Sanhuu tesviin-zaavar

Ìîíãîë Óëñûí Ñàíãèéí ÿàì
ÑÀÍÕ¯¯, ÒªÑÂÈÉÍ ÇÀÀÂÀÐ
ÆÓÐÌÛÍ ÝÌÕÝÒÃÝË
Àëáàí àæëûí õýðýãöýýíä çîðèóëàâ.
Óëààíáààòàð õîò
2013 îí

2
© «ÝÊÈÌÒÎ» Õýâëýëèéí ãàçàð. 2013
Õàÿã: Óëààíáààòàð, ×èíãýëòýé ä¿¿ðýã, 1-ð õîðîî.
Óòàñ: 976-11-320001, 99188772
Ôàêñ: 976-70113367
Ýìõýòãýæ õýâëýëä
áýëòãýñýí:
Ö.Àðèóíñàíàà
Á.Îòãîíöýöýã
Ï.Ãàí÷èìýã
Õýâëýëèéí ôîðìàò: À5
Õýâëýëèéí õóóäàñ: 19.25õõ
Õýâëýñýí òîî: 7000ø

3
ÃÀÐ×ÈÃ
1.“Æóðàì áàòëàõ òóõàé”
Çàñãèéí ãàçðûí òîãòîîë №17 /2012.01.18/
/Òºñºâ, ñàíõ¿¿ãèéí èë òîä áàéäëûã õàíãàõàä äàãàæ
ìºðäºõ æóðàì/
5-11
2. “Îðîí íóòãèéí òºñâèéí àðãà÷ëàë áàòëàõ òóõàé”
à). Îðîí íóòãèéí õºãæëèéí ñàí áîëîí îðîí íóòãèéí
õºãæëèéí ñàíãààñ îëãîõ øèëæ¿¿ëýã òîîöîõ
àðãà÷ëàë,
á). Îðîí íóòãèéí òºñâèéí ñóóðü çàðëàãà òîîöîõ
àðãà÷ëàë/
12-40
3. Äîòîîä àóäèòûí ä¿ðýì áàòëàõ òóõàé
41-48
4. Æóðàì áàòëàõ òóõàé
/Òºðèéí ñàíãèéí ¿éë àæèëëàãààíû æóðàì/
49-75
/Òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãûã õàíãóóëàõ, õýðýãæèëòýä
õÿíàëò òàâèõ æóðàì/
76-86
Ñàíãèéí ñàéä, Çàì Òýýâðèéí ñàéäûí õàìòàðñàí òóøààë
№20/19 /2013.1.23/
/Æîëîî÷èéí äààòãàëûí ñàíä õºðºíãº øèëæ¿¿ëýõ æóðàì/
87-88
Ñàíãèéí ñàéä, Ìîíãîë áàíêíû åðºíõèéëºã÷èéí
õàìòàðñàí òóøààë №24/À-9 /2013.01.24/
/Çàñãèéí ãàçðûí áîëîí òºñâèéí áàéãóóëëàãûí äàíñûã
Ìîíãîë áàíê, àðèëæààíû áàíêèíä íýýõ, õààõ æóðàì/
89-96
Ñàíãèéí ñàéäûí òóøààë №238 /2012.11.15/
/Òºñâèéí óðàìøóóëàë îëãîõ õóâü, õýìæýý, øàëãóóð
¿ç¿¿ëýëò, ò¿¿íèéã çàðöóóëàõ, òàéëàãíàõ, íÿãòëàí áîäîõ
á¿ðòãýëä òóñãàõ, õÿíàëò òàâèõ æóðàì/
97-103
/Çàñàã äàðãûí íººö õºðºíãèéí çîðèóëàëò, çàðöóóëàëòûí
íèéòëýã æóðàì/
104-107

4
10. Îðîí íóòãèéí òºñâèéí òºñºë áîëîâñðóóëàõ æóðàì
áàòëàõ òóõàé
108-153
11. Æóðàì øèíý÷ëýí áàòëàõ òóõàé
/Òºðèéí áîëîí îðîí íóòãèéí ºì÷èéí õºðºíãººð áàðàà,
àæèë, ¿éë÷èëãýý õóäàëäàí àâàõ àæèëëàãààã òºëºâëºõ,
òàéëàãíàõ æóðàì/
154-167
12. Çààâàð áàòëàõ òóõàé
Ñàíãèéí ñàéäûí òóøààë №275 / 2012.12.20/
/Äóíä õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäýë
áîëîâñðóóëàõ çààâàð/
168-176
Ñàíãèéí ñàéäûí òóøààë №276, /2012.12.21/
à). Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí ìºíãºí êàññûí
àæèëëàãààíû æóðàì,
á). Çàñãèéí ãàçðûí ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãûí
ìýäýýëëèéí ñèñòåìä ìºðäºõ æóðàì/
177-195
/Òºñâèéí õºðºíãº îðóóëàëòûí ñàíõ¿¿æèëòèéí æóðàì/
196-219
/Òºñâèéí åðºíõèé, àõëàõ íÿãòëàí áîäîã÷èä òàâèãäàõ
øààðäëàãà, øàëãóóð æóðàì/
220-230
16. Çààâàð áàòëàõ òóõàé
/Àøèãò ìàëòìàëûí íººö àøèãëàñíû òºëáºðèéã
õóâààðèëàõ, çàðöóóëàõ, òàéëàãíàõ çààâàð/
231-235
17. Äîòîîä àóäèòûí õîðîîíû ä¿ðýì áàòëàõ òóõàé
236-240
18. Æóðàì, æèøèã áàðèìò áè÷èã áàòëàõ òóõàé
/Îëîí íèéòèéí îðîëöîîòîé õóäàëäàí àâàõ
àæèëëàãààíû æóðàì, æèøèã áè÷èã áàðèìò/
241-272
à). Òºñâèéí çàõèðàã÷èéí òºñºâò çîõèöóóëàëò õèéõ
æóðàì,
á). Òºñâèéí ñàíõ¿¿æèëòèéí áîëîí çàðöóóëàëòûí
ýðõèéí æóðàì/
273-308

ÑÀÍÕ¯¯, ÒªÑÂÈÉÍ ÇÀÀÂÀÐ ÆÓÐÌÛÍ ÝÌÕÝÒÃÝË
5
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ
ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÐÛÍ ÒÎÃÒÎÎË
2012 îíû 1 ä¿ãýýð Äóãààð 17 Óëààíáààòàð
ñàðûí 18-íû ºäºð õîò
Æóðàì áàòëàõ òóõàé
Òºñâèéí òóõàé õóóëèéí 41.7 äàõü õýñýãò çààñíûã ¿íäýñëýí
Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ ÒÎÃÒÎÎÕ íü:
1. “Òºñºâ, ñàíõ¿¿ãèéí èë òîä áàéäëûã õàíãàõàä äàãàæ ìºðäºõ
æóðàì”-ûã õàâñðàëò ¸ñîîð áàòàëñóãàé.
2. Æóðìûã õýðýãæ¿¿ëæ àæèëëàõûã á¿õ øàòíû òºñâèéí
çàõèðàã÷, òºðèéí áîëîí îðîí íóòãèéí ºì÷èò, òºðèéí áîëîí îðîí
íóòãèéí ºì÷èéí îðîëöîîòîé àæ àõóéí íýãæèéí óäèðäëàãàä ¿¿ðýã
áîëãîñóãàé.
3. Ýíýõ¿¿ òîãòîîëûí õýðýãæèëòýíä õÿíàëò òàâüæ àæèëëàõûã
Ñàíãèéí ñàéä Ñ.Áàÿðöîãò, Ìîíãîë Óëñûí ñàéä, Çàñãèéí ãàçðûí
Õýðýã ýðõëýõ ãàçðûí äàðãà ×.Õ¿ðýëáààòàð íàðò ¿¿ðýã áîëãîñóãàé.
Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéä Í.ÀËÒÀÍÕÓßÃ
Ñàíãèéí ñàéä ×.ÓËÀÀÍ

6
Çàñãèéí ãàçðûí 2012 îíû
17 äóãààð òîãòîîëûí õàâñðàëò
ÒªÑªÂ, ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÈË ÒÎÄ ÁÀÉÄËÛÃ
ÕÀÍÃÀÕÀÄ ÄÀÃÀÆ ÌªÐÄªÕ ÆÓÐÀÌ
Íýã. Íèéòëýã ¿íäýñëýë
1.1.Ýíýõ¿¿ æóðìûí çîðèëãî íü á¿õ øàòíû òºñâèéí
áàéãóóëëàãà, òºðèéí áîëîí îðîí íóòãèéí ºì÷èò, òºðèéí áîëîí
îðîí íóòãèéí ºì÷èéí îðîëöîîòîé õóóëèéí ýòãýýä (öààøèä
“òºñâèéí áàéãóóëëàãà” ãýõ)-èéí áàòëàãäñàí æèëèéí òºñºâ, ò¿¿íèé
ã¿éöýòãýëèéã (öààøèä “ìýäýýëýë” ãýõ) îëîí íèéòýä íýýëòòýé
áàéëãàõ õàðèëöààã çîõèöóóëàõàä îðøèíî.
1.2.Ýíý æóðàìä çààñàí òºñºâ, ñàíõ¿¿ãèéí èë òîä áàéäàëòàé
õîëáîãäñîí çîõèöóóëàëò íü õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó òºðèéí
íóóöàä õàìààðàõ, óëñûí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ ýðõ á¿õèé
áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíä õàìààðàõã¿é.
Õî¸ð. Òºñºâ, ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëëèéã îëîí íèéòýä
ò¿ãýýõýä áàðèìòëàõ çàð÷èì
2.1.Ìýäýýëýë íü èðãýä, îëîí íèéòýä íýýëòòýé áàéõ á¿õèé ë
áîëîìæèò àðãà õýðýãñýëýýð õàíãàãäñàí áàéõ.
2.2.Ìýäýýëëèéã òîãòìîë õóãàöààíä, òîãòîîñîí ñòàíäàðòûí
äàãóó ¿íýí çºâ, èë òîä áàéäëààð îëîí íèéòýä õ¿ðãýõ.
2.3.Ìýäýýëýë íü òóõàéí æèëèéí áàòëàãäñàí òºñºâ áîëîí
Òºñâèéí òóõàé õóóëüä íèéöñýí áàéõ.
Ãóðàâ. Ìýäýýëëèéí àíãèëàë, á¿òýö, ìýäýýëýë
áîëîâñðóóëàõàä òàâèãäàõ øààðäëàãà
3.1.Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí ìýäýýëýë äàðààõü á¿òýöòýé
áàéíà:
3.1.1. ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãààñ áàòëàñàí æèëèéí òºñºâ;
3.1.2. äóíä õóãàöààíû áîäëîãî, çîðèëò, ñòðàòåãè;
31.3. ¿ç¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýý, òýäãýýðèéí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò;
3.1.4. òºñâèéí ã¿éöýòãýë, àóäèòûí ä¿ãíýëò.

7
3.2.Ýíý æóðìûí 3.1.1-ä çààñàí ìýäýýëýë äàðààõü áàéäëààð
èëýðõèéëýãäñýí áàéíà:
3.2.1. ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãààñ áàòàëñàí æèëèéí òºñºâ,
ã¿éöýòãýëèéã õýìæèõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò;
3.2.2. îðëîãî (¿íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãî, òºñºâò
áàéãóóëëàãûí ººðèéí îðëîãî);
3.2.3. óðñãàë çàðäàë (¿íäñýí öàëèí, öàëèíãèéí íýìýãäýë,
áàðàà ¿éë÷èëãýýíèé çàðäàë, òàòààñ, øèëæ¿¿ëýã);
3.2.4. õºðºíãèéí çàðäàë, õºðºíãº îðóóëàëòûí òºñºë, àðãà
õýìæýý, êîíöåññèéí ç¿éëñèéí æàãñààëò;
3.2.5. óëñûí òºñºâ áîëîí îðîí íóòãèéí òºñºâò òºâëºð¿¿ëýõ
îðëîãî, òýäãýýðèéí çàäàðãàà;
3.2.6. çàðäëûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ ýõ ¿¿ñâýð (óëñûí òºñºâ, îðîí
íóòãèéí òºñºâ, ººðèéí îðëîãî);
3.2.7. áàéãóóëàãûí áàòëàãäñàí îðîí òîî.
3.3.1. áàéãóóëëàãûí ÷èã ¿¿ðýã;
3.3.2. äóíä õóãàöààíû çîðèëãî, çîðèëò, ¿éë àæèëëàãààíû
ñòðàòåãè;
3.3.3. çîðèëòûí õýðýãæèëòèéã õýìæèõ òîîí áîëîí ÷àíàðûí
¿ç¿¿ëýëò;
3.4.1 áàéãóóëëàãûí ÷èã ¿¿ðãèéí äàãóó èðãýäýä ¿ç¿¿ëýõ
¿éë÷èëãýý, ò¿¿íèé òºðºë;
3.4.2 íýãæ ¿éë÷èëãýýíèé ºðòºã, çàðäàë;
3.4.3 ¿éë÷èëãýýíèé ñòàíäàðò.

8
3.5.1. ýíý æóðìûí 3.2-ò òîäîðõîéëñîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä, õ¿ðñýí
¿ð ä¿í. Õ¿ðñýí ¿ð ä¿íã ýíý æóðìûí 3.3.3, 3.4.3-ò
çààñàí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýýð ãàðãàíà;
3.5.2. òºñâèéí ã¿éöýòãýëèéã áàòëàãäñàí òºñâèéí
òºëºâëºãººòýé õàðüöóóëñàí õàðüöóóëàëò;
3.5.3. òºñºâ õýìíýãäñýí áîëîí õýòýðñýí áîë õîëáîãäîõ
øàëòãààíûã òàéëáàðëàñàí òàéëáàð;
3.5.4. òºñâèéí õýìíýëòèéã óðàìøóóëàëä çàðöóóëñàí áîë
çîðèóëàëòûã çààñàí áàéõ;
3.5.5. õàíäèâ, òóñëàìæèéí õýìæýý, ò¿¿íèé çàðöóóëàëò;
3.5.6. õºðºíãèéí áîëîí óðñãàë çàðäàëä òóñãàãäñàí àðãà
õýìæýýã òåíäåð çàðëàæ, ñîíãîí øàëãàðóóëñàí áîë
øàëãàðóóëàëòûí ìýäýýëýë (øàëãàðñàí àæ àõóéí
íýãæ, òîî õýìæýý, ¿íý)
3.5.7. òºñâèéí õàãàñ, á¿òýí æèëèéí ã¿éöýòãýëä õèéñýí
àóäèòûí òàéëàí, òóõàéí òàéëàíä òóñãàãäñàí
àñóóäëûí ìºðººð àâ÷ õýðýãæ¿¿ëñýí àðãà õýìæýý.
Äºðºâ. Ìýäýýëëèéã îëîí íèéòýä õ¿ðãýõ
õóãàöàà, äàâòàìæ
4.1.Òºñºâ, ñàíõ¿¿ãèéí òàëààðõè ìýäýýëëèéã îëîí íèéòýä
ìýäýýëýõäýý Ìýäýýëëèéí èë òîä áàéäàë áà ìýäýýëýë àâàõ
ýðõèéí òóõàé õóóëèéí 9.1, Òºñâèéí òóõàé õóóëèéí 8.8-8.10 áîëîí
ýíý æóðìûí 4.2, 4.3-ä çààñíû äàãóó ìýäýýëíý.
4.2.Òóõàéí æèëèéí òºñâèéã ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãààñ áàòàëæ,
õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíû äàðàà òºñâèéí çàõèðàã÷ äîð äóðäñàí
õóãàöààíä îëîí íèéòýä ìýäýýëíý:
4.2.1. ñàíõ¿¿, òºñâèéí àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà óëñûí òºñºâ, Õ¿íèé
õºãæèë ñàí, Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãèéí òºñâèéã
àæëûí 3 õîíîãèéí äîòîð;
4.2.2. òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷ ººðèéí áàãöûí òºñâèéã
7 õîíîãèéí äîòîð;

9
4.2.3. òºñâèéí áàéãóóëëàãà ººðèéí òºñâºº 10 õîíîãèéí
äîòîð.
4.3.Òºñâèéí ã¿éöýòãýëèéí òàéëàíã ýðõ á¿õèé ýòãýýä äîð
äóðäñàí õóãàöààíä îëîí íèéòýä ìýäýýëíý:
4.3.1. òºñâèéí áàéãóóëëàãà, õóóëèéí ýòãýýä ñàð, óëèðëûí
òàéëàíã ñàð, óëèðëûí ã¿éöýòãýë ãàðñíààñ õîéø 7
õîíîãèéí äîòîð;
4.3.2. òºñâèéí áàéãóóëëàãà, õóóëèéí ýòãýýä õàãàñ æèëèéí
òàéëàíã 7 ñàðûí 15-íû äîòîð, æèëèéí òàéëàíã 2
äóãààð ñàðûí 25 íû äîòîð;
4.3.3. òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷ õàãàñ æèëèéí òàéëàíã
8 äóãààð ñàðûí 15-íû äîòîð, æèëèéí òàéëàíã 4
ä¿ãýýð ñàðûí 25-íû äîòîð;
4.3.4. ñóì, ä¿¿ðãèéí òºðèéí ñàí õàãàñ æèëèéí òàéëàíã 7
äóãààð ñàðûí 25-íû äîòîð, æèëèéí òàéëàíã 3 äóãààð
ñàðûí 5-íû äîòîð.
4.4.Ñàíõ¿¿, òºñâèéí àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí çàõèðãààíû
òºâ áàéãóóëëàãà íýãäñýí òºñâèéí ã¿éöýòãýëèéí òàéëàíã àóäèòûí
ä¿ãíýëò ãàðñàíààñ õîéø 7 õîíîãèéí äîòîð îëîí íèéòýä ìýäýýëíý.
4.5.Òºñâèéí áàéãóóëëàãà ºìíºõ îíû ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä
íü õèéñýí àóäèòûí ä¿ãíýëòèéã á¿ðýí ýõýýð íü àóäèòûí ä¿ãíýëò
ãàðñíààñ õîéø 7 õîíîãèéí äîòîð îëîí íèéòýä ìýäýýëíý.
Òàâ. Ìýäýýëëèéã îëîí íèéòýä õ¿ðãýõ
5.1.Òºñâèéí áàéãóóëëàãà ìýäýýëëèéã îëîí íèéòýä õ¿ðãýõäýý
ìýäýýëëèéí ñàìáàð, öàõèì áîëîí õýâëýìýë õóóäàñ, ìýäýýëëèéí
áóñàä õýðýãñýë àøèãëàíà.
5.2.Öàõèì õóóäàñ áîëîí ìýäýýëëèéí áóñàä õýðýãñýë àøèãëàæ
áàéãààãààñ ¿ë õàìààðàí òºñâèéí áàéãóóëëàãà ìýäýýëëèéí
ñàìáàðûã çààâàë àæèëëóóëíà.
5.3.Æóðìûí 5.2-ò çààñàí ìýäýýëëèéí ñàìáàðûí ºðãºí áîëîí
óðò íü 1.5 ìåòðýýñ áàãàã¿é õýìæýýòýé áàéíà. Ìýäýýëëèéí ñàìáàð
íü áàéãóóëëàãûí ãîë õààëãàíû õàæóóä ýñõ¿ë õààëãàíû óðäààñ

10
õàðñàí õàíàíä áàéðëàæ, ìýäýýëëèéã øèíý÷ëýõ áîëîìæòîé
áàéäëààð õèéãäñýí áàéíà. Ñàìáàðò òàâèãäàõ ìýäýýëëèéã ýíý
æóðìûí 4.2-4.3-ò çààñàí õóãàöààíä òîãòìîë øèíý÷èëæ áàéíà.
5.4.Õýðýãëýã÷ ìýäýýëëèéí ñàìáàðò áàéðøóóëñàí ìýäýýëëèéã
äýëãýð¿¿ëæ àâàõ òîõèîëäîëä òýðõ¿¿ ìýäýýëëèéã ÿìàð ýõ
ñóðâàëæààñ îëæ àâàõûã òîäîðõîé çààñàí áàéíà.
5.5.Ìýäýýëëèéí ñàìáàðò áàéðøóóëñàí ìýäýýëëèéí ¿íýí
çºâèéã áàòàëãààæóóëæ áàéãóóëëàãûí äàðãà áîëîí ìýäýýëëèéã
áýëòãýñýí àæèëòàí ãàðûí ¿ñýã çóðñàí áàéíà.
òºâ áàéãóóëëàãà ìýäýýëëèéí ñàìáàðò áàéðëóóëàõ ýíý æóðìûí 3.2-
3.5-ä çààñàí øààðäëàãûã õàíãàõ ìýäýýëëèéí á¿òýö, àãóóëãà, æèøèã
ìàÿãò çýðãèéã àãóóëñàí ¿ëãýð÷èëñýí çààâàð, çºâëºìæèéã ººðèéí
àëáàí ¸ñíû öàõèì õóóäàñ (www.mof.gov.mn) áîëîí òºñâèéí èë òîä
áàéäëûí öàõèì õóóäàñ (www.iltod.gov.mn)-ò áàéðøóóëíà.
5.7.Áàéãóóëëàãà îëîí íèéòýä õ¿ðãýõ ìýäýýëëèéã áýëòãýõäýý
ýíý æóðìûí 5.6-ä çààñàí çºâëºìæèéã áàðèìòëàíà.
5.8.Òºñâèéí áàéãóóëëàãà öàõèì õóóäàñòàé òîõèîëäîëä òóõàéí
öàõèì õóóäàñ íü “áàéãóóëëàãûí òºñºâ” ãýñýí öýñòýé áàéíà. Ýíýõ¿¿
öýñýíä ýíý æóðìûí 3.1-3.5-ä çààñàí ìýäýýëë¿¿äèéã áàéðëóóëæ,
æóðìûí 4.2-4.3-ò çààñàí õóãàöààíû äàãóó òîãòìîë øèíý÷èëæ
áàéíà.
Çóðãàà. Æóðìûí õýðýãæèëòèéã õàíãàõ
6.1.Òºñâèéí çàõèðàã÷ ýíýõ¿¿ æóðàìä çààñàí ìýäýýëëèéã
òîãòìîë øèíý÷ëýí æóðìûí õýðýãæèëòèéã õàíãóóëæ, õÿíàëò òàâüæ
àæèëëàõ ¿¿ðýãòýé.
6.2.Òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷ òºñâèéí ã¿éöýòãýëèéí
ìýäýýëëèéã îëîí íèéòýä õýðõýí õ¿ðãýæ àæèëëàñàí òàëààðõ
òàéëàíã æèëèéí òºñâèéí òºñëèéí õàìò ñàíõ¿¿, òºñâèéí àñóóäàë
õàðèóöñàí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãàä õ¿ðã¿¿ëæ áàéíà.
òºâ áàéãóóëëàãà òºñâèéí òàëààðõ ìýäýýëëèéã îëîí íèéòýä õ¿ðãýõ

11
àæëûí áèåëýëòèéã æèëèéí ýöñèéí áàéäëààð ãàðãàí Çàñãèéí ãàçàðò
òàíèëöóóëæ, ººðèéí öàõèì õóóäñààð ìýäýýëíý.
Äîëîî. Õàðèóöëàãà
7.1.Ýíýõ¿¿ æóðìûã çºð÷ñºí àëáàí òóøààëòàíä Òºðèéí
àëáàíû õóóëü, Ìýäýýëëèéí èë òîä áàéäàë áà ìýäýýëýë àâàõ
ýðõèéí òóõàé õóóëü áîëîí Òºñâèéí òóõàé õóóëüä çààñíû äàãóó
õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýíý.
---000---

12
Îðîí íóòãèéí òºñâèéí àðãà÷ëàë
Òºñâèéí òóõàé õóóëèéí 56.4, 59.5-ûã ¿íäýñëýí Ìîíãîë Óëñûí
Çàñãèéí ãàçðààñ ÒÎÃÒÎÎÕ íü:
1. “Îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí ñàí áîëîí Îðîí íóòãèéí
õºãæëèéí ñàíãààñ îëãîõ øèëæ¿¿ëýã òîîöîõ àðãà÷ëàë”-ûã 1 ä¿ãýýð
õàâñðàëò, “Îðîí íóòãèéí òºñâèéí ñóóðü çàðëàãà òîîöîõ àðãà÷ëàë”-
ûã 2 äóãààð õàâñðàëò ¸ñîîð òóñ òóñ áàòàëñóãàé.
2. Ýíý òîãòîîëîîð áàòàëñàí àðãà÷ëàë áàðèìòëàí îðîí íóòãèéí
òºñâèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëàõûã àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãà
íàðò; àéìàã, íèéñëýëèéí òºñºâò øèëæ¿¿ëýõ îðëîãûí øèëæ¿¿ëýã,
ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýãèéí õýìæýýã òîãòîîæ áàéõûã Ñàíãèéí ñàéä ×.
Óëààíä òóñ òóñ ¿¿ðýã áîëãîñóãàé.
3.Ýíýõ¿¿ òîãòîîë ãàðñàíòàé õîëáîãäóóëàí “Õºãæëèéí
èíäåêñèéí òóõàé” Çàñãèéí ãàçðûí 2010 îíû 4 ä¿ãýýð ñàðûí 7-
íû ºäðèéí 88 äóãààð òîãòîîëä äàðààõü àãóóëãà á¿õèé 3 äóãààð
ç¿éë íýìæ, ìºí òîãòîîëûí 3 äóãààð ç¿éëèéí äóãààðûã “4.” ãýæ
ººð÷èëñ¿ãýé:
“3. Îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí ñàíãààñ àéìàã, íèéñëýëèéí
õºãæëèéí ñàíä îëãîõ îðëîãûí øèëæ¿¿ëýã òîîöîõîä àøèãëàõ
îðîí íóòãèéí õºãæëèéí èíäåêñèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã òîãòîîõäîî ýíý
òîãòîîëûí 1 ä¿ãýýð õàâñðàëòààð áàòàëñàí “Õºãæëèéí èíäåêñ
òîîöîõ àðãà÷ëàë”-ä çààñàí äàðààõü 5 á¿ëýã áîëîí òýäãýýðò
õàðãàëçàõ ¿ç¿¿ëýëòèéã àøèãëàæ áàéñóãàé:
Á¿ëýã 1. Äýä á¿òöèéí õàíãàìæ;
Á¿ëýã 5. Õ¿ðýýëýí áàéãàà áàéãàëü îð÷èí;
Á¿ëýã 6. Íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí áàéäàë;

13
Á¿ëýã 8. Õºãæëèéí íººö, äàâóó òàë;
Á¿ëýã 9. Õºäºº àæ àõóé;”
4.Îðîí íóòãèéí çàñàã, çàõèðãààíû íýãæèéí õºãæëèéí áîäèò
ò¿âøèíä ¿íäýñëýí îðîí íóòãèéí õºãæëèéí ñàíãèéí õºðºíãèéã
õóâààðèëàõàä àøèãëàõ ñóì, ä¿¿ðãèéí õºãæëèéí èíäåêñèéã òîîöîõ
íèéòëýã àðãà÷ëàë áîëîâñðóóëæ áàòëóóëàõûã Ýäèéí çàñãèéí
õºãæëèéí ñàéä Í.Áàòáàÿðò äààëãàñóãàé.
5.Ýíý òîãòîîëûí 1 ä¿ãýýð ç¿éëýýð áàòàëñàí àðãà÷ëàëûí
õýðýãæèëòýä õÿíàëò òàâüæ àæèëëàõûã Ñàíãèéí ñàéä ×.Óëààí,
Ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí ñàéä Í.Áàòáàÿð íàðò ¿¿ðýã áîëãîñóãàé.

14
Çàñãèéí ãàçðûí 2012 îíû 30 äóãààð
òîãòîîëûí 1 ä¿ãýýð õàâñðàëò
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÕªÃÆËÈÉÍ ÍÝÃÄÑÝÍ ÑÀÍ ÁÎËÎÍ
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÕªÃÆËÈÉÍ ÑÀÍÃÀÀÑ ÎËÃÎÕ
ØÈËÆ¯¯ËÝÃ ÒÎÎÖÎÕ ÀÐÃÀ×ËÀË
1.1.Îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí ñàí, îðîí íóòãèéí
õºãæëèéí ñàíãèéí îðëîãî, ýõ ¿¿ñâýðèéã òºëºâëºõ, òýäãýýð ñàíãààñ
äîîä øàòíû òºñºâò îëãîõ îðëîãûí øèëæ¿¿ëãèéã òîîöîõîä ýíýõ¿¿
àðãà÷ëàëûã áàðèìòàëíà.
1.2.Ýíý àðãà÷ëàëä õýðýãëýñýí íýð òîìú¸îã äîð äóðäñàí
óòãààð îéëãîíî:
1.2.1 “îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí ñàí” ãýæ Òºñâèéí
òóõàé õóóëèéí 4.1.28-ä çààñíûã;
1.2.2 “îðîí íóòãèéí õºãæëèéí ñàí” ãýæ îðîí íóòãèéí
õºãæëèéí íýãäñýí ñàíãààñ îðîí íóòãèéí õºãæëèéã
äýìæèõ çîðèëãîîð îëãîñîí îðëîãûí øèëæ¿¿ëýã
áîëîí àéìàã, íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðãèéí òºñâèéí
åðºíõèéëºí çàõèðàã÷ Òºñâèéí òóõàé õóóëüä çààñíû
äàãóó á¿ðä¿¿ëæ, õóâààðèëàí çàðöóóëàõ õºðºíãèéã;
1.2.3 “îðëîãûí øèëæ¿¿ëýã” ãýæ Òºñâèéí òóõàé õóóëèéí
4.1.22-ò çààñíûã;
1.2.4 “îðîí íóòãèéí õºãæëèéí èíäåêñ” ãýæ Çàñãèéí ãàçðûí
2010 îíû 88 äóãààð òîãòîîëûí 3 äóãààð ç¿éëä çààñàí
á¿ëã¿¿ä, òýäãýýðò õàðãàëçàõ ¿ç¿¿ëýëòèéã àøèãëàí
òîîöîæ ãàðãàñàí èòãýëö¿¿ðèéã;
1.3.Îðîí íóòããèéí õºãæëèéí íýãäñýí ñàíãààñ àéìàã,
íèéñëýëèéí îðîí íóòãèéí õºãæëèéí ñàíä îëãîõ îðëîãûí
øèëæ¿¿ëãèéã ñàíõ¿¿, òºñâèéí àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà òîîöíî.
1.4.Àéìàã, íèéñëýëèéí îðîí íóòãèéí õºãæëèéí ñàíãààñ ñóì,
ä¿¿ðãèéí îðîí íóòãèéí õºãæëèéí ñàíä îëãîõ øèëæ¿¿ëãèéã àéìàã,
íèéñëýëèéí ñàíõ¿¿, òºñâèéí àñóóäàë õàðèóöñàí íýãæ òîîöíî.

15
1.5.Îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí ñàí íü òºâ òºðèéí ñàíä,
îðîí íóòãèéí õºãæëèéí ñàí íü àéìàã, íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðãèéí
òºðèéí ñàíä äàíñòàé áàéíà.
Õî¸ð. Îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí ñàí, îðîí
íóòãèéí õºãæëèéí ñàíãèéí ýõ ¿¿ñâýð
2.1.Îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí ñàí íü Òºñâèéí òóõàé
õóóëèéí 59.1-ä çààñíû äàãóó äàðààõ ýõ ¿¿ñâýðýýñ á¿ðäýíý:
2.1.1. èìïîðòîîñ áóñàä áàðàà, àæèë, ¿éë÷èëãýýíèé
íýìýãäñýí ºðòãèéí àëáàí òàòâàðûí îðëîãûí 25
õóâü;
2.1.2. àøèãò ìàëòìàëûí íººö àøèãëàñíû òºëáºðèéí
îðëîãûí 5 õóâü;
2.1.3. îðîí íóòãèéí õºãæëèéã äýìæèõ çîðèëãîîð îëãîñîí
äîòîîäûí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûí áîëîí ãàäààäûí
àëáàí ¸ñíû òóñëàìæ, õàíäèâ;
2.1.4. îðîí íóòãèéí òºñâèéí ¿íäñýí òýíöëèéí àøãààñ
ñóóðü çàðëàãàòàé òýíöýõ õýñãèéã òóõàéí øàòíû
òºñºâò ¿ëäýýæ, ¿ëäýõ õýñãèéã äýýä øàòíû òºñºâò
òºâëºð¿¿ëýõ ä¿í;
2.2.Îðîí íóòãèéí õºãæëèéí ñàí íü Òºñâèéí òóõàé õóóëèéí
60.2-ò çààñíû äàãóó äàðààõ ýõ ¿¿ñâýðýýñ á¿ðäýíý:
2.2.1 îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí ñàíãààñ îëãîõ
øèëæ¿¿ëýã;
2.2.2. Òºñâèéí òóõàé õóóëèéí 59.2-ò çààñàí õºðºíãº;
2.2.3. Òºñâèéí òóõàé õóóëèéí 56.2-ò çààñàí îðîí íóòãèéí
òºñâèéí ¿íäñýí òýíöëèéí àøèã;
2.2.4. Òàòâàðûí õóâü õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýõ áîëîí çàðëàãûã
õýìíýõ çàìààð áèé áîëãîñîí íýìýãäýë ýõ ¿¿ñâýð;
2.2.5. Òóõàéí îðîí íóòãèéí õºãæëèéã äýìæèõ çîðèëãîîð
îëãîñîí äîòîîä, ãàäààäûí õàíäèâ, òóñëàìæ;
2.3.Îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí ñàíãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã
òóõàéí æèëèéí òºñºâ, òîäîòãîñîí òºñºâò òóñãàæ òºëºâëºíº.

16
2.4.Îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí ñàíãààñ îðîí íóòãèéí
õºãæëèéí ñàíä òîîöîæ îëãîõ îðëîãûí øèëæ¿¿ëãèéã ñàíõ¿¿,
òºñâèéí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿íèé áàòàëñàí ñàð,
óëèðëûí õóâààðèéí äàãóó Òºñâèéí òóõàé õóóëèéí 56.3-ò çààñàí
íºõöºë áàéäàë ¿¿ñýýã¿é òîõèîëäîëä äàðàà ñàðûí 5-íû ºäðèéí
äîòîð äýýä øàòíû òºñâººñ äîîä øàòíû òºñºâò øèëæ¿¿ëíý.
2.5.Àéìàã, íèéñëýëèéí îðîí íóòãèéí õºãæëèéí ñàíãààñ ñóì,
ä¿¿ðãèéí îðîí íóòãèéí õºãæëèéí ñàíä îëãîõ îðëîãûí øèëæ¿¿ëãèéã
àéìàã,íèéñëýëèéíÇàñàãäàðãûíáàòàëñàíñàð,óëèðëûíõóâààðèéí
äàãóó ñàð á¿ðèéí 10-íû ºäðèéí äîòîð õóâààðèëíà.
Ãóðàâ. Îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí ñàí, Îðîí íóòãèéí
õºãæëèéí ñàíãààñ îðîí íóòãèéí òºñºâò îëãîõ øèëæ¿¿ëýã
òîîöîõ èòãýëö¿¿ð, ò¿¿íä àøèãëàõ ìýäýýëýë, ìýäýýëëèéí ýõ
ñóðâàëæ
3.1.Òóõàéí òºñâèéí æèëä îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí
ñàíãààñ àéìàã, íèéñëýëèéí îðîí íóòãèéí õºãæëèéí ñàíä îëãîõ
îðëîãûí øèëæ¿¿ëýã òîîöîõ äîð äóðäñàí èòãýëö¿¿ðèéã õîëáîãäîõ
áàéãóóëëàãààñ õàìãèéí ñ¿¿ëä ãàðãàñàí àëáàí ¸ñíû ìýäýýëýëä
¿íäýñëýíý:
3.1.1. îðîí íóòãèéí õºãæëèéí èíäåêñèéã Çàñãèéí ãàçðûí
2010 îíû 88 äóãààð òîãòîîëîîð áàòàëñàí “Õºãæëèéí
èíäåêñ òîîöîõ àðãà÷ëàë”-ä çààñíû äàãóó õºãæëèéí
áîäëîãî, òºëºâëºëòèéí àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãààñ íèéòýä çàðëàñàí
¿ç¿¿ëýëòýä;
3.1.2. õ¿í àìûí òîîã ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîîíîîñ
íèéòýä çàðëàñàí Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýðò
îðøèí ñóóãàà õ¿í àìûí òîîíä;
3.1.3. õ¿í àìûí íÿãòðàë, àëñëàëò, íóòàã, äýâñãýðèéí
õýìæýýã òîîöîõäîî õîëáîãäîõ ìýäýýëëèéã äàðààõ ýõ
¿¿ñâýðýýñ àøèãëàíà:
3.1.3.1. ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîîíîîñ íèéòýä
çàðëàñàí Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýðò
îðøèí ñóóãàà õ¿í àìûí òîî, íóòàã äýâñãýðèéí

17
õýìæýýíä ¿íäýñëýæ, õ¿í àìûí íÿãòðàëûí
èíäåêñèéã;
3.1.3.2. Çàñãèéí ãàçðûí 2010 îíû 88 äóãààð òîãòîîëîîð
áàòàëñàí àðãà÷ëàëûí äàãóó õºãæëèéí
áîäëîãî, òºëºâëºëòèéí àñóóäàë õàðèóöñàí
òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãààñ
íèéòýä çàðëàñàí íóòàã äýâñãýðèéí àëñëàëòûí
èíäåêñèéã;
3.1.3.3. ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîîíîîñ íèéòýä
çàðëàñàí íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýýã;
3.1.4. Îðîí íóòãèéí òàòâàðûí èäýâõ ñàíàà÷èëãûí
èíäåêñèéã òîîöîõäîî õîëáîãäîõ ìýäýýëëèéã äàðààõ
ýõ ¿¿ñâýðýýñ àøèãëàíà:
3.1.4.1. Îðîí íóòãèéí îðëîãûí òºëºâëºãººíèé
áèåëýëòèéã òîîöîõäîî ñàíõ¿¿, òºñâèéí
àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ
áàéãóóëëàãààñ íèéòýä ìýäýýëñýí òóõàéí
òºñâèéí æèëèéí ºìíºõ æèëèéí òºëºâëºãºº
áîëîí ã¿éöýòãýë, òóõàéí òºñâèéí æèëèéí ýõíèé
õàãàñ æèëèéí òºëºâëºãºº áîëîí ã¿éöýòãýëèéí
òîîí ìýäýýã;
3.1.4.2. Òàòâàð òºëºã÷èéí òàòâàðò õàìðàãäñàí
áàéäëûí ¿ç¿¿ëýëòèéã òîîöîõäîî òàòâàðûí
àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí çàõèðãààíû
áàéãóóëëàãààñ íèéòýä ìýäýýëñýí òóõàéí
òºñâèéí æèëèéí ºìíºõ æèëèéí òàòâàð
òºëºã÷èéí òîîí ìýäýý, òóõàéí òºñâèéí æèëèéí
ýõíèé õàãàñ æèëèéí òàòâàð òºëºã÷èéí òîîí
ìýäýýã;
3.1.4.3. Òàòâàðûí ºð áàðàãäóóëàëòûí ¿ç¿¿ëýëòèéã
òîîöîõîä òàòâàðûí àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí
çàõèðãààíû áàéãóóëëàãààñ íèéòýä ìýäýýëñýí
òóõàéí òºñâèéí æèëèéí ºìíºõ æèëèéí óðüä
îíû ºð, òàéëàíãèéí áîëîí õÿíàëò, øàëãàëòûí
áàðàãäóóëàëòûí òîîí ìýäýý, òóõàéí òºñâèéí
æèëèéí ýõíèé õàãàñ æèëèéí óðüä îíû ºð,

18
òàéëàíãèéí áîëîí õÿíàëò, øàëãàëòûí
áàðàãäóóëàëòûí òîîí ìýäýýã;
3.1.4.4. Îðîí íóòãèéí òàòâàðûí õóâü õýìæýýã õóóëüä
çààñíû äàãóó òóõàéí àéìàã, íèéñëýëèéí
Èðãýäèéí Òºëººëºã÷äèéí Õóðëààñ òîãòîîñîí
¿ç¿¿ëýëòèéã;
3.2.Ýíý àðãà÷ëàëûí 2.1.1, 2.1.3, 2.1.4-ò çààñàí ýõ ¿¿ñâýðýýñ
á¿ðäýõ îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí ñàíãèéí õºðºíãèéã
äîð äóðäñàí áàéäëààð õóâèéí æèíä õàðãàëçóóëàí îðëîãûí
øèëæ¿¿ëãèéí õóâààðèëàëòàä íºëººëºõ áàéäëûã òîãòîîíî:
3.2.1. îðîí íóòãèéí õºãæëèéí èíäåêñ – õàðãàëçàõ õóâèéí
æèí 25 õóâü;
3.2.2. õ¿í àìûí òîî – õàðãàëçàõ õóâèéí æèí 25 õóâü;
3.2.3. õ¿í àìûí íÿãòðàë, àëñëàëò, íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýý
– õàðãàëçàõ õóâèéí æèí 25 õóâü;
3.2.4. îðîí íóòãèéí òàòâàðûí èäýâõ ñàíàà÷èëãà – õàðãàëçàõ
õóâèéí æèí 25 õóâü;
Èíäåêñýä õàðãàëçàõ õóâààðèëàëòûã òîìú¸îãîîð
èëýðõèéëáýë:
N = 0.25
N – èíäåêñýä õàðãàëçàõ õóâü
M × N = Md
= Mp
= Ml
= Mt
M – îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí ñàíãààñ îëãîõ îðëîãûí
øèëæ¿¿ëãèéí íèéò ä¿íãýýñ àøèãò ìàëòìàëûí íººö
àøèãëàñíû òºëáºðèéí îðëîãûí õóâààðèëàõ ä¿íã õàñ÷
òîîöñîí ä¿í (àðãà÷ëàëûí 2.1.1, 2.1.3, 2.1.4-ò çààñàí ýõ
¿¿ñâýð¿¿äèéí íèéëáýð)
Md
– îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí ñàíãààñ îðîí íóòãèéí
õºãæëèéí èíäåêñýýñ õàìààð÷, õàðãàëçàõ õóâèàð
õóâààðèëàõààð òîîöñîí ä¿í

19
Mp
– îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí ñàíãààñ õ¿í àìûí òîîíîîñ
õàìààð÷, õàðãàëçàõ õóâèàð õóâààðèëàõààð òîîöñîí
ä¿í
Ml
– îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí ñàíãààñ õ¿í àìûí
íÿãòðàë, àëñëàëò, íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýýíýýñ õàìààð÷,
õàðãàëçàõ õóâèàð õóâààðèëàõààð òîîöñîí ä¿í
Mt
– îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí ñàíãààñ îðîí
íóòãèéí òàòâàðûí èäýâõ ñàíàà÷èëãûí èíäåêñýýñ õàìààð÷,
õàðãàëçàõ õóâèàð õóâààðèëàõààð òîîöñîí ä¿í
Äºðºâ. Îðîí íóòãèéí õºãæëèéí èíäåêñ àøèãëàí îðëîãûí
øèëæ¿¿ëãèéí ä¿íã òîîöîõ
4.1.Îðîí íóòãèéí õºãæëèéí èíäåêñýýñ õàìààðóóëàí
îëãîõ îðëîãûí øèëæ¿¿ëãèéí ä¿íã òîîöîõäîî õºãæëèéí èíäåêñ
áàãàòàé îðîí íóòãèéí çàñàã çàõèðãààíû íýãæèä èë¿¿ õºðºíãº
õóâààðèëàãääàã áàéõ çàð÷èì áàðèìòàëíà.
4.2.Îðîí íóòãèéí õºãæëèéí èíäåêñýýñ õàìààðàí àéìàã,
íèéñëýëä õóâààðèëàõ øèëæ¿¿ëãèéã ýíý àðãà÷ëàëûí 2.1.1, 2.1.3,
2.1.4-ò çààñàí ýõ ¿¿ñâýðýýñ á¿ðäýõ îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí
ñàíãèéí õºðºíãèéí óã èíäåêñò õàðãàëçàõ 25 õóâèàð òîîöíî.
4.3.Ýíý àðãà÷ëàëûí 3.1.1-ä çààñíû äàãóó îðîí íóòãèéí
õºãæëèéí èíäåêñèéã àéìàã, íèéñëýë á¿ðýýð òîîöîæ, ò¿¿íýýñ óëñûí
äóíäæèéã àðèôìåòèêèéí äóíäæààð òîîöîí ãàðãàíà.
4.4.Óëñûí äóíäàæ õºãæëèéí èíäåêñèéã àéìàã, íèéñëýëèéí
õºãæëèéí èíäåêñòýé õàðüöóóëàí ä¿éö¿¿ëýõ èíäåêñèéã òîîöíî.
4.5.Òóõàéí àéìàã áîëîí íèéñëýë õîòûí ä¿éö¿¿ëýõ èíäåêñèéã
íèéò àéìàã, íèéñëýëèéí ä¿éö¿¿ëýõ èíäåêñèéí íèéëáýðò
õàðüöóóëñàí õàðüöààã îðîí íóòãèéí õºãæëèéí èíäåêñýýñ
õàìààðóóëàí õóâààðèëàõ ýõ ¿¿ñâýðèéí ä¿íãýýð ¿ðæ¿¿ëæ
àéìàã, íèéñëýë òóñ á¿ðèéí îðîí íóòãèéí õºãæëèéí ñàíä îëãîõ
øèëæ¿¿ëãèéí ä¿íã òîäîðõîéëíî.

20
Îðîííóòãèéíõºãæëèéíèíäåêñýýñõàìààðàõä¿íãòîäîðõîéëîõ
àðãà÷ëàëûã òîìú¸îãîîð èëýðõèéëáýë:
Di
= × Md
fi
n
∑ fii =1
i – òóõàéí àéìàã, íèéñëýëèéí õàðãàëçàõ èíäåêñ
n – àéìàã, íèéñëýëèéí íèéò òîî
Di
– îðîí íóòãèéí õºãæëèéí èíäåêñýýñ õàìààð÷ òóõàéí àéìàã,
íèéñëýëä îëãîõ øèëæ¿¿ëãèéí ä¿í
Md
– îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí ñàíãààñ îðîí íóòãèéí
õºãæëèéí èíäåêñýýñ õàìààð÷, õàðãàëçàõ õóâèàð
õóâààðèëàõààð òîîöñîí ä¿í (àðãà÷ëàëûí 4.2)
fi
– òóõàéí àéìàã, íèéñëýëèéí óëñûí äóíäàæòàé ä¿éö¿¿ëýõ
èíäåêñ
Ýíä: fi
=
a
di
a – àéìàã, íèéñëýëèéí õºãæëèéí èíäåêñèéí àðèôìåòèê
äóíäàæ (óëñûí äóíäàæ èíäåêñ)
di
– òóõàéí àéìàã, íèéñëýëèéí õºãæëèéí èíäåêñ
Òàâ. Õ¿í àìûí òîîíîîñ õàìààðàõ øèëæ¿¿ëãèéí
ä¿í òîîöîõ
5.1.Õ¿í àìûí òîîíîîñ õàìààðóóëàí îëãîõ îðëîãûí
øèëæ¿¿ëãèéí ä¿íã òîîöîõäîî õ¿í àì èõòýé îðîí íóòãèéí çàñàã
çàõèðãààíû íýãæèä õºðºíãº èë¿¿ õóâààðèëàãääàã áàéõ çàð÷èì
áàðèìòàëíà.
5.2.Õ¿í àìûí òîîíîîñ õàìààðàí àéìàã, íèéñëýëä õóâààðèëàõ
ä¿íã ýíý àðãà÷ëàëûí 2.1.1, 2.1.3, 2.1.4-ò çààñàí ýõ ¿¿ñâýðýýñ
á¿ðäýõ îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí ñàíãèéí õºðºíãèéí óã
èíäåêñò õàðãàëçàõ 25 õóâèàð òîîöíî.
5.3.Ýíý àðãà÷ëàëûí 3.1.2-ò çààñíû äàãóó õ¿í àìûí òîîã àéìàã,
íèéñëýë á¿ðýýð òîîöíî.

21
5.4.Òóõàéí àéìàã, íèéñëýëä îðøèí ñóóæ áàéãàà õ¿í àìûí
òîîã õ¿í àìûí íèéò òîîíä õàðüöóóëñàí õàðüöààã õ¿í àìûí òîîíîîñ
õàìààðàí õóâààðèëàõ ýõ ¿¿ñâýðèéí ä¿íãýýð ¿ðæ¿¿ëæ òóõàéí àéìàã,
íèéñëýëä îëãîõ ä¿íã òîäîðõîéëíî.
Õ¿í àìûí òîîíîîñ õàìààðàõ ä¿íã òîäîðõîéëîõ àðãà÷ëàëûã
òîìú¸îãîîð èëýðõèéëáýë:
Pi
= × Mp
pi
n
∑ pii =1
i – òóõàéí àéìàã, íèéñëýëèéí õàðãàëçàõ èíäåêñ
n – àéìàã, íèéñëýëèéí íèéò òîî
Pi
– õ¿í àìûí òîîíîîñ õàìààð÷ òóõàéí àéìàã, íèéñëýëä îëãîõ
øèëæ¿¿ëãèéí ä¿í
Mp
– îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí ñàíãààñ õ¿í àìûí òîîíîîñ
õàìààð÷, õàðãàëçàõ õóâèàð òîîöñîí ä¿í (àðãà÷ëàëûí
5.2)
pi
– òóõàéí àéìàã, íèéñëýëèéí õ¿í àìûí òîî
Çóðãàà. Õ¿í àìûí íÿãòðàë, àëñëàëò, íóòàã äýâñãýðèéí
õýìæýýíýýñ õàìààðàõ øèëæ¿¿ëãèéí
ä¿íã òîîöîõ
6.1.Õ¿í àìûí íÿãòðàë, àëñëàëò, íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýýíýýñ
õàìààðàí àéìàã, íèéñëýëä õóâààðèëàõ ä¿íã ýíý àðãà÷ëàëûí 2.1.1,
2.1.3, 2.1.4-ò çààñàí ýõ ¿¿ñâýðýýñ á¿ðäýõ îðîí íóòãèéí õºãæëèéí
íýãäñýí ñàíãèéí õºðºíãèéí óã èíäåêñò õàðãàëçàõ 25 õóâèàð
òîîöíî.
6.2.Ýíý àðãà÷ëàëûí 6.1-ò çààñàí ä¿íã äîð äóðäñàí ¿ç¿¿ëýëò
òóñ á¿ðò òýíö¿¿ õýìæýýãýýð õóâààðèëíà:
6.2.1. õ¿í àìûí íÿãòðàë 1/3;
6.2.2. àëñëàëò 1/3;
6.2.3. íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýý 1/3;

22
6.3.Õ¿í àìûí íÿãòðàë áàãà áàéõ íü òºðèéí ¿éë÷èëãýýã íýã
õ¿íä õ¿ðãýõ ºðòºã çàðäàë ºíäºð áàéõàä íºëººëäºã òóë õ¿í àìûí
íÿãòðàë áàãàòàé îðîí íóòãèéí çàñàã çàõèðãààíû íýãæèä èë¿¿
õºðºíãº õóâààðèëàãääàã áàéõ çàð÷èì áàðèìòàëíà.
6.4.Àëñëàëòààñ õàìààðóóëàí îëãîõ îðëîãûí øèëæ¿¿ëãèéí
ä¿íã òîîöîõîä àëñëàãäñàí îðîí íóòãèéí çàñàã çàõèðãààíû íýãæèä
õºðºíãº èë¿¿ õóâààðèëàãääàã áàéõ çàð÷èì áàðèìòàëíà.
6.5.Íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýý òîì áàéõ íü íýã õ¿íä íîãäîõ
òºðèéí ¿éë÷èëãýýíèé çàðäàë ºíäºð áàéõàä íºëººëäºã òóë íóòàã
äýâñãýð òîì îðîí íóòãèéí çàñàã çàõèðãààíû íýãæèä õºðºíãº èë¿¿
6.6.Ýíý àðãà÷ëàëûí 3.1.3.1-ä çààñíû äàãóó õ¿í àìûí
íÿãòðàëûí èíäåêñèéã àéìàã, íèéñëýë á¿ðýýð òîîöîæ, òýäãýýðèéã
òóñ á¿ðò íü 1-ä õàðüöóóëàõ çàìààð òóñ á¿ðèéí õàðãàëçàõ óðâóó
èíäåêñèéã òîîöîí ãàðãàíà.
6.7.Àéìàã, íèéñëýëèéí õ¿í àìûí íÿãòðàëûí óðâóó èíäåêñèéã
òóõàéí àéìàã, íèéñëýëä õàðãàëçàõ èíäåêñ¿¿äèéí íèéëáýðò
õàðüöóóëñàí õàðüöàà, ýíý àðãà÷ëàëûí 6.2.1-ä çààñàí õàðüöààã,
õ¿í àìûí íÿãòðàëûí èíäåêñýýñ õàìààðóóëàí õóâààðèëàõ ýõ
¿¿ñâýðèéí ä¿íãýýð ¿ðæ¿¿ëæ àéìàã, íèéñëýëèéí õºãæëèéí ñàíä
îëãîõ îðëîãûí øèëæ¿¿ëãèéí ä¿íã òîäîðõîéëíî.
6.8.Ýíý àðãà÷ëàëûí 3.1.3.2-ò çààñíû äàãóó àëñëàëòûí
èíäåêñèéã àéìàã, íèéñëýë á¿ðýýð òîîöíî.
6.9.Àéìàã, íèéñëýë òóñ á¿ðò õàðãàëçàõ àëñëàëòûí
èíäåêñèéã àéìàã, íèéñëýëèéí àëñëàëòûí èíäåêñ¿¿äèéí íèéëáýðò
õàðüöóóëñàí õàðüöàà, ýíý àðãà÷ëàëûí 6.2.2-ä çààñàí õàðüöààã
àëñëàëòûí èíäåêñýýñ õàìààðàí õóâààðèëàõ ýõ ¿¿ñâýðèéí ä¿íãýýð
¿ðæ¿¿ëæ àéìàã, íèéñëýëä îëãîõ ä¿íã òîäîðõîéëíî.
6.10.Ýíý àðãà÷ëàëûí 3.1.3.3-ò çààñíû äàãóó íóòàã äýâñãýðèéí
õýìæýýã àéìàã, íèéñëýë á¿ðýýð òîîöíî.
6.11.Àéìàã, íèéñëýë òóñ á¿ðèéí íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýýã
íóòàã äýâñãýðèéí íèéò ä¿íä õàðüöóóëñàí õàðüöàà, ýíý àðãà÷ëàëûí
6.2.3-ä çààñàí õàðüöààã íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýýíýýñ õàìààðàí
õóâààðèëàãäàõ ýõ ¿¿ñâýðèéí ä¿íãýýð ¿ðæ¿¿ëæ àéìàã, íèéñëýëä
îëãîõ ä¿íã òîäîðõîéëíî.

23
Õ¿í àìûí íÿãòðàë, àëñëàëò, íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýýíýýñ
õàìààðàõ ä¿íã òîäîðõîéëîõ àðãà÷ëàëûã òîìú¸îãîîð
èëýðõèéëáýë:
Li
= Ci
+ Vi
+ Gi
Li
– õ¿í àìûí íÿãòðàë, àëñëàëò, íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýýíýýñ
õàìààð÷ òóõàéí àéìàã, íèéñëýëä îëãîõ øèëæ¿¿ëãèéí
ä¿í
Ci
– õ¿í àìûí íÿãòðàëûí óðâóó èíäåêñýýñ õàìààð÷ òóõàéí
àéìàã, íèéñëýëä îëãîõ øèëæ¿¿ëãèéí ä¿í
Vi
– àëñëàëòûí èíäåêñýýñ õàìààð÷ òóõàéí àéìàã, íèéñëýëä
îëãîõ øèëæ¿¿ëãèéí ä¿í
Gi
– íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýýíýýñ õàìààð÷ òóõàéí àéìàã,
Ýíä Ci
= × mCn
∑ ( )i =1 ci
ci
1/
1/
Ci
– õ¿í àìûí íÿãòðàëûí èíäåêñ (õ¿í àìûí òîîã íóòàã
äýâñãýðèéí õýìæýýíä õàðüöóóëñàí)
mC
– õ¿í àìûí íÿãòðàëààñ õàìààð÷ òóõàéí àéìàã, íèéñëýëä
îëãîõ ä¿í (6.2.1)
Ýíä Vi
= mV
vi
n
∑ vii =1
vi
– òóõàéí àéìàã, íèéñëýëèéí àëñëàëòûí èíäåêñ
mV
– àëñëàëòààñ õàìààð÷ òóõàéí àéìàã, íèéñëýëä îëãîõ ä¿í
(6.2.2)
Ýíä Gi
= mG
gi
n
∑ gii =1
gi
– òóõàéí àéìàã, íèéñëýëèéí íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýý
mG
– íóòàã äýâñãýð õýìæýýíýýñ õàìààð÷ òóõàéí àéìàã,
íèéñëýëä îëãîõ ä¿í (6.2.3)
Mt = mC
+ mv
+ mg

24
Äîëîî. Îðîí íóòãèéí òàòâàðûí èäýâõ ñàíàà÷èëãààñ
õàìààðàõ øèëæ¿¿ëãèéí ä¿íã òîîöîõ
7.1.Îðîí íóòãèéí òàòâàðûí èäýâõ ñàíàà÷èëãààñ õàìààðóóëàí
îëãîõîðëîãûíøèëæ¿¿ëãèéíä¿íãòîîöîõîäîðëîãûíòºëºâëºãººíèé
áèåëýëò, òàòâàð òºëºã÷èéí òàòâàðò õàìðàãäñàí áàéäàë, òàòâàðûí
ºðòºëáºðèéíáàðàãäóóëàëò,îðîííóòãèéíèðãýäèéíÒºëººëºã÷äèéí
Õóðëààñ òîãòîîñîí òàòâàðûí õóâü õýìæýý íü õóóëüä çààñàí äîîä
õóâü õýìæýýíýýñ íýìýãäñýí áóþó òàòâàðûí èäýâõ ñàíàà÷èëãà
ºíäºðòýé îðîí íóòãèéí çàñàã çàõèðãààíû íýãæèä õºðºíãº èë¿¿
7.2.Îðîí íóòãèéí òàòâàðûí èäýâõ ñàíàà÷èëãààñ õàìààðàí
àéìàã, íèéñëýëä õóâààðèëàõ ä¿íã ýíý àðãà÷ëàëûí 2.1.1, 2.1.3,
2.1.4-ò çààñàí ýõ ¿¿ñâýðýýñ á¿ðäýõ îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí
ñàíãèéí õºðºíãèéí óã èíäåêñò õàðãàëçàõ 25 õóâèàð òîîöíî.
7.3.Ýíý àðãà÷ëàëûí 7.2-ò çààñàí ä¿íã òîîöîõäîî ýíý
àðãà÷ëàëûí 7.1-ä çààñàí ¿íäñýí 4 ¿ç¿¿ëýëòèéí æèãíýñýí äóíäàæ
èíäåêñèéã àøèãëàíà.
7.4.Îðîí íóòãèéí òàòâàðûí òºëºâëºãººíèé áèåëýëòèéí
¿ç¿¿ëýëòèéã òîîöîõäîî ýíý àðãà÷ëàëûí 3.1.4.1-ä çààñàí òîîí
ìýäýýã¿íäýñëýæ,îðîííóòãèéíîðëîãûíòºëºâëºãººíèéáèåëýëòèéí
õóâèéí äóíäæààð òîîöíî.
7.5.Òàòâàð òºëºã÷èéí òàòâàðò õàìðàãäñàí áàéäëûí
¿ç¿¿ëýëòèéãýíýàðãà÷ëàëûí3.1.4.2-òçààñàíòîîíìýäýýã¿íäýñëýæ,
îðîí íóòãèéí îðëîãûí íýð òºðëººð òàòâàðò õàìðóóëàëòûí õóâèéí
äóíäæààð òîîöíî.
7.6.Òàòâàðûíºðáàðàãäóóëàëòûí¿ç¿¿ëýëòèéãýíýàðãà÷ëàëûí
3.1.4.3-ò çààñàí òîîí ìýäýýã ¿íäýñëýæ, îðîí íóòãèéí òàòâàðûí
ºðèéí áàðàãäóóëàëòûí õóâèéí äóíäæààð òîîöíî.
7.7.Ýíý àðãà÷ëàëûí 3.1.4.4-ò çààñàí ¿ç¿¿ëýëòèéã òóõàéí
àéìàã, íèéñëýëèéí èðãýäèéí Òºëººëºã÷äèéí õóðëààñ òîãòîîñîí
îðîí íóòãèéí òàòâàðûí õóâü õýìæýýã, õóóëüä çààñàí òàòâàðûí
äîîä õóâü õýìæýýòýé õàðüöóóëñàí õóâèéí äóíäæààð òîîöíî.

25
Îðîí íóòãèéí òàòâàðûí èäýâõ ñàíàà÷èëãààñ õàìààðàõ ä¿íã
òîäîðõîéëîõ àðãà÷ëàëûã òîìú¸îãîîð èëýðõèéëáýë:
Ti
= Mt
× ti
Ti
– òàòâàðûí èäýâõ ñàíàà÷èëãààñ õàìààð÷ òóõàéí àéìàã,
Mt
– îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí ñàíãààñ òàòâàðûí èäýâõ
ñàíàà÷èëãààñ õàìààð÷, õàðãàëçàõ õóâèàð òîîöñîí ä¿í
(àðãà÷ëàëûí 3.2.4)
ti
– òóõàéí àéìàã, íèéñëýëèéí òàòâàðûí èäýâõ ñàíàà÷èëãûí
èíäåêñ
Ýíä ti
= ( ri
+ bi
+ hi
+ ei
) /4
ri
– òóõàéí àéìàã, íèéñëýëèéí îðëîãûí òºëºâëºãººíèé
áèåëýëò;
bi
– òóõàéí àéìàã, íèéñëýëèéí òàòâàð òºëºã÷èéí òàòâàðò
õàìðàãäñàí ¿ç¿¿ëýëò;
hi
– òóõàéí àéìàã, íèéñëýëèéí òàòâàðûí ºð áàðàãäóóëàëòûí
¿ç¿¿ëýëò;
ei
– òóõàéí àéìàã, íèéñëýëèéí îðîí íóòãèéí òàòâàðûí õóâü
õýìæýýã èðãýäèéí Òºëººëºã÷äèéí Õóðëààð òîãòîîñîí
¿ç¿¿ëýëò;
Íàéì. Îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí ñàíãààñ àøèãò
ìàëòìàëûí íººö àøèãëàñíû òºëáºðèéí îðëîãûí
ä¿íã õóâààðèëàõ
8.1.Ýíý àðãà÷ëàëûí 2.1.2-ò çààñàí íèéò ä¿íã Ìîíãîë Óëñûí
íóòàã äýâñãýðò îðøèí ñóóãàà íèéò õ¿í àìûí òîîíä õàðüöóóëæ íýã
õ¿íä íîãäîõ ä¿íã òîäîðõîéëíî.
8.2.Àðãà÷ëàëûí 8.1-ä çààñàí íýã õ¿íä íîãäîõ ä¿íã àøèãò
ìàëòìàëûí íººö àøèãëàñíû òºëáºð õàìãèéí èõ òºâëºð¿¿ëñýí
îðîí íóòãèéí çàñàã çàõèðãààíû íýãæèä íîãäîõ õýìæýý íü òóõàéí
îðëîãî òºâëºð¿¿ëýýã¿é îðîí íóòãèéí çàñàã çàõèðãààíû íýãæèä
íîãäîõ õýìæýýíýýñ 10 õóâèàð èõ áàéõààð òîîöîæ íýìýãä¿¿ëíý.

26
8.3.Àðãà÷ëàëûí 8.2-ò çààñíààñ áóñàä îðîí íóòãèéí çàñàã
çàõèðãààíû íýãæèéí íýã õ¿íä íîãäîõ ä¿íã àøèãò ìàëòìàëûí
íººö àøèãëàñíû òºëáºðèéí íèéò ä¿íä õàðüöóóëñàí õàðüöààãààð
òîîöîæ, 10 õóâü õ¿ðòýëõ õýìæýýíä áàãòààí íýìýãä¿¿ëíý.
8.4.Àéìàã, íèéñëýëä íîãäîõ íèéò ä¿íã ýíý àðãà÷ëàëûí 3.1.2-ò
çààñàí ýõ ¿¿ñâýðòýé òýíö¿¿ áàéõààð õóâü÷ëàí, èæèë õàðüöààãààð
àéìàã, íèéñëýë á¿ðýýñ áóóðóóëàí òîîöíî.
Åñ. Àéìàã, íèéñëýëèéí õºãæëèéí ñàíãààñ ñóì,
ä¿¿ðãèéí õºãæëèéí ñàíä îëãîõ îðëîãûí
øèëæ¿¿ëãèéã òîîöîõ çàð÷èì
9.1.Ýíý àðãà÷ëàëûí 2.2.1-ä çààñàí ýõ ¿¿ñâýðèéã ñóì, ä¿¿ðãèéí
õºãæëèéí ñàíä õóâààðèëàõäàà Òºñâèéí òóõàé õóóëèéí 59.2-ò
çààñíûã ìºðäëºã áîëãîíî.
9.2.Àéìàã íèéñëýë íü îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí
ñàíãààñ øèëæ¿¿ëñýí îðëîãûí øèëæ¿¿ëãèéí 60-ààñ äîîøã¿é
õóâèéã ñóì, ä¿¿ðãèéí îðîí íóòãèéí õºãæëèéí ñàíä õóâààðèëàõäàà
ýíý àðãà÷ëàëûí 3 äóãààð ç¿éëä çààñàí ìýäýýëëèéã àøèãëàí
ìºí àðãà÷ëàëûí 4-8 äóãààð ç¿éëä çààñàí èòãýëö¿¿ð¿¿äèéã îðîí
íóòãèéí ¿ç¿¿ëýëòýä ä¿éö¿¿ëýí òîãòîîíî.
9.3.Èòãýëö¿¿ðò àøèãëàõ ñóì, ä¿¿ðãèéí õºãæëèéí èíäåêñèéã
àéìàã, íèéñëýëèéí Õºãæëèéí áîäëîãûí õýëòýñ, õºãæëèéí
áîäëîãî, òºëºâëºëòèéí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ
áàéãóóëëàãààñ ãàðãàñàí ñóì, ä¿¿ðãèéí õºãæëèéí èíäåêñ òîîöîõ
íèéòëýã àðãà ç¿éí äàãóó ººðèéí àéìàã, íèéñëýëèéí õºãæëèéí
îíöëîã, òîîí ìýäýýëëèéí áîëîìæèä íèéö¿¿ëýí òîîöîæ, ãàðãàíà.
9.4.Ýíý àðãà÷ëàëûí 3.2.1-ä çààñàí îðîí íóòãèéí õºãæëèéí
èíäåêñèéã ñóì, ä¿¿ðãèéí ò¿âøèíä áîäèòîé ¿íýí çºâ áàéäëààð
ãàðãàõ áîëîìæòîé áîëîõ õ¿ðòýëõ õóãàöààíä óã èíäåêñýä õàðãàëçàõ
25 õóâèéã àðãà÷ëàëûí 3.2.2 - 3.2.4-ä çààñàí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýä òýíö¿¿
õóâààðèëàõ áàéäëààð îðëóóëàí õýðýãëýæ áîëíî.
9.5.Ýíý àðãà÷ëàëûí 9.2-ò çààñàí çààëòûã õýðýãæ¿¿ëýõäýý
èòãýëö¿¿ðèéã ñóì, ä¿¿ðãèéí ò¿âøèíä àøèãëàõàä õàíãàëòòàé,
áîäèòîé ¿íýí çºâ òîîí ìýäýýëýëä ¿íäýñëýíý.
--- oOo ---

27
Çàñãèéí ãàçðûí 2012 îíû 30 äóãààð
òîãòîîëûí 2 äóãààð õàâñðàëò
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒªÑÂÈÉÍ ÑÓÓÐÜ
ÇÀÐËÀÃÀ ÒÎÎÖÎÕ ÀÐÃÀ×ËÀË
1.1.Äîîä øàòíû òºñâèéí ¿íäñýí òýíöëèéí àëäàãäëûã
ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõýä çîðèóëàí äýýä øàòíû òºñâººñ îëãîõ ñàíõ¿¿ãèéí
äýìæëýãèéã òîäîðõîéëîõ, òºðººñ èðãýäýä ¿ç¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýýíä
òºñâèéí õóâààðèëàëòûí òýãø çàð÷èì áàðèìòàëäàã áàéõ çîðèëãîîð
Òºñâèéí òóõàé õóóëèéí 56.4-ò çààñíû äàãóó îðîí íóòãèéí òºñâèéí
ñóóðü çàðëàãûã òîîöîõîä ýíýõ¿¿ àðãà÷ëàëûã ìºðäºíº.
1.2.Ýíý àðãà÷ëàëä õýðýãëýñýí íýð òîìú¸îã äàðààõü
áàéäëààð îéëãîíî:
1.2.1. “îðîí íóòãèéí òºñâèéí ñóóðü çàðëàãà” ãýæ Òºñâèéí
òóõàé õóóëèéí 58.1.1, 58.2.1, 58.3.1, 58.4.1-ä çààñàí
îðîí íóòãèéí óäèðäëàãûí ÷èã ¿¿ðãèéã õýðýãæ¿¿ëýõòýé
õîëáîãäñîí óðñãàë áîëîí õºðºíãèéí çàðëàãà, ìºí
õóóëèéí 58.1.4, 58.1.14, 58.2.4, 58.2.13, 58.3.2, 58.3.5,
58.4.2, 58.4.6-ä çààñàí áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ,
íºõºí ñýðãýýõ, íèéãìèéí õàëàìæ, àñðàìæèéí
¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ÷èã ¿¿ðýãòýé õîëáîãäîõ óðñãàë
çàðäëûí íèéëáýðèéã;
1.2.2. “ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã” ãýæ äîîä øàòíû òºñâèéí
àëäàãäëûã íºõºõ çîðèëãîîð äýýä øàòíû òºñâººñ
øèëæ¿¿ëýõ õºðºíãèéã;
1.2.3. “îðîí íóòãèéí óäèðäëàãûã õýðýãæ¿¿ëýõòýé
õîëáîîòîé çàðäàë” ãýæ àéìàã, íèéñëýë, ñóì,
ä¿¿ðãèéí èðãýäèéí Òºëººëºã÷äèéí Õóðàë, Çàñàã
äàðãûí Òàìãûí ãàçàð áîëîí ñóìûí áàã, ä¿¿ðãèéí
õîðîî ò¿¿í÷ëýí Çàñàã äàðãûí øóóä õàðüÿàíä áàéãàà
îðîí íóòãèéí òºñºâò áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû
óðñãàë áîëîí õºðºíãèéí çàðäëûí íèéëáýðèéã;

28
1.2.4. “áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ, íºõºí ñýðãýýõ ¿éë
àæèëëàãààíû çàðäàë” ãýæ Áàéãàëèéí íººöèéí
òºëáºðèéí òóõàé õóóëüä çààñíû äàãóó áàéãàëü
îð÷íûã õàìãààëàõ, áàéãàëèéí íººöèéã íºõºí
ñýðãýýõ àðãà õýìæýýíä çàðöóóëàõ õºðºíãº, àéìãèéí
áàéãàëü îð÷íû ãàçàð, ñóì äóíäûí îéí àíãèéí ¿éë
àæèëëàãààíû óðñãàë áîëîí õºðºíãèéí çàðäëûí
íèéëáýðèéã;
1.2.5. “îðîí íóòãèéí òºñâººñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ íèéãìèéí
àñðàìæ, õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé çàðäàë” ãýæ
õîëáîãäîõ õóóëèéí äàãóó èðãýäýä îëãîõ ýíý
àðãà÷ëàëûí õàâñðàëòàä çààñàí òýòãýâýð, òýòãýìæ,
òóñëàìæ, õºíãºëºëò, ¿éë÷èëãýýíèé íîðìàòèâò
õýìæýýã;
1.2.6. “íîðìàòèâ” ãýæ òóõàéí ¿éë÷èëãýý, àðãà õýìæýýíä
çàðöóóëàõ íººöèéã õóâààðèëàõ çîðèëãîîð òîîöñîí
çàðäëûí íýãæèéí äóíäàæ õýìæýýã;
1.2.7. “çàðäëûí ñóóðü ò¿âøèí” ãýæ òóõàéí òºñºâ
áîëîâñðóóëàõ æèëèéí ºìíºõ îíû õ¿ëýýãäýæ áàéãàà
ã¿éöýòãýëèéí áîäèò õýìæýýã.
Õî¸ð. Îðîí íóòãèéí óäèðäëàãûã õýðýãæ¿¿ëýõ
çàðäëûí àíãèëàë, îðöûí íîðìàòèâ
2.1.Îðîí íóòãèéí óäèðäëàãûã õýðýãæ¿¿ëýõòýé õîëáîîòîé
çàðäëûã äàðààõü áàéäëààð àíãèëíà:
2.1.1. òîãòìîë øèíæòýé óðñãàë çàðäàë;
2.1.2. õóâüñàõ øèíæòýé óðñãàë çàðäàë;
2.1.3. õºðºíãèéí çàðäàë.
2.2.Òîãòìîë øèíæòýé óðñãàë çàðäàë äàðààõü îðöîîñ
á¿ðäýíý:
2.2.1. æèøèã íîðìàòèâààð òîãòîîñîí îðîí òîîíû öàëèí,
íýìýãäýë;
2.2.2. íèéãìèéí áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí øèìòãýë;

29
2.2.3. ò¿ëø, õàëààëò;
2.2.4. öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷;
2.2.5. öýâýð, áîõèð óñ;
2.2.5. áàéðíû ò¿ðýýñ.
2.3.Ýíý àðãà÷ëàëûí 2.2-ò çààñíààñ áóñàä îðîí íóòãèéí
óäèðäëàãûã õýðýãæ¿¿ëýõòýé õîëáîîòîé çàðäëûã õóâüñàõ øèíæòýé
óðñãàë çàðäàëä òîîöíî. Õóâüñàõ çàðäàë äîð äóðäñàí îðöîîñ
á¿ðäýíý:
2.3.1. áè÷èã õýðãèéí çàðäàë;
2.3.2. òýýâýð øàòàõóóíû çàðäàë;
2.3.3. øóóäàí, õîëáîî, èíòåðíýòèéí çàðäàë;
2.3.4. äîòîîä áîëîí ãàäààä àëáàí òîìèëîëòûí çàðäàë;
2.3.5. íîì õýâëýë õóäàëäàí àâàõ çàðäàë;
2.3.6. ýðäýì øèíæèëãýý ñóäàëãààíû çàðäàë;
2.3.7. ýä õîãøèë õóäàëäàí àâàõ çàðäàë;
2.3.8. òºëáºð õóðààìæ;
2.3.9. óðñãàë çàñâàð;
2.3.10.íýã óäààãèéí òóñëàìæ, äýìæëýã;
2.3.11.äýýðõ çàðäàëòàé àäèëòãàí ¿çýõ áóñàä çàðäàë.
Ãóðàâ. Òîãòìîë øèíæòýé óðñãàë çàðäàë òîîöîõ
öàëèí õºëñíèé çàðäëûã òîîöîõäîî äàðààõü ç¿éëèéã áàðèìòàëíà:
3.1.1. çàõèðãààíû àæèë, ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ àëáàí õààã÷èéí
îðîí òîîíû íîðìàòèâûã ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãààñ
áàòàëñàí æèøèã õÿçãààð ýñõ¿ë îðîí íóòãèéí òºðèéí
íèéòèéí àëáàíû áàéãóóëëàãûí îðîí òîîã òîãòîîñîí
ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãûí õàìãèéí ñ¿¿ëä ãàðñàí õ¿÷èí
òºãºëäºð ìºðäºãäºæ áàéãàà øèéäâýðèéã ¿íäýñëýíý;

30
3.1.2. òîãòîîñîí îðîí òîîíû õÿçãààðûã íýìýãä¿¿ëýõ
ñàíàëûãòóõàéíæèëèéíòºñâèéíáîäëîãîäáàðèìòàëæ
áàéãàà ÷èãëýëèéã ¿íäýñëýíý;
3.1.3. ¿éë÷èëãýýíèé àæèë, ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ îðîí òîîã
òîãòîîõäîî òºðèéí íèéòèéí àëáàíû áàéãóóëëàãàä
350 ìåòð êâàäðàò òàëáàéä 1 îðîí òîî áàéõààð
òîîöíî. Õýðýâ òàëáàéí õýìæýý íîðìä õ¿ðýõã¿é
áîë 2 áóþó ò¿¿íýýñ äýýø áàéãóóëëàãûí äóíä 1
¿éë÷èëãýýíèé îðîí òîî áàéõààð çîõèöóóëàõ áóþó
õàâñðàí àæèëëóóëàõààð òîîöíî;
3.1.4. áîõèðûí ¿éë÷èëãýýã 10-12 ñóóëòóóðò 1 îðîí òîî
áàéõààð òîîöíî.
3.1.5. ¿éë÷èëãýýíèé àâòîìàøèí á¿ðò 1 æîëîî÷èéí îðîí
òîî áàéõààð òîîöíî. Õîò òîõèæóóëàõ ¿éë÷èëãýýíä
àøèãëàæ áàéãàà æèæèã îâðûí òðàêòîðûã
¿éë÷èëãýýíèé àâòîìàøèíû æîëîî÷èéí îðîí òîîíä
õàâñðóóëàí òîîöíî;
3.1.6. îðîí íóòãèéí óäèðäëàãûã õýðýãæ¿¿ëýõòýé õîëáîîòîé
öàëèí õºëñíèé çàðäëûã ýíý àðãà÷ëàëûí 3.1.1-3.1.4-ò
çààñàí îðîí òîîíû æèøèãò ¿íäýñëýí Çàñãèéí ãàçðààñ
õàìãèéí ñ¿¿ëä áàòàëñàí òºðèéí àëáàí õààã÷èéí
öàëèí, íýìýãäëèéí æèøãýýð òîîöîæ ãàðãàíà.
3.2.Öàëèíãààñ òîîöîõ íèéãìèéí áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí
äààòãàëûí øèìòãýëèéã õîëáîãäîõ õóóëüä çààñàí õóâü õýìæýýãýýð
òîîöíî.
3.3.Îðîí íóòãèéí òºðèéí íèéòèéí àëáàíû áàéãóóëëàãûí
áàéðëàæ áàéãàà áàéðíû ò¿ëø, õàëààëò, öýâýð áîëîí áîõèð óñ,
öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý áîëîí ò¿ðýýñýëæ áàéãàà áàéðíû
òàëáàéí õýìæýýã òóõàéí íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýýíä ìºðäºãäºæ
áàéãàà ¿íý, òàðèôààð òîîöíî.
3.4.Õýðýâ õîëáîãäîõ ñàëáàðûí õóóëèàð òîãòìîë øèíæòýé
óðñãàë çàðäàë òîîöîõîä àøèãëàõ òóñãàéëàí òîãòîîñîí õóâü õýìæýý
áàéãàà áîë ò¿¿íèéã áàðèìòëàí òîîöíî.

31
Äºðºâ. Õóâüñàõ øèíæòýé óðñãàë çàðäàë
òîîöîõîä àøèãëàõ ¿ç¿¿ëýëò
4.1.Àéìàã, ñóì, áàãèéí óäèðäëàãûã õýðýãæ¿¿ëýõòýé õîëáîîòîé
õóâüñàõ øèíæòýé óðñãàë çàðäëûã äîð äóðäñàí ¿ç¿¿ëýëò, çàðäëûí
íºëººëëèéí õóâèéí æèíä õàðãàëçóóëàí òîãòîîíî:
4.1.1. õ¿í àìûí òîî-õàðãàëçàõ õóâèéí æèí 50 õóâü;
4.1.2. íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýý-õàðãàëçàõ õóâèéí æèí 25
õóâü;
4.1.3. àëñëàëò-õàðãàëçàõ õóâèéí æèí 25 õóâü.
4.2.Íèéñëýë, ä¿¿ðýã, õîðîîíû óäèðäëàãûã õýðýãæ¿¿ëýõòýé
õîëáîîòîé õóâüñàõ øèíæòýé óðñãàë çàðäëûã äàðààõü ¿ç¿¿ëýëò
àøèãëàí òîãòîîíî:
4.2.1. çàðäëûí ñóóðü ò¿âøèí;
4.2.2. õ¿í àìûí íÿãòðàë;
4.2.3. áàðàà, àæèë, ¿éë÷èëãýýíèé çàõ çýýëèéí äóíäàæ ¿íý
òàðèô.
4.3.Ýíý àðãà÷ëàëûí 4.1.1-ä çààñàí õ¿í àìûí òîî, 4.1.2-
ò çààñàí íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýý, 4.2.2-ò çààñàí õ¿í àìûí
íÿãòðàëûí ¿ç¿¿ëýëòèéã ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîîíîîñ àëáàí
¸ñîîð õàìãèéí ñ¿¿ëä øèíý÷ëýí íèéòýä ìýäýýëñýí Ìîíãîë Óëñûí
íóòàã äýâñãýðò îðøèí ñóóãàà õ¿í àìûí òîî, íóòàã äýâñãýðèéí
õýìæýýíä ¿íäýñëýíý.
4.4.Ýíý àðãà÷ëàëûí 4.2.3-ò çààñàí áàðàà, àæèë, ¿éë÷èëãýýíèé
äóíäàæ ¿íý òàðèôûã ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîîíîîñ ãàðãàñàí
õýðýãëýýíèé ñàãñàíä áàãòñàí áàðààíû ¿íý áîëîí ýðõ á¿õèé
áàéãóóëëàãààñ ¿íý òàðèô òîãòîîñîí õîëáîãäîõ ýðõ ç¿éí àêòûã òóñ
òóñ ¿íäýñëýíý.
4.5.Ýíý àðãà÷ëàëûí 4.1.3-ò çààñàí àëñëàëòûí ¿ç¿¿ëýëòèéã
äàðààõü áàéäëààð òîãòîîíî:
4.5.1. àéìãèéí òºâººñ íèéñëýë õ¿ðòýëõ çàéã ¯íäýñíèé
ñòàòèñòèêèéí õîðîîíîîñ àëáàí ¸ñîîð ãàðãàñàí õîò
õîîðîíäûí çàìûí óðòààð;

32
4.5.2. ñóìûí òºâººñ àéìãèéí òºâ õ¿ðòýëõ çàéã òóõàéí
àéìãèéí íèéò ñóìäûí àéìãèéí òºâ õ¿ðòýëõ çàìûí
óðòûí àðèôìåòèê äóíäæààð.
õóâüñàõ øèíæòýé óðñãàë çàðäàë òîîöîõ ¿ç¿¿ëýëòèéã çàðëàãûí
ñóóðü ò¿âøíèé ñàíõ¿¿ãèéí òîîí ìýäýýëýëä õàðüöóóëæ ãàðãàíà.
Æèøýýëáýë, 2013 îíû õóâüñàõ øèíæòýé óðñãàë çàðäëûí
õóâààðèëàëòûí òîîöîîã õèéõäýý 2012 îíû õóâüñàõ øèíæòýé óðñãàë
çàðäëûí õ¿ëýýãäýæ áàéãàà áîäèò ã¿éöýòãýëä ¿íäýñëýí õîëáîãäîõ
¿ç¿¿ëýëò òóñ á¿ðýýð õàðüöóóëíà.
õóâüñàõ øèíæòýé óðñãàë çàðäëûí ñóóðü ò¿âøèíã òóõàéí àéìàã,
íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðãèéí èðãýäèéí Òºëººëºã÷äèéí Õóðàë, Çàñàã
äàðãûí Òàìãûí ãàçàð áîëîí áàã, õîðîîäûí íèéò ä¿íãýýð òóñ òóñ
àíãèëíà.
4.8.Ñóì, ä¿¿ðýã áîëîí áàã, õîðîîíû óäèðäëàãûã
õýðýãæ¿¿ëýõòýé õîëáîîòîé ñóóðü ò¿âøíèé õóâüñàõ øèíæòýé
óðñãàë çàðäëûí ã¿éöýòãýëèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã àéìàã, íèéñëýëèéí
íèéò ä¿íãýýð íü òîîöîîíä àâíà.
Òàâ. Õóâüñàõ øèíæòýé óðñãàë çàðäàë òîîöîõ
5.1.Íèéò àéìãóóäûí ñóóðü ò¿âøíèé õóâüñàõ øèíæòýé óðñãàë
çàðäëûí íèéëáýðèéí 50 õóâèàð õ¿í àìûí òîîíîîñ õàìààðàí
õóâààðèëàãäàõ çàðäëûí íèéò ä¿íã òîîöíî. Õ¿í àìûí òîîã àéìãèéí
õýìæýýíèé ¿ç¿¿ëýëòýýð àâíà.
5.2.Òóõàéí àéìàãò îðøèí ñóóæ áàéãàà õ¿í àìûí òîîã
àéìãóóäûí íèéò õ¿í àìûí òîîíû íèéëáýðò õàðüöóóëñàí õàðüöàà
(èíäåêñ)-ã òóõàéí áàéãóóëëàãà á¿ðèéí ñóóðü ò¿âøíèé õóâüñàõ
øèíæòýé óðñãàë çàðëàãûí ýíý àðãà÷ëàëûí 5.1-ä íîãäîõ ä¿íãýýð
¿ðæ¿¿ëæ òóõàéí íýãæèä õóâààðèëàõ çàðäëûí ä¿íã òîãòîîíî.
Õ¿í àìûí òîîíîîñ õàìààðàõ ä¿íã òîäîðõîéëîõ àðãà÷ëàëûã
äàðààõü òîìú¸îãîîð òîîöíî:

33
Ni
= Mi∑
di
di
Ýíä,
Ni
– õ¿í àìûí òîîíîîñ õàìààð÷ òóõàéí íýãæèä íîãäîõ
çàðäëûí ä¿í
Mi
– òóõàéí íýãæèéí õóâüñàõ øèíæòýé ñóóðü ò¿âøíèé
çàðäëûí 50 õóâü-íîãäîõ õýñýã
di
– òóõàéí àéìãèéí õ¿í àìûí òîî
5.3.Íèéò àéìãóóäûí ñóóðü ò¿âøíèé õóâüñàõ øèíæòýé
óðñãàë çàðäëûí íèéëáýðèéí 25 õóâèàð àëñëàëòààñ õàìààðàí
õóâààðèëàãäàõ çàðäëûí íèéò ä¿íã òîîöíî.
5.4.Àéìãèéí òºâä áàéðëàõ áàéãóóëëàãûí àëñëàëòààñ
õàìààðñàí èíäåêñèéã äàðààõü áàéäëààð òîîöíî:
Avi
=
∑(Ai
+ Si
)
Ai
+ Si
Avi
– àéìãèéí òºâèéí íèéò áàéãóóëëàãóóäûí çàðäàë òîîöîõ
àëñëàëòûí èíäåêñ
Ai
– àéìãèéí òºâººñ íèéñëýë õ¿ðòýëõ çàìûí óðò (êì)
Si
– ñóìûí òºâººñ àéìãèéí òºâ õ¿ðòýëõ çàìûí äóíäàæ óðò
(êì)
5.5.Àéìãèéí òºâä áàéðëàõ áàéãóóëëàãûí àëñëàëòààñ
õàìààðñàí çàðäëûã òóñ á¿ðò íü äàðààõü òîìú¸îíû äàãóó òîîöíî:
AVi
= Avi
* Mi
AVi
- àéìãèéí òºâä áàéðøèõ áàéãóóëëàãóóäûí õóâààðèëàãäàõ
çàðäëûí õýìæýý
Avi
- àéìãèéí ÈÒÕ, ÇÄÒÃ-ûí çàðäàë òîîöîõ àëñëàëòûí
èíäåêñ
Mi
- òóõàéí àéìãèéí õóâüñàõ øèíæòýé ñóóðü ò¿âøíèé çàðäàë
(5.3)

34
5.6.Òóõàéí àéìàãò õàðüÿàëàãäàõ ñóìä, áàãóóäûí àëñëàëòààñ
õàìààðñàí èíäåêñèéã ãàðãàõäàà:
Svi
=
∑Si
Si
Svi
– ñóìäûí áàéãóóëëàãóóä áîëîí áàãèéí çàðäàë òîîöîõ
Si
– ñóìûí òºâººñ àéìãèéí òºâ õ¿ðòýëõ çàìûí äóíäàæ óðò
(êì)
5.7.Ñóìä áîëîí áàãóóäûí àëñëàëòààñ õàìààðñàí çàðäëûã
òóñ á¿ðò íü äàðààõü òîìú¸îíû äàãóó òîîöíî:
SVi
= Svi
* Mi
SVi
- ñóìäûí áàéãóóëëàãóóä áîëîí áàãóóäàä õóâààðèëàãäàõ
çàðäëûí õýìæýý
Svi
- ñóìäûí áàéãóóëëàãóóä áîëîí áàãèéí çàðäàë òîîöîõ
Mi
- òóõàéí àéìãèéí õóâüñàõ øèíæòýé ñóóðü ò¿âøíèé çàðäàë
(5.3)
5.8.Íèéò àéìãèéí ñóóðü ò¿âøíèé õóâüñàõ øèíæòýé óðñãàë
çàðäëûí íèéëáýðèéí 25 õóâèàð ãàçàð íóòãèéí õýìæýýíýýñ
õàìààðàí õóâààðèëàãäàõ çàðäëûí íèéò ä¿íã òîîöíî. Ãàçàð íóòãèéí
õýìæýýã àéìãèéí õýìæýýíèé ¿ç¿¿ëýëòýýð àâíà.
5.9.Òóõàéí àéìãèéí ãàçàð íóòãèéí õýìæýýã àéìãóóäûí íèéò
ãàçàð íóòãèéí õýìæýýíèé íèéëáýðò õàðüöóóëñàí õàðüöàà (èíäåêñ)-
ã òóõàéí áàéãóóëëàãà á¿ðèéí (àéìãèéí ÈÒÕ, ÇÄÒÃ, òóõàéí àéìàãò
õàðüÿàëàõ á¿õ ñóìäûí ÈÒÕ, ÇÄÒÃ áîëîí áàãóóäûí íèéò çàðäàë)
ñóóðü ò¿âøíèé õóâüñàõ øèíæòýé óðñãàë çàðëàãûí ýíý àðãà÷ëàëûí
5.8-ä íîãäîõ ä¿íãýýð ¿ðæ¿¿ëæ òóõàéí íýãæèä õóâààðèëàõ çàðäëûí
ä¿íã òîãòîîõîä äàðààõü òîìú¸îã àøèãëàíà:

35
Gi
=
∑gi
gi
Mi
Gi
– ãàçàð íóòãèéí õýìæýýíýýñ õàìààð÷ òóõàéí àéìàãò íîãäîõ
çàðäëûí ä¿í
Mi
– òóõàéí àéìãèéí õóâüñàõ øèíæòýé ñóóðü ò¿âøíèé çàðäàë
gi
– òóõàéí àéìãèéí ãàçàð íóòãèéí õýìæýý
5.10.Óëààíáààòàð õîòûí õóâüñàõ øèíæòýé ñóóðü çàðäëûã
äàðààõü áàéäëààð òîãòîîíî:
5.10.1. çàðäëûí ñóóðü ò¿âøíýýñ õóâüñàõ øèíæòýé óðñãàë
çàðäëûã íèéñëýë áîëîí ä¿¿ðã¿¿äèéí èðãýäèéí
Òºëººëºã÷äèéí Õóðàë, Çàñàã äàðãûí Òàìãûí ãàçàð,
õîðîîäûí ¿éë àæèëëàãààíû çàðäëûí íèéò ä¿íãýýð
àíãèëíà;
5.10.2. õóâüñàõ øèíæòýé óðñãàë çàðäëûí àíãèëàëä
áàãòàõ çàðäëûí ç¿éëñèéã çàðäëûí ñóóðü ò¿âøèí
áîëîí áàðàà, àæèë, ¿éë÷èëãýýíèé ¿íý òàðèôòàé
õàðüöóóëæ õÿíàíà;
5.10.3. õ¿í àìûí íÿãòðàëûã ä¿¿ðãèéí íóòàã äýâñãýðèéí
õýìæýý, õ¿í àìûí òîîã àøèãëàæ ãàðãàíà;
5.10.4. õ¿í àìûí íÿãòðàë ºìíºõ æèëèéí ñòàòèñòèê
¿ç¿¿ëýëòýýñ íýìýãäñýí áîë òýðõ¿¿ íýìýãäñýí
õóâèàð õÿíàñàí çàðäëûí ä¿íã ºñãºíº. Õýðýâ õ¿í
àìûí íÿãòðàë áóóðñàí áîë çàðäëûí õýìæýýã õýâýýð
¿ëäýýíý.
Çóðãàà. Õºðºíãèéí çàðäàë òîîöîõ
õºðºíãèéí çàðäëûã äàðààõü áàéäëààð õÿíàæ ñóóðü çàðëàãàä
òîîöíî:
6.1.1. ººðèéí õýðýãöýýíä àëáàí êîíòîðûí áàðèëãà
õóäàëäàæ àâàõ ýñõ¿ë øèíýýð áàðèõ áîë ºìíºõ
áàðèëãûí àøèãëàëòûí õýðýãöýý õàíãàõã¿é áîëñíûã
íîòîëñîí ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûí ä¿ãíýëò;

36
6.1.2. øèíýýð áàðèõ áàðèëãûí çóðàã òºñºâ, òåõíèêèéí
áóñàä çºâøººðºë;
6.1.3. èõ çàñâàð õèéõýýð áîë õîëáîãäîõ òºñâèéã çîõèõ
íîðì, íîðìàòèâ, ä¿ðìèéí äàãóó áýëòãýñýí áàéõ;
6.1.4. òàâèëãà, ýä õîãøèë, òîíîã òºõººðºìæ õóäàëäàæ
àâàõààð áîë ºìíº íü àøèãëàæ áàéñàí õºðºíãº íü
çîõèõ ýëýãäëèéí íîðìä çààñíû äàãóó ºðòãºº á¿ðýí
íºõñºí ýñõ¿ë çîõèõ æóðìûí äàãóó õýðýãëýýíýýñ
àêòëàãäñàí áîë îðîí íóòãèéí ºì÷èéí õºðºíãèéí
á¿ðòãýëýýñ õàñàãäñàíûã íîòîëñîí áàéõ;
6.1.5. àëáàí àæëûí õýðýãöýýíä óíàëãûí àâòîìàøèí
ººðèéí õºðºíãººð õóäàëäàæ àâàõààð áîë õîëáîãäîõ
¿íèéí ñàíàëûí ñóäàëãààã áýëòãýõ. Çºâõºí øèíý
áóþó òýã ã¿éëòòýé àâòîìàøèí õóäàëäàí àâàõ ñàíàë
áýëòãýõ;
6.1.6. øèíý õºðºíãº îðóóëàëòòàé õîëáîîòîé óðñãàë
çàðäëûí õýìæýýã òîîöñîí áàéõ.
Äîëîî. Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ, íºõºí ñýðãýýõ
¿éë àæèëëàãààã õýðýãæ¿¿ëýõòýé õîëáîîòîé
çàðäàë òîîöîõ
7.1.Àéìàã, íèéñëýëèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ãàçðûí ¿éë
àæèëëàãààíû óðñãàë çàðäëûã äàðààõü áàéäëààð òîîöíî:
7.1.1. òîãòìîë øèíæòýé óðñãàë çàðäëûã ýíý àðãà÷ëàëûí 3
äóãààð ç¿éëä çààñíû äàãóó;
7.1.2. õóâüñàõ øèíæòýé óðñãàë çàðäëûã Áàéãàëü îð÷íûã
õàìãààëàõ òóõàé õóóëüä çààñàí îðîí íóòãèéí
èðãýäèéí òºëººëëèéí áîëîí çàñàã çàõèðãààíû
íýãæèéí óäèðäëàãûí áàéãóóëëàãûí õýðýãæ¿¿ëáýë
çîõèõ ÷èã ¿¿ðãèéã ñóóðü ò¿âøíèé òºñºâòýé íü
õàðüöóóëæ, äàðààõü ç¿éëñèéã õàðãàëçàí òîãòîîíî:
7.1.2.1. áàéãàëèéí á¿ñ÷ëýëä õàìðàãäñàí ñóìä;
7.1.2.2. áàéãàëü õàìãààëàã÷èéí õàðèóöàí àæèëëàõ
òàëáàéí íîðìàòèâ;

37
7.1.2.3. óëñûí òóñãàé õàìãààëàëòàä îðîîã¿é îáúåêòûã
îðîí íóòãèéí õàìãààëàëòàä àâ÷ õèëèéí çààã,
õàìãààëàëòûí äýãëýì òîãòîîõ ýñýõ;
7.1.2.4. õîò, òîñãîí, áóñàä ñóóðèí áîëîí àìðàëò,
ñóâèëëûí ãàçàð, ãîë, ìºðíèé ýõ, íóóð, ðàøààí,
áóëàã, øàíä, óñò öýãèéí îð÷èíã õàìãààëàõ,
ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãûã õàíãàõ òóñãàé á¿ñèéí
çààãèéã òîãòîîõ ýñýõ;
7.1.2.5. áàéãàëü îð÷íû áàéöààã÷èéã íîðìûí õóâöàñ,
ÿëãàõ òýìäýã, áèå õàìãààëàõ çýâñýã, òåõíèê
õýðýãñýë, óíàëãààð õàíãàõ øààðäëàãàòàé
ýñýõ;
7.1.2.6. õàðüÿàëàõ íóòàã äýâñãýðèéí áàéãàëèéí òîãòîö,
õýâ øèíæ;
7.1.2.7. óóë óóðõàéí îëáîðëîëò õèéñíèé óëìààñ
áàéãàëü îð÷íû ¿íýëãýý õèéæ áàéãàëèéã íºõºí
ñýðãýýõ øààðäëàãàòàé ýñýõ;
7.1.2.8. áàéãàëèéí íººöèéã íºõºí ñýðãýýõ
øààðäëàãàòàé ýñýõ.
7.2.Çàñãèéí ãàçðûí 2012 îíû 255 äóãààð òîãòîîëûí
õàâñðàëòàä çààñàí áàéðøèë á¿õèé ñóì äóíäûí îéí àíãèéí ¿éë
àæèëëàãààíû õóâüñàõ øèíæòýé óðñãàë çàðäëûã äàðààõü áàéäëààð
òîîöíî:
7.2.1. òîãòìîë øèíæòýé óðñãàë çàðäëûã ýíý àðãà÷ëàëûí 3
äóãààð ç¿éëä çààñíû äàãóó;
7.2.2. îðîí òîîíû äýýä õÿçãààðûã àéìàã, íèéñëýëèéí
èðãýäèéí Òºëººëºã÷äèéí Õóðëààñ áàòàëñàí
øèéäâýðèéí äàãóó;
7.2.3. õóâüñàõ øèíæòýé óðñãàë çàðäëûã õîëáîãäîõ ýðõ ç¿éí
àêòààð áàòàëãààæñàí ÷èã ¿¿ðýã, àðãà õýìæýýã ñóóðü
ò¿âøíèé òºñºâòýé õàðüöóóëæ õÿíàí òîãòîîõäîî
äàðààõü ç¿éëñèéã õàðãàëçàíà:

38
7.2.3.1. Çàñãèéí ãàçðààñ òîãòîîñîí îéí àíãèéí
õàðèóöàõ òàëáàéí íîðìàòèâ;
7.2.3.2. õàðüÿàëàõ íóòàã äýâñãýðèéí áàéãàëèéí òîãòîö,
õýâ øèíæ;
7.2.3.3. áàéãàëü õàìãààëàã÷èéã íîðìûí õóâöàñ, ÿëãàõ
òýìäýã, áèå õàìãààëàõ çýâñýã, òåõíèê õýðýãñýë,
óíàëãààð õàíãàõ øààðäëàãàòàé ýñýõ;
7.2.3.4. áàéãàëèéí íººöèéã íºõºí ñýðãýýõ
øààðäëàãàòàé ýñýõ;
7.2.3.5. îé öýâýðëýõ, íºõºí ñýðãýýõ øààðäëàãàòàé
ýñýõ;
7.3.Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ, íººöèéã íºõºí ñýðãýýõ
çîðèóëàëòààð çàðöóóëàõ õºðºíãèéí õýìæýýã Áàéãàëèéí íººöèéí
òºëáºðèéí òóõàé õóóëèéí 18.1-ä çààñíûã áàðèìòëàí îðîí íóòãèéí
òºñâººñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõýýð òîîöíî.
Íàéì. Íèéãìèéí õàëàìæ, àñðàìæèéí ¿éë÷èëãýýã
õýðýãæ¿¿ëýõòýé õîëáîîòîé çàðäàë òîîöîõ
8.1.Îðîí íóòãèéí òºñâººñ ñàíõ¿¿æäýã òºðºëæñºí àñðàìæèéí
òºâ, ñóì, ä¿¿ðýã, õîðîîäûí àõìàäûí òºâ, ñóì, õîðîîíû íèéãìèéí
àæèëòíû õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí ÷èã ¿¿ðãýý õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë
àæèëëàãààíû óðñãàë çàðäëûã äàðààõü áàéäëààð òîîöíî:
8.1.1. áàéãóóëëàãûí òîãòìîë øèíæòýé óðñãàë çàðäëûã ýíý
àðãà÷ëàëûí 3 äóãààð ç¿éëä çààñíû äàãóó;
8.1.2. ñóì, õîðîîíû íèéãìèéí àæèëòíû îðîí òîîã Çàñãèéí
ãàçðûí 2010 îíû 334 ä¿ãýýð òîãòîîëîîð áàòàëñàí
“Íèéãìèéí ¿éë÷èëãýýíèé æèøèã íîðìàòèâ”-ûí 4.2-ò
çààñíûã áàðèìòëàí;
8.1.3. õóâüñàõ øèíæòýé óðñãàë çàðäëûã Íèéãìèéí
õàëàìæèéí òóõàé, Àõìàä íàñòíû íèéãìèéí
õàìãààëëûí òóõàé, Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýíèé
íèéãìèéí õàìãààëëûí òóõàé, Òºñâèéí òóõàé õóóëüä
îðîí íóòãèéí èðãýäèéí òºëººëëèéí áîëîí çàñàã
çàõèðãààíû íýãæèéí óäèðäëàãûí áàéãóóëëàãûí

39
õýðýãæ¿¿ëáýë çîõèõ ÷èã ¿¿ðãèéã ñóóðü ò¿âøíèé
òºñºâòýé íü õàðüöóóëæ äàðààõü ç¿éëñèéã õàðãàëçàí
õÿíàí òîãòîîíî:
8.1.3.1. íèéãìèéí ¿éë÷èëãýýíä õàìðàãäàõ ºðõ, èðãýíèé
òîîã ÿäóóðëûí ò¿âøèíòýé íü õàðüöóóëàí;
8.1.3.2. íèéãìèéí õàëàìæèéí òóñëàìæ, ¿éë÷èëãýýíèé
òºðºëæèëò, òºâëºðºë (òîäîðõîé á¿ñ, îðîí
íóòàãò íýã áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø òºðëèéí
òýòãýâýð, òýòãýìæ, õºíãºëºëò, ¿éë÷èëãýýíèé
õóâààðèëàëò áóñàä á¿ñ áîëîí îðîí íóòàãòàé
õàðüöóóëàõàä èõ áàéõ ãýõ ìýò);
8.1.3.3. àéìàã, íèéñëýëèéí Àõìàäûí õîðîîòîé òºðèéí
çàðèì ÷èã ¿¿ðãèéã ã¿éöýòã¿¿ëýõýýð Çàñàã
äàðãàòàé áàéãóóëñàí ãýðýýíä çààñàí öàëèí
õºëñ, óðàìøóóëàë áîëîí ¿ð ä¿íãèéí áóñàä
¿ç¿¿ëýëò¿¿ä;
8.1.3.4. àõìàäûí òºâ, êàáèíåò, ñóâèëëûí ¿éë
àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà áàéð êîíòîðûí
ºì÷ëºëèéí õàðüÿàëàë;
8.1.3.5. õ¿÷èðõèéëýëä ºðòñºí èðãýä, õ¿íä íºõöºëä
áàéãàà õ¿¿õýä áîëîí ãàë ò¿éìýð, áàéãàëèéí
ãàìøãèéí óëìààñ îðîí ãýðýý àëäñàí èðãýäýä
íèéãìèéí ¿éë÷èëãýýíèé òºâººð äàìæóóëæ
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ õýðýãöýý
øààðäëàãà;
8.1.3.6. òºðºëæñºí àñðàìæèéí òºâ òóõàéí îðîí íóòàãò
àæèëëàäàã ýñýõ;
8.1.3.7. õîíîãëîõ áàéð àæèëëóóëäàã ýñýõ (íèéñëýë
áîëîí Äàðõàí-óóë, Îðõîí àéìàãò);
8.1.3.8. íèéãìèéí õàëàìæ, àñðàìæèéí ¿éë÷èëãýýíä
çàðöóóëàõ õºðºíãèéí õýìæýýã ýíý àðãà÷ëàëûí
õàâñðàëòààð áàòàëñàí æèøèã ¿éë÷èëãýýíèé
æàãñààëòàä ¿íäýñëýõ áºãººä õîëáîãäîõ
õóóëü áîëîí ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãààñ

40
õàìãèéí ñ¿¿ëä òîãòîîñîí òýòãýâýð, òýòãýìæ,
õºíãºëºëò, ¿éë÷èëãýýíèé íýð òºðºë, õýìæýýã
áàðèìòàëíà.
Åñ. Ñóóðü çàðäëûí òîîöîîëëûã íýãòãýõ,
òîõèðóóëãà õèéõ
9.1.Îðîí íóòãèéí ñóóðü çàðäëûã îðîí íóòãèéí çàñàã
çàõèðãààíû íýãæ á¿ðýýð òîîöîæ ãàðãàñíû äàðàà íèéò çàðäëûí
ä¿íã íýãòãýæ, øààðäëàãàòàé áîë äàðààõü òîõèðóóëãûí àëü
òîõèðîõûã õèéíý:
9.1.1. èíôëÿöûã æèëèéí ä¿íãýýð íü òîîöîæ áàðàà,
¿éë÷èëãýýíèé çàðäëûí íèéò ä¿íã èíäåêñæ¿¿ëíý;
9.1.2. öàëèí õºëñíèé íýìýãäëèéã òóõàéí æèëèéí
òºñâèéí áîäëîãîä òóñãàãäñàí õýìæýýãýýð òîîöîæ
èíäåêñæ¿¿ëíý;
9.1.3. îðîí òîîíû õàñàõ òîõèðóóëãûã òóõàéí æèëèéí
òºñâèéí áîäëîãî áîëîí á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéí
õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä ¿íäýñëýæ;
9.1.4. íýã óäààãèéí áóöàëòã¿é øèëæ¿¿ëãèéã òóõàéí æèëèéí
òºñâèéí áîäëîãîä òóñãàñàí øèéäâýðýýð.
--- oOo ---

41
Äîòîîä àóäèòûí ä¿ðýì
Òºñâèéí òóõàé õóóëèéí 69.5-ä çààñíûã ¿íäýñëýí Ìîíãîë
Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ ÒÎÃÒÎÎÕ íü:
1.“Äîòîîä àóäèòûí ä¿ðýì”-èéã õàâñðàëò ¸ñîîð áàòàëñóãàé.
2.Äîòîîä àóäèòûí ä¿ðìèéã ìºðäºæ àæèëëàõûã Òºñâèéí
åðºíõèéëºí çàõèðàã÷ íàðò, ä¿ðìèéí õýðýãæèëòýä õÿíàëò òàâüæ
àæèëëàõûã Ñàíãèéí ñàéä ×.Óëààíä òóñ òóñ ¿¿ðýã áîëãîñóãàé.
3.Ýíý òîãòîîëûã 2013 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íèé ºäðººñ ýõëýí
äàãàæ ìºðäñ¿ãýé.

42
Çàñãèéí ãàçðûí 2012 îíû
129 ä¿ãýýð òîãòîîëûí õàâñðàëò
ÄÎÒÎÎÄ ÀÓÄÈÒÛÍ Ä¯ÐÝÌ
1.1.Ýíýõ¿¿ ä¿ðýì íü Òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷ á¿ðèéí
äîòîîä àóäèòûí ¿éë àæèëëàãààíû çîðèëãî, õàìðàõ õ¿ðýý,
çàð÷èì, çîõèîí áàéãóóëàëò áîëîí äîòîîä àóäèòîðûí ýðõ,
¿¿ðãèéã òîäîðõîéëæ, äîòîîä àóäèòûí ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëàõ,
õºíäëºíãèéí àóäèòûí áàéãóóëëàãàòàé õàìòàð÷ àæèëëàõ çýðýã
õàðèëöààã çîõèöóóëíà.
Õî¸ð. Äîòîîä àóäèòûí ¿éë àæèëëàãààíû çîðèëãî
2.1.Òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷èéí äîòîîä àóäèòûí ¿éë
àæèëëàãàà íü õóóëü òîãòîîìæèéí õýðýãæèëòýä õÿíàëò òàâèõ,
òºñâèéí õºðºíãº, ºð òºëáºð, îðëîãî çàðëàãà, õºòºëáºð, àðãà
õýìæýý, õºðºíãº îðóóëàëòàä ñàíõ¿¿ãèéí õÿíàëò, øàëãàëò õèéõ,
¿íýëýëò, ä¿ãíýëò, çºâëºìæ ãàðãàõ, ýðñäýëèéí óäèðäëàãààð õàíãàõ
÷èãëýëýýð òóõàéí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààã ñàéæðóóëàõàä
äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõýä îðøèíî.
2.2.Äîòîîä àóäèòûí ¿éë àæèëëàãàà íü èë òîä, áèå äààñàí,
õàðààò áóñ áàéæ, àóäèòûí ä¿íã áîäèòîé, ¿íýí çºâ, øóäàðãààð
òàéëàãíàíà.
Ãóðàâ. Äîòîîä àóäèòûí ¿éë àæèëëàãààíû
õàìðàõ õ¿ðýý, ÷èãëýë
3.1.Òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷èéí äîòîîä àóäèòûí ¿éë
àæèëëàãàà íü äàðààõü ÷èãëýëòýé áàéíà:
3.1.1. òºñºâ, ñàíõ¿¿ãèéí õîëáîãäîëòîé õóóëü òîãòîîìæ,
ä¿ðýì, æóðàì, ñòàíäàðò, ãýðýýã ìºðäºæ áàéãàà
áàéäàë;
3.1.2. òºñâèéí õºðºíãèéí ç¿é çîõèñòîé, ¿ð àøèãòàé
çàðöóóëàëò;
3.1.3. òºñâèéí õºðºíãº îðóóëàëòûí ñàíõ¿¿æèëò,
çàðöóóëàëò, ò¿¿íèé ¿ð àøèãòàé áàéäàë;

43
3.1.4. òºðèéí ñàíãèéí ¿éë àæèëëàãàà;
3.1.5. íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ¿íýí çºâ, íàéäâàðòàé
áàéäàë;
3.1.6. ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëëèéí ¿íýí çºâ, íàéäâàðòàé
áàéäàë;
3.1.7. õºðºíãèéí õàäãàëàëò, õàìãààëàëò, á¿ðòãýë,
àøèãëàëò, çàðöóóëàëò, ºì÷ëºë;
3.1.8. ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí òîãòîëöîîíû ¿ð àøèãòàé
áàéäàë;
3.1.9. Òºñâèéíåðºíõèéëºíçàõèðàã÷,õýðýâÄîòîîäàóäèòûí
õîðîîòîé áîë ò¿¿íèé áîëîí òóõàéí áàéãóóëëàãûí
äàðãûí øèéäâýðýýð òóñãàéëàí ÿâóóëàõ áóñàä àóäèò;
3.1.10.õîëáîãäîõ ñòàíäàðòûí õ¿ðýýíä òîäîðõîéëñîí áóñàä
àóäèò.
3.2.Äîòîîä àóäèòûí ¿éë àæèëëàãààãàà íü õîëáîãäîõ õóóëü
òîãòîîìæ áîëîí Äîòîîä àóäèòûí ìýðãýæëèéí ïðàêòèêèéí îëîí
óëñûí ñòàíäàðòàä íèéö¿¿ëýí, ñàíõ¿¿, òºñâèéí àñóóäàë õàðèóöñàí
òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãààñ áàòàëñàí àðãà ç¿éí õ¿ðýýíä
ÿâàãäàíà.
Äºðºâ. Äîòîîä àóäèòûí óäèðäëàãà,
çîõèîí áàéãóóëàëò
4.1.Òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷ íü ººðèéí ýðõëýõ àñóóäëûí
õ¿ðýýíä õóóëüä çààñàí ÷èã ¿¿ðãèéã õýðýãæ¿¿ëýõ äîòîîä àóäèòûí
íýãæòýé áàéíà.
4.2.Äîòîîä àóäèòûí íýãæ íü Òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷èéí
õàðúÿàíäàæèëëàíà.Äîòîîäàóäèòûííýãæèéíäàðãàáîëîíàóäèòîð
íü çºâõºí òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷èä àæëàà òàéëàãíàíà.
4.3.Òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷ íü äýðãýäýý Äîòîîä
àóäèòûí õîðîîòîé áàéæ áîëíî. Õîðîîíû äàðãà íü òóõàéí òºñâèéí
åðºíõèéëºí çàõèðàã÷ áàéíà. Õîðîîíä òóõàéí òºñâèéí øóóä
çàõèðàã÷, õîëáîãäîõ ÿàì, áàéãóóëëàãûí àëáàí òóøààëòàí, òóõàéí
ñàëáàðûí ýðäýìòýä, ìýðãýæëèéí õîëáîîä, èðãýäèéí òºëººëëèéã
îðîëöóóëàõ áºãººä õîðîîíû á¿ðýëäýõ¿¿í íü ñîíäãîé òîîòîé
áàéíà.

44
4.4.Äîòîîä àóäèòûí õîðîîíû á¿ðýëäýõ¿¿íèéã Òºñâèéí
åðºíõèéëºí çàõèðàã÷, õîðîîíû ä¿ðìèéã ñàíõ¿¿, òºñâèéí àñóóäàë
ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í áàòàëíà.
4.5.Òºñâèéí òºâëºð¿¿ëýí áîëîí øóóä çàõèðàã÷ íü ººðèéí
õàðèóöàõ àñóóäëûí õàìðàõ õ¿ðýýíýýñ øàëòãààëàí äîòîîä
àóäèòûí ¿éë àæèëëàãààã õýðýãæ¿¿ëýõ äîòîîä àóäèòîð àæèëëóóëæ
áîëíî. Õàðèí òàòâàðûí áîëîí ãààëèéí àñóóäàë õàðèóöñàí Çàñãèéí
ãàçðûí àãåíòëàã íü äîòîîä àóäèòûí íýãæ, äîòîîä àóäèòîðòîé áàéæ
áîëíî.
4.6.Äàðààõü øààðäëàãûã õàíãàñàí õ¿íèéã õîëáîãäîõ õóóëü
òîãòîîìæèä íèéö¿¿ëýí äîòîîä àóäèòîðîîð òîìèëîí àæèëëóóëíà:
4.6.1. ñàíõ¿¿, íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë, ýäèéí çàñàã, õóóëü,
ýðõ ç¿éí ñàëáàðûí ìýðãýæëèéí ÷èãëýëýýð ìàãèñòð
áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø çýðýãòýé áàéõ;
4.6.2. òóõàéí ñàëáàðò 5-ààñ äîîøã¿é æèë àæèëëàñàí
òóðøëàãàòàé áàéõ;
4.6.3. ñàíõ¿¿, òºñâèéí àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà áîëîí èõ, äýýä ñóðãóóëü,
ìýðãýæëèéí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãààñ çîõèîí
áàéãóóëñàí óëñûí ñàëáàðûí äîòîîä àóäèòîðûí
ñóðãàëòàíä õàìðàãäñàí áàéõ;
4.6.4. ¿íýí÷, øóäàðãà áàéõ;
4.6.5. òóõàéí àëáàí òóøààëä àæèëëàõàä õàðøëàõã¿é
òàëààðõè Àâëèãàòàé òýìöýõ ãàçàð, öàãäààãèéí
áàéãóóëëàãûí òîäîðõîéëîëò.
Òàâ. Äîòîîä àóäèòîðûí ýðõ, ¿¿ðýã
5.1. Äîòîîä àóäèòîð íü äàðààõü ýðõòýé áàéíà:
5.1.1. áàéãóóëëàãûí äîòîîä íýãæ, õýñã¿¿äèéí ¿éë
àæèëëàãààòàé òàíèëöàõ;
5.1.2. õîëáîãäîõ àëáàí õààã÷òàé óóëçàëò, ÿðèëöëàãà õèéõ;
5.1.3. àóäèòàä õàìààðàõ áè÷ìýë áîëîí öàõèì áàðèìò,
ìýäýýëýë, ìàòåðèàëûã ãàðãóóëàí àâàõ;

Sanhuu tesviin-zaavar

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances (15)

En vedette

En vedette (20)

Plus de Munkh Orgil

Plus de Munkh Orgil (19)

Sanhuu tesviin-zaavar