Parada samskara #Dr.Mahantesh Rudrapuri

1. Parada Samskara
Dr Mahantesh.B.Rudrapuri,
M.D.(Ayu) FAGE
HOD Dept of Rasa Shastra &
Bhaishajya Kalpana
S.S.R.Ayurvedic Medical College,
INCHAL – 591 102, Dist: Belgaum
Mob: 9972710790

2. Samskara
 “संस्कारो हि नामो विशेषगुणान्तराधानं । (च – वि )
शोधनं दोषिरणं संस्कारश्च बलतेजो अभ्ज्िधधनं |( ध.सं )

3. Parada Dosha
 Naisargika(3)- Visha, Vanhi and Mala
 Yougika(2)- Naga and Vanga
 Aoupadika(7)- Parpati, Patini, Bhedi, Dravi, Malakari, Andhakari and
Dwankshi

4. Necessity of Samskaras
रसायन प्रयोगेषु रसागमविशारद: ।
रसराज प्रयुन्जीत कमाधष्टक विशोधधतं ॥ (र त - 5/43)

5. Parada Samskaras
All Acharyas are considered total18 Samskaras,but some of them
considered 19.
अष्टादषैि संस्कारा उनविशंततका: क्िधचत् ।
संप्रोक्ता रसराजस्य िसुसंख्या: क्िधचन्मता ॥ (आ – प्र – १/३२)
स्याद्सस्िेदनम् तदनुम्र्दनमुर्धनश्च उत्ट्थापन पातनरोधनतनयमातन ।
संदीपनं गगनभक्षणमानमत्र संचारणा तदनु गभधगता द्रुततश्च ॥
बाह्यद्रुतत: सूतकजारणा स्यात् ग्रासस्तथा सारणकमध पश्चात् ।
संक्रामणं िेधविधध: शरीरे योगस्तथा अष्टादशधा अत्र कमध ॥
(र र स -११)

6. Quantity of Parada for Samskara and shodhana.
पलानां शतक
ं ग्राह्यं तदधाधधधमथावप ।
पलानां दशक
ं िा अवप पन्चक
ं िा पलोन्न्मतं ॥
पलान्न्यूनम् न सन्ग्राह्य: संस्काराथं रसो बुधै:।
बिुप्रयायसाध्यात्टिाल्लाभाभािाच्च तनन्श्चतं ॥ (र त- 5/17-18)
 द्सिे सिस्रे पलानान्तु सिस्रं शतमेि िा ।
अश््विंशत्टपलान्येि दशपन्चकमेि िा ॥
पलाद्सधधे नैि कतधव्यि सम्सस्कार: सूतकस्य च । (र र स 11/27)

7. Samskara siddi laxana.
अथाध: सिाय तनखिलम् च शास्त्रम् िस्तक्रक्रया !!
कमाधखण कौश्ल्यम् च तनत्टयोद्सम्: तत्टपरता ।
च िन्न्िरेभभ गुणौ भसध्यतत सूतक
े न्द्र ।(र हृ त)
 Artha -wealth and Raw materials.
 Sahayaka - Person to Assist.
 Shaastra sangraha - Well versed in different rasa textbooks.
 Hastakriya - Practical experience
 Karma Koushalyata - efficient
 Nitya tatparata - hard working

8. Parada Asta Samskaras ( R.S.S 1)
 1) Swedana
 2) Mardana
 3) Murchana
 4) Utthapana
 5) Patana
 6) Bodana
 7) Niyamana
 8) Dipana
1 to 5th samskara – Exclusively pure.
6th to 8th samskara – Bala and Tejas vriddi.

9. Swedana Samskara
क्षाराम्सलै: साधं सिाधम्सलै: कान्न्जक
ै रवप
पाचनं स्िेदनाख्यम् स्यान्मलशैधथल्यकारक
ं !! (र र स 8/62)
त्रयूष्णं लिणासुयो धचत्रकाद्रधक मूलक
ं
क्षक्षप्तिा सूतो मुिु: स्िेद्सय: कान्न्जक
े न हदनत्रयं (र र स 11/29)
Instrument – Dolayantra
Ingredients – 1/16 th part of Parada.
Duration – 3 days swedana in mrudu agni.
Paschat karma- Prakshalana with ushna jala or kanji.
Samskara phala – Mala shaitiyata.

10. Mardana Samskara
उहदतैरौषधै: साधं सिाधम्सलै: कान्न्जक
ै रवप |
पेषणं मदधनाख्यं स्याद्सबहिमधलविनाशनं || (र र स. 8/63)
Instrument – Taptakhalva yantra.
Ingredients – 1/16 th part of Parada.
Duration – 3 days Mardana with kanji.
Paschat karma- Prakshalana with ushna jala or kanji.
- Patasarana and urdhvapatana.
Samskara phala – Bahirmala nashana,

11. Murchana Samskara
मदधनाहदष्टभैष्यैनधष्टवपष्टत्टिकारक
ं
तन्मूर्च्रर्धनं हि िण्गाहदभूज क
ं चुकनाशनं !!(र र स. 8/64)
Instrument – Taptakhalva
Ingredients – 1/16 th part of Parada- Kumari, triphala and Chitrakamoola.
Duration – 7 times mardana in each.
Paschat karma- Prakshalana with ushna jala or kanji.
Samskara phala – Trividha dosha nashana.
- Kanchuka dosha nashana.

12. Utthapana Samskara
स्िेदातपाहदयोगेन स्िरूपापादनं हि यत्
तदुत्टथापनभमत्टयुक्तं मूच्र्धव्यापविनाशनम ् !! (र र स. ८/६२)

13. Patana Samskara
पातनं त्रत्रविधं प्रोक्तं रसराजस्य पािधतत
ऊध्िधपातमध:पातं ततयधक्पातनमुच्यते!!(आ क 4/37)

14. Bodana Samskara
जलसैंधियुक्तस्य रसस्य हदिसत्रयम्
न्स्तधथरास्थापनी क
ु म्सभे या असौ रोधनमुच्यते”!! (र र स8/68) )
सृष््यम्सबुजैतनधरोधेन ततो मुिकरो भिेत् ।
स्िेदनाहदिशात्टसूतो िीयं प्राप्नोत्टयनुिमम ् || (र र स 11/47-48)

15. Niyamana samskara
रोधनाल्लब्धिीयधस्य चपलत्टितनिृिये
क्रक्रयते पारदे स्िेद: प्रोक्तं तनयमनं हि तत्!! (र र स. 8/69)
इततलब्धिीयं चपलौ असौ संतनयम्सयते तदनु
फखणलशुनाम्सबुजमाक
ध िकाकोहटधचन्न्चका स्िेदात्!!(र हृ त. 2/10)

16. Dipana Samskara
धातुपाषाणमूलाद्सयै: संयुक्तो घटमध्यग: ।
ग्रासाथं त्रत्रहदनम् स्िेदो दीपनं तन्मतं बुधै: ॥ (र र स.8/70)

17. Samskara Phala
 xuÉåSlÉ xÉÇxMüÉU - qÉsÉzÉæÍjÉsrÉiÉÉ (U.iÉ/U.U.xÉ)
 qÉSïlÉ xÉÇxMüÉU - oÉÌWûqÉïsÉÌuÉlÉÉzÉlÉqÉç (U.iÉ./U.U.xÉ)
- iÉSè uÉÌ»ûzÉÉlirÉå (U.cÉÔ)
 qÉÔcNïûlÉ xÉÇxMüÉU - lɹÌmɹiuÉMüU/ uÉÇaÉÉÌpÉÑeÉMügcÉÑMülÉÉzÉ (U.U.xÉ)
- xÉuÉïSÉåwÉlÉÉzÉ (U.cÉÔ)
 EijÉÉmÉlÉ xÉÇxMüÉU - qÉÔcNûÉïurÉmĘ́ÉlÉÉzÉlÉ (U.iÉ/U.U.xÉ/U.cÉÔ)
- mÉÔÌiÉSÉåwÉÌlÉuÉ×ÌiÉ (U.U.xÉ)

18.  mÉÉiÉlÉ xÉÇxMüÉU - uÉÇaÉÉÌSSÉåwÉ ÌlÉuÉÉUhÉ (U.iÉ)
- M×ü̧ÉqÉ SÉåwÉ qÑÌ£ü (UxÉå.ÍcÉ.)
- xÉuÉïSÉåwÉqÉÑÌ£ü (AÉ.mÉë)
 oÉÉåkÉlÉ xÉÇxMüÉU - uÉÏrÉï mÉëÉmÉlÉÉåÌiÉ/qÉÑZÉMüU (U.U.xÉ)
- wÉhQèiuÉ ÌlÉuÉ×ÌiÉ (U.iÉ/U.ÍcÉ)
 ÌlÉrÉÉqÉlÉ xÉÇxMüÉU - cÉmÉsÉiuÉÌlÉuÉ×iÉrÉå/aÉëÉxÉÉÍjÉï (U.U.xÉ)
- uÉÌ»ûÍqɧÉiuÉMüU (UxÉxÉÉU)
 SÏmÉlÉ xÉÇxMüÉU - aÉëÉxÉÉÍjÉï (U.¾Òû.iÉ/UxÉÉhÉÉïuÉ)
- uÉÏrÉïiÉåeÉuÉ×ÍkÉ (U.U.xÉ)

19. Thank you