ARTETERAPIA- PLASTYKOTERAPIA

3. Arteterapia lub artterapia (arte z łac. ars sztuka i terapia) - leczenie
przez sztukę. Termin „arteterapia” składa się z dwóch części, co
sugeruje, że jest to działanie bazujące na dwóch równoważnych
elementach: sztuce (twórczości) i terapii. Uważa się, że osobą, która
po raz pierwszy użyła terminu ,,arteterapia” w celu określenia
działania polegającego na zastosowaniu twórczości w terapii był
pracujący w Wielkiej Brytanii artysta Adrian Hill. W podobnym
czasie, Margaret Naumburg- psycholog o orientacji
psychoanalitycznej, stosowała termin arteterapia do opisu swojej
pracy z pacjentami w Stanach Zjednoczonych.

4. Arteterapia jako dyscyplina naukowa działa stosunkowo
krótko, chociaż już w starożytności doceniano jej
oddziaływania na człowieka. Początkowo
wykorzystywano ją w psychoterapii i psychiatrii jako
środek diagnostyczny, później zaczęła być stosowana w
pedagogice i psychologii jako narzędzie korekcji i
rozwoju. Dopiero w latach 70. XX wieku zostały
opracowane metody i koncepcje arteterapii.

5. Omawiając zagadnienie arteterapii należy
zwrócić uwagę na etymologię tego wyrazu.
Słowo arteterapia składa się z dwóch
komponentów: arte i terapia. Wyraz arte
wywodzi się od łacińskiego słowa ars, czyli
sztuka. Natomiast pojęcie terapia z greckiego
therapeuein oznacza opiekowanie się, leczenie.
Oddziałuje ona na sferę fizyczną i psychiczną
człowieka, bez konieczności zażywania leków i
ingerencji chirurgicznej.

6. Termin ,,atreterapia” pojawił się po raz pierwszy w literaturze
anglojęzycznej w latach 40. XX wieku. W Polsce zaczął
funkcjonować znacznie później i od samego początku wzbudzał
kontrowersje. W nazewnictwie arteterapii panuje chaos. Jak
dotąd problem ten nie został rozwiązany. Funkcjonują w
polskim piśmiennictwie dwie podobne nazwy: arteterapia i
kulturoterapia. Spotkać można również takie nazwy jak:
plastykoterapia, terapia przez plastykę, terapia sztuką,
wychowanie plastyczne, terapia przez twórczość, wspomaganie
kreatywności itp.

7. Zgodnie z definicją Brytyjskiego Stowarzyszenia (The
British Association of Art Therapists (BAAT) arteterapia
jest formą psychoterapii (art psychotherapy), która
traktuje media artystyczne jako podstawowy sposób
komunikacji. We wspierającym środowisku, któremu
sprzyja relacja terapeutyczna, uczestnik arteterapii
może tworzyć obrazy i obiekty, w celu ich eksploracji
oraz dzielenia się znaczeniami, które mogą być z nich
odczytane. Dzięki temu, osoba może lepiej zrozumieć
siebie oraz naturę swoich problemów i trudności. To z
kolei może prowadzić do pozytywnej trwałej zmiany w
jego postrzeganiu siebie, w aktualnych relacjach oraz
ogólnie rozumianej jakości życia.

8. Arteterapię nie stosuje się tylko i wyłącznie w leczeniu osób
chorych, używa się jej również w terapii ludzi o
zaburzonym rozwoju, pochodzących z patologii
społecznych, mających nałogi, przebywających w
więzieniu, z zaawansowaną psychopatią.

9. Pojęcia takie jak: ,,terapia sztuką” ,,terapia poprzez
sztukę, ,,wychowanie plastyczne”, ,,wspomaganie
kreatywności”, ,,wychowanie estetyczne” są używane
zamiennie, w bardzo szerokim zakresie. Jednak nie
wszyscy zgadzają się na rozumienie tego zjawiska
szeroko, gdyż u osób niepełnosprawnych arteterapią nie
leczy się symptomów choroby, lecz jest ona
ukierunkowana na podnoszenie ich jakości życia,
korzystnej zmianie osobowości. Dlatego proponują oni
aby posługiwać się takim pojęciem jak ,,pedagogika
poprzez sztukę”.

11. Terapia przez sztukę jest rozumiana jako ,,układ
poglądów i czynności ukierunkowanych na utrzymanie
i/lub podnoszenie poziomu jakości życia ludzi przy
pomocy szeroko rozumianych dzieł sztuki i uprawianiu
sztuki”. Arteterapię definiuje się też jako ,,spontaniczna
twórczość chorych, poddanych opiece terapeutów, lub
działania kreacyjne, plastyczne podejmowane w sytuacji
terapeutycznej przez osoby uprzednio nietwórcze w
zakresie plastyki” (Szulc 1994, s. 19). Jest to również
,,specjalne grupowe posiedzenie, które wykorzystuje
twórczo kreacyjną aktywność, jak: rysowanie, malowanie i
modelowanie dla wyrażenia problematyki członków
grupy”.

12. Uczestnicy sesjii arteterapii nie muszą posiadać zdolności
artystycznych ani wcześniejszych doświadczeń. Terapeuta nie
koncentruje się bowiem w pierwszym rzędzie ani na
wartościach estetycznych wytworzonych obiektów ani na ich
aspekcie diagnostycznym. Kontekst psychoterapeutyczny, z
właściwymi mu czynnikami leczącymi, stanowi podstawową
różnicę pomiędzy arteterapią a zajęciami plastycznymi czy
terapią zajęciową. Głównym celem arteterapii jest
umożliwienie klientowi dokonania zmiany, wzrostu, rozwoju
osobistego poprzez stosowanie materiałów artystycznych w
bezpiecznych i sprzyjających temu warunkach. Kluczową rolę
w arteterapii odgrywa relacja terapeutyczna, która różni się
od relacji w tradycyjnych formach psychoterapii, ponieważ
zachodzi między pacjentem, osobą uczestniczącą (klientem/
pacjentem) i dziełem. Ta forma terapii może być szczególnie
użyteczna dla osób, które mają trudności z wyrażeniem
swoich myśli i uczuć drogą werbalną.

14. Arteterapia stosowana jest nie tylko jako terapia, której
zadaniem jest terapia lecznicza (wspomagająca proces leczenia),
często jest stosowana także jako metoda rozwoju osobistego.[
Stosowana jest między innymi w pomocy dzieciom, osobom
dorastającym, dorosłym i osobom w okresie późnej dorosłości,
grupom społecznym i rodzinom, w leczeniu: lęków, depresji,
innych zaburzeń afektywnych, nerwic, uzależnień, problemów w
relacjach rodzinnych, w przypadkach nadużycia seksualnego i
przemocy domowej, w trudnościach społecznych i
emocjonalnych związanych z niepełnosprawnością i chorobą, w
traumach i przeżyciach straty, przy problemach fizycznych,
poznawczych i neurologicznych, oraz trudnościach
psychospołecznych związanych z chorobami somatycznymi (np.
chorobami nowotworowymi). Coraz częściej wykorzystywana
jest również w profilaktyce społecznej, w tym w pracy z osobami
zagrożonymi wykluczeniem społecznym

16. Metody i techniki szeroko rozumianej arteterapii
(terapii przez sztukę):
 Rysunek
 Malarstwo
 Grafika
 Rzeźba
 Sztuki użytkowe
 Witraż
 Zdobnictwo i dekoratorstwo
 Ikebana
 Muzykoterapia
 Biblioterapia
 Filmoterapia
 Teatroterapia
 Choreoterapia

17. Podstawowym celem arteterapii według M.
Kulczyckiego jest:
 poprawa jakości życia,
 zapobieganie trudnościom życiowych,
 przezwyciężaniu przeszkód stojących na drodze do
samorealizacji.
Terapia przez sztuki plastyczne nie może być schematyczna,
blokująca spontaniczność i i intuicyjność działania. Według
S. Masgutowej arteterapia jest pomocna w odtworzeniu
doświadczeń, wspomnień z lat dziecięcych i poprawieniu
zachowań przyszłych. Powinna być ukierunkowana na
niwelowanie zahamowań, które wpływają na procesy
poznawcze oraz kształtowanie się osobowości człowieka.
Poza tym pozwala dostrzec bogactwo i urodę otaczającego
nas świata oraz niweluje przeszkody utrudniające rozwój
jednostki.

19. Plastykoterapia, ang. artistic therapy, fine art
therapy– definicja (określenie) przedmiotu
plastykoterapii: plastykoterapia, terapia przez
plastykę (leczenie przez plastykę), terapia
przez sztukę plastyczną to proces
terapeutyczny (leczniczy) przez sztuki piękne
(tj. sztuki plastyczne), takie jak: malarstwo,
grafikę (w tym – rysunek), rzeźbę, architekturę
(także architekturę ogrodową), rzemiosło
artystyczne, fotografię (wykorzystującą
nieruchomy obraz dwuwymiarowy),
multimedia (wykorzystujące nieruchomy lub
ruchomy obraz plastyczny), film (używający
ruchomych obrazów plastycznych).

20. Technika malowania ,,dziesięcioma palcami” jest
szczególnie przydatna w pracy z dziećmi
nadpobudliwymi, można ją również stosować na
zajęciach plastycznych w przedszkolu. Twórcą metody
malowania 10 palcami (Finger paiting) jest R.F. Show,
użyła ją po raz pierwszy w 1934 roku. Autorka zwróciła
uwagę na naturalną skłonność dziecka do bawienia się
substancjami błotnistymi. Malowanie palcami jest
jedną z najbardziej ciekawych, interesujących metod
twórczej ekspresji, gdyż pozwala na paćkaniu się
farbami i mieszaniu kolorów.

21.  Przed zastosowaniem techniki malowania dziesięcioma
palcami należy przygotować farby i papier. Farby powinny
znajdować się w osobnych pojemnikach. Można malować
na papierze białym lub kolorowym. Uczestników zajęć
należy poinformować, żeby w czasie malowania używali
tylko palców, nie posługiwali się pędzlami oraz aby
wykonali prace plastyczne na dowolny temat. W
zależności od wieku dziecka ta metoda trwa do 40 minut.
Jeśli dziecko nie chce zanurzyć palców w farbie, dla
zachęty terapeuta może zrobić pierwszy smugę na
papierze. Po wykonani kompozycji pyta się autorów o
treść jaką zawarł w pracy. Istotnym elementem tej metody
jest wyeksponowanie ukończonych prac na gazetce,
wystawie. Wpływa to motywująco, podkreśla wartość
pracy uczestnika.

22. Walorem techniki malowania ,,dziesięcioma
palcami” jest to, że:
· pomaga w pokonywaniu lęków,
· uwolnieniu się od zahamowań,
· wzmacnia wiarę we własne siły,
· pobudza ekspresję plastyczną,
· ma wartości diagnostyczne jako technika projekcyjna.

26. Przebieg ćwiczenia
Część 1
Znajdź na podłodze odpowiednie miejsce dla dużego arkusza
papieru. Weź w dłonie dwa węgle do rysowania. Połóż się na plecach,
na środku arkusza papieru. Zamknij oczy i rozpocznij rysowanie
obiema rękoma, wprowadź ręce w ruch. Niech twoje ręce rysują, a
twój umysł odpoczywa. Nie myśl nad tym co rysujesz, po prostu
niech twoje ręce pracują w rytm muzyki. Nie zastanawiaj się nad tym
czy to co powstanie będzie „piękne” czy „brzydkie” po prostu rysuj.
Część 2
Przyjrzyj się temu, co zrobiłeś. Wnętrze twojego obrazu jest puste.
Rysunek, który wykonałeś jest czarny. Teraz masz do dyspozycji
pełną gamę kolorowych pasteli. Wypełnij puste wnętrze obrazu
kolorem. Wypełnij tą przestrzeń.

27. Mandala malowana dziesięcioma palcami
Podczas terapii metodą "malowania dziesięcioma palcami" pozostawia się dziecku zupełną swobodę i
inicjatywę malowania. Malowanie palcami jest bardzo emocjonującą i satysfakcjonującą formą
twórczej ekspresji dzieci. Wykorzystuje się w tej metodzie naturalną skłonność dziecka do bawienia
się substancjami gęstej konsystencji, pozwala się dziecku brudzić farbami.
Przebieg ćwiczenia
Część 1
Przygotowanie wraz z uczniami farb do malowania palcami.
Zadaniem podopiecznych jest przesypywanie i odmierzanie właściwych proporcji składników. Resztę
czynności wykonuje nauczyciel. Składniki:
1. 1/3 szkl. płatków mydlanych (gotować w szklance wody)
2. 1 łyżka żelatyny rozpuszczona w 1/3 szklance wody
3. 3 łyżki kremu glicerynowego
4. 1/3 szklanki mąki ziemniaczanej, rozprowadzić w szklance zimnej wody
Do wrzących mydlin wlewamy roztwór żelatyny i glicerynę. Gdy mieszanina zagotuje się powtórnie,
zdejmujemy ją z ognia i powoli wlewamy roztwór mąki ziemniaczanej, mieszając cały czas, by
zapobiec powstawaniu grudek. Mieszanina powinna mieć konsystencję średnio gęstego budyniu.
Mieszaninę dzielimy na części i zabarwiamy je farbami plakatowymi
Podczas tej czynności uczeń dzieli masę na równe części, wskazuje jakich kolorów mają być farby,
miesza masę z barwnikiem.
Część 2
Na dużym kartonie nauczyciel kreśli wielkie koło, natomiast uczeń wycina po linii.
Na podłodze znajdź miejsce na swoje wycięte koło.
Zastanów się jaka jest dziś pogoda. Oddaj malarstwem obecną pogodę, biorąc pod uwagę aktualną
porę roku. Zastanów się jak ta pogoda wpływa na twoje samopoczucie, jakie emocje wywołuje: może
smutek, radość a może zmęczenie?
Do wykonania obrazu masz do dyspozycji jedynie swoje palce.

29.  ZADANIE III – „Okręgi”
Przebieg ćwiczenia
Część I
Na kartce papieru formatu 25x25 narysuj ołówkiem w prawą stronę, zgodnie z ruchem wskazówek zegara, najbardziej płynnie
i powoli, jak to tylko możliwe, największe koło, jakie potrafisz. Wewnątrz tego koła, w odległości 0,5 cm narysuj następne,
mniejsze koło, i następne, i następne, zachowując między kołami odległości 0,5 cm Rysuj tak do wypełnienie płaszczyzny
kołami.
Część 2
Na kartce papieru formatu 25x25 narysuj ołówkiem w lewą stronę, przeciwnie do ruchu wskazówek zegara, najbardziej
płynnie i powoli, jak to tylko możliwe, najmniejsze koło, jakie potrafisz. Na zewnątrz tego koła, w odległości 0,5 cm narysuj
większe koło, i następnie jeszcze większe, zachowując między nimi odległości 0,5 cm , i następne, aż do wypełnienia kartki
kołami.
Część 3
Weź ołówek w tę rękę, którą na co dzień nie rysujesz. Na kartce papieru formatu 25x25 narysuj w prawą stronę koło,
największe jakie potrafisz. Wewnątrz tego koła, w odległości 0,5 cm narysuj w lewą stronę koło mniejsze. Wewnątrz tego koła
narysuj następne w prawą stronę. Zmieniaj kolejno kierunek rysowania kół. Rysując koła, zachowaj między nimi odległości
około 0,5 cm.
Część 4
Weź ołówek w tę rękę, którą na co dzień nie rysujesz. Na kartce papieru formatu 25x25 narysuj w prawą stronę koło,
największe jakie potrafisz. Wewnątrz tego koła, w odległości 0,5 cm narysuj dłonią którą zwykle piszesz, mniejsze koło.
Wewnątrz tego koła narysuj ręką, której na co dzień używasz mniej następne koło. I tak dalej. Rysując koła, zachowaj między
nimi odległości około 0,5 cm.
Część 5
Na kartce papieru formatu 25x25 narysuj ołówkiem spiralę zaczynając od środka do zewnątrz w prawą stronę. Rysuj bardzo
wolno. Utrzymuj odległość między spiralnymi kręgami 0,5 cm.
Część 6
Na kartce papieru formatu 25x25 narysuj ołówkiem spiralę zaczynając od zewnątrz do środka w lewą stronę. Utrzymuj
odległość między spiralnymi kręgami 0,5 cm.

30. Zaczarowana dłoń
a) Odrysowujemy swoją dłoń na
kartce. Następnie zastanawiamy
się do czego jest podobna i w co
można ją zamienić?
Dorysowujemy do dłoni/na
dłoni to co nam przypomina z
czym się kojarzy lub w co
chcemy ją zamienić.
b) Odrysowujemy swoje dłonie
na kartce, następnie kserujemy
w 2-3 kopiach i wycinamy każdą.
Układamy dłonie na kartce i
komponujemy obrazek, można
coś dorysować lub domalować.
c) Na wspólnej kartce
odrysowujemy lub układamy
kompozycję z wyciętych dłoni.

36. a) Praca obejmuje dwa etapy: wykonanie barwnej plamy
oraz dorysowanie do niej skojarzeń. Plamę można wykonać
przez położenie na kartce kilku kropel tuszu i
rozdmuchanie go przy pomocy słomki w różne strony.
Kiedy prace wyschną, oglądamy je obracając w różne
strony. Każdy dorysowuje flamastrem potrzebne elementy,
pogrubia linie eksponując w ten sposób temat pracy.
b) Kartkę składamy na połowę. Jedną część nakrapiamy
tuszem i przykrywamy drugą częścią kartki. Po rozłożeniu
uzyskamy dwie identyczne plamy, do których
dorysowujemy skojarzenia.
c) Tusz możemy rozlać na górnej powierzchni kartki i
przechylając kartkę w dół, utworzyć różnego rodzaju
zacieki, które wykorzystamy do tworzenia dowolnych
obrazów.