rừng và hành vi phạm các quy định về bảo vệ động vật
hoang dã quý hiếm.Sau khi BLHS năm 1999 có hiệu lực pháp luật, các hành
vi vi phạm các quy định về môi trường được thực hiện dưới hình thức huỷ
hoại rừng, săn bắn, buôn bán, giết, vận chuyển trái phép động vật hoang dã
vẫn bị truy cứu TNHS. Ngoài ra, các toà án còn thụ lý xét xử một số vụ án về
tội làm lây lan dịch bệnh nguy hiểm cho người và tội huỷ hoại nguồn lợi thuỷ
sản; đối với các hành vi khác ít thấy bị truy cứu TNHS mà chủ yếu bị xét xử
hành chính. Mặc dù tình trạng xâm phạm môi trường ngày một gia tăng và
những hành vi gây ô nhiễm không khí, ô nhiễm nguồn nước, ô nhiễm đất, làm
lây lan dịch bệnh nguy hiểm cho người, cho động vật, cho thực vật, huỷ hoại
nguồn thuỷ sản... vẫn thường xuyên xảy ra, đặc biệt trong thời gian qua ở
nước ta cũng như một số nước trên thế giới và trong khu vực xảy ra dịch cúm
gà, trong đó cũng có không ít những hành vi làm lây lan dịch bệnh nguy hiểm
cho người, cho động vật, nhưng có rất ít hành vi bị truy cứu TNHS [43].
Theo số liệu thống kê chưa đầy đủ thì từ năm 2001 đến năm 2013, các
tòa án trên cả nước chỉ xét xử 262 vụ án với 420 bị cáo với các tội phạm về
môi trường, trong đó có 170 vụ với 270 bị cáo phạm tội hủy hoại rừng; 76 vụ
với 121 bị cáo về tội vi phạm các quy định về bảo vệ động vật hoang dã quý
hiếm; 06 vụ với 13 bị cáo về tội làm lây lan dịch bệnh làm nguy hiểm cho
người; 10 vụ với 16 bị cáo về tội hủy hoại nguồn lợi thủy sản, còn các tội
phạm khác tòa án không thụ lý xét xử [5].
Riêng địa bàn thành phố Hà Nội, tính từ năm 2008 - 2013, ngành Tòa
án nhân dân thành phố Hà Nội đã xét xử 138 vụ án các loại về tội phạm môi
trường với 164 bị cáo. Trong đó, riêng tội vi phạm các quy định về bảo vệ
động vật hoang dã quý hiếm (Điều 190), tổng số thụ lý 122 vụ với 157 bị cáo,
16

đã xét xử 118 vụ với 147 bị cáo, hoàn lại viện kiểm sát 04 vụ việc; tội hủy
hoại rừng (Điều 189) tổng số vụ thụ lý 01 vụ với 01 bị cáo, đưa ra xét xử 01
vụ và hoàn lại Viện kiểm sát không [4].
Như vậy, từ năm 2008 đến 2013, trên địa bàn thành phố Hà Nội, tổng
số vụ án về các tội phạm về môi trường được đưa ra xét xử chiếm tỉ lệ gần ½
số vụ án về các tội phạm môi trường được xét xử trên toàn quốc. Có thể nói
tội phạm môi trường tập trung lớn ở thành phố Hà Nội với nhóm tội phạm
được quy định tại Điều 190 BLHS.
Bảng thống kê các vụ án về tội phạm môi trường được xét xử tính từ
năm 2008 đến 2013 cho thấy như sau:
Bảng 1.1. Thống kê vụ án và các bị cáo phạm các tội về môi trƣờng trên
địa bàn thành phố Hà Nội bị Tòa án đƣa ra xét xử năm 2008
Thụ lý Giải quyết Hình phạt áp dụng
Cấp Điều
Vụ Bị cáo Vụ Bị CTK Treo Dưới Từ 3 Từ 7
cáo giam 3 đến 7 đến 15
giữ năm năm năm
TP. Hà Nội 190 2 6 2 6 0 4 2 0 0
Quận /huyện 190 3 4 3 4 0 4 0 0 0
Tổng 5 10 5 10 0 8 2 0 0
Nguồn: Báo cáo của Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội
Cấp Điều
Vụ Bị Vụ Bị Cải tạo Treo Dưới Từ 3 Từ 7
cáo cáo không 3 đến 7 đến 15
giam giữ năm năm năm
Hà Nội 190 0 0 0 0
Quận/ huyện 190 15 21 14 20 1 17 1 1
Tổng 15 21 14 20 1 17 1 1 0
17

Vụ Bị Vụ Bị cáo Cải tạo Treo Dưới Từ 3 Từ 7
Cấp Điều cáo không 3 đến 7 đến 15
giam năm năm năm
giữ
Hà Nội 190 0 0 0 0
Quận/huyện 190 14 16 14 16 0 3 13
Tổng 14 16 14 16 0 3 13 0 0
Vụ Bị Vụ Bị Cải Treo Dưới Từ 3 Từ 7
Cấp Điều
cáo cáo tạo 3 đến 7 đến
không năm năm 15
giam năm
giữ
Hà Nội 190 0 0 0 0
Quận/ huyện 190 14 16 14 16 0 3 13
Tổng 14 16 14 16 0 3 13 0 0
Cấp Điều
cáo cáo tạo 3 đến 7 đến 15
không năm năm năm
giam
giữ
Hà Nội 190 1 6 1 6 0 0 3 3
Quận/huyện 190 23 34 23 34 11 17 5 1
Tổng 24 40 24 40 11 17 8 4 0
18

Vụ Bị Vụ Bị Cải Treo Dưới Từ Từ 7
Cấp Điều
cáo cáo tạo 3 3 đến 15
không năm đến năm
giam 7
giữ năm
Hà Nội 190 5 8 5 8 5 1
Quận/
190 35 35 35 35 0 29 7 1
huyện
Tổng 40 43 40 43 0 34 8 1 0
Bảng 1.7. Tổng cộng vụ án và các bị cáo phạm các tội về môi trƣờng trên địa
bàn thành phố Hà Nội bị Tòa án đƣa ra xét xử năm 2008 đến năm 2013
Cấp Điều
cáo cáo tạo 3 đến đến
không năm 7 15
giam năm năm
giữ
Hà Nội 190 8 16 8 16 0 6 5 5 0
Quận/huyện
190 122 157 118 147 12 108 35 4 0
189 1 1 1 1 0 0 0 0 1
Tổng 138 174 127 164 12 114 40 9 1
Qua thống kê cho thấy, năm 2008, các tội phạm về môi trường được tòa
án dân dân thành phố đưa ra xét xử tập trung vào loại tội phạm được quy định tại
Điều 190 về tội vi phạm các quy định về bảo vệ động vật hoang dã quý hiếm.
Riêng năm 2008, Tòa án nhân dân thuộc thành phố Hà Nội chỉ đưa ra xét xử từ 2
đến 3 vụ thì các năm tiếp theo đã tăng lên gấp 4 đến 5 lần, thậm chí năm 2013
tăng lên gấp 30 lần. Đây là hai tội danh đã được liên ngành Bộ Nông nghiệp và
Phát triển nông thôn, Bộ Tư pháp, Bộ Công an, Viện kiểm sát nhân dân tối cao
và Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng tại Thông tư liên tịch số
19/2007/TTLT-BNN&PTNT-BTP-BCA-VKSNDTC-TANDTC) [10].
19

Ngoài ra, đối với những tội danh chưa được hướng dẫn chi tiết trong
các văn bản quy phạm pháp luật của các cơ quan có thẩm quyền thì hoặc chưa
được áp dụng trong thực tiễn xét xử, hoặc rất ít được áp dụng. Điều này chưa
phản ánh đúng mức độ nghiêm trọng của các hành vi xâm phạm môi trường
đang diễn ra trong thực tiễn.
Có thể thấy, trên địa bàn thành phố Hà Nội chỉ tập trung xét xử vào 02
loại tội phạm là: tội hủy hoại rừng (Điều 189) và tội phạm xâm phạm quy
định về bảo vệ động vật hoang dã quý hiếm (Điều 190) chưa phản ánh hết tình
hình vi phạm pháp luật hình sự về môi trường trên toàn thành phố trong thời
gian qua. Công tác xử lý triệt để các cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm
trọng còn thiếu kiên quyết. Một bộ phận thực hiện công tác môi trường còn
yếu, thiếu kỹ năng giải quyết công việc, chưa đáp ứng yêu cầu về chuyên
môn, nghiệp vụ, chất lượng tham mưu để giải quyết các vấn đề trọng tâm về
môi trường còn nhiều hạn chế. Có thể nêu ra một số lĩnh vực xâm hại môi
trường nghiêm trọng trong thời gia qua trên địa bàn thành phố như lĩnh vực
khai thác khoáng sản, tình trạng ô nhiễm môi trường tại các làng nghề và lưu
vực sông Nhuệ - sông Đáy ngày càng diễn ra phức tạp. Tình trạng khai thác
khoáng sản, trong đó tập trung vào lĩnh vực khai thác cát, sỏi, bãi trung
chuyển vật liệu của các tổ chức, cá nhân vẫn diễn ra thường xuyên, liên tục,
làm ảnh hưởng tiêu cực đến dòng chảy, hệ thống đê kè và gây ô nhiễm môi
trường khu vực, thất thoát nguồn tài nguyên [21].
Ngoài ra, một số loại tội phạm về môi trường đang ngày càng gia tăng
và phát triển như: Tội gây ô nhiễm không khí (Điều 182); Tội gây ô nhiễm
nguồn nước (Điều 183). Đặc biệt, tội nhập khẩu công nghệ, máy móc thiết bị,
phế thải hoặc các chất không bảo đảm tiêu chuẩn bảo vệ môi trường (Điều
185) cũng chưa được điều tra truy tố, xét xử mà chỉ dừng lại ở mức xử phạt
hành chính.
20

Có thể nói, công tác điều tra, truy tố, xét xử tội phạm về môi trường
thời gian qua bước đầu đã đạt được những kết quả nhất định, đặc biệt là sau
khi BLHS năm 1999 có hiệu lực - Công tác điều tra, truy tố, xét xử về tội
phạm môi trường được chú trọng, góp phần làm giảm các hành vi vi phạm
pháp luật bảo vệ môi trường và tội phạm môi trường. Các cơ quan chức năng
như: Bộ Tài nguyên và Môi trường, các bộ, ngành liên quan, cơ quan điều tra,
Viện Kiểm sát, Tòa án phối hợp với nhau chặt chẽ hơn đem lại hiệu quả cao.
1.3. Đánh giá kết quả đấu tranh phòng, chống vi phạm pháp luật
và các tội phạm về môi trƣờng trên địa bàn thành phố Hà Nội, những
tồn tại, vƣớng mắc và các nguyên nhân cơ bản
1.3.1. Những tồn tại và vướng mắc
Hà Nội giáp ranh với các tỉnh Thái Nguyên, Bắc Giang, Bắc Ninh,
Hưng Yên, Hà Nam, Hòa Bình, Phú Thọ và Vĩnh Phúc. Các địa phương này
có tổng dân số 14,4 triệu người, tổng diện tích 606.236m2
. Do có diện tích lớn
và vị trí địa lý thuận lợi, Hà Nội và các tỉnh giáp ranh là nơi tập trung 196 khu
công nghiệp, 134 cụm công nghiệp và khoảng 1.647 làng nghề truyền thống,
diện tích đất nông nghiệp đang bị thu hẹp, nhường chỗ cho phát triển các khu,
cụm công nghiệp, làng nghề góp phần thúc đẩy sự phát triển về kinh tế cho
Hà Nội và các tỉnh giáp ranh nhờ đó nâng cao đời sống vật chất cho người
dân, tuy nhiên cũng đặt ra những khó khăn, thách thức trong công tác bảo vệ
môi trường. Cùng với sự phát triển về kinh tế, Hà Nội và các tỉnh giáp ranh
được xác định là địa bàn phức tạp về tình hình tội phạm và vi phạm pháp luật
về môi trường.
Tình hình vi phạm pháp luật về môi trường ngày càng diễn biến phức
tạp, đặc biệt là hoạt động vận chuyển, buôn bán trái phép lâm sản, động vật
hoang dã.. những vi phạm trong lĩnh vực này mang tính chuyên nghiệp, các
đối tượng luôn tìm cách trốn tránh sự phát hiện của các cơ quan chức năng,
21

lợi dụng địa bàn giáp ranh để tập kết hàng. Trong khi đó chưa có quy chế phối
hợp giữa các địa bàn giáp ranh dẫn đến việc trao đổi thông tin chưa được kịp
thời, chính xác.
- Nguồn kinh phí trang bị cho lực lượng Cảnh sát môi trường các cấp
còn hạn chế, do đó chưa đáp ứng được yêu cầu về đầu tư trang bị và hỗ trợ
hoạt động phục vụ công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp
luật về môi trường.
- Tại khu vực giáp ranh, có một thực tế là cơ sở sản xuất nằm trên địa
bàn này lại gây ô nhiễm cho địa bàn khác, bên cạnh đó quan điểm giải quyết
của hai địa phương không thống nhất dẫn đến việc giải quyết không kịp thời.
- Chưa xây dựng được các kế hoạch chung trong đấu tranh với tội phạm
và vi phạm pháp luật về môi trường trong các lĩnh vực như vận chuyển hàng
hóa nhập lậu; khai thác tài nguyên khoáng sản… Quan hệ phối hợp với chỉ
dừng lại ở các vụ việc cụ thể, khi có yêu cầu cụ thể, chưa có sự hợp tác
thường xuyên trong đấu tranh, xử lý triệt để các vụ việc do đó hiệu quả phối
hợp chưa cao, chưa được chú trọng và tiến hành thường xuyên.
Hơn nữa, việc ít truy cứu TNHS dẫn đến việc đưa ra truy tố, xét xử
chưa nhiều đối với những hành vi này trong thời gian qua chủ yếu là do
những quy định của BLHS đối với những loại tội phạm này chưa được giải
thích hướng dẫn, trừ tội vi phạm về bảo vệ các động quý hiếm hoang dã (Điều
190) thì hầu hết các tội phạm về môi trường cấu thành cơ bản đều có tình tiết
“gây hậu quả nghiêm trọng” là yếu tố bắt buộc, nhưng thế nào là hậu quả
nghiêm trọng do hành vi phạm các quy định về bảo vệ môi trường lại chưa
được giải thích hướng dẫn; một số tội nhà làm luật còn quy định vừa đã bi xử
phạt hành chính vừa gây hậu quả nghiêm trọng là yếu tố bắt buộc của cấu
thành như các tội quy định tại các Điều 182, 183, 184, 185 và điều 191 Bộ
luật hình sự. Nếu người có hành vi vi phạm bị phát hiện lần đầu
22

họ sẽ bị xử phạt hành chính; sau khi bị xử phạt hành chính nếu người đó vi
phạm mà chưa gây hậu quả nghiêm trọng thì hành vi vi phạm vẫn chưa cấu
thành tội phạm. Ngay cả đối với tội hủy hoại rừng quy định tại Điều 189
BLHS là tội phạm được tách ra từ tội vi phạm các quy định về quản lý và bảo
vệ rừng quy định tại Điều 181 BLHS năm 1985 cũng chưa được hướng dẫn cụ
thể, mà các cơ quan tiến hành tố tụng chủ yếu dựa vào các hướng dẫn áp dụng
BLHS năm 1985 trước đây để truy cứu TNHS người phạm tội. Mặt khác, các
hành vi vi phạm các quy định về bảo vệ môi trường tuy xảy ra phổ biến ở
nhiều nơi, các cơ quan chức năng đã áp dụng nhũng biện pháp hành chính để
xử lý người vi phạm, nhưng theo quy định của Pháp lệnh Xử phạt hành chính
thì kể từ khi có quyết định xử phạt hành chính sau một năm là người bị phạt
hành chính được coi như chưa bị xử phạt hành chính, nếu người đó tiếp tục có
hành vi vi phạm các quy định về bảo vệ môi trường thì hành vi của họ vẫn
chưa cấu thành tội phạm. Với các quy định các dấu hiệu cấu thành tội phạm
như vậy, chúng ta cũng thấy rõ, đối với các hành vi vi phạm các quy định về
bảo vệ môi trường, Nhà nước hạn chế việc hình sự hoá mà lấy giáo dục,
phòng ngừa là chính và nếu có hành vi vi phạm thì chủ yếu áp dụng biện pháp
hành chính; chỉ xử lý về hình sự trong những trường hợp cần thiết. BLHS
năm 1999 quy định đối với hầu hết các tội phạm về môi trường là phải có hậu
quả nghiêm trọng xảy ra mà đã bị xử phạt hành chính mà còn vi phạm thì mới
cấu thành tội phạm. Quy định như vậy cũng phù hợp với trình độ dân trí và sự
phát triển xã hội, đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng, chống loại tội phạm này
trong tình hình hiện nay.
Từ thực trạng xét xử các vụ án hình sự các tội phạm về môi trường
trong những năm qua trên địa bàn thành phố Hà Nội, chúng ta có thể rút ra
một số vấn đề sau:
Cần tuyên truyền sâu rộng cho toàn dân biết sự cần thiết phải bảo vệ
23

môi trường; các cơ quan thông tin đại chúng cần cung cấp cho mọi người dân
biết tác hại của việc gây ô nhiễm không khí, ô nhiễm nguồn nước, ô nhiễm
đất; tác hại của việc làm lây lan dịch bệnh, của việc hủy hoại nguồn thuỷ sản,
huỷ hoại rừng và săn bắn động vật hoang dã quý hiếm; các quy định của nhà
nước về việc cấm và xử lý các hành vi vi phạm, bởi lẽ không phải ai cũng biết
và hiểu được hành vi của họ là xâm phạm đến môi trường, nhiều trường hợp
khi cơ quan chức năng đến lập biên bản về hành vi vi phạm các quy định về
bảo vệ môi trường thì người có hành vi vi phạm mới biết mình vi phạm.
Nhà nước cần ban hành các văn bản pháp luật quy định cụ thể về việc
xử lý các hành vi vi phạm các quy định về bảo vệ môi trường, nhất là các văn
bản dưới luật (nghị định, nghị quyết, thông tư, điều lệ...); đồng thời với việc
ban hành các quy định, cần tổ chức tuyên truyền pháp luật, làm cho các quy
định pháp luật ai cũng hiểu và tuân theo một cách tự giác.
Các cơ quan tư pháp ở Trung ương (TANDTC, VKSNDTC, Bộ Công
an , Bộ Tư pháp) xúc tiến việc ban hành thông tư liên tịch hướng dẫn áp dụng
các quy định của BLHS năm 1999 về các tội phạm về môi trường; đồng thời
kiến nghị với Uỷ ban Thường vụ Quốc hội giải thích những quy định tại
Chương XVII - Các tội phạm về môi trường mà xét thấy không thuộc phạm vi
hướng dẫn của mình [30].
Đối với các hành vi vi phạm các quy định về bảo vệ môi trường đã đủ
yếu tố cấu thành tội phạm thì các cơ quan tiến hành tố tụng kiên quyết truy
cứu TNHS; đối với những người tái phạm đã được giáo dục nhiều lần mà còn
vi phạm hoặc đối với người có chức vụ, quyền hạn mà lợi dụng chức vụ,
quyền hạn phạm tội thì phải xử lý thật nghiêm.
Những nỗ lực, cố gắng của chính quyền và cơ quan chức năng của Hà
Nội là rất đáng ghi nhận. Tuy nhiên, để bảo đảm công tác bảo vệ môi trường
trên địa bàn thành phố phát huy hiệu quả, biện pháp hàng đầu vẫn là công tác
24

tuyên truyền giáo dục, nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường trong mỗi người
dân nhằm làm thay đổi về cơ bản nhận thức, ý thức trách nhiệm bảo vệ môi
trường của cư dân Thủ đô, nhất là khu vực nông thôn. Có như vậy, mới có thể
huy động được sự tham gia của toàn xã hội vào các hoạt động bảo vệ môi
trường. Từ đó tạo nên những chuyển biến trong thói quen, nếp sống theo hướng
thân thiện hơn với môi trường, góp phần phát triển Thủ đô xanh - sạch - đẹp.
1.3.2. Các nguyên nhân
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng tội phạm và vi phạm pháp
luật về môi trường ngày càng gia tăng như hiện nay trên cả nước nói chung,
trên địa bàn thủ đô Hà Nội nói riêng, trong đó phải kể đến một số nguyên
nhân chủ yếu sau đây:
* Nguyên nhân về kinh tế - xã hội
Thành phố Hà Nội là trung tâm kinh tế chính trị của cả nước. Nền kinh
tế của nước ta đã có những bước phát triển, từng bước hội nhập sâu rộng vào
nền kinh tế thế giới. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đang
được hoàn thiện dần với nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế,
hình thức tổ chức kinh doanh và hình thức phân phối. Bước đầu đã thiết lập
cơ chế nhằm bảo đảm các thành phần kinh tế hoạt động theo pháp luật, bình
đẳng trước pháp luật, cùng phát triển lâu dài, hợp tác và cạnh tranh lành
mạnh. Tuy nhiên, sau hơn 20 năm đổi mới, thể chế kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta vẫn chưa đồng bộ, các yếu tố của nền kinh
tế thị trường vẫn chưa được hình thành đầy đủ. Bên cạnh đó, ảnh hưởng từ
mặt trái nền kinh tế thị trường đã tác động đến các chuẩn mực xã hội, giá trị
đạo đức truyền thống; khoảng cách giàu nghèo tăng, số người thất nghiệp cao,
các hoạt động kinh doanh, dịch vụ, văn hóa phẩm đồi trụy phát triển lan rộng
đến các vùng nông thôn sâu, làm suy thoái đạo đức một bộ phận thanh thiếu
niên nông thôn.
25

Quá trình hội nhập quốc tế bên cạnh những mặt tích cực thì cũng kéo
theo nhiều hệ lụy. Sự phát triển của công nghiệp hóa, của sự biến đổi khó hậu
kèm theo những mặt tiêu cực của nó đã tác động mạnh mẽ đến lối sống, hành
xử của các cá nhân, bên cạnh đó sự thiếu sót trong quản lý văn hoá - xã hội
của các cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội, do không đánh giá hết tính chất
phức tạp, nghiêm trọng của tình hình vi phạm pháp luật của người phạm tội
nên việc đề ra các chủ trương, biện pháp phòng ngừa, ngăn chặn tình trạng vi
phạm phạm luật chưa thực sự hiệu quả.
Bên cạnh đó, ý thức pháp luật và đấu tranh phòng, chống tội phạm của
quần chúng nhân dân còn chưa cao. Không ít người dân còn có thái độ thờ ơ,
lãnh cảm với những hành vi vi phạm pháp luật xảy ra trong xã hội. Một bộ phận
người dân có trình độ văn hóa, nhận thức thấp, lười lao động, thiếu ý thức chấp
hành pháp luật, sẵn sàng vi phạm pháp luật để thỏa mãn nhu cầu cá nhân.
* Nguyên nhân từ bất cập, hạn chế trong công tác quản lý nhà nước,
quản lý xã hội
Một là, công tác quản lý xã hội trên các lĩnh vực chưa đồng bộ, còn
nhiều sơ hở, thiếu sót, nhất là trong công tác quản lý kinh tế, quản lý đất đai,
quản lý cư trú, quản lý ngành nghề kinh doanh có điều kiện; công tác thanh
tra, kiểm tra theo ngành, lĩnh vực chưa thực sự chặt chẽ, hiệu quả.
Hai là, công tác quản lý, giáo dục người phạm tội tại cộng đồng dân cư
chưa được các ngành, đoàn thể ở cơ sở quan tâm đúng mức, còn nhiều sơ hở.
Việc đấu tranh, xử lý đối tượng phạm tội ở những địa bàn nhạy cảm về an
ninh chính trị còn gặp một số khó khăn đã làm giảm hiệu quả răn đe tội phạm.
Tình trạng thanh thiếu niên hư, học sinh bỏ học, vi phạm pháp luật gia tăng
nhưng công tác phối hợp quản lý đối với số này còn lúng túng.
Ba là, nhiều mâu thuẫn, bức xúc, tranh chấp trong nội bộ nhân dân
chưa được cấp cơ sở phát hiện, ngăn chặn và giải quyết kịp thời. Điều này đã
26

làm phát sinh một số tội phạm do nguyên nhân xã hội, nhất là các vụ giết
người, cố ý gây thương tích, hủy hoại tài sản, chống người thi hành công vụ,
bắt giữ người trái pháp luật...
Bốn là, công tác phối hơp̣giữa gia đinh̀ , nhà trường và các đoàn t hể xa ̃
hôịtrong viêc ̣ giáo duc ̣ thanh thiếu niên còn nhiều bất câp̣ . Đây cũng là
nguyên nhân làm cho môṭbô ̣phâṇ giới trẻsống thờơ , vô trách nhiêṃ với gia
đinh̀, công̣đồng vàxa ̃hôi,̣ văn hóa ứng xử xuống cấp.
Năm là, môi trường xã hội tiềm ẩn nhiều nguy cơ dẫn đến trẻ em bị bạo
lực, bị xâm hại trong khi đó công tác phòng ngừa trẻ em bị tổn thương, bị bạo
lực, xâm hại, bị buôn bán, bóc lột sức lao động chưa được chú trọng quan tâm
đúng mức, các hoạt động bảo vệ trẻ em mới chỉ quan tâm nhiều đến việc trợ
giúp khi sự kiện đã xảy ra.
* Nguyên nhân từ bất cập, hạn chế trong hệ thống chính sách, pháp
luật và công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật
Hệ thống pháp luật, chính sách về kinh tế - xã hội chưa đồng bộ, còn
nhiều sơ hở, thiếu sót; chế tài xử lý vi phạm (cả xử lý hành chính và xử lý
hình sự) chưa đủ sức răn đe và còn nhiều bất cập. Phương thức thủ đoạn phạm
tội ngày càng tinh vi trong khi hệ thống pháp luật về đấu tranh phòng, chống
tội phạm còn thiếu và còn nhiều sơ hở, nhất là trong lĩnh vực phòng, chống
tham nhũng, ô nhiễm môi trường, tội phạm sử dụng công nghệ cao, tội phạm
có yếu tố nước ngoài.
Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật, các chủ trương, biện pháp về
bảo đảm an ninh trật tự, phòng ngừa vi phạm pháp luật, phòng chống tội
phạm chưa được tiến hành thường xuyên, liên tục, sâu rộng và mạnh mẽ, nội
dung chưa thật sát hợp với từng loại đối tượng, địa bàn cơ sở nên hiệu của còn
nhiều hạn chế.
27

* Nguyên nhân từ bất cập, hạn chế trong công tác phòng, chống tội
phạm và vi phạm pháp luật
Thứ nhất, công tác phòng ngừa, chống vi phạm pháp luật và tội phạm,
phòng, chống tham nhũng, công tác điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án còn
có những hạn chế. Công tác phát hiện, xử lý vi phạm pháp luật và tội phạm,
tham nhũng hiệu quả chưa cao, hiệu lực răn đe, phòng ngừa thấp. Tiến độ và
chất lượng giải quyết nhiều vụ án, nhất là các vụ án về kinh tế, tham nhũng
lớn, trọng điểm còn kéo dài, chưa nghiêm minh. Năng lực và trách nhiệm của
một bộ phận cán bộ tư pháp còn yếu, nhiều trường hợp tiêu cực, sa sút phẩm
chất đạo đức, vi phạm pháp luật, một số trường hợp phải xử lý hình sự [30].
Thứ hai, sự phối hợp hoạt động giữa các cấp ngành, các cơ quan, tổ
chức trong phòng ngừa, đấu tranh chống tội phạm và vi phạm pháp luật còn
thiếu đồng bộ, chưa thường xuyên; chưa đạt hiệu quả như mong muốn do có
sự chồng chéo về chức năng nhiệm vụ và do năng lực chuyên môn hạn chế.
Thứ ba, công tác phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng có lúc, có
nơi chưa thực sự chặt chẽ, hiệu quả, dẫn tới việc nhận thức và vận dụng các
quy định của BLHS giữa các cơ quan tiến hành tố tụng chưa có sự thống nhất.
Thứ tư, công tác vận động quần chúng tham gia đấu tranh phòng chống
tội phạm nói riêng và vi phạm pháp luật nói chung chưa được duy trì thường
xuyên, sâu rộng vàđầu tư đúng mức ; chưa quan tâm đến các đối tương̣là
người lao đông̣, hôịviên các tổchức đoàn thể, do đóhiêụ quảcông tác tuyên
truyền chưa cao , chưa tạo được phong trào quần chúng đấu tranh chống tội
phạm sâu rộng trong xã hội.
Thứ năm, một bộ phận cán bộ, công chức và nhân dân còn chủ quan, mất
cảnh giác, chưa nêu cao tinh thần, ý thức phòng chống tội phạm trong tình hình
mới. Sự hiểu biết và ý thức chấp hành pháp luật của người dân còn thấp.
28

* Nguyên nhân từ phía gia đình và nhà trường
Các nguyên nhân từ phía gia đình và nhà trường cũng góp phần làm gia
tăng tình hình vi phạm và tội phạm. Điều này thể hiện ở chỗ:
Một là, nhận thức của các gia đình về các giá trị văn hóa, gia đình, đạo
đức thay đổi, phương pháp quản lý, giáo dục con cái trong một số gia đình
không đúng. Điều này làm gia tăng tỉ lệ trẻ em lang thang, trẻ em tham gia
thực hiện tội phạm,.... Bên cạnh đó, một số gia đình có hoàn cảnh đặc biệt
như: cha mẹ ly hôn, cha mẹ đang chấp hành hình phạt, trẻ mồ côi không nơi
nương tựa… cũng là một nguyên nhân dẫn đến tình trạng gia tăng của tội
phạm và các vi phạm pháp luật.
Hai là, các chương trình giáo dục pháp luật trong trường học chưa
được chú trọng và phần lớn mang tính hình thức, chưa có nhiều giải pháp
quản lý, giáo dục và giúp đỡ các học sinh chưa ngoan. Bên cạnh đó, sự phối
hợp trao đổi thông tin, liên lạc giữa gia đình và nhà trường thiếu chặt chẽ
cũng là điều kiện để các đối tượng xấu lợi dụng lôi kéo các em vào con đường
vi phạm pháp luật.
Ngoài ra, một số nguyên nhân khác như: Do nhận thức của người dân
tại địa bàn Hà Nội và các tỉnh giáp ranh về công tác bảo vệ môi trường còn
hạn chế. Bên cạnh đó, vì mục đích lợi nhuận nên các đơn vị sản xuất, cá nhân
bất chấp tác hại của việc sản xuất, kinh doanh đến môi trường vẫn hoạt động
mà không tuân thủ các quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường.
Công tác quản lý nhà nước về vấn đề môi trường tại khu vực này đã
được quan tâm nhưng chưa đạt hiệu quả tốt, cán bộ phụ trách về công tác bảo
vệ môi trường tại cơ sở chưa có hoặc có nhưng chưa đáp ứng được yêu cầu.
Một số đơn vị chức năng không quan tâm đến việc xử lý các cơ sở gây ô
nhiễm thuộc trách nhiệm quản lý của đơn vị mình.
Công tác phối hợp giữa lực lượng Cảnh sát môi trường với các cơ quan
29

chức năng trên địa bàn chưa thực sự chặt chẽ, kịp thời, mới chỉ dừng lại ở
việc tham gia các đoàn kiểm tra liên ngành. Chưa có sự phối hợp trong phát
hiện, xử lý vụ việc cụ thể, nếu có thì sự phối hợp lại chậm so với yêu cầu.
Các vụ việc đã được lực lượng Cảnh sát Môi trường phát hiện ngày một
nhiều nhưng chưa được đưa ra điều tra, truy tố, xét xử.
Do dân số tăng quá nhanh cùng với quá trình đô thị hóa không hợp lý là
một trong những khó khăn cho công tác quản lý, đảm bảo môi trường tại thủ
đô Hà Nội và các tỉnh giáp ranh.
Công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về bảo vệ môi trường
đã được triển khai nhưng hiệu quả tuyên truyền chưa cao, chưa sâu rộng.
30

Chƣơng 2
PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ MỘT SỐ NƢỚC
TRÊN THẾ GIỚI VỀ CÁC TỘI PHẠM VỀ MÔI TRƢỜNG
2.1. Khái niệm và cơ sở lý luận của việc quy định các tội phạm về
môi trƣờng trong luật hình sự Việt Nam
2.1.1. Khái niệm tội phạm về môi trường
Khái niệm tội phạm về môi trường đã được quy định trong BLHS của
một số quốc gia như Anh, Pháp, Mỹ… thì BLHS của nước ta chưa đưa ra
khái niệm chung tội phạm về môi trường. Việc xác định đúng khái niệm các
tội phạm về môi trường là cơ sở quan trọng cho việc quy định các tội phạm cụ
thể và cho việc giải quyết đúng đắn vấn đề TNHS đối với các tội phạm này.
Hiện nay, tại Việt Nam, khái niệm tội phạm môi trường đã được đề cập
trong một số công trình nghiên cứu như: Trong sách “Tội phạm về môi trường
- Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” do PGS.TS. Phạm Văn Lợi chủ biên thì
tội phạm về môi trường được định nghĩa là:
Các tội phạm về môi trường là những hành vi nguy hiểm cho
xã hội được Luật hình sự quy định, xâm hại đến các quan hệ xã hội
liên quan đến việc bảo vệ môi trường (BVMT) tự nhiên thuận lợi,
có chất lượng đến việc sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên và
việc đảm bảo an ninh sinh thái đến dân cư” [11].
Còn theo Bình luận khoa học BLHS năm 1999, Nxb. Chính trị Quốc
gia Hà Nội, 2001, tr.156 thì “Tội phạm về môi trường là hành vi nguy hiểm
cho xã hội, do những người có năng lực TNHS thực hiện, xâm hại đến sự bền
vững và ổn định của môi trường; xâm hại đến các quan hệ xã hội phát sinh
trong lĩnh vực quản lý và BVMT, gây ra những hậu quả xấu đối với môi
trường sinh thái”.
31

Hay định nghĩa tội phạm môi trường trong giáo trình Luật hình sự Việt
Nam - tập 2 của trường Trường Đại học Luật Hà Nội có nêu: “Các tội phạm
môi trường là các hành vi nguy hiểm cho xã hội vi phạm các quy định của
Nhà nước về môi trường, qua đó gây thiệt hại cho môi trường” [29]; v.v...
Nhìn chung, các định nghĩa nói trên đã đưa ra được dấu hiệu nhận biết
về tội phạm môi trường dấu hiệu đã phản ánh bản chất của các tội phạm về
môi trường là những hành vi xâm hại quan hệ xã hội thuộc lĩnh vực môi
trường qua đó phân biệt các tội phạm về môi trường với các tội phạm khác
được quy định trong BLHS. Tuy nhiên, những định nghĩa này còn một số
điểm hạn chế cụ thể là: Định nghĩa các tội phạm về môi trường trong Bình
luận khoa học BLHS 1999. Khái niệm trên chưa chỉ ra một đặc trưng rất quan
trọng của tội phạm nói chung, tội phạm về môi trường nói riêng đó là “tội
phạm là hành vi vi phạm pháp luật hình sự”. Cũng chính vì lý do này nên
khái niệm sẽ chưa hoàn toàn chính xác [7]. Khái niệm trên có thể gây sự hiểu
nhầm giữa đối tượng của các tội phạm môi trường và khách thể của chúng.
Khách thể của tội phạm là những quan hệ xã hội và lợi ích xã hội bị xâm hại
và được chỉ ra rất rõ ràng trong Điều 1 BLHS năm 1999: “Chế độ xã hội chủ
nghĩa, quyền làm chủ của nhân dân, quyền bình đẳng giữa đồng bào các dân
tộc, lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức, trật
tự pháp luật xã hội chủ nghĩa”. Đối tượng của tội phạm là một bộ phận của
khách thể mà hành vi phạm tội tác động đến để gây thiệt hại hoặc đe dọa gây
thiệt hại cho những quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ. Trên cơ sở phân
tích này, có thể khẳng định “sự bền vững và ổn định của môi trường” là đối
tượng chung của các tội phạm về môi trường và việc đưa đối tượng này vào
khái niệm là chưa hoàn toàn xác đáng vì có thể dẫn tới đồng nhất giữa đối
tượng của tội phạm môi trường với khách thể của các tội phạm về môi trường
là “các quan hệ xã hội về quản lý và BVMT” [8].
32

Trong giáo trình Luật hình sự Việt Nam - tập 2 của Trường Đại học
Luật Hà Nội có ưu điểm là rõ ràng và ngắn gọn nhưng còn có những điểm hạn
chế là chưa tạo ra được sự khác biệt giữa tội phạm về môi trường và hành vi
vi phạm hành chính trong lĩnh vực môi trường. Có thể khẳng định rằng: hành
vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực môi trường cũng là những hành vi nguy
hiểm cho xã hội, vi phạm các quy định của Nhà nước về môi trường và có khả
năng gây hậu quả bất lợi cho môi trường. Việc đưa dấu hiệu “thiệt hại cho
môi trường” vào trong khái niệm tội phạm về môi trường có thể dẫn tới sự
hiểu lầm là các tội phạm về môi trường đều có cấu thành vật chất. Trong khi
đó, trong nhóm các tội phạm về môi trường vẫn có những tội phạm có cấu
thành hình thức.
Ngoài ra, khái niệm kể trên chưa chỉ rõ khách thể bị xâm hại của các tội
phạm môi trường - những quan hệ xã hội về gìn giữ môi trường trong sạch, sử
dụng hợp lý những tài nguyên và đảm bảo môi trường cho dân cư.
Tóm lại, dưới góc độ khoa học luật hình sự Việt Nam, theo chúng tôi
khái niệm đang nghiên cứu được định nghĩa như sau: Các tội phạm về môi
trường là những hành vi nguy hiểm cho xã hội được BLHS quy định, do người
có năng lực TNHS và đủ tuổi chịu TNHS thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý,
xâm hại đến các quan hệ xã hội phát sinh trong lĩnh vực quản lý và bảo vệ
môi trường tự nhiên thuận lợi, có chất lượng đến việc sử dụng hợp lý tài
nguyên thiên nhiên và việc bảo đảm an ninh sinh thái đến dân cư.
2.1.2. Cơ sở lý luận của việc quy định các tội phạm về môi trường
trong luật hình sự Việt Nam
Bảo vệ môi trường được quan tâm từ rất sớm ở Việt Nam. Ngay sau khi
giành được chính quyền và bước vào giai đoạn xây dựng đất nước, Chủ tịch
Hồ Chí Minh đã kêu gọi toàn dân trồng cây gây rừng, đồng thời phát động
phong trào “Tết trồng cây” để bảo vệ môi trường xanh - sạch - đẹp mà đến
nay đã trở thành nếp sống văn hóa của cả nước.
33

Trên phạm vi toàn cầu đã có nhiều giải pháp mang tính tổng thể ở phạm
vi quốc tế đã được đưa ra. Năm 1992, Liên Hợp quốc thông qua “Công ước về
bảo vệ môi trường”, “Tuyên ngôn của trái đất” và “Môi trường trong trong
thế kỷ XXI”. Cùng với xu thế chung của nhân loại, Việt Nam ngày càng coi
trọng hơn sự nghiệp bảo vệ môi trường, đã và đang thực hiện nhiều giải pháp
khác nhau, vừa mang tính chiến lược vừa mang tính cụ thể để bảo vệ môi
trường có hiệu quả hơn. Nước ta đang trong thời kỳ đổi mới, hội nhập quốc tế,
nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đang phát triển mạnh mẽ
và đầy triển vọng trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Nhưng đi kèm với những thành tựu đó lại phát sinh một vấn nạn rất đáng báo
động có thể ảnh hưởng lớn đến sự phát triển ổn định bền vững của đời sống
kinh tế - xã hội nước ta, đó là nạn ô nhiễm môi trường. Vấn đề bảo vệ môi
trường đã được Nhà nước quan tâm. Đảng, Nhà nước và nhân dân ta đã ý thức
ý nghĩa, tầm quan trọng đặc biệt của việc bảo vệ môi trường và do vậy đã ghi
nhận điều đó ở Hiến pháp năm 1992 của nước ta (Điều 29) đã quy định rõ:
“Cơ quan nhà nước, đơn vị vũ trang, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, mọi cá
nhân phải thực hiện các quy định của Nhà nước về sử dụng hợp lý tài nguyên
thiên nhiên và bảo vệ môi trường. Nghiêm cấm mọi hành động làm suy kiệt
tài nguyên và huỷ hoại môi trường” [41].
Trên cơ sở quy định hiến định đó, Nhà nước ta đã ban hành nhiều loại
văn bản quy phạm pháp luật khác nhau để ngăn chặn, phòng chống, xử lý triệt
để các hành vi xâm hại đến môi trường. Trong số các biện pháp pháp lý được
sử dụng để bảo vệ môi trường có biện pháp pháp lý hình sự. Trong BLHS
năm 1999 của nước ta, lần đầu tiên nhà lập pháp nước ta đã xây dựng một
chương riêng - Chương XVII: Các tội phạm về môi trường. Điều đó thể hiện
sự phát triển của tư duy pháp lý hình sự trong việc phòng chống các hành vi
nguy hiểm xâm phạm môi trường ở nước ta.
34

Việc bảo vệ môi trường bằng các biện pháp pháp lý hình sự chính là
việc tội phạm hoá các hành vi nguy hiểm cho xã hội xâm phạm môi trường.
Phạm vi của việc bảo vệ môi trường bằng các biện pháp pháp lý hình sự và
hiệu quả của việc bảo vệ đó ở một mức độ rất lớn tuỳ thuộc vào việc tội phạm
hoá các hành vi nguy hiểm xâm phạm lĩnh vực nói trên. Do vậy, cần phải xem
xét một cách kỹ lưỡng, đầy đủ các nhân tố quyết định mức độ, tính chất và
các phương thức của việc tội phạm hoá các hành vi nguy hiểm cho xã hội xâm
phạm môi trường [24].
Sự cần thiết khách quan của việc tội phạm hoá các hành vi nguy hiểm,
cho xã hội xâm phạm môi trường, trước hết, được quyết định bởi tính nguy
hiểm ngày càng cao của các hành vi xâm hại lĩnh vực môi trường và sự thay
đổi trong tính chất của tính nguy hiểm của các hành vi xâm hại đó. Trong điều
kiện phát triển của khoa học và công nghệ xã hội loài người phải đối đầu với
sự cạn kiệt các nguồn tài nguyên ngày càng tăng lên nhanh chóng, với sự ô
nhiễm không khí, nước và đất rất có hại cho sức khoẻ và đời sống của con
người, với sự tuyệt chủng của nhiều loại động vật và thực vật. Trong những
điều kiện như vậy, thiệt hại gây ra cho môi trường có những thuộc tính (tính
chất) mới thể hiện ở chỗ: thiệt hại đó mang nhiều khía cạnh hơn, tức là làm
thương tổn đến những yếu tố khác nhau của môi trường và làm rối loạn các
chức năng khác nhau của môi trường trong đời sống xã hội, thiệt hại đó không
thể phục hồi được bằng các lực lượng thiên nhiên hoặc bằng hoạt động của
con người và cuối cùng thiệt hại đó có thể đe doạ các giá trị xã hội quan trong
nhất, cả chính sự phồn vinh và sự tồn tại của thế hệ hôm nay và của các thế hệ
trong tương lai. Nếu như đối với thiên nhiên chỉ có quan hệ mang tính chất
tiêu thụ, hám lợi mà không có tính chất bảo vệ, thì trong điều kiện hiện nay
cái đó có nghĩa là hoạt động phá hoại xã hội, là tội phạm chống đối tính mạng
và sức khoẻ của các thế hệ hôm nay và các thế hệ trong tương lai. Xuất phát
35

từ nhận thức như vậy, các nhà làm luật nước ta đã sử dụng các biện pháp hình
sự để đấu tranh với các hành vi nguy hiểm cho xã hội xâm phạm môi trường.
Việc tội phạm hoá các hành vi nguy hiểm cho xã hội xâm phạm môi trường
đã ghi nhận trong BLHS ở một chừng mực rất lớn được quyết định bởi trạng
thái và sự phát triển của các ngành pháp luật khác, trước hết là luật hiến pháp
và luật môi trường. Tội phạm hoá các hành vi đó đã xuất phát từ các tư tưởng,
nguyên tắc, yêu cầu đã được ghi nhận trong Hiến pháp năm 1992 về bảo vệ
môi trường, như ý nghĩa của việc bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và môi trường
đối với lợi ích của các thế hệ hôm nay và mai sau: cần phải bảo vệ tất cả các
yếu tố của môi trường bằng tổng thể các biện pháp khác nhau; nghĩa vụ của
cơ quan nhà nước, đơn vị vũ trang, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội và mọi cá
nhân trong việc bảo vệ môi trường và sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên;
xử lý thích đáng các hành động làm suy kiệt tài nguyên và huỷ hoại môi
trường. Những tư tưởng, nguyên tắc, yêu cầu đó được thể hiện tập trung ở
Điều 29 và ở nội dung các điều khác của Hiến pháp năm 1992 của nước ta.
Việc tội phạm hóa các hành vi nguy hiểm cho xã hội xâm phạm môi trường
được xác định bởi cả những nhân tố đòi hỏi chính trị thuộc cả chính sách đối
nội lẫn chính sách đối ngoại của Nhà nước ta.
Ngoài ra, xét về chính sách đối nội, pháp luật hình sự được coi như là
một trong những biện pháp để thực hiện chức năng bảo vệ môi trường với tư
cách là một trong những chức năng độc lập của Nhà nước ta. Trong quan hệ
chính trị, việc khẳng định và đề cao chức năng đó thể hiện trách nhiệm của
Nhà nước trước nhân dân về việc bảo đảm sự bình yên về sinh thái cho cuộc
sống của các thế hệ hiện nay và mai sau. Việc thừa nhận quyền được sống
trong môi trường trong lành của công dân gắn rất chặt với việc tồn tại và thực
hiện chức năng đó. Như vậy, việc bảo vệ môi trường trong lành của công dân
gắn rất chặt với việc tồn tại và thực hiện chức năng đó. Do đó, việc
36

Các tội phạm về môi trường theo luật hình sự Việt Nam và thực tiễn xét xử trên địa bàn thành phố Hà Nội.doc

Các tội phạm về môi trường theo luật hình sự Việt Nam và thực tiễn xét xử trên địa bàn thành phố Hà Nội.doc

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Similaire à Các tội phạm về môi trường theo luật hình sự Việt Nam và thực tiễn xét xử trên địa bàn thành phố Hà Nội.doc

Similaire à Các tội phạm về môi trường theo luật hình sự Việt Nam và thực tiễn xét xử trên địa bàn thành phố Hà Nội.doc (20)

Plus de Dịch vụ viết thuê đề tài trọn gói 🥳🥳 Liên hệ ZALO/TELE: 0917.193.864 ❤❤

Plus de Dịch vụ viết thuê đề tài trọn gói 🥳🥳 Liên hệ ZALO/TELE: 0917.193.864 ❤❤ (20)

Dernier

Dernier (20)

Các tội phạm về môi trường theo luật hình sự Việt Nam và thực tiễn xét xử trên địa bàn thành phố Hà Nội.doc