İqtisadi diplomatiya

1. Bakı Dövlət Universiteti
Fakultə: Beynəlxalq münasibətlər və İqtisadiyyat
İxtisas: Dünya iqtisadiyyatı
Fənn: İqtisadi Diplomatiya
Mövzu: Portuqaliya
Qrup: 544
Tələbə: Mehdizadə Mehri
Elmi rəhbər: Nilufər Muradova
Tarix: 27.02.2017

2. Sahəsi: 92,391 km²
Əhalisi: 10,5 milyon
İdarəetmə: Respublika
Paytaxtı: Lissabon
Əsas şəhərləri: Porto, Braga, Coimbra
Dili: Portuqal dili
Dini: Xristian
Pul vahidi: Euro

3. Portuqaliya respublikası (portuqalca - República Portuguesa
– Portuqaliya Res publikası) – Avropanın cənub-qərbində
Priney yarımadasında yerləşən və Avropa Qitəsinin ən Qərb
hissəsindəki ölkədir. Ölkə Şimaldan və Şərqdən İspaniya ilə,
Cənubdan və Qərbdən də Atlantik okeanı ilə əhatə
olunmuşdur.
PORTUQALIYA ƏRAZİSİ
Atlantik Okeanının şimal yarımkürədə yerləşən Azor və Madeyra
ada qrupları muxtar vilayətlər kimi Portuqaliya Respublikasının
tərkib hissəsidir. Portuqaliya dövlətinin müstəqilliktarixi 5
oktyabr 1143-cü ildə o zaman mövcud olmuş Leon Krallığından
ayrılması ilə başlanılır. XV və XVI əsrlərdə Braziliya və
Filippinlərə qədər uzanan Portuqaliya İmperiyası dünyanın qa
baqcıl iqtisadi, siyasi və mədəni güclərindən biri olmuşdur.

4. Ərazi mövqeyi baxımından dövlətlərin zəbtinə uğrayan Portuqaliya, 1143'te müstəqil
bir dövlət olmuşdur.
XV əsrdə coğrafi kəşflərə qatılaraq müxtəlif müstəmləkələr qazanmışdır.
Hindistan dəniz ticarət yolunu taparaq zənginləşən ölkə, daha sonra müstəmləkələri
İngiltərə və Hollandiyanın əlinə keçdiyindən iqtisadi istiqamətdə zəifləmişdir.
1986-ci ildə Avropa Birliyinə girərək iqtisadi çətinliklərini azaltmışdır.

5. Lissabon (port. Lisboa), Portuqaliyanın paytaxtı və ən
böyük şəhəridir. Avropaın ən rəngli paytaxtlarından
biri olan Lissabon Roma və İstanbul kimi yeddi təpə
üzərinə qurulmuşdur. 1260-cı ildən bəri
Portuqaliyanın paytaxtı olan şəhər XVI əsrdə
Portuqaliya İmperiyası zamanında ən ehtişamlı
dövrünü yaşamışdır.
Lissabon Avropanın ən isti paytaxtlarındandır.Bahar
və yay fəsilləri ümumiyyətlə günəşlidir. Ən yüksək
istilik 35º ilə 40 °C, ən aşağı istilik 15º ilə 20 °C
arasındadır. Payız və qış mövsümləri ümumiyyətlə
yağışlı və küləklidir ancaq günəşli günlərə də rast
gəlinir.
Lissabonun iqliminə Qolfstrim cərəyanı çox təsir
göstərir.
LİSSABON

6. Əhalisi

7. Mədənlər baxımından zəngin bir ölkə olan Portuqaliyada mis, volfram, dəmir və qalay ehtiyatları
mövcuddur. Ölkə eyni zamanda dünyadakı ən böyük təbii daş istehsalçılarından biridir. Təbii daş sektorundaən vacib
məhsul mərmərdir və Portuqaliya dünyanın ən böyük mərmər ixracatçılarından biridir.Ölkədə uran ehtiyatları da vardır.
İqlim və coğrafi müxtəliflik ölkənin florasına da təsirsiz ötüşmür.Meşələr əsas etibarı ilə iqtisadi səbəblərə görə şam
ağacı ( əsasən Pinus pinaster və Pinus pinea növləri), şabalıd ağacı ( Castanea sative), göbələk meşəsi ( Quercus suber),
Portuqaliya meşəsi ( Quercus faginea) və evkalipt ( Eucalyptus Globulus) çox yayılıb.
Portuqaloyanın qoruqlarına: 1 milli park ( Parque Nacional), 12 təbii park ( Parque Natural), 9 təbii ehtiyat ( Reserve
Natural), 5 təbii abidə ( Monumento Park) və 7 qorumalı ərazi ( Pasiagem protegida) aiddir.
Ölkə neft,təbii qaz və kömür ehtiyatları baxımından xarici ölkələrdən asılıdır.Ancaq son illərdə bərpaoluna bilən
enerjidən elektrik istehsalında inkişaf edir.Ölkə yerləşmə aresı baxımından külək və günəş enerjisi kimi alternatif enerji
ənbələrinə yatırımlar erməkdədir.Portuqaliya külək enerjisi sektorunda son 10 ildə olduqca genişlənmiş və külək
enerjisinin tutumu 3,5 GW-ni keçmişdir.Ölkədə idtehsal olunan elektrikin 15%-i külək enerjisindən əldə edilməkdədir və
bu səviyyə dünyadakı ən böyük səviyyələrdən biridir.
Təbii sərvətləri

8. • Kompleks bir ali təhsil sisteminə sahib olmayan Portuqaliyanın təhsil
sistemi universitet, texniki universitet və yüksək təhsil təşkilatlarından
ibarətdir. Bütün təşkilatların dövlət və özəl məktəbləri var.
• Portuqaliyadakı heç bir təhsil təşkilatı Portuqaliya Təhsil Nazirliyinin
müəyyən etdiyi akkreditasiya sistemi olmadan işləmir.Universitet, texniki
universitet ya da dövlət-özəl təşkilatlar arasında keçid etmək mümkündür.
• Portuqaliyanın dili Portugal dilidir.Lakin İngilis digər ölkələrdə olduğu kimi
burada da çox məşhur olaraq istifadə edilməkdədir. Dərslərin çoxu İngilis
dilində keçirilir.

13. İqtisadiyyat
İqtisadiyyatın mühüm sahələri: tekstil və ayaqqabı, taxta, kağız, dəmir emalı, neft emalı, kimya,
balıqçılıq, plastik məhsullar, keramika, elektronika və kommunikasiya avadanlıqları, dəmiryolu
avadanlıqları, gəmiqayırma, şərabçılıq, turizm və s.
Kənd təsərrufatı məhsulları: üzüm, kartof, pomidor, zeytun, iri və xırda buynuzlu heyvandarlıq
məhsulları, donuz əti, quş əti, sud məhsulları, balıq və dəniz məhsulları.
Ümumi Daxili Məhsul: 198.92 milyard $
Adambaşına düşən Ümumi Daxili Məhsul: 1960.47 mln$

14. • İşçi qüvvəsi: 5.223 mln nəfərdir (10.8%)
• Portuqaliyanın işçi qüvvəsi 2016-cı ilin III rübündə 58.80% olduğu
halda bu rəqəm IV rübdə 58.60% olmuşdur.
İşçi qüvvəsi

16. Portuqaliya Ümumi Daxili Məhsul (ÜDM) 2015-ci ildə 198,92 milyard ABŞ dolları dəyərində idi.
Portuqaliya ÜDM dəyəri dünya iqtisadiyyatının 0,32%-ni təmsil edir.
Portuqaliya ÜDM 2008-ci ildə 262,01 USD milyard bütün zaman yüksək və 1960-cı ildə 3.19 USD milyard ən aşağı
dəyəri olmuşdur.

19. • Portuqaliyada ixracat, 2016-cı ilin dekabrında illik 11.8% artmaqla 4.06
milyar € səviyəsinə yüksəlmişdir.
• İxrac edilən mallar: kənd təsərrüfatı məhsulları, ərzaq, şərab, neft
məhsulları, kimyəvi məhsullar, plastik və kauçuk, dəri, ağac və göbələk, ağac
sellüloz-kağız, toxuculuq materialları, geyim, ayaqqabı, maşın və alətlər,
metal

21. • 2016-cı ilin dekabrında Portuqaliyada edilən idxal illik 12,6% artaraq
5,44 milyar € olmuşdur.
• İdxal edilən mallar: kənd təsərrüfatı məhsulları, kimyəvi məhsullar,
nəqliyyat vasitələri və digər nəqliyyat material, optik və dəqiq alətlər,
kompüter aksesuarları və hissələri,neft məhsulları, metal, ərzaq
məhsulları, toxuculuq materialları
• İdxal etdiyi ölkələr: İspaniya 32.9%, Almaniya 12.9%, Fransa7.4%,
İtaliya 5.4%, Hollandiya 5.1%

23. İDXAL
İXRAC
İXRAC VƏ İDXAL

24. • 2015-ci ilin statistikasına görə büdcə kəsri 4.4% idi və vəziyyət daha
da pisləşmişdi.
• Dövlət büdcəsindəki 2,2 milyardlıq büdcə kəsrini Bafif bank 7893
milyonluq yardım etdi.
• 2014-cü ildə büdcə kəsri 7,2 % olmuşdur.
• 1999-cu ildə ÜDM -3%, 2010-cu ildə isə rekord həddə 11,2%
olmuşdur. 1995-2015-ci illərdə ortalama ÜDM 5,27% olmuşdur.

26. • Portuqaliyada gəlir vergisi dərəcələri 2016-cı ildə 14,5 % idi
• Qeyri rezidentlər yalnız Portuqal mənşəli gəlirə görə gəlir
vergisi ödəyirlər.
• Qeyri rezidentler 2016-cı ildə sabit həcmdə vergi ödənişi
ediblər.

28. Portuqaliyada korporativ vergi dərəcəsi 21%-dir.
Portuqaliyada korporativ vergi dərəcəsi , 1981-dən 2016-cı ilə qədər ortalama
36,19% -ə yüksəldi və 1983-də 55,10%, 2015-də isə 21,00% gerilədi

30. • Portuqaliyada satış vergisi dərəcəsi 23% -dir. 2001-ci ildə isə
rekord həddə aşağı düşərək 17 % olmuşdur.
• Portuqaliyada satış vergisi mağaza mallarında 23%-dir (Madeirada
22% ve Azorda 16%). Portuqaliya mağazası,əsasən də böyük
mağazalar ve istirahət bölgələrində, bu qiymət 60 €-dan çoxdur.

32. Portuqaliyada işsizlik səviyyəsi iqtisadi böhranın hissedildiyi 2008-ci ildən bu yana
sürətlə yüksəlməkdədir. Həm öz daxili dinamikası, həm də Avropa bölgəsində
mənfi dəyişikliklər işsizlik səviyyəsinin yüksəlməsinə səbəb ola bilər.
5,5 milyon aktiv əhaliyə sahib olan Portuqaliyada işsizlik səviyyəsi 2016-cı ildə
10.5% olmuşdur.
Portuqaliya Ai-də İspaniya,Yaponiya Yunanıstan və İrlandiyadan sonra ən yüksək
işsizlik səviyyəsinə malik ölkədir.
Portuqaliyada işsizlik səviyyəsi düşməyə davam edərək 2017-ci ildə 11%
geriləməsi proqnoz edilir.

33. İşsizlik səviyyəsi (%-lə)

34. Portuqaliyada istehlak qiymətləri 2016-cı ilin
dekabr ayında 0,9% artmış, bu göstərici 2017-ci
ilinn yanvar ayında 1,3%-ə qədər gəlib çatmışdır.
2012-ci ildə ən yüksək inflyasiya göstəricisi qeyd
olunmuşdur. 2012-ci ilin dekabrında istehlak
qiymətlərində heç bir artım olmamış , əksinə 0,6%
azalma görülmüşdür.
Ümumiyyətlə 1961ci ildən 2017-ci ilə qədər
ortalama inflyasiya dərəcəsi 8,81% olmuşdur.
1977-ci ilin may ayında rekord həddə qalxaraq
53,90%, 2009-cu ilin iyun ayında isə rekord həddə
enərək -1,6% olmuşdur.

36. • Portuqaliyada əmək haqqı 2016-cı ildə əvvəlki ilin noyabr ayına görə
3,2% artmışdır.
• Maaşlar 2008-ci ildə 7% artmış, amma 2012-ci ildə isə rekord həddə
10% azalmışdır.
• Ortalama isə 2006-2016-cı illərdə ortalama 1,29% azalmışdır.

38. Portuqaliyanın kənd təsərrüfatı
Üzümçülük
6%
Mütəxəssis meyvə və
sitrus meyvələri
8%
Quşçuluq
8%
Ətlik heyvandarlıq
9%
Südlük heyvandarlıq
16%
Digər
44%
Ümumi əkin
9%

40. Son 10 ildə əkinçiliyin iqtisadiyyatdakı payının aşağı düşməsinə baxmayaraq kənd təsərrüfatı ən böyük işsizlik qaynağıdır.
Kənd təsərrüfatı, əkinçiliyə yararlı torpaqların artırılması və təzə istehsal texnikalarımın istifadəsi kimi bir sıra dəyişikliklər
olmuşdur. Ancaq buna baxmayaraq ərazi və sektorlar arasında fərqlər yenə də öz mövqeyini qoruyub saxlayır.
Portuqaliyada əkinçilik kiçikcə orta ailə müəssisələrinə söykənir və dağınıq quruluşda olur. Qloballaşma ilə kooperativ
təşkilatların yayılması daha böyük əhəmiyyət qazanmışdır. Ölkədə çox müxtəlif bitki və heyvandarlıq məhsulları istehsal
edilir. Portuqaliya dünyanın ən böyük şərab istehsalçılarından biridir. Portuqaliya şərabları, xüsusilə də Porto və Madeyra
şərabı dünya miqyasında tanınan şərablardır. Portuqaliya dünyada qabaqda gələn şərab ixracatçılarından biridir. Becərilən
torpaqların təxminən yarısını əkin yerləri - üzümçülük, meyvəçilik, zeytun ağacları tutur.
Heyvandarlıqda iri buynuzlu mal-qara yetişdirmə, qoyunçuluq, donozçuluq inkişaf etmişdir. İqtisadiyyatda balıqçılıq da
mühüm yer tutur. Ölkədəki uzun sahil zolağı və ölkəni əhatə edən su dibində balıq bolluğu balıqçılıq sektorunun inkişafını
təmin etmişdir. Sardinyada hamsi və Tuna, Şimali Atlantik'ten Morina kimi digər növlər sahillərə yaxın sahələrdə
tutulmaqdadır. Bu vəziyyət balıq sənayesini inkişaf etdirməkdə və məhsulların bütün dünyada ixrac edilməsinə imkan təmin
etməkdədir. Başlıca idxal edilən kənd təsərrüfatı məhsulları- dəniz məhsulları, ət ,buğda və qarğıdalıdır

41. • 2016-cı ilin ikinci rübündə kənd təsərüfatından alınan gəlir 903,9
milyon, üçüncü rübündə isə artaraq 910 milyona çatmışdır.
Digər illərə nəzər salaq.
• 1996-cı ilin ikinci rübündə 916,1 milyon, 2001-ci ilin ikinci rübündə
rekord həddə azalaraq 782,3 milyon oldu.
• Ümumiyyətlə ortalama 1996-2016-cı illərdə kənd təsərüfatından
alınan gəlir 824 milyondur.

42. PORTUQALİYANIN SƏNAYESİ

43. Portuqaliya iqtisadiyyatı hər nə qədər xidmət sektoruna yönəlsə də, işçi qüvvəsinin üçdə birini tutan istehsal sektoru ölkədə
əhəmiyyətini qorumaqdadır. Sənaye sektoru Portuqaliya ÜDM-nun 21,9 % əhatə edir.Ölkədə qabaqcıl istehsal sektorları
işlənmiş qida (xüsusilə şərab), tekstil və hazır geyim, ayaqqabı, metal, maşın, tikinti, kimya, dərman və biotexnologiya, ağac
(xüsusilə göbələk), elektrik, elektron və avtomobil.
Ölkədə istehsal iki böyük sənaye bölgəsində cəmlənmişdir: Lissabon-Setúbal və Puerto-Aveiro-Braqa. Bu iki bölgə Portuqaliya
sənaye istehsalının təxminən dörddə üçünü həyata keçirir. Lissabon bölgəsində dəmir və polad, gəmi inşası və təmiri, neft
emalı, maşın, kimya, sement, elektron , qida və içki sənayesi var. Lizbonun təxminən 80 km cənub şərqində olan Setúbal'da
böyük bir liman, avtomobil montaj və maşın sənaye müəssisələrinin yanında sement, ağac xəmiri, göbələk və balıq emalı
müəssisələri mövcuddur. Lizbonun 140 km cənubunda olan Sines'te isə əhəmiyyətli bir dərin dəniz limanı və ağır sənaye
kompleksi vardır.Sines'te bir neft rafinerisi, neft-kimya müəssisələri və 1.200 megavatlık kömür yanacaqlı elektrik stansiyası var.
Puerto başda tekstil, ayaqqabı, mebel, şərab və qida emal kimi yüngül sənaye mərkəzidir. Puertoda ölkənin ən böyük neft
rafinerisi vardır; digəri də Lissabonda. Puerto balıqçılıq mərkəzidir. Aveiro'da ağac xəmiri və digər taxta məhsullar, ancaq eyni
zamanda ayaqqabı və maşın istehsalı da mövcuddur. Braqa, tekstil və hazır geyim, çəngəl-bıçaq, mebel və elektron üzrə
ixtisaslaşıb. Covilha aktiv bir tekstil sahəsidir.
İstehsal sektoru, aşağı əlavə dəyərli məhsullardan yüksək əlavə dəyərli məhsullara keçiddə müvəffəqiyyətsiz olduğu üçün
qiymət rəqabəti üçün mübarizə edir. Tekstil, hazır geyim və ayaqqabı kimi ənənəvi ixrac sənayesi dünya bazarlarındakı rəqabət
qabiliyyətini itirmiş vəziyyətdədir. Portuqaliya Asiyalı istehsalçılarla rəqabətin xaricində, 2004-ci ildə Ai-yə üzv olan orta və şərq
Avropalı istehsalçılarla da rəqabət halındadır. Tekstil sektorundakı investisiya əskikliyi də son illərdə sektorda məhsuldarlığı və
keyfiyyətin düşməsinə səbəb olmuşdur. Sektora bir başqa zərbə də 2005-ci ildə Dünya Ticarət Təşkilatının gömrükdən keçən
malların tariflərinə etdiyi dəyişikliklər olmuşdur.
Avtomobil sektoru də tamamilə xaricilərin əlindədir.

44. Elektroenergetika sənayesi
Portuqaliyanın nisbətən az əhaliyə sahib olması və gəlir səviyyəsinin
aşağı olması enerji sektorunun Avropa standartlarına görə kiçik
qalmasının səbəbidir. Ayrıca ölkədə çox enerji tələb edən sənaye
sahələrinin olmaması və iqlim səbəbiylə soyuq Avropa ölkələrinə
nəzərən istiləşmə üçün daha az enerjiyə ehtiyac duyması da
sektorun böyüməsinə təsir etmişdir. Ölkə məhdud yerli enerji
qaynaqlarına malikdir. Neft, təbii qaz və kömür istehsalı olmadığı
üçün xaricdən asılıdır. Xaricə asılılıq son illərdəki yenilənə bilər enerji
qaynaqlarının inkişaf etdirilməsiylə azaldılmağa çalışılır.
Portuqaliyada 2000-ci illərin əvvəlində küləkdən əldə edilən elektrik
enerjisi ümumi istehsalın yüzdə 1 belə daha azken, 2012-ci ildə bu
nisbət yüzdə 20ə çatdı. Ölkədə günəş enerjisi və dalğa enerjisinin
payı isə hələ çox aşağı.
Portuqaliya, 7-11 May 2016 tarixləri arasında 107 saat ərzində enerji ehtiyacının hamısını günəş, külək və hidroelektrik
stansiyalarından qarşıladı.Yenilənə enerji qaynaqlarının davamlılığı mövzusunda çox əhəmiyyətli bir irəliləmənin nümunəsi
Avropanın ən çox kömür istehlak edən ölkəsi Portuqaliyada yaşandı. Ölkədə, 7 May Şənbə günü səhər yerli saatla 6.45 dən
11 May Çərşənbə günü axşam 5.45'e qədər 107 saat ərzində yalnız günəş, külək və hidroelektrik stansiyalarına çıxarılan
enerji bütün enerji ehtiyacını qarşılamışdır

45. Mədən sənayesi
Portuqaliya zəngin mədən ehtiyatlarına malikdir.
Avropanın ən böyük mis və volfram istehsalçısıdır və
bu miqdar az qala Aİ-nın metalik mədən istehsalının
dörddə birinə bərabərdir. 1990-cı illərin ilk yarısında
Neves Corvo mis və sink mədəninin açılması
mədənçiliyin inkişafına böyük təkan vermişdir.
Ölkədə çıxarılan digər mədənlər; dəmir-maqnezium,
qalay, titan, uran, kuartz, talk və kaolindir.
Aletejo Bölgəsi, mərmər və dekorativ qranit
ocaqlarının olduğu ölkənin dekorativ daş istehsal
mərkəzidir.
Ölkənin coğrafi potensialı, xammalların keramika
sənayesi üçün keyfiyyətli olması, dinamik firmaların
varlığı və texnoloji infrastruktur mədənçilik
sektorunun güclü istiqamətləridir.

46. • Portuqaliyada qızıl ehtiyatları 2016-cı
ilin üçüncü rübündə 382.51 ton
olmuşdur.
• Portuqaliyanın qızıl ehtiyatları, 2000-
ci ildən 2016-cı ilə qədər 441.57 ton
çatmışdır.
• Ən aşağı səviyyə 2011-ci ilin ilk
rübündə 382.48 ton olaraq qeydə
alınmışdır.

48. Tikinti sənayesi
Tikinti sənayesi iqtisadiyyatda əhəmiyyətli bir rol oynamaqdadır. Su anbarları,
Lissabondakı istehsalı davam edən yeni aerodrom və sürətli qatar xəttləri
sektorun inkişafına öz töhfəsini verir.
Ağır infrastruktur layihələri, mənzil sektorundakı və ticarət sektorlardakı
partlayışla 1990-cı illərin sonlarında tikinti sektoru iqtisadi böyümənin əsas
faktorlarından biri halına gəlmişdir. Ancaq sektor 2002-2006 illəri arasında
durğunluq dövrünə girmişdir. 2007-ci ildə az bir canlanma yaşansa da
sektordakı geriləmə 2008-ci ildə bəri davam etməkdədir. Bu vəziyyət qismən
ictimai sektorunun iqtisadi böhrana qarşı aldığı möhkəm maliyyə siyasətinin
da bir nəticəsidir. Eyni zamanda mənzil tələbatının geriləmə davam
etməkdədir. Firmalar böhranın təsirlərinin öhdəsindən gələ bilmək üçün
beynəlxalq sahədəki fəaliyyətlərini artırma ya da birləşdirmə yoluna
getməkdədir. Böyük firmaların fəaliyyətlərinin 30%-dən çoxu ölkə
xaricindədir. Sektordakı ən böyük Portuqaliyalı firmalar; Mota Engil, Teixeira
Duarte və Soares da Costa'yı. Haqqında danışılan firmalar Avropadakı tikinti
firmaları içində ilk 100 firma arasındadır.
Yaxın dövrdə inşaat sektorunda əhəmiyyətli bir inkişaf gözlənilmir. Ancaq
sektor enerji, ətraf mühit və turizm sahələrində ixtisaslaşmış firmalara
ehtiyac duyur.

49. MEŞƏ SƏNAYESİ
Ölkənin üçdə biri (3.640 min hektar) meşədir. Dağlıq bölgələr meşə
və meşə məhsulları üçün uyğundur. Meşəçilik çöl bölgələrdə
əhəmiyyətli iqtisadi rol oynamaqdadır. Ayrıca meşə və meşə
məhsulları ölkə iqtisadiyyatına böyük nisbətdə təmin etməkdə və
istehsalın artması ixrac artmaqda və ölkəyə gəlir təmin etməkdədir.
Ən əhəmiyyətli meşə məhsulları; göbələk (xüsusilə şüşə göbələyi),
odun xəmiri, sellüloz, karton, evkalipt, sellüloza və mebel üçün
odundur. Meşəlik sahələr əkinçiliyə ayrılan sahələrdən daha çox olub,
meşəlik sahənin; 31%-i vəhşi şam ağaclarından,23%-i göbələk və
23%-i okalüptüs ağaclarından ibarətdir.Meşə ehtiyatlarının bolluğu
fırınlama, qablaşdırma və xarici bazarlara məhsul sata bilmək üçün
məhsul hazırlayan müxtəlif sənaye sahələrinin böyüməsinə gətirib
çıxarmışdır. Ən əhəmiyyətli sənaye sahəsi kağız istehsalıdır. Sellüloza
və kağız sənaye istehsalında Portuqaliya Avropada beşinci böyük
istehsalçı olub, dünyada da əhəmiyyətli bir istehsalçı mövqesindədir.
Portuqaliya göbələk məhsullarında, illik ortalama 157 min ton istehsal, 850 milyon avro gəlir və dünya ixracatından 60% pay
alaraq dünya lideri mövqesindədir. Şüşə göbələyi, göbələk məhsullarında 590 milyon avro pay ilə ən böyük paya sahib dolub
sektora təxminən 800 firma 12 min adama məşğulluq təmin etməkdədir. Fransa, İspaniya və ABŞ şüşə göbələyinin ən
əhəmiyyətli bazarlarının. Tikinti materialları isə illik 177 milyon avro ilə göbələk məhsullarında ikinci əhəmiyyətli məhsuldur.

50. Portuqaliya 1 Yanvar 2002 tarixindən etibarən avroya
keçən Aİ ölkələrindən biridir. Avroya keçidlə Avropa
Mərkəzi banklar Sisteminə uyğunlaşma təmin edilmiş və
Avropa Mərkəzi Bankının səlahiyyətləri tanınmışdır. AB pul
siyasəti Avropa Mərkəzi Bankı tərəfindən həyata keçirilir.
Ölkədə 45 bank quruluşu var olub, altı böyük bank qrupu
sektorun ümumi aktivlərinin% 78'ine meydana
gətirməkdədir. Ölkənin ən böyük bankı Caixa Geral də
Depositos Portuqaliya hökuməti tərəfindən nəzarət edilir.
Ölkədəki digər böyük banklar (xüsusi sektor); Millennium
BCP, BES- Banco Espirito Santo, BPI- Banco portugese də
investimento və Banco Santander Totta.
Portuqaliya sərmayə bazarları kodu (CVM) 1 Mart 2000
tarixində qüvvəyə minmişdir. Lissabon birjası, Paris,
Brüssel və Amsterdam bazarlarını ehtiva edən Euronext'in
bir hissəsidir.
Bank

51. Portuqaliya son illərdə Avropa Birliyi fonlarıyla nəqliyyat
infrastrukturunu olduqca inkişaf etmişdir.Ölkə, şoselər daxil
Avropadakı ən inkişaf etmiş quru yolu sistemlərindən birinə
malikdir. Ölkədə 71.294 km-lik quru yolu şəbəkəsinin 2.988 km-ni
şose yolları meydana gətirməkdədir.
Portuqaliyada dəmiryolu şəbəkəsi 2.544 km olub şimal-cənub
əlaqəsini və şərq-qərb təmin etməkdədir. Dəmiryolu şəbəkəsi
əhalinin çox olduğu bölgələrdə cəmlənmişdir. Porto, Lissabon,
Madrid və digər üç İspan şəhərinə əlaqə təmin edəcək olan
yüksək sürətli TGV qatar xətti layihəsinin tamamlanmasıyla
Portuqaliya yalnız İspaniyaya deyil digər Aİ ölkələrinə də nəqliyyat
təmin edəcək.
Nəqliyyat

52. Ölkədə 15 ədəd hava limanı mövcuddur. Anakarada
üç ədəd beynəlxalq hava limanı: sahil xəttini Lissabon
(Portela Aerodrom), Porto (Francisco Sá Carneiro
Aerodrom) və Faro'dadır. Digər əhəmiyyətli aeroport
Funchal (Madeira) və Ponta Delgada'dır (Azorlar).
Portuqaliya Anakarasında 9 ədəd liman var: Viana do
Castelo və Leixoes (şimal; Aveiro və Figueira da Foz
(mərkəz); Lissabon və Setubal (Lissabon bölgəsi);
sinəsi (Alentejo); Faro və Portimao (Algarve). Azores
avtonom bölgəsində beş və Madeira 'da üç ədəd
liman var. Ən əhəmiyyətliləri; Funchal (Madeira
adaları), Horta, Ponta Delgada və Praia da Vitoria
(Azores)' dır. Anakarada yalnız Lissabon və Leixoes
limanlarından sərnişin daşıyır.

53. Turizm ölkə iqtisadiyyatında əhəmiyyətli bir rol
oynamaqdadır.
Turizm gəlirlərinin 17,6%-i İngiltərə,17,5%-i Fransa,%
12,7%-i İspaniya, 11%-i Almaniya və 4,7%-si Anqola
orijinlidir.
Dünya Turizm Təşkilatı (UNWTO World Tourism
Barometer- December 2015) 'na görə 2014-ci ildə
Portuqaliya turizm gəlirləri baxımından dünyada 27.
sırada, gələn turist sayı baxımından 9,3 milyon turist
sayıyla dünyada 36. sırada iştirak etməkdədir.
TURİZM

54. Portuqaliyanın Turizm gəlirləri 2016-ci ilin oktyabr ayında 1271.88 milyon avro , noyabr ayında 812.89 milyon avro azalıb.
Portuqaliya Turizm gəlirləri 2016-ci ilin avqust ayında 1763.55 milyon avro ən yüksək göstərici olmuşdur.

56. Madeira

61. Portuqaliyanın xarici siyasətində Avro-atlantik məkanda möhkəmlənmək, eyni zamanda keçmiş müstəmləkələrlə və
Aralıq dənizi hövzəsi ölkələri ilə əlaqələrin gücləndirilməsi əsas yer tutur. Portuqaliya xarici siyasəti üçün 4 “imtiyazlı
tərəfdaş”la (İspaniya, Braziliya, Mərakeş və 2003-cü ildən Fransa) münasibətlərin dərinləşdirilməsi prioritet
məsələlərdəndir və onlarla hər il ikitərəfli zirvə toplantıları keçirilir. Portuqaliyanın xarici siyasətində həmçinin
aşağıdakı əsas istiqamətləri göstərmək olar:
Avropa. Portuqaliya Avropa İttifaqına 1986-cı ildə daxil olmuşdur və bunun nəticəsində güclü iqtisadi inkişafa nail
olmuşdur. Portuqaliya bu təşkilatın genişlənməsinə, eləcə də Türkiyənin Avropa İttifaqına daxil olmasına tərəfdar kimi
çıxış edir;
Aralıq dənizi hövzəsi. Avropa İttifaqına daxil olandan sonra Portuqaliya Məğrib ölkələri ilə xüsusən Mərakeşlə
əlaqələrin inkişafına diqqəti artırmışdır. Portuqaliya və Mərakeş dövlət başçılarının illik Sammiti təşkil olunur.
Portuqaliya Avropa-Aralıq dənizi ölkələri arasında dialoqun inkişaf etdirilməsini dəstəkləyir;
Avro-atlantik məkan və təhlükəsizlik məsələləri. NATO-nun təsis edilməsində iştirak edən dövlətlərdən biri kimi bu
təşkilatla əlaqələr daima prioritet məsələlərdən hesab olunur. Eyni zamanda Portuqaliya ABŞ-ın ənənəvi müttəfiqidir
və AvropaTəhlükəsizlik və Müdafiə Siyasətinin tərəfdarı kimi çıxış edir;
İraq. Portuqaliya İraq böhranı ilə əlaqədar ABŞ-a dəstək məktubunu imzalayan 8 ölkədən biridir. Həmçinin İraqa 128
jandarmdan ibarət hərbi hissə göndərilmişdir;
- Afrika. Rəsmi dili portuqal olan Afrika ölkələri ilə əlaqələrin inkişafı Portuqaliyanın maraq dairəsindədir.
XARİCİ SİYASƏT

62. Portuqaliya Anqolada vətəndaş müharibəsinin sülh yolu ilə həll edilməsində, Mozambikin maliyyə yardımları
hesabına dirçəlməsində, Qvineya-Bisauda sabitləşdirilməsi istiqamətində aparılan işlərdə fəal iştirak edərək bu
bölgədə mövqelərini möhkəmlətməkdədir;
Portuqaliya Avropa İttifaqı - Afrika Zirvə toplantısının təşəbbüskarıdır;
- Braziliya. Braziliya ilə iqtisadi mübadilələrin məhdud səviyyədə olmasına baxmayaraq, Portuqaliyanın ən çox
sərmayə qoyduğu ölkədir. Xaricdə olan ən böyük portuqal icması məhz Braziliyadadır;
- Portuqaldilli Ölkələr Birliyi. Portuqaliya, 1996-cı ildə yaradılan Portuqaldilli ölkələr Birliyinin hərəkətverici
ölkəsidir və birgə əməkdaşlıq layihələri vasitəsilə əlaqələri möhkəmlətməyə çalışır
- Beynəlxalq mübahisəli məsələlər: Portuqaliya Olivenza ərazisi üzərində İspaniyanın suverenliyini tanımır.

64. 2015-ci ildə Azərbaycan Respublikasının
Portuqaliya Respublikası ilə ticarət dövriyyəsinin
həcmi 395,07 mln. ABŞ dolları, o cümlədən
idxalın həcmi 26,20 mln. ABŞ dolları, ixracın
həcmi 368,87 mln. ABŞ dolları təşkil etmişdir.
Xarici ticarət saldosu isə müsbət 342,67 mln.
ABŞ dolları olmuşdur.
2015-ci ildə Portuqaliya Respublikasının
Azərbaycan Respublikasının xarici ticarət
dövriyyəsindəki payı 1,91 faiz, o cümlədən
idxalda 0,28 faiz, ixracda isə 3,23 faiz təşkil
etmişdir.
.

65. Portuqaliya Azərbaycanın müstəqilliyini 7 yanvar 1992-ci il tarixində tanımışdır.
Azərbaycan və Portuqaliya arasında diplomatik əlaqələr 4 avqust 1992-ci ildə yaradılmışdır.
24 may 1995-ci ildə Portuqaliya Türkiyədəki səfirinin Azərbaycanda akkreditə olunması barədə müraciət etmiş və 16 iyun
1995-ci il tarixində Azərbaycan tərəfinin razılığı verilmişdir.

66. Çin və Portuqaliyanın ekonomik fərqləri

67. İllər ərzində Portuqaliya və Çin arasındakı makroiqtisadi səviyyələri müqayisə etmək məqsədilə biz ölkənin 3 əsas
performansını analiz edəcəyik- iqtisadi artım, işsizlik, inflyasiya.Bir neçə il Çin və Portuqaliya iqtisadi böhran keçirdi.
Portuqaliya və Avropa İttifaqı böhranla əlaqədar tənəzzül içindəykən, Çinin iqtisadiyyatı dünyanın ikinci ən böyük
iqtisadiyyatına çevrildi.
İQTİSADİ ARTIM
Bir ölkənin iqtisadi artımını ölçmək üçün ÜDM-dən istifadə olunur.
Çin
Son onilliklərdə daha çox mərkəzləşdirilmiş planlı sistemlə hərəkət edir. 2010-cu ildə dünyanın ən böyük ixracatçısı
olmuşdur. Bir ölkə iqtisadiyyatının ən böyük göstəricisi qlobal bazardakı oynadığı roldur. Hal-hazırda Çin alıcılıq qabiliyyəti
12,38 trilyon olmaqla ABŞ-dan sonra ikinci yerdədir. Adambaşına düşən ÜDM ilə 9,100 ABŞ dollarıdır.

68. Portuqaliya.
2010- bu dövrdə iqtisadi artım baxımından vəziyyəti yaxşı olsada, qorxu içində idi. Çünki, Avropa Birliyi elə də yaxşı
vəziyyətdə deyildi və Portuqaliya ikinci Yunanıstan olma təhlükəsi içində idi. 2009-cu ildə Asiya ilə ticarət maneələri
yumşaldıldı.
2011- baş nazir Sokratın dövründə ölkə iqtisadiyyatı çökdü. Hökümət BVF-nin 78 milyard avro yardım şərtlərini yerinə
yetirmək üçün vergi faizlərini qaldırdı. Portuqaliya dərin tənəzüllə qarşı- qarşıya idi və vergilər nəticəsində mövcud
vəziyyətdən qismən çıxa bildi.
2012- bu problemlər 2012-ci ildə də davam etdi. Daxili istehlak, işsizlik artdı, ölkədə fiskal siyasət düzgün aparılmırdı.

69. İŞSİZLİK
Bir ölkə iqtisadiyyatını ölçərkən işsizlik nisbətinə diqqət etmək də zəruridir. İş qabiliyyəti olan hər bir insan
əmək qabiliyyətli əhaliyə daxildir. Yalnız, əyani tələbələr, evdar qadınlar, yaşlılar, az yaşlılar istisnadır.
İqtisadi artım və işsizlik arasında asılılıq vardır.
Çin və Portuqaliya arasında müqayisə aparmaq üçün Oyken qanundan istifadə edə bilərik.
Portuqaliya dərin iqtisadi tənəzzül edirdi. Avropadakı böhran, iqtisadi və sosial qarışıqlıq heç şübhəsiz
Portuqaliyaya da təsirsiz ötüşməmişdir. 2013-cü ildə işsizlik nisbəti 16,9% təşkil edirdi, 2008-ci il böhranından
bu yana artmaqdadır. Avropada da bu faiz artmaqda idi.

70. Yalnız, 2011-ci ildə işsizlik 4% normala enməyə başladı. Amma, 2013-cü ilin büdcəsi
üçün yenə vergi artımı nəzərdə tutulmuşdu. Əmək qabiliyyətli gənclər yeni iş yerləri
tapmaq üçün ölkə xaricinə miqrasiya edirdi.

71. 1970-ci ilədək Çinin iqtisadiyyatı qapalı omuşdur və o mərkəzləşdirilmiş planlı şəkildə bazaryönümlü
iqtisadiyyata çevrilmişdir.
Çinin əmək bazarı keçid iqtisadiyyatı dövründə yüksək kən təsərrüfatı üzrə ixtisaslaşır.
2010-cu ildə Çin dünyanln ən böyük ixracatçısı oldu.
Hal hazırda Çinin kən təsərrüfatın çalışan işçi qüvvəsi 49%,xidmət sahəsində çalışanlar isə 29%dir
Portuqaliyadan fərqli olaraq, Çin çox yüksək iqtisadi artım tempi yaşayır.
Çində işsizlik səviyyəsi 4.1% artmışdır
Yalnız dünyanın bir çox iqtisadçıları rəsmi Çin hökümətinin hesabladığı bu işsizlik səviyyəsini tənqid edir.
Təxmini real işsizlik səviyyəsi bəzi institutlar tərəfindən hesablanır
Hal hazırda Çin bu işsizlik səviyyəsinin aradan qaldırlıması üçün miqrantların işlə təmini üçün çalışır.

72. İNFLYASİYA
İnflyasiya bir müddət ərzində iqtisadiyyatda malların və qiymətlərin kəskin surətdə arması kimi özünü göstərir.
İqtisadi artım və inflyasiya arasında aydın əlaqə var. Bu ölkədı iqtisadi artım yüksək olduqda , çox güman ki inflyasiya
da azalma olacaq.
İnflyasiyanın iki səbəbi var: qiymət və tələb inflyasiyası
İstehsal xərclərinin artması və xammal qiymətlərində artım olarsa bu qiymət inflyasiyasına səbəb olur.bunu daha
aydın başa düşmək üçün diaqrama nəzər yetirək.

73. Portuqaliya
Avro böhranının səbəblərindən biri də Portuqaliyanın iqtisadi artımın və inflyasiyanın aşağı olması olmuşdur
2009-cu ildə Portuqaliyanın işsizlik səviyyəsi yüksəldiyindən inflyasiya dərəsi də xeyli düşdü.Bu avrozonada ən
aşağı inflyasiya olmuşdur. Portuqaliya qısa müddətdə bir neçə dəyişikliklər keçmişdir ki, bu qrafiktdən aydın olur.
Avropa böhranı 2008-ci ildə başladı. Bu 2009-ci ildə mənfi dəyər, 2011-ci ilin sonunda isə 4,2% etmişdir. Mart
2013-ci ildə faktiki inflyasiya 0,5% olub.
2016-cı ildə isə aşağıdakı qrafik əsas götürülür

74. Digər illərə nisbətən 2016-cı ildə Çinin milli statistika idarəsinin (National bureau of Statistics of China) verdiyi
məlumata görə, ölkədə istehlak qiymətləri yanvar ayında 0.5% artıb. Analitiklər dekabr ayında 0.5%-lik artımdan
sonra yanvar ayında da 0.5%-lik artım gözləyirdilər.
İllik göstərici isə yanvar ayında gözlənildiyindən (1.9%) az, 1.8% açıqlanıb.
Maliyyə bazarlarında qısa müddətli dövr üçün təsir edici mahiyyətinə görə, aylıq inflyasiya göstəricisi daha önəmli
sayılır və burada güclü artım müşahidə olunmayıb. Lakin illik inflyasiya səviyyəsinin 1.8%-ə kimi artması müsbət hal
kimi qiymətləndirilə bilər, çünki 2-3% ətrafında inflyasiya ölkə iqtisadiyyatının inkişafı üçün önəmli amildir.

75. Portuqaliyada iqtisadi böhran

76. http://www.ieawind.org/
http://www.portugalglobal.pt
https://www.iea.org/
http://www.energy.eu/
The Economist Intelligence Unit
FAO (http://www.fao.org)
http://www.portugalglobal.pt
http://www.ine.pt/
Azərbaycan dövlət vergi jurnalı