1. Analgesic effects of manual therapy in patients with
musculoskeletal pain: a systematic review.
Dr. Lennard Voogt
Drs., Jurryt de Vries, Prof. Dr. Mira Meeus, Pof. Dr.
Filip Struyf, Dr. Duncan Meuffels, Prof. Dr. Jo Nijs

2. 1923-1924

3. 1927-1928

4. 1935-1936

5. Pijn modulatie: ‘top down’ of ‘bottom up’?
• Pijnmodulerend systeem is onderdeel van de pijn neuromatrix
Activiteit in pijn neuromatrix is het gevolg van …
• Zintuiglijke indrukken, interpretaties, verwachtingen, herinneringen
en emoties moduleren pijn
evenals:
• Lichamelijke activiteiten (waaronder ook: manuele
therapie, massage, oefentherapie …)
1937-1938

6. 1939-1940

7. Review (PRISMA-guideline)
• Onderzoeksvraag:
– Wat is het effect van manuele therapie op pijndrempels bij mensen met
musculoskeletale pijn?
– Definitie van manuele therapie
• Mobilisatie
• Manipulatie
– Uitkomstmaat
• Pressure, thermal, chemical thresholds
1960-1961

8. Review
• Resultaten - 1
– Stroomschema
• Search in: Embase, Medline, Web-of-Science, Cochrane, Google Scholar
• N = 6362, eerste ronde N = 64, tweede ronde N = 13
– Design
• 5 x rct
• 8 x repeated measures cross over
– Methodologische kwaliteit (SIGN criterialijst)
• 3 x ++
• 8 x +
1961-1962

9. Review
• Resultaten - 2
– Pijnmodel
• Nek 4 x, elleboog 4 x, duim 2 x, schouder 1 x, knie 1 x
– Manuele interventie
• Mobilisatie 10 x (waarvan 3 x Mulligan mobilisatie)
• Manipulatie 3 x
– Lokaal – regionaal
• Lokaal 13 x
• Regionaal unilateraal 1 x
• Regionaal bilateraal 3 x
1964-1965

10. Review
• Effecten -1
– Lokaal (significant)
• In 10 van de 13 studies een significant effect
• In 7 studies een pijndrempel verhoging van > 15%
• Epicondylitis lateralis 3 x (Férnandez-Camero et al 2011; Paungmali et al
2003, Vicenzino et al 1996), gonarthrose 1 x (Moss et al 2007), schouderpijn
1 x (Teys et al 2008), CMC arthrose 1 x (Villafañe et al 2011), chronisch
nekpijn 1 x (Sterling et al 2001)
• Mobilisatie 6 x, manipulatie 1 x (chronische nekpijn)
• Methodologische kwaliteit: 6 x redelijk, 1 x goed
1968-1969

11. Review
• Effecten - 2
– Lokaal (niet significant)
• 3 studies 1 x ++, 2 x +
• Pijnmodellen: enkel 1 x (Collins et al 2004), chronisch whiplash 1 x (Sterling
et al 2010), CMC arthrose 1 x (Villafañe 2012)
• Studie van Sterling (chronisch whiplash): significant effect in beide ‘armen
van de studie’; manipulatie en ‘manueel contact’ leidt tot
pijndrempelverhoging van respectievelijk 24% en 21%.
1970-1971

12. Review
• Effecten - 3
– Regionaal
• In drie van de zeven studies een significant effect
– Bilateraal effect ter hoogte van de elleboog na een HVT op C5/C6
(Fernández-Camero 2008)
– Bilateraal effect ter hoogte van de m. trapezius na mobillisatie van
C5/C6 (Maduro de Camargo et al 2011)
– Unilateraal effect ter hoogte van de hiel na mobilisatie van de knie
(Moss et al 2007)
1973-1974

13. Review
• Effecten – 4
– Musculoskeletale pijnmodellen (spinaal, bovenste extremiteit, onderste
extremiteit)
• Positieve resultaten voor schouder, knie en elleboog
• Negatieve resultaten voor enkel
• Inconsistente resultaten voor nek en CMC arthrose
1983-1984

14. Discussie
– Methodologische reflectie
• Kleine studies
• Geen subgroepen
– Wetenschappelijke reflectie
• Manuele therapie heeft een pijnmodulerend effect
• Klinische relevantie is onduidelijk
• Duur van het effect?
• Relatie dosis – effect?
• Subgroepen?
• Werkingsmechanisme?
1992-1993

15. Conclusie
• Perifere beïnvloeding van de pijn matrix kan zinvol zijn bij mensen
met musculoskeletale pijn.
• Voldoende als enkelvoudige interventie?
• Manuele technieken maken onderdeel uit van een bredere
behandeling met (myofasciale
technieken), pijneducatie, oefentherapie et cetera.
• Verder onderzoek naar de werkingsmechanismen van pijnmodulatie
zijn van belang voor de onderbouwing en legitimering van
manueeltherapeutisch interveniëren.
1998-1999

16. Dank voor uw aandacht