Đăng ký giao dịch bảo đảm - từ thực tiễn hoạt động của ngân hàng Techcombank.doc

Dịch vụ viết thuê đề tài – KB Zalo/Tele 0917.193.864 – luanvantrust.com
Kham thảo miễn phí – Kết bạn Zalo/Tele mình 0917.193.864
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
TRẦN VIỆT HÙNG
ĐĂNG KÝ GIAO DỊCH BẢO ĐẢM - TỪ THỰC TIỄN
HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG TECHCOMBANK
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
1

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
TRẦN VIỆT HÙNG
ĐĂNG KÝ GIAO DỊCH BẢO ĐẢM - TỪ THỰC TIỄN
HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG TECHCOMBANK
Chuyên ngành : Luật dân sự
Mã số :603830
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
Người hướng dẫn khoa học: TS. Vũ Đức Long
2

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên
cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và
trích dẫn trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính
xác và trung thực. Những kết luận khoa học của
luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ
công trình nào khác.
TÁC GIẢ LUẬN VĂN
Trần Việt Hùng
4

MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các bảng
Danh mục các sơ đồ
MỞ ĐẦU 1
Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ĐĂNG KÝ GIAO DỊCH 6
BẢO ĐẢM
1.1. Khái niệm, đặc điểm và phân loại giao dịch bảo đảm 6
1.1.1. Khái niệm và đặc điểm giao dịch bảo đảm 6
1.1.2. Phân loại giao dịch bảo đảm 11
1.2. Khái niệm, đặc điểm, mục đích, vai trò của đăng ký giao dịch 14
bảo đảm
1.2.1. Khái niệm đăng ký giao dịch bảo đảm 14
1.2.2. Đặc điểm của đăng ký giao dịch bảo đảm 16
1.2.3. Mục đích của đăng ký giao dịch bảo đảm 16
1.2.4. Vai trò của đăng ký giao dịch bảo đảm 21
1.3. Khái quát về đăng ký giao dịch bảo đảm trên thế giới 22
Chương 2: QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ ĐĂNG KÝ GIAO DỊCH 25
BẢO ĐẢM
2.1. Khái quát về sự hình thành và phát triển của pháp luật Việt 25
Nam về đăng ký giao dịch bảo đảm
5

2.2. Đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp luật Việt Nam hiện nay 28
2.2.1. Giới thiệu về mô hình hệ thống đăng ký giao dịch bảo đảm 28
theo pháp luật Việt Nam hiện nay
2.2.2. Nguyên tắc đăng ký giao dịch bảo đảm 29
2.2.3. Các trường hợp đăng ký giao dịch bảo đảm và nội dung đăng 30
ký giao dịch bảo đảm
2.2.4. Thẩm quyền đăng ký giao dịch bảo đảm 35
2.2.5. Trình tự, thủ tục đăng ký giao dịch bảo đảm 38
2.2.6. Thời điểm đăng ký và thời hạn có hiệu lực của đăng ký giao 49
dịch bảo đảm
2.2.7. Giá trị pháp lý của việc đăng ký giao dịch bảo đảm 50
2.2.8. Các trường hợp từ chối đăng ký, đăng ký thay đổi và xóa 51
đăng ký giao dịch bảo đảm
2.2.9. Cung cấp thông tin và giá trị pháp lý của thông tin được cung cấp 55
Chương 3: THỰC TIỄN ĐĂNG KÝ GIAO DỊCH BẢO ĐẢM 58
TECHCOMBANK VÀ HƢỚNG HOÀN THIỆN CÁC
QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ ĐĂNG KÝ GIAO DỊCH
BẢO ĐẢM
3.1. Tổng quan về ngân hàng Techcombank 58
3.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển 58
3.1.2. Cơ sở khi thực hiện hoạt động đăng ký giao dịch bảo đảm tại 60
Techcombank
3.2. Thực tiễn thực hiện đăng ký giao dịch bảo đảm tại 52
Techcombank
3.2.1. Đánh giá thực trạng hoạt động đăng ký giao dịch bảo đảm tại 52
Techcombank từ 2010 đến nay
3.2.2. Những hạn chế cần khắc phục 64
6

3.2.3. Sự bất cập trong việc tiến hành đăng ký giao dịch bảo đảm 65
của Techcombank
3.2.4. Nguyên nhân của hạn chế trong hoạt động đăng ký giao dịch 70
bảo đảm của Techcombank
3.3. Hoàn thiện pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm nhìn từ 72
thực tiễn đăng ký giao dịch bảo đảm Techcombank
3.3.1. Hướng hoàn thiện các quy định của pháp luật về đăng ký 72
giao dịch bảo đảm
3.3.2. Các giải pháp cụ thể hoàn thiện pháp luật đăng ký giao dịch 75
bảo đảm
KẾT LUẬN
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
84
85
7

DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu Tên bảng Trang
bảng
3.1 Đăng ký giao dịch bảo đảm của Techcombank từ năm
2010 đến nay
62
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ
Số hiệu Tên sơ đồ Trang
sơ đồ
3.1 Mô hình tổ chức của Techcombank 59
8

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Giao dịch bảo đảm là một thiết chế ra đời khá sớm ở nhiều quốc gia có
hệ thống pháp luật phát triển trên thế giới. Thiết chế này được xây dựng đã
tạo ra một hành lang pháp lý an toàn cho hoạt động tín dụng nói chung và sự
phát triển của nền kinh tế nói riêng góp phần không nhỏ vào sự ổn định của
các quan hệ dân sự, kinh tế, giải quyết các tranh chấp phát sinh từ việc không
thực hiện hoặc có thực hiện nhưng không đúng nghĩa vụ dân sự của bên có
nghĩa vụ. Việc xác lập các giao dịch bảo đảm luôn hướng tới mục tiêu bảo vệ
quyền lợi của các bên tham gia giao dịch, đặc biệt bên có quyền có cơ chế xử
lý tài sản mà bên có nghĩa vụ dùng để bảo đảm.
Nền kinh tế, xã hội phát triển đòi hỏi hệ thống đăng ký giao dịch bảo
đảm phải thực sự hiện đại, khoa học. Khi giao dịch bảo đảm được đăng ký
chính xác, thuận lợi với chi phí đăng ký hợp lý thì chi phí giao dịch (gồm chi
phí về thời gian, công sức, tiền của...) trong xã hội sẽ ở mức thấp, nhờ đó, tính
cạnh tranh của nền kinh tế sẽ tăng cao. Mặt khác, nếu giao dịch bảo đảm được
đăng ký và công khai hóa, thì sẽ hạn chế được những tranh chấp phát sinh do
các tổ chức, cá nhân chủ động tiếp cận với thông tin về tình trạng pháp lý của
tài sản bảo đảm trước khi ký kết, thực hiện các giao dịch có liên quan đến tài
sản đó. Bên cạnh đó, thông qua hệ thống đăng ký giao dịch bảo đảm, Nhà
nước sẽ có được những thông tin cần thiết phục vụ cho quá trình hoạch định
các chính sách mang tính vĩ mô, đặc biệt liên quan trực tiếp đến chính sách
bảo đảm an toàn tín dụng trong hệ thống ngân hàng. Hệ thống đăng ký giao
dịch bảo đảm được vận hành hiệu quả sẽ khuyến khích hoạt động cho vay
phục vụ nhu cầu vốn trong xã hội, nhờ đó nguồn vốn trong xã hội sẽ được
9

luân chuyển liên tục, khắc phục tình trạng khan hiếm vốn và mất cân đối về
nhu cầu vốn giữa các thành phần kinh tế.
Một trong những yêu cầu đặt ra trong đời sống kinh tế - xã hội là việc
dùng tài sản để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ không được ảnh hưởng trực tiếp
đến hoạt động sản xuất, kinh doanh và sinh hoạt của bên bảo đảm, bởi mục
đích chính của giao dịch bảo đảm hiện đại, đó là vừa giúp các giao dịch được
an toàn, vừa thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội. Thông qua đăng ký giao dịch
bảo đảm, bên bảo đảm vừa đạt được mục đích dùng tài sản để bảo đảm việc
thực hiện nghĩa vụ, vừa duy trì được hoạt động sản xuất - kinh doanh của
mình. Chính nguồn lợi thu được từ việc khai thác tài sản bảo đảm sẽ giúp bên
nhận bảo đảm từng bước thu hồi vốn, tái đầu tư và thanh toán được các khoản
nợ cho bên nhận bảo đảm.
Chính do tầm quan trọng của giao dịch bảo đảm mà trong thời gian
qua Nhà nước ta đã ban hành một số văn bản pháp luật trực tiếp điều chỉnh
vấn đề này, đơn cử Nghị định số 163/2006/NĐ-CP về Giao dịch bảo đảm;
Nghị định số 11/2012/NĐ-CP về sửa đổi bổ sung Nghị định số 163/2006/NĐ-
CP về Giao dịch bảo đảm; Nghị định số 83/2010/NĐ-CP về Đăng ký giao
dịch bảo đảm; Thông tư liên tịch số 20/2011/TTLT-BTP-BTNMT hướng dẫn
về đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất; Thông tư số
05/2011/TT-BTP Hướng dẫn một số vấn đề về đăng ký, cung cấp thông tin về
giao dịch bảo đảm, Hợp đồng, thông báo, về việc kê biên tài sản thi hành án
theo phương thức trực tiếp, bưu điện, fax, thư điện tử, tại trung tâm đăng ký
giao dịch, tài sản của Cục quốc gia giao dịch bảo đảm thuộc Bộ Tư pháp...
Ngoài ra, trên thực tế việc đăng ký giao dịch bảo đảm còn phụ thuộc vào đối
tượng đăng ký giao dịch bảo đảm được điều chỉnh pháp luật chuyên ngành,
đặc biệt là những tài sản thường xuyên tham gia giao dịch với các tổ chức tín
dụng như quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà và tài sản gắn liền với đất; ô
tô, tàu bay, tàu biển... Thực hiện luận văn "Đăng ký giao dịch bảo đảm - Từ
10

thực tiễn hoạt động của Ngân hàng Techcombank", học viên mong muốn đóng
góp một phần nhỏ của mình nhằm làm sáng tỏ những vấn đề lý luận từ góc độ
thực tiễn đăng ký giao dịch bảo đảm của các tổ chức tín dụng nói chung và của
Techcombank nói riêng. Đồng thời qua phân tích, nghiên cứu thực tiễn áp dụng
pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm phát hiện và chỉ ra những điểm còn bất
cập, vướng mắc, chưa thống nhất của các quy định pháp luật điều chỉnh vấn đề
này. Từ đó đưa ra những kiến nghị nhằm bổ sung, hoàn thiện các quy định của
pháp luật đăng ký giao dịch bảo đảm tại Việt Nam hiện nay.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Cho đến nay đã có một số công trình, bài báo về đăng ký giao dịch
bảo đảm dưới các góc độ pháp lý khác nhau, tiêu biểu như một số công trình,
bài báo như: Đăng ký giao dịch bảo đảm và thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử
lý tài sản đảm bảo trong pháp luật Việt Nam, Luận văn thạc sĩ Luật học, của
Phùng Bá Đáng, năm 2011; Pháp luật hiện hành về đăng ký các giao dịch bảo
đảm trong lĩnh vực kinh doanh bất động sản, Luận văn thạc sĩ Luật học, của
Hoàng Thị Ngọc Phượng, năm 2009...
Tuy nhiên, các công trình nêu trên chủ yếu đề cập các khía cạnh nói
chung về đăng ký giao dịch bảo đảm mà chưa có nghiên cứu chuyên sâu về
thực tiễn đăng ký giao dịch bảo đảm từ hoạt động của ngân hàng, đặc biệt
trong bối cảnh hệ thống ngân hàng đang tập trung vào công tác xử lý nợ xấu
và tái cơ cấu nghành ngân hàng nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển của hệ thống
tài chính, tín dụng. Do đó, vấn đề này cần được tập trung nghiên cứu nhằm
khắc phục những vướng mắc, bất cập và hoàn thiện pháp luật là rất cần thiết.
3. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
Nội dung của luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề liên quan
đến các quy định về hoạt động đăng ký giao dịch bảo đảm, phương thức quản
lý và ý nghĩa của việc đăng ký giao dịch bảo đảm theo quy định của pháp luật
11

hiện hành. Qua đó có sự so sánh, đối chiếu với các quy định trước đây của
pháp luật Việt Nam và tham khảo một số quy định của pháp luật của một số
quốc gia về đăng ký giao dịch bảo đảm, nhằm chỉ ra những điểm cần học hỏi
để hoàn thiện hệ thống pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm ở Việt Nam.
Đồng thời qua nghiên cứu thực tiễn áp dụng việc đăng ký giao dịch bảo đảm
chỉ ra những bất cập, vướng mắc của quy định pháp luật về vấn đề này và đề
xuất giải pháp tháo gỡ.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
Luận văn nghiên cứu một cách có hệ thống những vấn đề lý luận về
đăng ký giao dịch bảo đảm, đồng thời tìm ra những điểm bất cập, chưa hợp lý,
chưa thống nhất của các quy định pháp luật.
Trên cơ sở phân tích nội dung và thông qua thực tiễn áp dụng pháp
luật về đăng ký giao dịch bảo đảm tại Techcombank, luận văn đưa ra một số
kiến nghị và đề xuất hướng sửa đổi, bổ sung để hoàn thiện hơn các quy định
của pháp luật về vấn đề này.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu đề tài
Dựa trên phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ
Chí Minh về nhà nước và pháp luật, luận văn sử dụng phương pháp luận của
chủ nghĩa duy vật biện chứng, duy vật lịch sử. Ngoài ra, trong quá trình
nghiên cứu đề tài, những phương pháp khoa học như: So sánh, phân tích, tổng
hợp, thống kê cũng được sử dụng để giải quyết những vấn đề mà luận văn đặt
ra.
6. Những điểm mới của luận văn
Luận văn có tham khảo kinh nghiệm một số quốc gia về đăng ký giao
dịch bảo đảm, thông qua đó đánh giá và kiến nghị một số vấn đề áp dụng
trong đăng ký giao dịch bảo đảm tại Việt Nam.
12

Luận văn phân tích những hạn chế, bất cập của những quy định pháp
luật về đăng ký giao dịch bảo đảm và thực trạng công tác đăng ký giao dịch
bảo đảm của Techcombank. Đưa ra một số kiến nghị giải pháp hoàn thiện
pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm.
7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
Với kết quả nghiên cứu của luận văn, tác giả hy vọng sẽ góp phần khái
quát và cung cấp cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn cho những người trực tiếp
làm công tác áp dụng pháp luật trong hoạt động đăng ký giao dịch bảo đảm.
Đồng thời giúp cho cá nhân, tổ chức tín dụng nắm được các quy định của
pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm để bảo vệ quyền và lợi ích của mình.
8. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội
dung của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Những vấn đề lý luận về đăng ký giao dịch bảo đảm.
Chương 2: Quy định pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm.
Chương 3: Thực tiễn áp dụng đăng ký giao dịch bảo đảm Techcombank
và hướng hoàn thiện các quy định của pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm.
13

Chương 2
QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ ĐĂNG KÝ GIAO DỊCH BẢO ĐẢM
2.1. KHÁI QUÁT VỀ SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA PHÁP
LUẬT VIỆT NAM VỀ ĐĂNG KÝ GIAO DỊCH BẢO ĐẢM
Hiện nay, việc đăng ký giao dịch bảo đảm ở Việt Nam vẫn chưa được
Luật hóa mà mới chỉ điều chỉnh ở tầm Nghị định. Nghị định 83/2010/NĐ-CP
của Chính phủ về đăng ký giao dịch bảo đảm là văn bản tập trung quy định về
đăng ký giao dịch bảo đảm ở Việt Nam hiện nay.
Trước khi Nghị định 83/2010/NĐ-CP được ban hành thì Nghị định
08/2000/NĐ-CP của Chính phủ về đăng ký giao dịch bảo đảm là văn bản đầu
tiên quy định về đăng ký giao dịch bảo đảm. Nghị định này là cơ sở cho việc
ra đời và tổ chức triển khai hệ thống đăng ký giao dịch bảo đảm tại Việt Nam.
Nghị định 08/2000/NĐ-CP là văn bản sơ khai về đăng ký giao dịch
bảo đảm. Sau thời điểm năm 2000, tình hình kinh tế - xã hội của đất nước có
những thay đổi nhanh chóng. Ngoài ra, các văn bản pháp luật làm cơ sở cho
việc ban hành nghị định này cũng như điều chỉnh về vấn đề giao dịch bảo đảm
và đăng ký giao dịch bảo đảm bị thay thế hoặc được ban hành mới. Đặc biệt,
Bộ luật Dân sự năm 1995 đã bị thay thế bởi Bộ luật Dân sự năm 2005, trong
đó vấn đề giao dịch bảo đảm và đăng ký giao dịch bảo đảm có những thay đổi
cho phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội và nhu cầu hội nhập quốc tế. Do
đó, Nghị định số 08/2000/NĐ-CP đã bộc lộ những bất cập cần phải sửa đổi,
bổ sung cho phù hợp. Cụ thể:
Thứ nhất, Bộ luật Dân sự năm 1995 là cơ sở cho việc ban hành Nghị
định 08/2000/NĐ-CP đã được thay thế bởi Bộ luật Dân sự năm 2005. Về lĩnh
vực giao dịch bảo đảm và đăng ký giao dịch bảo đảm, Bộ luật Dân sự năm
34

2005 đã có những thay đổi căn bản so với Bộ luật Dân sự năm 1995 như các
biện pháp bảo đảm bằng tài sản như ký cược, ký quỹ… đã được Bộ luật Dân
sự năm 2005 bổ sung thêm. Do đó, chúng ta thấy, đối tượng đăng ký giao dịch
bảo đảm theo Bộ luật Dân sự năm 2005 đã có sự thay đổi căn bản. Điều này
dẫn đến Nghị định 08/2000/NĐ-CP không còn phù hợp với Bộ luật Dân sự
năm 2005 và cần phải có những sửa đổi, bổ sung cho phù hợp.
Thứ hai, Nghị định 08/2000/NĐ-CP được ban hành trong bối cảnh
Việt Nam mới bắt đầu triển khai thiết lập hệ thống đăng ký giao dịch bảo
đảm. Tư duy xây dựng Nghị định 08/2000/NĐ-CP thiên về việc quy định
trình tự, thủ tục, thời điểm đăng ký, thời hạn có hiệu lực của việc đăng ký giao
dịch bảo đảm bằng bất động sản. Chính vì vậy, điều này đã nảy sinh hạn chế
là các quy định của Nghị định 08/2000/NĐ-CP không phù hợp với việc đăng
ký giao dịch bảo đảm bằng các loại tài sản không phải là bất động sản như:
tàu bay, tàu biển, ô tô... bởi yếu tố đặc thù riêng có của các loại tài sản này.
Thứ ba, các Luật chuyên ngành được ban hành có sự thay đổi hoặc ban
hành mới các quy định liên quan đến vấn đề đăng ký giao dịch bảo đảm, trong đó
có những vấn đề thuộc sự điều chỉnh của Nghị định 08/2000/NĐ-CP như Luật
Đất đai năm 2003 quy định cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm bằng quyền sử
dụng đất là Văn phòng đăng ký quyền sử dụng đất (thuộc Ủy ban nhân dân cấp
huyện hoặc cấp tỉnh), trong khi đó Nghị định 08/2000/NĐ-CP lại quy định thẩm
quyền thuộc Ủy ban nhân dân cấp xã. Các văn bản khác như Luật Hàng không
dân dụng Việt Nam, Bộ luật Hàng hải cũng có những thay đổi tương tự. Điều
này tạo ra sự thiếu thống nhất, mâu thuẫn và đòi hỏi cần phải thay đổi các nội
dung liên quan trong Nghị định 08/2000/NĐ-CP cho phù hợp.
Thứ tư, sau thời điểm năm 2000, Việt Nam tăng cường cải cách thủ
tục hành chính và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý hành chính.
Tuy nhiên, Nghị định 08/2000/NĐ-CP quy định việc đăng ký và cung cấp
35

thông tin đăng ký giao dịch bảo đảm theo hướng thủ công, bằng hồ sơ giấy tờ.
Ngoài ra, Nghị định này cũng quy định các thủ tục hành chính rườm rà, không
cần thiết và dễ phát sinh tiêu cực. Chính vì vậy, cần phải có những thay đổi
cần thiết đối với Nghị định 08/2000/NĐ-CP để phù hợp với tiến trình cải cách
hành chính và hiện đại hóa nền hành chính Việt Nam.
Thứ năm, Nghị định 08/2000/NĐ-CP cũng còn có những hạn chế nhất
định trong quy định về quản lý nhà nước đối với đăng ký giao dịch bảo đảm,
chẳng hạn như không quy định về trách nhiệm của Bộ Tài nguyên và Môi
trường, cơ quan tham mưu giúp Ủy ban nhân dân quản lý nhà nước về đăng
ký giao dịch bảo đảm, thiếu cơ chế phối kết hợp giữa các bộ ngành trong đăng
ký giao dịch bảo đảm và công tác thống kê đăng ký giao dịch bảo đảm…
Đây là những bất cập cơ bản của Nghị định 08/2000/NĐ-CP cần phải
có sự thay đổi, bổ sung cho phù hợp, đảm bảo tính thống nhất của hệ thống
pháp luật cũng như tiến trình cải cách hành chính, tình hình kinh tế - xã hội và
hội nhập quốc tế trong thời kỳ mới. Trên cơ sở đó, Nghị định 83/2010/NĐ-CP
của Chính phủ về đăng ký giao dịch bảo đảm ra đời nhằm khắc phục những
hạn chế đã nêu của Nghị định 08/2000/NĐ-CP. Cụ thể:
Một là, Nghị định 83/2010/NĐ-CP quy định theo hướng đơn giản hóa
thủ tục, hồ sơ đăng ký giao dịch bảo đảm; ứng dụng công nghệ thông tin trong
quá trình đăng ký giao dịch bảo đảm nhằm đảm bảo sự minh bạch, hiện đại,
thân thiện và tạo thuận lợi tối đa cho các chủ thể khi tham gia đăng ký và
cung cấp thông tin đăng ký giao dịch bảo đảm.
Hai là, Nghị định 83/2010/NĐ-CP được ban hành trên cơ sở pháp điển
hóa các quy định của các văn bản về đăng ký giao dịch bảo đảm, đặc biệt là
Nghị định 08/2000/NĐ-CP. Đó là sự kế thừa các quy định đã ổn định, còn
phù hợp, bổ sung các quy định mới và hướng dẫn cụ thể những nội dung liên
quan đến đăng ký giao dịch bảo đảm.
36

Ba là, Nghị định 83/2010/NĐ-CP đã thống nhất thủ tục đăng ký giao
dịch bảo đảm đối với các loại tài sản (cả động sản và bất động sản) thông qua
việc quy định chung về phương thức nộp hồ sơ, thủ tục tiếp nhận hồ sơ đăng
ký, thời hạn giải quyết và trả kết quả đăng ký giao dịch bảo đảm. Và đặc biệt,
Hệ thống dữ liệu quốc gia về giao dịch bảo đảm đã được quy định trong Nghị
định này.
Bốn là, để đảm bảo và phù hợp với tiến trình cải cách hành chính,
Nghị định 83/2010/NĐ-CP cũng đã được xây dựng đáp ứng các tiêu chí tăng
cường hiệu lực, hiệu quả của quản lý nhà nước nói chung, về đăng ký giao
dịch bảo đảm nói riêng.
2.2. ĐĂNG KÝ GIAO DỊCH BẢO ĐẢM THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM
HIỆN NAY
2.2.1. Giới thiệu về mô hình hệ thống đăng ký giao dịch bảo đảm
theo pháp luật Việt Nam hiện nay
Về cơ cấu tổ chức đăng ký giao dịch bảo đảm của Việt Nam hiện nay
được xác lập theo nhiều cơ quan khác nhau căn cứ vào nhóm đối tượng đăng
ký và từng tiêu chí phân loại.
Về mặt mô hình, đăng ký giao dịch bảo đảm ở Việt Nam hiện nay
được thiết kế theo mô hình pha trộn giữa mô hình đăng ký xác minh và mô
hình đăng ký thông báo. Theo đó, đối với các nhóm tài sản bảo đảm là quyền
sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất, tàu bay, tàu biển, mô hình đăng ký được
thiết lập là mô hình đăng ký xác minh. Trong các trường hợp còn lại, mô hình
đăng ký là mô hình đăng ký thông báo. Việc thiết lập cơ chế đăng ký hỗn hợp
như thế là rất thuận tiện cho việc đăng ký, đảm bảo tính chất của tài sản bảo
đảm đăng ký phù hợp với cơ chế đăng ký.
37

Xét về tổ chức cơ quan đăng ký, các cơ quan đăng ký đối với quyền
sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất, cơ quan đăng ký tàu bay, tàu biển thực
hiện việc đăng ký giao dịch bảo đảm đối với chính các tài sản bảo đảm là tài
sản này. Việc đăng ký giao dịch bảo đảm đối với tài sản bảo đảm khác được
thực hiện tại Cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm quốc gia. Như vậy, nếu xét
theo tính tổ chức của đăng ký giao dịch bảo đảm thì các cơ quan đăng ký giao
dịch bảo đảm của Việt Nam thuộc mô hình phân tán.
2.2.2. Nguyên tắc đăng ký giao dịch bảo đảm
Hiện nay, đăng ký giao dịch bảo đảm tại Việt Nam phải tuân thủ theo
ba nguyên tắc quy định tại Nghị định số 83/2010/NĐ-CP. Theo đó, việc đăng
ký, cung cấp thông tin về giao dịch bảo đảm phải tuân theo các nguyên tắc:
Thứ nhất, việc thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất,
cầm cố tàu bay, thế chấp tàu bay, thế chấp tàu biển được đăng ký trên cơ sở
nội dung kê khai trong đơn yêu cầu đăng ký, các giấy tờ trong hồ sơ đăng ký
và thông tin được lưu giữ tại cơ quan đăng ký. Giao dịch bảo đảm bằng tài sản
khác được đăng ký trên cơ sở nội dung kê khai trong đơn yêu cầu đăng ký.
Nội dung kê khai trong đơn yêu cầu đăng ký phải phù hợp với thỏa thuận của
các bên tham gia giao dịch bảo đảm. Nguyên tắc này xác định việc tuân theo
các yêu cầu đăng ký giao dịch bảo đảm căn cứ vào nội dung yêu cầu cùng các
tài liệu chứng minh yêu cầu đăng ký giao dịch bảo đảm của người yêu cầu.
Việc tuân thủ này là rất thiết thực và tối quan trọng bởi việc đăng ký giao dịch
bảo đảm cho dù là đăng ký bắt buộc hay đăng ký tự nguyện, đều phải xuất
phát từ chính yêu cầu của người đăng ký giao dịch bảo đảm. Như đã phân
tích, việc đăng ký giao dịch bảo đảm cho dù là tự nguyện hay bắt buộc đều
xuất phát từ chính lợi ích của người yêu cầu và những người có liên quan đến
giao dịch bảo đảm. Chính vì vậy, việc yêu cầu đăng ký giao dịch bảo đảm của
người yêu cầu vừa để bảo vệ quyền lợi của mình, vừa để bảo vệ quyền lợi
38

cho đối tác cũng như tôn trọng quyền lợi hợp pháp của các tổ chức, cá nhân
khác. Mặt khác, nguyên tắc này cũng xác định rõ. Đối với các tài sản bảo đảm
đã được liệt kê phải được thực hiện theo nguyên tắc chứng minh. Theo đó,
ngoài đơn yêu cầu thì các giấy tờ liên quan đến giao dịch bảo đảm như hợp
đồng, giấy tờ chứng minh quyền sở hữu… phải được nộp kèm thì việc đăng
ký mới được hợp lệ và được chấp nhận. Còn đối với các tài sản khác không
được liệt kê, việc đăng ký được thực hiện trên cơ sở đơn yêu cầu của người
yêu cầu đăng ký.
Thứ hai, cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm thực hiện việc đăng ký
theo đúng thứ tự nộp hồ sơ yêu cầu đăng ký. Chúng ta đang hướng đến một
nền hành chính công bằng, minh bạch và hiệu quả. Đăng ký giao dịch bảo
đảm suy cho cùng nó cũng là một thủ tục hành chính, một "dịch vụ công" do
nhà nước cung ứng. Chính vì vậy, để đảm bảo tính tuần tự trong quản lý hành
chính, nhất là đảm bảo công bằng trong việc thực hiện thủ tục và hưởng thụ
dịch vụ công của người dân, việc đăng ký giao dịch bảo đảm phải được thực
hiện một cách minh bạch và công bằng.
Thứ ba, thông tin lưu trữ trong sổ đăng ký giao dịch bảo đảm, cơ sở dữ
liệu về giao dịch bảo đảm và hệ thống dữ liệu quốc gia về giao dịch bảo đảm
được công khai cho cá nhân, tổ chức có yêu cầu tìm hiểu. Đây là nguyên tắc
hướng đến sự minh bạch và công khai thuộc bản chất của đăng ký giao dịch bảo
đảm. Các thông tin về giao dịch bảo đảm sẽ không khai đến bất kỳ tổ chức, cá
nhân nào có nhu cầu tìm hiểu. Chỉ trong những trường hợp đặc biệt, thường là
thực hiện sai trình tự, thủ tục yêu cầu cung cấp thông tin thì người yêu cầu mới
không nhận được thông tin cần thiết về giao dịch bảo đảm đã đăng ký.
Như vậy, đây là các nguyên tắc tối cần thiết và là trụ cột cho việc xây
dựng pháp luật cũng như thực hiện đăng ký giao dịch bảo đảm.
39

2.2.3 . Các trƣờng hợp đăng ký giao dịch bảo đảm và nội dung
Khi nghiên cứu về lý luận đăng ký giao dịch bảo đảm cũng như pháp
luật đăng ký giao dịch bảo đảm hiện nay ở Việt Nam có thể thấy, việc đăng
ký giao dịch bảo đảm được thực hiện theo bốn nội dung:
- Đăng ký giao dịch bảo đảm
- Đăng ký thay đổi, bổ sung giao dịch bảo đảm
- Xóa đăng ký giao dịch bảo đảm
- Thông báo về việc xử lý tài sản bảo đảm.
Các nội dung đăng ký giao dịch bảo đảm này được xây dựng trên cơ
sở trình tự logic của một vấn đề. Bất kỳ việc đăng ký giao dịch bảo đảm nào
cũng phải được ít nhất thực hiện trong hai nội dung là: Đăng ký giao dịch bảo
đảm và xóa đăng ký giao dịch bảo đảm. Hai trường hợp còn lại là hai trường
hợp tùy nghi, tức là việc đăng ký giao dịch bảo đảm chỉ có thể xảy ra khi có
căn cứ nhất định như nếu thay đổi tài sản bảo đảm thì phải đăng ký thay đổi
giao dịch bảo đảm, nếu tài sản bảo đảm bị xử lý thì phải thông báo về việc xử
lý tài sản bảo đảm.
2.2.3.1. Đăng ký giao dịch bảo đảm bắt buộc
Xuất phát từ chức năng quản lý nhà nước, để bảo đảm sự ổn định của
xã hội và thị trường, trong một số giao dịch bảo đảm cần phải bắt buộc phải
đăng ký. Hoạt động này vừa giúp cho quản lý nhà nước được thực hiện có
hiệu quả, vừa bảo đảm quyền lợi của các bên tham gia giao dịch và người liên
quan, lại vừa có hiệu quả to lớn trong việc giữ gìn sự ổn định của xã hội, sự
lành mạnh và ổn định của thị trường. Tùy thuộc vào pháp luật mỗi quốc gia và
tầm quan trọng của các giao dịch bảo đảm, thường đánh giá bằng việc đó là
tài sản bảo đảm nào mà pháp luật các quốc gia có những quy định khác
40

nhau. Ở Việt Nam, theo pháp luật đăng ký giao dịch bảo đảm hiện nay, các
giao dịch bảo đảm sau bắt buộc phải đăng ký:
a) Thế chấp quyền sử dụng đất;
b) Thế chấp rừng sản xuất là rừng trồng;
c) Cầm cố tàu bay, thế chấp tàu bay;
d) Thế chấp tàu biển;
đ) Các trường hợp khác, nếu pháp luật có quy định [12, Điều 3].
Khi xem xét đến điều kiện các tài sản này là đối tượng của đăng ký
giao dịch bảo đảm, chúng ta thấy, về cơ bản, các tài sản này phải đăng ký
quyền sở hữu. Mặt khác, một số giao dịch đăng ký giao dịch bảo đảm đáng lẽ
cần được đưa vào diện đăng ký giao dịch bảo đảm thì chúng ta đã thu hẹp
phạm vi áp dụng đăng ký giao dịch bảo đảm đối với các tài sản này. Chẳng
hạn như pháp luật các nước như Bộ luật Dân sự Nhật Bản (Điều 362) quy
định có thể cầm cố các quyền tài sản. Tuy nhiên, hiện nay, Bộ luật Dân sự
năm 2005 và Luật Đất đai năm 2003 không thừa nhận hình thức cầm cố đối
với quyền sử dụng đất…
Thêm vào đó, việc đăng ký và phân loại mục đích sử dụng của các loại
tài sản hiện nay cũng chưa phù hợp. Một số loại tài sản đặc biệt pháp luật quy
định giới hạn các giao dịch bảo đảm, đặc biệt là đối với đất đai đã làm hạn chế
phạm vi giao dịch bảo đảm và khả năng đa dạng hóa việc sử dụng tài sản để
bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự của các chủ thể. Cũng đề cập đến Luật Đất
đai năm 2003, đối với các tài sản được thế chấp đã có một sự liệt kê rõ ràng,
bao gồm các loại đất được quy định tại Điều 110, Khoản 3 Điều 111, Khoản 2
Điều 112, Điều 113, Khoản 1 và Khoản 3 Điều 119. Tuy nhiên, Luật Đất đai
năm 2003 lại không có bất kỳ một sự xác định nào đối với tài sản không được
thế chấp. Ngoài ra, đối với một số loại đất mặc dù pháp luật xác định được
phép thế chấp nhưng đã có một sự vận dụng tùy tiện như chưa
41

hoàn thành nghĩa vụ ngân sách, đất đang cho tranh chấp, đất nằm trong quy
hoạch… bị cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm từ chối đăng ký.
Đối với tài sản bảo đảm là tàu bay cũng có những mâu thuẫn trong các
quy định của pháp luật. Theo quy định tại Khoản 6 Điều 2 Nghị định số
70/2007/NĐ-CP thì việc bảo đảm bằng tàu bay cũng là một trong những
trường hợp phải đăng ký giao dịch bảo đảm. Tuy nhiên, Luật Hàng không dân
dụng Việt Nam lại không quy định bảo lãnh là quyền đối với tàu bay, tức
không có quyền bảo lãnh bằng tàu bay. Mặt khác, cũng trong Nghị định số
70/2007/NĐ-CP xác định việc thông báo về việc xử lý tài sản bảo đảm là tàu
bay phải được đăng ký tại Cục Hàng không. Tuy nhiên, theo Khoản 1 Điều 61
Nghị định số 163/2006/NĐ-CP lại quy định người xử lý tài sản bảo đảm có
thể tự mình thông báo việc xử lý tài sản bảo đảm cho các bên cùng nhận bảo
đảm khác hoặc đăng ký văn bản thông báo về việc xử lý tài sản bảo đảm…
Như vậy, các quy định trên là chưa thống nhất với nhau giữa các văn
bản. Để hoạt động đăng ký giao dịch bảo đảm được thực hiện có hiệu quả, cần
thiết phải giải quyết các tồn đọng này.
2.2.3.2. Đăng ký giao dịch bảo đảm tự nguyện
Khoản 2 Điều 3 Nghị định số 83/2010/NĐ-CP quy định: "Các giao
dịch bảo đảm bằng tài sản không thuộc các trường hợp quy định tại khoản 1
Điều này được đăng ký khi cá nhân, tổ chức có yêu cầu" [12]. Như vậy, ngoài
các trường hợp pháp luật bắt buộc đăng ký giao dịch bảo đảm như đã liệt kê,
các bên xác lập quan hệ giao dịch bảo đảm có thể lựa chọn đăng ký giao dịch
bảo đảm. Các loại tài sản bảo đảm này không được liệt kê tại Nghị định số
83/2010/NĐ-CP. Tuy nhiên, điều này cũng đã được giải thích và liệt kê cụ thể
tại Thông tư số 22/2010/NTT-BTP, Thông tư số 05/2011/TT-BTP và Thông
tư 08/2014/TT-BTP sửa đổi Thông tư 05/2011/TT-BTP hướng dẫn về đăng
ký, cung cấp thông tin về giao dịch bảo đảm, hợp đồng, thông báo việc kê
biên tài sản thi hành án theo phương thức trực tiếp, bưu điện, fax, thư điện tử
42

tại Trung tâm Đăng ký giao dịch, tài sản của Cục Đăng ký quốc gia giao dịch
bảo đảm thuộc Bộ Tư pháp và Thông tư 22/2010/TT-BTP hướng dẫn về đăng
ký, cung cấp thông tin trực tuyến giao dịch bảo đảm, hợp đồng, thông báo
việc kê biên tài sản thi hành án. Đó là các tài sản sau:
- Ô tô, xe máy, các phương tiện giao thông cơ giới đường bộ khác; các
phương tiện giao thông đường sắt;
- Tàu cá, các phương tiện giao thông đường thủy nội địa;
- Máy móc, thiết bị, dây chuyền sản xuất, nguyên liệu, nhiên liệu, vật
liệu, hàng tiêu dùng, các hàng hóa khác kim khí quý, đá quý;
- Tiền Việt Nam, ngoại tệ;
- Cổ phiếu, trái phiếu, hối phiếu, kỳ phiếu, chứng chỉ tiền gửi, chứng
chỉ quỹ, séc và các loại giấy tờ có giá khác theo quy định của pháp luật, trị giá
được thành tiền và được phép giao dịch;
- Quyền tài sản phát sinh từ quyền tác giả, quyền sở hữu công nghiệp,
quyền đối với giống cây trồng, quyền đòi nợ, quyền được bồi thường thiệt hại
phát sinh từ hợp đồng.
- Quyền tài sản phát sinh từ các hợp đồng, giao dịch về bất động sản
phù hợp với quy định tại Điều 181 Bộ Luật Dân sự năm 2005 và quy định tại
khoản 3 Điều 47 Nghị định 83/2010/NĐ-CP, cụ thể là: Quyền tài sản phát
sinh từ hợp đồng mua bán nhà ở, hợp đồng góp vốn xây dựng nhà ở, hợp đồng
hợp tác kinh doanh nhà ở (bao gồm cả nhà ở xã hội) của tổ chức, cá nhân mua
của doanh nghiệp kinh doanh bất động sản theo các dự án xây dựng được cơ
quan có thẩm quyền phê duyệt; quyền tài sản phát sinh từ hợp đồng mua bán,
góp vốn, hợp tác kinh doanh tài sản khác gắn liền với đất; Quyền tài sản phát
sinh từ hợp đồng chuyển nhượng, hợp đồng góp vốn, hợp đồng hợp tác kinh
doanh, hợp đồng thuê quyền sử dụng đất ở gắn liền với hạ tầng kỹ
43

thuật được chủ đầu tư dự án giao kết hợp pháp theo quy định của pháp luật về
nhà ở; các khoản phải thu, quyền thụ hưởng bảo hiểm, các khoản phí mà chủ
đầu tư thu được trong quá trình đầu tư, kinh doanh, phát triển dự án xây dựng
nhà ở; các khoản lợi thu được từ việc kinh doanh, khai thác giá trị của quyền
sử dụng đất hoặc hạ tầng kỹ thuật trên đất (lợi tức của thửa đất hoặc của hạ
tầng kỹ thuật trên đất); quyền tài sản khác theo quy định của pháp luật.
- Quyền tài sản phát sinh từ hợp đồng, giao dịch về tàu bay, tàu biển
phù hợp với quy định tại Điều 181 Bộ luật Dân sự năm 2005 và quy định tại
khoản 1, khoản 2 Điều 47 Nghị định 83/2010/NĐ-CP ngày 23/7/2010, cụ thể
là: Quyền tài sản phát sinh từ hợp đồng thuê đóng tàu biển; quyền bồi hoàn,
quyền bồi thường thiệt hại phát sinh từ hợp đồng mua bán tàu bay, tàu biển;
quyền thụ hưởng bảo hiểm theo hợp đồng bảo hiểm đối với tàu bay, tàu biển;
lợi tức thu được từ việc khai thác tàu bay, tàu biển; quyền tài sản khác theo
quy định của pháp luật.
- Quyền tài sản đối với phần vốn góp trong doanh nghiệp;
- Quyền khai thác tài nguyên thiên nhiên, chi phí san lấp, giải tỏa, giải
phóng mặt bằng được dùng để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự theo quy
định của pháp luật;
- Lợi tức, quyền được nhận số tiền bảo hiểm đối với tài sản bảo đảm
hoặc các lợi ích khác thu được từ tài sản bảo đảm;
- Các động sản khác theo quy định tại Khoản 2 Điều 174 của Bộ luật
dân sự;
- Tài sản gắn liền với đất không thuộc thẩm quyền đăng ký của Văn
phòng đăng ký quyền sử dụng đất tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và
Văn phòng đăng ký quyền sử dụng đất quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc
tỉnh như: Tài sản gắn liền với đất được xây dựng trên nhiều thửa đất (tài sản
liên tuyến); nhà ở, công trình xây dựng làm bằng các vật liệu tạm thời (tranh,
44

tre, nứa, lá, đất, nhà bè nổi trên mặt nước…); các công trình phụ trợ như nhà
để xe, nhà bếp, nhà thép tiền chế, khung nhà xưởng, nhà kho, giếng nước,
giếng khoan, bể nước, sân, tường rào, cột điện, trạm điện, trạm bơm, hệ thống
phát, tải điện, hệ thống hoặc đường ống cấp thoát nước sinh hoạt, đường nội
bộ và các công trình phụ trợ khác.
Như vậy, việc pháp luật quy định về các loại tài sản là đối tượng đăng
ký giao dịch bảo đảm nêu trên thể hiện sự đa dạng và bao quát hầu hết các
loại động sản và hoàn toàn phù hợp với xu thể phát triển của hệ thống đăng ký
giao dịch bảo đảm hiện đại.
2.2.4. Thẩm quyền đăng ký giao dịch bảo đảm
Theo quy định của pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm hiện nay
của Việt Nam, việc xác định cơ quan có thẩm quyền đăng ký giao dịch bảo
đảm phụ thuộc vào đối tượng tài sản bảo đảm. Theo đó, những loại tài sản bảo
đảm được xác định theo bốn nhóm: bất động sản (quyền sử dụng đất và tài
sản gắn liền với đất), tàu bay, tàu biển và các động sản khác. Tương ứng với
mỗi nhóm tài sản bảo đảm này sẽ xác định cơ quan có thẩm quyền tương ứng
và thường là cơ quan quản lý trực tiếp loại tài sản đó (trừ nhóm thứ tư: các
động sản khác). Cụ thể:
* Đối với bất động sản
Thông tư số 20/2011/TTLT-BTP-BTNMT về hướng dẫn việc đăng ký
thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất quy đinḥ [7]:
Văn phòng đăng ký quyền sử dụng đất thuộc Sở Tài nguyên và Môi
trường tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương nơi có đất, tài sản gắn liền với
đất thực hiện đăng ký thế chấp đối với quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với
đất của tổ chức trong nước, người Việt Nam định cư ở nước ngoài thực hiện
dự án đầu tư tại Việt Nam; cá nhân nước ngoài, tổ chức nước ngoài.
45

Văn phòng đăng ký quyền sử dụng đất cấp thuộc Phòng Tài nguyên và
Môi trường cấp huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh nơi có đất, tài sản
gắn liền với đất hoặc Phòng Tài nguyên và Môi trường quận, huyện, thị xã,
thành phố thuộc tỉnh nơi có đất, tài sản gắn liền với đất trong trường hợp chưa
thành lập Văn phòng đăng ký quyền sử dụng đất thực hiện đăng ký thế chấp
đối với quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất của hộ gia đình, cá nhân
trong nước, người Việt Nam định cư ở nước ngoài đã mua nhà ở gắn liền với
quyền sử dụng đất ở tại Việt Nam.
Như vậy, có thể thấy, các cơ quan kể trên là các cơ quan thực hiện
việc đăng ký đối với quyền sở hữu các tài sản là tài sản bảo đảm và phụ trách
luôn việc đăng ký giao dịch bảo đảm đối với các loại tài sản này.
* Đối với tài sản bảo đảm là tàu bay
Tương tự như bất động sản, việc đăng ký tàu bay hiện nay được giao
cho Cục Hàng không Việt Nam thuộc Bộ Giao thông vận tải. Và đương nhiên,
cũng giống như tài sản bảo đảm là bất động sản, trong trường hợp này, nếu
tàu bay là tài sản bảo đảm thì thẩm quyền đăng ký giao dịch bảo đảm bằng tàu
bay cũng thuộc về Cục Hàng không Việt Nam.
* Đối với tài sản bảo đảm là tàu biển
Tương tự như hai loại tài sản trên, việc đăng ký tàu biển hiện nay được
giao cho cơ quan đăng ký tàu biển Việt Nam (Chi cục hàng hải hoặc Cảng vụ
hàng hải thuộc Cục hàng hải Việt Nam). Và việc đăng ký giao dịch bảo đảm
bằng tàu biển cũng được thực hiện theo nguyên tắc: tàu biển Việt Nam được
đăng ký (quốc tịch và sở hữu) tại Cơ quan đăng ký tàu biển khu vực nào thì
thẩm quyền đăng ký giao dịch bảo đảm bằng tàu biển đó được thực hiện tại
chính cơ quan đã đăng ký.
Như vậy, nguyên tắc đăng ký giao dịch bảo đảm đối với các loại tài
sản vừa nêu là tài sản bảo đảm được đăng ký (quyền sở hữu) tại cơ quan nào
46

thì việc đăng ký giao dịch bảo đảm được thực hiện tại chính cơ quan đó. Quy
định như vậy là thuận tiện cho việc theo dõi biến động việc chuyển quyền sở
hữu cũng như hạn chế quyền sở hữu đối với tài sản bảo đảm, giúp cho việc
phát hiện các tiêu cực trong giao dịch được kịp thời, ngăn chặn các hậu quả
xấu, bảo vệ quyền lợi của các bên, đặc biệt là bên nhận bảo đảm. Tuy nhiên,
điều này cũng làm cho việc đăng ký tài sản bảo đảm phân tán tại các cơ quan
khác nhau mà không phải là một hệ thống riêng, làm giảm tính tập trung và
gây khó khăn cho công tác xây dựng dữ liệu thống nhất về giao dịch bảo đảm
trên phạm vi cả nước.
* Đối với các động sản
Đối với các loại tài sản còn lại, việc đăng ký giao dịch bảo đảm thuộc
thẩm quyền của Trung tâm đăng ký giao dịch, tài sản của Cục Đăng ký quốc
gia Giao dịch bảo đảm thuộc Bộ Tư pháp. Đây là hình thức đăng ký tự nguyện
đối với các giao dịch bảo đảm. Còn các tài sản như đã liệt kê ở trên có giá trị
cao hoặc liên quan đến an ninh trật tự, an toàn xã hội nên thuộc trường hợp
bắt buộc phải đăng ký giao dịch bảo đảm. Việc thành lập Trung tâm đăng ký
giao dịch, tài sản thuộc Cục đăng ký quốc gia Giao dịch bảo đảm là cần thiết
xuất phát từ nhu cầu ngày càng cao của xã hội là đăng ký tự nguyện đối với
các giao dịch bảo đảm được xác lập để bảo vệ quyền lợi chính đáng của các
bên cũng như minh bạch hóa các giao dịch tài sản.
2.2.5. Trình tự, thủ tục đăng ký giao dịch bảo đảm
2.2.5.1. Trình tự đăng ký giao dịch bảo đảm
Thủ tục đăng ký giao dịch bảo đảm cũng là một dạng của thủ tục hành
chính nói chung. Theo quy trình chung nhất của việc giải quyết thủ tục hành
chính, việc giải quyết một thủ tục hành chính được thực hiện như sau:
Bước 1 (nộp hồ sơ): Người có yêu cầu giải quyết thủ tục hành chính
nộp hồ sơ yêu cầu giải quyết.
47

Bước 2 (tiếp nhận hồ sơ): Cơ quan được yêu cầu tiếp nhận hồ sơ yêu
cầu giải quyết thủ tục hành chính. Nếu hồ sơ hợp lệ thì tiếp nhận hồ sơ, nếu
hồ sơ chưa hợp lệ thì hướng dẫn người nộp hồ sơ sửa đổi, bổ sung các giấy tờ
hoặc thủ tục cần thiết.
Bước 3 (thụ lý và giải quyết hồ sơ): Sau khi tiếp nhận hồ sơ hợp lệ, cơ
quan tiếp nhận hồ sơ đối chiếu với pháp luật quy định của pháp luật có liên
quan. Và tiến hành các thủ tục cần thiết và trả kết quả giải quyết cho người
yêu cầu.
Tương tự, đối với thủ tục đăng ký giao dịch bảo đảm cũng được thực
hiện theo các bước trên.
2.2.5.2. Phương thức nộp hồ sơ và nhận kết quả đăng ký giao dịch
bảo đảm
Nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho người dân cũng như đa dạng hóa các
hình thức tiếp xúc giữa Nhà nước và công dân, thủ tục hành chính nói chung
và thủ tục đăng ký giao dịch bảo đảm nói riêng được thiết kế theo nhiều
phương thức tiếp xúc khác nhau. Việc xác định các phương thức nào là phù
hợp, các phương thức nào là cần thiết được sử dụng phải căn cứ vào nhiều yếu
tố, tuy nhiên, vẫn phải đảm bảo nguyên tắc có cả các phương thức truyền
thống và các phương thức hiện đại để đảm bảo không bị xáo trộn cách thức
quản lý hành chính nhà nước, gây khó khăn cho nhân dân trong việc tiếp cận
các thủ tục hành chính, vừa đảm bảo thực hiện mục tiêu hiện đại hóa nền hành
chính. Hiện nay, theo Nghị định số 83/2010/NĐ-CP, hồ sơ đăng ký giao dịch
bảo đảm được nộp theo một trong các phương thức sau đây:
- Nộp trực tiếp tại trụ sở của cơ quan đăng ký;
- Gửi qua đường bưu điện;
- Gửi qua fax hoặc gửi qua thư điện tử đối với đăng ký giao
dịch bảo đảm bằng động sản tại các Trung tâm Đăng ký giao dịch,
48

tài sản với điều kiện người yêu cầu đăng ký đã đăng ký khách hàng
thường xuyên tại Cục Đăng ký quốc gia giao dịch bảo đảm thuộc
Bộ Tư pháp;
- Gửi qua hệ thống đăng ký trực tuyến [12, Điều 16].
Như vậy, đây là bốn phương thức nộp hồ sơ đăng ký giao dịch bảo đảm
vừa mang tính truyền thống vừa mang tính hiện đại. Nếu như phương thức đầu
tiên - nộp hồ sơ trực tiếp tại trụ sở của cơ quan đăng ký là một phương thức rất
truyền thống, bắt buộc phải có sự tiếp xúc trực tiếp của người yêu cầu đăng ký
giao dịch bảo đảm thì các phương thức sau là các phương thức gián tiếp tiếp xúc
trong giải quyết thủ tục hành chính giữa người giải quyết và người yêu cầu đăng
ký giao dịch bảo đảm. Điều này đã tạo thuận tiện rất lớn cho công tác đăng ký
giao dịch bảo đảm và người yêu cầu đăng ký, đặc biệt là với các đơn vị thường
xuyên đăng ký giao dịch bảo đảm như các tổ chức tín dụng…
Tuy nhiên, khác với nộp hồ sơ đăng ký giao dịch bảo đảm, kết quả
đăng ký giao dịch bảo đảm được cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm lại chỉ
được trả cho người yêu cầu đăng ký theo một trong các phương thức sau:
- Trực tiếp tại cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm;
- Gửi qua đường bưu điện;
- Phương thức khác do cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm và người
yêu cầu đăng ký thỏa thuận.
Cùng với sự phát triển của khoa học kỹ thuật và việc ứng dụng công
nghệ thông tin trong quản lý hành chính, đã đến lúc cần phải có các phương
thức trả kết quả đăng ký giao dịch bảo đảm theo hình thức chứng thư số (chữ
ký điện tử) hoặc qua fax hay qua thư điện tử. Các hình thức này có đầy đủ các
dấu hiệu để nhận biết và xác nhận là việc đăng ký giao dịch bảo đảm đã hoàn
thành. Thêm vào đó, việc người dân có thể tra cứu trên hệ thống đăng
49

ký giao dịch bảo đảm để xem xét các giao dịch mà mình đăng ký đã được
đăng ký chưa. Và như vậy, các chủ thể đăng ký và các chủ thể khác có thể có
được thông tin về việc đăng ký. Điều này cũng sẽ làm giảm gánh nặng giấy tờ
và chi phí thực hiện đăng ký giao dịch bảo đảm. Mặt khác, khi xảy ra tranh
chấp hoặc cần xác thực thì các cơ quan đăng ký sẽ cung cấp các xác thực pháp
lý về nội dung đăng ký. Tuy nhiên, các hình thức này đã không được pháp
luật đăng ký giao dịch bảo đảm quy định. Đây là một điều chưa thực sự hợp
lý.
Ngoài ra, pháp luật còn quy định việc trả kết quả đăng ký giao dịch
bảo đảm được thực hiện theo phương thức khác do cơ quan đăng ký giao dịch
bảo đảm và người yêu cầu đăng ký thỏa thuận. Quy định này cũng không thật
sự phù hợp. Bởi lẽ, các cơ quan giải quyết thủ tục hành chính nói chung, đăng
ký giao dịch bảo đảm nói riêng là một bộ phận của Nhà nước, do đó, họ phải
tuân theo nguyên tắc "phải làm và chỉ làm những gì mà pháp luật quy định".
Việc quy định tùy nghi như vậy có vẻ tạo thuận lợi trong quản lý, nhưng về
bản chất thì điều này lại ngược lại bản chất của quản lý hành chính, gây ra sự
tùy tiện trong đăng ký giao dịch bảo đảm.
2.2.5.3. Thời hạn giải quyết hồ sơ đăng ký giao dịch bảo đảm
Bất kỳ một thủ tục nào cũng phải có thời hạn giải quyết để đảm bảo
quyền lợi cho người thực hiện thủ tục. Thời hạn giải quyết hồ sơ đăng ký giao
dịch bảo đảm là khoảng thời gian mà pháp luật quy định cơ quan đăng ký
giao dịch bảo đảm phải thực hiện các thủ tục cần thiết và trả kết quả đăng ký
giao dịch bảo đảm cho người yêu cầu đăng ký.
Theo quy định của pháp luật đăng ký giao dịch bảo đảm hiện nay, mặc
dù có nhiều loại thủ tục khác nhau đối với đăng ký giao dịch bảo đảm nhưng
thời hạn giải quyết là thống nhất. Nghị định số 83/2010/NĐ-CP quy đinḥ:
50

Cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm có trách nhiệm giải
quyết hồ sơ đăng ký, đăng ký thay đổi, đăng ký văn bản thông báo
về việc xử lý tài sản bảo đảm, sửa chữa sai sót về đăng ký giao dịch
bảo đảm, xóa đăng ký giao dịch bảo đảm trong ngày nhận hồ sơ
đăng ký hợp lệ; nếu nhận hồ sơ sau 15 giờ, thì hoàn thành việc đăng
ký ngay trong ngày làm việc tiếp theo; trong trường hợp phải kéo
dài thời gian giải quyết hồ sơ đăng ký thì cũng không quá 03 ngày
làm việc [12, Điều 18].
Thời hạn quy định này được tính từ ngày cơ quan đăng ký nhận được
hồ sơ đăng ký hợp lệ.
Việc quy định một khoảng thời gian chung như vậy là thực sự cần
thiết và đảm bảo cho các đầu việc đăng ký giao dịch bảo đảm được thực hiện
một cách thống nhất và đồng bộ. Nhưng, cũng cần phải thấy, hiện nay, các
quy định của pháp luật chuyên ngành cũng còn những độ vênh nhất định.
Chẳng hạn như quy định tại Điểm c Khoản 1 và Điểm b Khoản 2 Điều 130
Luật Đất đai năm 2003 là trong thời hạn không quá năm (05) ngày làm việc,
kể từ ngày nhận đủ hồ sơ hợp lệ, Văn phòng đăng ký quyền sử dụng đất thực
hiện đăng ký thế chấp và xóa đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất…
2.2.5.4. Hồ sơ đăng ký giao dịch bảo đảm
Như đã đề cập, trong Nghị định số 08/2000/NĐ-CP đã quy định chung
một loại hồ sơ cho tất cả các giao dịch bảo đảm. Điều này đã làm nảy sinh
những hạn chế nhất định. Nghị định số 83/2010/NĐ-CP cũng đã kế thừa và
phát huy ưu điểm là trình tự, thủ tục đăng ký đối với các loại tài sản bảo đảm
trong một văn bản đáp ứng yêu cầu cải cách hành chính, tạo điều kiện cho tổ
chức, cơ quan, cá nhân thực hiện pháp luật đăng ký giao dịch bảo đảm. Tuy
nhiên, xuất phát từ yêu cầu phải đảm bảo tính đặc thù của mỗi loại đăng ký
51

giao dịch bảo đảm, Nghị định số 83/2010/NĐ-CP cũng đã có những quy định
riêng đối với những giao dịch bảo đảm theo nhóm tài sản đặc thù. Cụ thể:

Các thủ tục liên quan đến tài sản bảo đảm là tàu bay:

Hiện nay, giao dịch bảo đảm bằng tàu bay được đăng ký bao gồm bốn
thủ tục:
- Thủ tục đăng ký cầm cố tàu bay, thế chấp tàu bay;
- Thủ tục đăng ký thay đổi nội dung cầm cố tàu bay, thế chấp tàu bay
đã đăng ký;
- Thủ tục đăng ký văn bản thông báo về việc xử lý tài sản cầm cố tàu
bay, thế chấp tàu bay;
- Thủ tục xóa đăng ký cầm cố tàu bay, thế chấp tàu bay;
Đối với mỗi loại thủ tục có những loại hồ sơ, giấy tờ kèm theo khác
nhau. Theo đó:
• Hồ sơ đăng ký cầm cố tàu bay, thế chấp tàu bay bao gồm: +
Đơn yêu cầu đăng ký cầm cố tàu bay, thế chấp tàu bay;
+ Hợp đồng cầm cố tàu bay, thế chấp tàu bay;
+ Bản sao có chứng thực giấy tờ chứng minh tư cách pháp lý của
người yêu cầu đăng ký; trường hợp người yêu cầu đăng ký là người được ủy
quyền thì phải có văn bản ủy quyền.
• Hồ sơ đăng ký thay đổi nội dung cầm cố tàu bay, thế chấp tàu bay
đã đăng ký gồm có:
+ Đơn yêu cầu đăng ký thay đổi nội dung cầm cố tàu bay, thế chấp tàu
bay đã đăng ký;
+ Giấy chứng nhận đăng ký giao dịch bảo đảm bằng tàu bay đã cấp;
52

quyền thì phải có văn bản ủy quyền;
+ Hợp đồng sửa đổi, bổ sung hợp đồng cầm cố tàu bay, thế chấp tàu
bay hoặc văn bản chứng minh nội dung thay đổi.
• Hồ sơ đăng ký văn bản thông báo về việc xử lý tài sản cầm cố tàu
bay, thế chấp tàu bay gồm có:
+ Đơn yêu cầu đăng ký văn bản thông báo về việc xử lý tài sản cầm
cố tàu bay, thế chấp tàu bay;
+ Văn bản thông báo về việc xử lý tài sản cầm cố tàu bay, thế chấp tàu bay;
+ Giấy chứng nhận đăng ký giao dịch bảo đảm bằng tàu bay đã cấp.
• Hồ sơ xóa đăng ký cầm cố tàu bay, thế chấp tàu bay gồm có: +
Đơn yêu cầu xóa đăng ký cầm cố tàu bay, thế chấp tàu bay;
+ Giấy chứng nhận đăng ký giao dịch bảo đảm bằng tàu bay đã cấp;
+ Văn bản đồng ý xóa đăng ký cầm cố tàu bay, thế chấp tàu bay của
bên nhận cầm cố tàu bay, bên nhận thế chấp tàu bay, trong trường hợp người
yêu cầu xóa đăng ký là bên cầm cố, bên thế chấp;
quyền thì phải có Văn bản ủy quyền.
53

Như vậy, thủ tục liên quan đến đăng ký giao dịch bảo đảm bằng tài
sản là tàu bay được thiết kế theo nguyên tắc đăng ký xác minh. Ngoài đơn yêu
cầu đăng ký thì người đăng ký phải nộp kèm các giấy tờ chứng minh cho giao
dịch bảo đảm tồn tại và tính pháp lý của tài sản bảo đảm.

Các thủ tục đối với tài sản bảo đảm là tàu biển:

Đối với tài sản bảo đảm là tàu biển, việc đăng ký giao dịch bảo đảm
cũng được thực hiện theo nguyên tắc đăng ký xác minh. Theo đó, có các thủ
tục và hồ sơ đăng ký bao gồm:
• Hồ sơ đăng ký thế chấp tàu biển gồm có:
+ Đơn yêu cầu đăng ký thế chấp tàu biển;
+ Hợp đồng thế chấp tàu biển;
• Hồ sơ đ ă ng ký thay đ ổ i nộ i dung thế chấ p tàu biể n đ ã
đ ă ng ký gồ m có:
+ Đơn yêu cầu đăng ký thay đổi nội dung thế chấp tàu biển đã đăng ký;
+ Hợp đồng sửa đổi, bổ sung hợp đồng thế chấp tàu biển hoặc văn bản
chứng minh nội dung thay đổi;
+ Giấy chứng nhận đăng ký thế chấp tàu biển Việt Nam đã cấp;
54

• Hồ sơ đăng ký văn bản thông báo về việc xử lý tài sản thế chấp bằng
tàu biển gồm có:
+ Đơn yêu cầu đăng ký văn bản thông báo về việc xử lý tài sản thế
chấp bằng tàu biển;
+ Văn bản thông báo về việc xử lý tài sản thế chấp bằng tàu biển;
+ Giấy chứng nhận đăng ký thế chấp tàu biển Việt Nam đã cấp.
• Hồ sơ xóa đăng ký thế chấp tàu biển gồm có:
+ Đơn đề nghị xóa đăng ký thế chấp tàu biển;
+ Giấy chứng nhận đăng ký thế chấp tàu biển Việt Nam đã cấp;
+ Văn bản đồng ý xóa đăng ký thế chấp tàu biển của bên nhận thế
chấp tàu biển, trong trường hợp người yêu cầu xóa đăng ký là bên thế chấp.

Các thủ tục đối với tài sản bảo đảm là quyền sử dụng đất, tài sản
gắn liền với đất

Tương tự như các tài sản bảo đảm trên, đối với tài sản bảo đảm bằng
quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất thì hồ sơ đăng ký giao dịch bảo
đảm cũng được thiết kế trên nền tảng nguyên tắc đăng ký xác minh. Theo đó:
• Hồ sơ đăng ký giao dịch bảo đảm bằng quyền sử dụng đất, tài sản
gắn liền với đất gồm có:
+ Đơn yêu cầu đăng ký giao dịch bảo đảm;
55

+ Hợp đồng bảo đảm hoặc hợp đồng bảo đảm có công chứng hoặc
chứng thực theo quy định của pháp luật;
+ Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản
khác gắn liền với đất hoặc các Giấy chứng nhận đã cấp qua các thời kỳ;
• Hồ sơ đăng ký thay đổi nội dung giao dịch bảo đảm bằng quyền sử
dụng đất, tài sản gắn liền với đất đã đăng ký gồm có:
+ Đơn yêu cầu đăng ký thay đổi nội dung giao dịch bảo đảm đã đăng ký;
+ Hợp đồng sửa đổi, bổ sung hợp đồng bảo đảm đã ký hoặc văn bản
khác chứng minh nội dung thay đổi;
khác gắn liền với đất hoặc Giấy chứng nhận đã cấp qua các thời kỳ trong trường
hợp đăng ký thay đổi nội dung đã được ghi nhận trên Giấy chứng nhận đó;
• Hồ sơ đăng ký văn bản thông báo về việc xử lý tài sản bảo đảm bằng
quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất gồm có:
+ Đơn yêu cầu đăng ký văn bản thông báo về việc xử lý tài sản bảo đảm;
+ Văn bản thông báo về việc xử lý tài sản bảo đảm;
56

• Hồ sơ xóa đăng ký giao dịch bảo đảm bằng quyền sử dụng đất, tài
sản gắn liền với đất gồm có:
+ Đơn đề nghị xóa đăng ký giao dịch bảo đảm;
khác gắn liền với đất hoặc Giấy chứng nhận được cấp qua các thời kỳ;
+ Văn bản đồng ý xóa đăng ký giao dịch bảo đảm của người nhận bảo
đảm, trong trường hợp người yêu cầu xóa đăng ký là bên bảo đảm;
Như vậy, qua hồ sơ đăng ký giao dịch bảo đảm các tài sản này có thể
thấy có hai điểm chung cơ bản:
Thứ nhất, các loại tài sản này được cấp giấy chứng nhận quyền đối với
tài sản, do đó, việc đăng ký giao dịch bảo đảm được thiết kế theo nguyên tắc
xác minh và người yêu cầu đăng ký phải nộp kèm bản chính giấy chứng nhận
này và giấy tờ chứng minh giao dịch thì mới đầy đủ thông tin đăng ký giao
dịch bảo đảm.
Thứ hai, phương thức đăng ký giao dịch bảo đảm trong ba trường hợp
vừa nêu chỉ có thể được thực hiện bằng một trong hai phương thức: người yêu
cầu đăng ký giao dịch bảo đảm nộp hồ sơ trực tiếp hoặc qua đường bưu điện.
Các phương thức nộp hồ sơ khác hoàn toàn không thể thực hiện được trong
các trường hợp này.

Đối với giao dịch bảo đảm bằng các tài sản khác được đăng ký:

Việc đăng ký giao dịch bảo đảm đối với các tài sản khác ngoài các loại
tài sản đã nêu ở trên chủ yếu được thiết kế dựa trên nền tảng nguyên tắc
57

thông báo. Tuy nhiên, trong một số trường hợp thì vẫn phải cung cấp các giấy
tờ cần thiết để chứng minh giao dịch hoặc tính pháp lý của tài sản bảo đảm.
Chúng ta sẽ thấy rõ điều này khi liệt kê các hồ sơ đối với các thủ tục đăng ký
giao dịch bảo đảm này. Cụ thể:
• Hồ sơ đăng ký giao dịch bảo đảm bằng động sản, trừ tàu bay, tàu
biển gồm có:
+ Đơn yêu cầu đăng ký giao dịch bảo đảm;
+ Hợp đồng bảo đảm trong trường hợp đơn yêu cầu đăng ký chỉ có
chữ ký, con dấu của một trong các bên tham gia giao dịch bảo đảm;
+ Văn bản ủy quyền trong trường hợp người yêu cầu đăng ký là người
được ủy quyền, trừ các trường hợp sau đây:
Pháp nhân ủy quyền cho chi nhánh, văn phòng đại diện, văn phòng
điều hành của pháp nhân đó yêu cầu đăng ký;
Bên bảo đảm hoặc bên nhận bảo đảm bao gồm nhiều cá nhân, tổ chức
ủy quyền cho một cá nhân hoặc một tổ chức trong số đó yêu cầu đăng ký;
Người yêu cầu đăng ký là khách hàng thường xuyên của Cục Đăng ký
quốc gia giao dịch bảo đảm.
• Hồ sơ đăng ký thay đổi nội dung giao dịch bảo đảm bằng động sản,
trừ tàu bay, tàu biển đã đăng ký gồm có:
+ Đơn yêu cầu đăng ký thay đổi;
+ Văn bản ủy quyền trong trường hợp người yêu cầu đăng ký thay đổi
là người được ủy quyền, trừ các trường hợp (i) pháp nhân ủy quyền cho chi
nhánh, văn phòng đại diện, văn phòng điều hành của pháp nhân đó yêu cầu
đăng ký; (ii) Bên bảo đảm hoặc bên nhận bảo đảm bao gồm nhiều cá nhân, tổ
chức ủy quyền cho một cá nhân hoặc một tổ chức trong đó yêu cầu đăng ký;
58

(iii) Người yêu cầu đăng ký là khách hàng thường xuyên của Cục Đăng ký
• Hồ sơ đăng ký văn bản thông báo về việc xử lý tài sản bảo đảm là
động sản, trừ tàu bay, tàu biển gồm có:
+ Đơn yêu cầu đăng ký văn bản thông báo về việc xử lý tài sản bảo đảm;
+ Văn bản ủy quyền trong trường hợp người yêu cầu đăng ký thay đổi
là người được ủy quyền, trừ các trường hợp (i) pháp nhân ủy quyền cho chi
nhánh, văn phòng đại diện, văn phòng điều hành của pháp nhân đó yêu cầu
đăng ký; (ii) Bên bảo đảm hoặc bên nhận bảo đảm bao gồm nhiều cá nhân, tổ
chức ủy quyền cho một cá nhân hoặc một tổ chức trong đó yêu cầu đăng ký;
(iii) Người yêu cầu đăng ký là khách hàng thường xuyên của Cục Đăng ký
• Hồ sơ xóa đăng ký giao dịch bảo đảm bằng động sản, trừ tàu bay,
tàu biển gồm có:
+ Đơn yêu cầu xóa đăng ký giao dịch bảo đảm;
+ Văn bản ủy quyền trong trường hợp người yêu cầu xóa đăng ký là
người được ủy quyền, trừ các trường hợp quy định tại điểm c khoản 1 Điều
34 của Nghị định này.
Như vậy, chủ yếu các thủ tục này được thiết kế theo nguyên tắc đăng
ký giao dịch bảo đảm thông báo.
2.2.6. Thời điểm đăng ký và thời hạn có hiệu lực của đăng ký giao
dịch bảo đảm
Căn cứ theo Nghị định số 83/2010/NĐ-CP thời điểm đăng ký giao
dịch bảo đảm, cụ thể:
- Trong trường hợp tài sản bảo đảm là quyền sử dụng đất, tài sản gắn
liền với đất thì thời điểm đăng ký giao dịch bảo đảm là thời điểm nhận hồ sơ
đăng ký hợp lệ;
59

- Trong trường hợp tài sản bảo đảm là tàu bay, tàu biển thì thời điểm
đăng ký giao dịch bảo đảm là thời điểm thông tin về giao dịch bảo đảm được
ghi vào Sổ Đăng bạ tàu bay, Sổ Đăng ký tàu biển quốc gia Việt Nam;
- Trong trường hợp tài bảo đảm là các tài sản khác (động sản khác) thì
thời điểm đăng ký giao dịch bảo đảm là thời điểm nội dung của đơn yêu cầu
đăng ký được nhập vào cơ sở dữ liệu về giao dịch bảo đảm.
Theo Nghị định số 163/2006/NĐ-CP, thời điểm đăng ký giao dịch bảo
đảm trên được xác định về mặt giá trị pháp lý đối với người thứ ba kể từ thời
điểm đăng ký [10, Điều 11]. Và việc thay đổi một hoặc các bên tham gia giao
dịch bảo đảm không làm thay đổi thời điểm giao dịch bảo đảm có giá trị pháp
lý đối với người thứ ba.
Căn cứ về thời điểm đăng ký giao dịch bảo đảm được quy định ở trên để
xác định hiệu lực của giao dịch bảo đảm. Và thời hạn của có hiệu lực của đăng
ký giao dịch bảo đảm được xác định từ ngày đăng ký giao dịch bảo đảm có hiệu
lực đến thời điểm xóa đăng ký theo đơn của người yêu cầu xóa đăng ký.
2.2.7. Giá trị pháp lý của việc đăng ký giao dịch bảo đảm
Giá trị pháp lý của đăng ký giao dịch bảo đảm được xem xét dưới
trong mối quan hệ giữa các bên trong giao dịch bảo đảm đã đăng ký và mối
quan hệ giữa các chủ thể này với các chủ thể khác. Trong mối quan hệ thứ
nhất, chúng ta có thể thấy, đăng ký giao dịch bảo đảm trong trường hợp là
điều kiện có hiệu lực của giao dịch bảo đảm đã đăng ký. Và cho dù đó có là
điều kiện có hiệu lực của giao dịch bảo đảm hay không thì hành vi đăng ký
giao dịch bảo đảm của các bên và vấn đề giao dịch bảo đảm đã được đăng ký
cũng đã xác định quan hệ giao dịch bảo đảm này đã được Nhà nước thừa nhận
và bảo hộ. Như vậy, quyền lợi của các bên tham gia giao dịch bảo đảm đã
được Nhà nước bảo đảm theo đúng thỏa thuận giao dịch bảo đảm của các bên
và quy định của pháp luật về giao dịch bảo đảm.
60

Trong mối quan hệ thứ hai, về nguyên tắc, ngoài các bên trong quan
hệ giao dịch bảo đảm thì còn có các cơ quan, tổ chức, cá nhân khác mà trong
bất kỳ thời điểm nào họ có thể có liên quan đến các nội dung, mà thường là tài
sản bảo đảm của giao dịch bảo đảm đó. Đối chiếu với thực tiễn xác lập và
thực hiện giao dịch bảo đảm (ở Việt Nam và trên thế giới), pháp luật thường
điều chỉnh xung đột lợi ích liên quan đến tài sản bảo đảm giữa bên nhận bảo
đảm với những đối tượng: các chủ nợ không có bảo đảm; các chủ nợ cùng
nhận bảo đảm bằng tài sản; người mua, người thuê, người nhận chuyển giao
tài sản bảo đảm; người bán trả chậm, trả dần, cho thuê tài sản mà bên bảo đảm
đem đi cầm cố, thế chấp; người có quyền cầm giữ tài sản bảo đảm. Theo
nguyên tắc chung của đăng ký giao dịch bảo đảm, các giá trị pháp lý của đăng
ký giao dịch bảo đảm có hiệu lực kể từ thời điểm đăng ký. Do đó, giá trị pháp
lý của giao dịch bảo đảm đối với người thứ ba của giao dịch bảo đảm được
đăng ký phát sinh kể từ thời điểm đăng ký giao dịch bảo đảm [21].
Về mặt nội dung, nghiên cứu các văn bản quy phạm pháp luật hiện
nay của Việt Nam đối với giao dịch bảo đảm hiện nay, chúng ta thấy, giá trị
pháp lý đối với người thứ ba của giao dịch bảo đảm được pháp luật điều chỉnh
ở các nội dung sau:
Thứ nhất, giao dịch bảo đảm đã có giá trị pháp lý đối với người thứ ba
bằng việc đăng ký giao dịch bảo đảm thì về nguyên tắc, tài sản bảo đảm trong
giao dịch đó sẽ không bị kê biên để thực hiện nghĩa vụ khác của bên bảo đảm,
trừ các trường hợp ngoại lệ do pháp luật quy định [10, Điều 4].
Thứ hai, xác định thứ tự ưu tiên thanh toán với các chủ nợ có bảo đảm
khác. Vấn đề này được quy định tại Điều 6 và Điều 27 của Nghị định số
163/2006/NĐ-CP, Điều 325 Bộ luật Dân sự năm 2005.
Thứ ba, xác lập quyền ưu tiên với người mua, người thuê, người nhận
chuyển giao tài sản bảo đảm được quy định tại Điều 20 Nghị định số
163/2006/NĐ-CP.
61

Thứ tư, ưu tiên đối với người bán trả chậm, trả dần, cho thuê tài sản
mà bên bảo đảm đem đi cầm cố, thế chấp theo quy định tại Điều 13 Nghị định
số 163/2006/NĐ-CP.
2.2.8. Các trƣờng hợp từ chối đăng ký, đăng ký thay đổi và xóa
Nghị định số 83/2010/NĐ-CP có những quy định để phù hợp với thực
tiễn cũng như hoàn thiện pháp luật đăng ký giao dịch bảo đảm, tạo cơ sở vững
chắc bảo vệ quyền lợi của các chủ thể liên quan đến đăng ký giao dịch bảo
đảm cũng như bảo đảm cho cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm thực hiện
nhiệm vụ, quyền hạn của mình một cách minh bạch.
- Các trường hợp từ chối đăng ký giao dịch bảo đảm (Điều 11 Nghị
định số 83/2010/NĐ-CP):
Đăng ký giao dịch bảo đảm là hoạt động có quy tắc. Không phải các
trường hợp đăng ký giao dịch bảo đảm đều phải được đăng ký mà hoạt động
đăng ký này phải thực hiện trên cơ sở pháp luật. Pháp luật quy định các vấn
đề gì thì khi tiến hành hoạt động đó phải tuân theo các quy định đó. Chẳng
hạn như pháp luật quy định thẩm quyền của cơ quan đăng ký giao dịch bảo
đảm này thì cơ quan đó chỉ được thực hiện trong phạm vi thẩm quyền đã được
quy định, không thể giải quyết công việc thuộc phạm vi thẩm quyền của cơ
quan khác được…
Trong đăng ký giao dịch bảo đảm, cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm có
quyền và cũng có trách nhiệm từ chối đăng ký khi có một trong các căn cứ sau đây:
a) Không thuộc thẩm quyền đăng ký;
b) Hồ sơ đăng ký không hợp lệ;
c) Người yêu cầu đăng ký không nộp lệ phí đăng ký hoặc
không thanh toán lệ phí đúng thời hạn;
62

d) Yêu cầu đăng ký thay đổi, đăng ký văn bản thông báo về
việc xử lý tài sản bảo đảm, sửa chữa sai sót trong trường hợp đã xóa
đăng ký giao dịch bảo đảm;
đ) Khi phát hiện thông tin trong hồ sơ đăng ký không phù
hợp với thông tin được lưu trữ tại cơ quan đăng ký;
e) Khi phát hiện thông tin trong hồ sơ đăng ký giao dịch bảo
đảm bằng tàu bay, tàu biển, quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với
đất không đúng sự thật hoặc có giấy tờ giả mạo [12, Điều 11].
Các trường hợp từ chối này là cần thiết để bảo đảm hoạt động đăng ký
giao dịch bảo đảm được thực hiện đúng quy tắc và trình tự, thủ tục do pháp
luật quy định. Cũng như bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá
nhân có liên quan đến giao dịch, giao dịch bảo đảm đã được xác lập hoặc tài
sản dùng để bảo đảm. Khi tiến hành đăng ký giao dịch bảo đảm, trong trường
hợp phát hiện các căn cứ như vừa nêu, cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm sẽ
từ chối đăng ký giao dịch bảo đảm xuất hiện các căn cứ này. Việc này được
lập thành văn bản gửi cho người yêu cầu đăng ký, trong đó nêu rõ lý do từ
chối và hướng dẫn người yêu cầu đăng ký thực hiện theo đúng quy định của
pháp luật [12, Điều 11].
- Các trường hợp phải đăng ký thay đổi giao dịch bảo đảm
Cùng với trách nhiệm của cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm thì
người yêu cầu đăng ký giao dịch bảo đảm phải nộp hồ sơ đăng ký thay đổi khi
có một trong các căn cứ sau đây:
1. Rút bớt, bổ sung hoặc thay thế bên bảo đảm, bên nhận
bảo đảm; thay đổi tên của bên bảo đảm, bên nhận bảo đảm;
2. Rút bớt tài sản bảo đảm;
63

3. Bổ sung tài sản bảo đảm mà không ký kết hợp đồng bảo
đảm mới;
4. Tài sản bảo đảm là tài sản hình thành trong tương lai đã
hình thành, trừ trường hợp tài sản bảo đảm hình thành trong tương
lai là hàng hóa luân chuyển trong quá trình sản xuất, kinh doanh
hoặc tài sản bảo đảm hình thành trong tương lai là phương tiện giao
thông cơ giới đã ghi số khung khi đăng ký giao dịch bảo đảm;
5. Yêu cầu sửa chữa sai sót nội dung đã kê khai trong đơn
yêu cầu đăng ký;
6. Thay đổi nội dung khác đã đăng ký [12, Điều 12].
Quy định này giúp cho việc theo dõi tình trạng giao dịch bảo đảm và
tài sản bảo đảm được sát sao và cập nhật kịp thời. Vừa để bảo vệ quyền lợi
của các bên liên quan, vừa để bảo vệ quyền lợi của các chủ thể khác trong xã
hội. Chẳng hạn, nếu như tài sản bảo đảm bị rút bớt nhưng không cập nhật, dẫn
đến tài sản được rút bớt đó đó dùng để bảo đảm cho quan hệ bảo đảm khác sẽ
làm cho bên nhận bảo đảm nghi ngờ về tính xác thực là tài sản này không còn
dùng để bảo đảm nghĩa vụ khác nữa…
- Các trường hợp xóa đăng ký giao dịch bảo đảm
Người yêu cầu đăng ký nộp hồ sơ xóa đăng ký khi có một trong các
căn cứ sau đây:
a) Chấm dứt nghĩa vụ được bảo đảm;
b) Hủy bỏ hoặc thay thế giao dịch bảo đảm đã đăng ký bằng
giao dịch bảo đảm khác;
c) Thay thế toàn bộ tài sản bảo đảm bằng tài sản khác;
d) Xử lý xong toàn bộ tài sản bảo đảm;
64

đ) Tài sản bảo đảm bị tiêu hủy; tài sản gắn liền với đất là tài
sản bảo đảm bị phá dỡ, bị tịch thu theo quyết định của cơ quan nhà
nước có thẩm quyền;
e) Có bản án, quyết định của Tòa án hoặc quyết định của
Trọng tài đã có hiệu lực pháp luật về việc hủy bỏ giao dịch bảo
đảm, tuyên bố giao dịch bảo đảm vô hiệu, đơn phương chấm dứt
giao dịch bảo đảm hoặc tuyên bố chấm dứt giao dịch bảo đảm trong
các trường hợp khác theo quy định của pháp luật;
g) Theo thỏa thuận của các bên [12, Điều 13].
Trong trường hợp một tài sản được dùng để bảo đảm thực hiện nhiều
nghĩa vụ thì khi yêu cầu đăng ký giao dịch bảo đảm tiếp theo, người yêu cầu
đăng ký không phải xóa đăng ký đối với giao dịch bảo đảm đã đăng ký trước đó.
2.2.9. Cung cấp thông tin và giá trị pháp lý của thông tin đƣợc
cung cấp
Cung cấp thông tin là một trong những vấn đề cốt lõi của đăng ký giao
dịch bảo đảm. Quyền của mọi tổ chức, cá nhân được biết thông tin về đăng ký
giao dịch bảo đảm được thừa nhận rộng rãi, không chỉ trên bình diện quốc tế
mà ngay cả trong pháp luật dân sự và hành chính của quốc gia. Tương ứng
với đó, đây cũng là trách nhiệm của cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm trong
việc thực hiện nghĩa vụ làm minh bạch hóa và lành mạnh hóa thị trường.
Nghị định 08/2000/NĐ-CP trước đây cũng như Nghị định số
83/2010/NĐ-CP hiện nay điều chỉnh về đăng ký giao dịch bảo đảm cũng đều quy
định cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm có thẩm quyền thực hiện việc lưu giữ,
cung cấp công khai các thông tin liên quan đến đăng ký giao dịch bảo đảm cho
mọi tổ chức, cá nhân có nhu cầu tìm hiểu. Theo Nghị định số 83/2010/NĐ-CP
như sau: "Mọi tổ chức, cá nhân có quyền tìm hiểu thông tin về Giao dịch bảo
đảm được lưu giữ trong Sổ đăng ký giao dịch bảo đảm, cơ sở dữ liệu về giao
dịch bảo đảm và hệ thống quốc gia về giao dịch bảo đảm" [12, Điều 41]. Nghị
65

định số 83/2010/NĐ-CP hiện nay đã quy định đầy đủ về các nội dung liên
quan đến việc cung cấp thông tin về giao dịch bảo đảm tại Chương III, bao
gồm các vấn đề: quyền tìm hiểu thông tin của các cơ quan, tổ chức, cá nhân;
các phương thức tra cứu, tìm hiểu thông tin về giao dịch bảo đảm; thời hạn
giải quyết đơn yêu cầu cung cấp thông tin và các trường hợp cơ quan đăng ký
giao dịch bảo đảm được quyền từ chối cung cấp thông tin.
Việc cung cấp thông tin và trách nhiệm cung cấp thông tin về giao
dịch bảo đảm đều phải thực hiện bằng văn bản. Theo đó, tổ chức, cá nhân yêu
cầu cung cấp thông tin về giao dịch bảo đảm phải làm đơn yêu cầu cung cấp
thông tin giao dịch bảo đảm và gửi đến cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm.
Việc nộp đơn có thể được thực hiện bằng một trong bốn hình thức sau:
a) Trực tiếp nộp đơn hoặc ủy quyền cho người khác nộp
đơn yêu cầu cơ quan đăng ký cung cấp thông tin;
b) Gửi đơn yêu cầu cung cấp thông tin qua đường bưu điện;
c) Gửi đơn yêu cầu cung cấp thông tin qua hệ thống trực tuyến;
d) Gửi đơn yêu cầu cung cấp thông tin qua fax hoặc gửi qua
thư điện tử [12, Điều 42].
Như vậy, cũng như hình thức đăng ký giao dịch bảo đảm, hình thức
nộp đơn yêu cầu cung cấp thông tin về giao dịch bảo đảm cũng đã tăng cường
các hình thức theo hướng trực tuyến - ứng dụng mạnh mẽ khoa học công nghệ
trong đăng ký giao dịch bảo đảm.
Cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm có trách nhiệm tiếp nhận đơn hợp
lệ, tra cứu dữ liệu và trích yếu thông tin về giao dịch bảo đảm theo đúng yêu
cầu của đơn yêu cầu. Đương nhiên, việc cung cấp thông tin này được tính phí.
Tổ chức, cá nhân yêu cầu cung cấp thông tin phải nộp lệ phí để được cung
cấp thông tin về giao dịch bảo đảm mà mình muốn biết thông tin.
66

Tuy nhiên, cũng cần lưu ý, không phải bất kỳ trường hợp nào có yêu
cầu cung cấp thông tin về giao dịch bảo đảm thì cơ quan đăng ký giao dịch
bảo đảm đều phải cung cấp. Trong một số trường hợp, cơ quan đăng ký giao
dịch bảo đảm có quyền từ chối cung cấp thông tin về giao dịch bảo đảm. Vấn
đề này chưa được Nghị định 08/2000/NĐ-CP quy định rõ. Tuy nhiên, đến
Nghị định số 83/2010/NĐ-CP đã có quy định rất cụ thể. Theo đó, cơ quan
đăng ký giao dịch bảo đảm có quyền từ chối cung cấp thông tin giao dịch bảo
đảm trong 03 trường hợp cụ thể như sau: "yêu cầu cung cấp thông tin tại cơ
quan không có thẩm quyền cung cấp thông tin; đơn yêu cầu cung cấp thông
tin không hợp lệ; người yêu cầu cung cấp thông tin không nộp phí cung cấp
thông tin" [12, Điều 43]. Như vậy, đây là các trường hợp người yêu cầu cung
cấp thực hiện sai trình tự, thủ tục cung cấp thông tin đăng ký giao dịch bảo
đảm. Điều này không làm hạn chế bản chất của cung cấp thông tin trong đăng
ký giao dịch bảo đảm là công khai, không hạn chế đối với bất kỳ tổ chức, cá
nhân nào.
Đảm bảo quyền được tiếp cận thông tin một cách chính xác, kịp thời
của tổ chức, cá nhân có yêu cầu cung cấp thông tin, Nghị định số
83/2010/NĐ-CP quy định về thời hạn giải quyết đơn yêu cầu cung cấp thông
tin là trong ngày nộp hồ sơ hợp lệ. Trong trường hợp cần thiết mà phải kéo
dài thời hạn giải quyết, cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm được kéo dài thời
hạn nhưng không quá 03 ngày làm việc [12, Điều 44].
Cùng với đó, việc xây dựng hệ thống dữ liệu quốc gia về đăng ký giao
dịch bảo đảm cũng được thực hiện. Và để đảm bảo khai thác có hiệu quả,
giảm chi phí quản lý và chi phí cho người dân khi tiếp cận thông tin các giao
dịch bảo đảm đã đăng ký, người dân có thể trực tiếp tra cứu thông tin trong hệ
thống đăng ký trực tuyến của cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm các thông
tin mà mình cần biết [12, Điều 42]. Đây là quy định hết sức cần thiết, vừa
giảm tải công việc cho cơ quan đăng ký bảo đảm, vừa giảm tải chi phí quản lý
67

đăng ký giao dịch bảo đảm nhưng lại đảm bảo được quyền tiếp cận thông tin
về giao dịch bảo đảm đã đăng ký một cách nhanh chóng, thuận tiện của các tổ
chức, cá nhân.
68

Đăng ký giao dịch bảo đảm - từ thực tiễn hoạt động của ngân hàng Techcombank.doc

Đăng ký giao dịch bảo đảm - từ thực tiễn hoạt động của ngân hàng Techcombank.doc

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Similaire à Đăng ký giao dịch bảo đảm - từ thực tiễn hoạt động của ngân hàng Techcombank.doc

Similaire à Đăng ký giao dịch bảo đảm - từ thực tiễn hoạt động của ngân hàng Techcombank.doc (20)

Plus de Dịch vụ viết thuê đề tài trọn gói 🥳🥳 Liên hệ ZALO/TELE: 0917.193.864 ❤❤

Plus de Dịch vụ viết thuê đề tài trọn gói 🥳🥳 Liên hệ ZALO/TELE: 0917.193.864 ❤❤ (20)

Dernier

Dernier (20)

Đăng ký giao dịch bảo đảm - từ thực tiễn hoạt động của ngân hàng Techcombank.doc